Монгол Улсын Ерөнхийлөгчөөс өргөн мэдүүлсэн Нийтийн сонсголын тухай хуулийн төслийг хэлэлцэх эсэхийг УИХ-ын Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны өнөөдрийн хуралдаанаар хэлэлцээд гишүүдийн олонхийн саналаар дэмжиж чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар анхны хэлэлцүүлгийг хийхээр шилжүүллээ.
Монгол Улсын Ерөнхийлөгч “Том төрөөс ухаалаг төр рүү” санаачилгынхаа хүрээнд хууль тогтоох болон төрийн шийдвэр гаргах үйл ажиллагаанд иргэний оролцоог хангах, хууль тогтоох байгууллагын хяналтыг дээшлүүлэх зорилгоор Нийтийн сонсголын тухай хуулийн төслийг боловсруулж 2014 оны 7 дугаар сарын 8-нд УИХ-д өргөн мэдүүлсэн юм.
Уг хуулийн төсөлд хууль тогтоох, ерөнхий хяналтын, төсвийн хяналтын, томилгооны, мөрдөн шалгах, захиргааны хэм хэмжээний болон төлөвлөлтийн, орон нутгийн сонсгол гэсэн үндсэн долоон төрлийн сонсгол явуулж төрийг удирдах хэрэгт иргэдийн оролцоог хангахаар тусгасан юм.
Хууль санаачлагч нь хүний эрх, эрх чөлөө, хуулийн этгээдийн эрх, хууль ёсны ашиг сонирхлыг хязгаарлахтай холбоотой асуудлыг шийдвэрлэх, нийтийн ашиг сонирхолтой шууд хамааралтай нийгэм, эдийн засаг болон байгаль орчны асуудлыг шйидвэрлэх асуудлаар Хууль тогтоох сонсголыг зохион байгуулна.
Хууль тогтоомжийн хэрэгжилтийн мониторинг үнэлгээ хийх эрх зүйн орчинг бүрдүүлэх зорилгоор Улсын Их Хурал, нутгийн өөрөө удирдах байгууллага Ерөнхий хяналтын сонсгол явуулахаар төсөлд тусгаад байна.
Улсын Их Хурал нь төсвийн хууль тогтоомжийн хэрэгжилтийг хангуулах, төсвийн сахилга батыг дээшлүүлэх, төсвийн орлого, зарлага, төсвөөс санхүүжүүлсэн болон хөрөнгө оруулсан үйл ажиллагаа, хөрөнгө оруулалтыг хянах зорилгоор улсын нэгдсэн төсвийн биелэлт, зарцуулалттай холбоотой асуудлаар Төрийн аудитын байгууллагаар дүгнэлт гаргуулан Төсвийн хяналтын сонсголыг зохион байгуулахаар тусгажээ.
Мөрдөн шалгах сонсголын тухайд, олон нийтийн санаа бодлыг түгшээсэн хууль зүй, улс төр, эдийн засаг, нийгмийн тодорхой асуудлаар, Улсын Их Хурлын гишүүн болон Улсын Их Хурлаас томилогдсон албан тушаалтан хууль зөрчсөн эсэхийг тогтоох зорилгоор Улсын Их Хурлаас явуулах юм. Улсын Их Хурлаас тухайн сонсголыг явуулахдаа хэлэлцэх баримт сэлтийг цуглуулах, дүгнэлт гаргах үүрэг бүхий Түр хороог байгуулан ажиллуулахаар төсөлд заагаад байна.
Улсын Их Хурал өөрийн бүрэн эрхийн хүрээнд хамаарах асуудлаар албан тушаалтныг томилохдоо Улсын Их Хурлын нийт гишүүдийн дөрөвний нэгээс доошгүй гишүүдийн хүсэлтийг үндэслэн томилгооны сонсголыг явуулахаар заасан. Мөн Засгийн газар болон нутгийн өөрөө удирдах байгууллага албан тушаалтныг томилохдоо Томилгооны сонсгол явуулах уян хатан зохицуулалтыг тусгав.
Орон нутгийн сонсголыг Улсын Их Хурал, Засгийн газар нь тухайн орон нутгийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын хүсэлт, тухайн асуудал хариуцсан байнгын хорооны шийдвэрийг үндэслэн тодорхой асуудлаар тухайн газарт очиж явуулахаар заасан байна.
Захиргааны хэм хэмжэний болон төлөвлөлтийн сонсголыг Захиргааны ерөнхий хуулиар зохицуулах юм.
Хуулийн төслийг баталснаар хууль тогтоох болон төрийн шийдвэр гаргах үйл ажиллагаанд иргэний оролцоог хангах, иргэд төрөөс гарах шийдвэрийн талаар өөрийн санал бодлоо илэрхийлэх, шийдвэрт нөлөөлөх эрх зүйн үндэс бүрэлдэж, төр иргэн хооронд мэдээллийн эргэх холбоо үүсч, иргэдээс төрд итгэх итгэл нэмэгдэх бөгөөд үүний үр дүнд хууль, нийтээр дагаж мөрдөх хэм хэмжээ тогтоосон актын чанар сайжирч, нийтээр хүлээн зөвшөөрөх хандлагад эерэг нөлөө үзүүлнэ.
Түүнчлэн орон нутагт хөгжлийн сангийн хөрөнгийг тухайн нутгийн иргэдийн оролцоотойгоор тэдний санал, санаачилгад тулгуурлан зарцуулах, хэрэгжилтэд олон нийт болон эрх бүхий албан тушаалтнаас тавих хяналтыг сайжруулахад нийтийн сонсгол чухал үүрэг гүйцэтгэж, тухайн асуудлаар илүү ухаалаг шийдвэр гаргахад чухал түлхэц болох юм.
