Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж өнөөдөр Монгол эх орноо төлөөлөн гадаад орнуудад ажиллаж буй Элчин сайд, Ерөнхий консулуудтай уулзаж үг хэллээ.
Монгол Улсаас гадаад орнуудад сууж буй Элчин сайд, Ерөнхий консулууд энэ өдрүүдэд Улаанбаатарт цугларч Дипломат төлөөлөгчийн газрын тэргүүн нарын зөвлөгөөнд оролцож байгаа юм.
Уулзалтын үеэр Монгол Улсын Ерөнхийлөгч хэлсэн үгэндээ “Сүүлийн жилүүдэд Монгол Улсын гадаад бодлого идэвхтэй явж, тодорхой салбаруудад амжилтад хүрч байгааг манай Элчин сайдууд сайн мэдэж байгаа. Эдгээр амжилтаас товчхон хэлэхэд хоёр хөрш оронтой харилцах харилцаанд чанарын шинжтэй өөрчлөлтүүд гарч, харилцааны түвшин дээшилсэн. Хоёр хөршийн Төрийн тэргүүд Монголд айлчилсныг түүхэн айлчлал гэж дүгнэж байгаа. Түүгээр олон жил ярьж байсан асуудлуудыг шийдэж чадсан. Цаашид хийх ажлуудынхаа суурийг тавьсан.
Монголын талын санаачилгаар Монгол Улс, ОХУ, БНХАУ-ын Төрийн тэргүүн нарын анхны 3 талт уулзалт өнгөрсөн жил болсон. Удахгүй ОХУ-ын Уфа хотод хуралдах ШХАБ-ын дээд хэмжээний уулзалтын үеэр мөн гурвалсан уулзалт хийх, өмнө нь ярьж тохирсон зарим баримт бичгийг байгуулахаар төлөвлөж ажиллаж байна. Ялангуяа гааль, худалдааны асуудал дээр учирдаг хүндрэлүүдийг арилгах, дэд бүтэц, эдийн засгийн хамтын ажиллагааны ерөнхий зарчмыг тохирох зэрэг үйл ажиллагаа, гэрээ хэлэлцээрүүд ид явагдаж байна. Эндээс сайн үр дүн гарах байх гэж бодож байгаа.
ШХАБ-ын дээд хэмжээний уулзалтын үеэр БРИКС-ийн дээд хэмжээний уулзалт давхар болно. Бразиль, ОХУ, БНХАУ, Энэтхэг, Өмнөд Африк зэрэг улсын Төрийн тэргүүнүүд ирж байгаа. Мөн Европ-Азийн эдийн засгийн холбооны удирдлагууд ирж байгаа. Энэ удаагийн Уфагийн уулзалт их өргөн утга агуулгатай, олон удирдагчид цугласан уулзалт болох гэж байна. Үүнд Монгол Улсын ГХЯ их сайн бэлтгэж оролцох гэж байгаа.
Монгол Улсын гуравдахь хөршийн бодлого эрчимтэй хөгжсөн жилүүд болж өнгөрлөө. Товчхон зарим зүйлийг хэлэхэд Япон улстай анх удаа Эдийн засгийн хамтын ажиллагааны гэрээг байгуулж дууслаа. Энэ нь Монгол Улсын хувьд гаднын оронтой анх удаа чөлөөт худалдааны хэлэлцээг бүрэн хэмжээгээр хийж үр дүнд хүрч чадлаа.
АНУ-тай Ил тод байдлын гэрээг байгуулсан. Энэ нь зөвхөн АНУ-тай хийсэн гэрээ биш, Монголд оруулж ирэх хөрөнгө оруулалт дээр хандах хандлага, зарчмуудаа шинээр тохирсон зүйл боллоо.
Саяхан Энэтхэг улсын Ерөнхий сайд түүхэн айлчлал хийснийг та бүхэн мэдэж байгаа. Он удаан жилийн харилцаатай байсан энэ улстай хөрөнгө оруулалт, эдийн засгийг дэмжсэн, санхүүгийн гэрээ хэлэлцээрүүдийг хийх шийдлийг тохирч чадсан.
Мөн бидэнтэй олон жилийн өмнөөс ойр дотно харилцаатай байсан Европын зарим улс орнуудын тэргүүн Монголд айлчилсан. Европд эдийн засгийн хамтын ажиллагааны хэлэлцээрийг байгуулалцаж, Европын холбооны парламентаар соёрхон баталсан. Улсаа төлөөлөн ажиллаж буй элчин сайдууд, соёрхон баталж амжаагүй байгаа зарим улсын парламенттай хамтран ажиллах хэрэгтэй байна.
Европын парламентын урилгаар би саяхан очиж хурал дээр нь үг хэлсэн. Энэ нь Европын тавцанд бодлого тодорхойлогчдын хүрээнд Монгол улс өөрийн байр суурь өнгөрсөн хугацаанд олсон ололт амжилт цаашид ямар эрмэлзэлтэй байгаагаа таниулсан арга хэмжээ болсныг тэмдэглэхийг хүсч байна. Элчин сайдууд болон гадаадад ажиллаж буй мэргэжлийн хүмүүс Монгол улсын байр суурийг өөрийн ажиллаж буй газрууддаа ярьж танилцуулсаар ирсэн гэдэгт итгэлтэй байна. Тэр ажлыг цаашид ч үргэлжлүүлэн хийх хэрэгтэй байгаа.
Улмаар элчин сайдын яамдын хүрээг өргөтгөсөн. Латин Америкийн чиглэлрүү шинээр элчин сайдын яамаа нээж ажиллаж буй хандлагууд байна. Ойрх дорнод, Африкийн улсуудтай харилцаа идэвхжиж байгаа. Монгол улс, НҮБ-ын гишүүн бүх улсуудтай дипломат харилцаа тогтоохыг эрмэлзэж ирсэн цаашид ч энэ үйл ажиллагаага эрчимжүүлж ажиллах ёстой. Олон улсын байгууллага болон бүс нутгийн байгууллагуудын хүрээнд бидний өмнө нь баримталж ирсэн бодлого хэвээр байгаа.
Элчин сайдуудыг төрөөс итгэл хүлээлгэн Монголын төр илгээдэг. Явуулсан хүнээсээ л тухайн газрын ажил шалтгаалж байна. Чин сэтгэлээсээ ажил үүргээ ухамсарлаад, төлөвлөгөө гаргаад түүнийгээ биелүүлэхийг чармайгаад, амжилт ахиц гарган ажиллаж байгаа хүмүүс бий. Гэтэл өндөр хариуцлагатай албан үүргээ дутуу ухаарсан хандлага ч зарим хүмүүс дээр ажиглагдаж байна. Элчин сайдын хэмжээн улсаа төлөөлөн ажиллана гэдэг бол нэр төрийн хэрэг. УИХ-ын дарга, Ерөнхий сайдтай, илгээсэн элч төлөөлөгчид, элчин сайдуудын үйл ажиллагааг хэрхэн эрчимжүүлэх вэ, ямар бодлоготой явах вэ гэдэг дээр бид нэгдмэл байр суурьтай байгаа.
Та бүхэнд хандаж хэлэхэд, Нэгдүгээрт, Улс орны эрх ашгийг нэн тэргүүнд тавин ажиллах ёстой.
Хоёрдугаарт, Тухайн улс оронтой харилцаж байгаа харилцааны түвшинг дээшлүүлэх. Үүнд, жишээ нь эдийн засгийн чиглэлд ,тухайн улс орнуудын аж ахуйн нэгжүүдээс хөрөнгө оруулалтын хэмжээ хэр зэрэг нэмэгдэж байгаа, ямар төсөл хөтөлбөр хэрэгжиж байна зэрэг тодорхой үзүүлэлтээр ажлаа дүгнэдэг болох хэрэгтэй.
Гуравдугаарт, Иргэдийнхээ эрх ашгийг хамгаалж ажиллах. Иргэдтэйгээ хамтран ажиллах, нээлттэй байх, тэдний дуу хоолойг сонсдог байх явдал. Боловсрол нийгмийн соёлд төлөвшүүлэх, олон талын харилцаанууд бий. Үүнийг эрчимжүүлэх хэрэгтэй байгаа.
Дөрөвдүгээрт, Сурталчилгааны асуудал байна. Улс орноо зөв сурталчилах, нэр нүүрийг нь зөвөөр гаргах явдал бол элчин сайдуудын бас нэг чухал ажил. Энэ чиглэлд маш анхааралтай хандаж, гадаад хэргийн яамтай байнгын холбоотой ажиллах ёстой.
Зарим элчин сайдуудын талаар чих халууцуулсан мэдээллүүд хаяа гардаг. Ялангуяа виз, мөнгө төгрөгтэй холбоотой асуудлууд их сонсогддог. Өмнө нь наймаа арилжаатай холбогдсон зүйлүүд ч сонсогддог байсан. Энэ асуудал дээр элчин сайдаар ажиллаж буй хүмүүс онцгой анхаарах хэрэгтэй шүү. Хууль зөрчсөн, улс орны нэр хүндийг унагасан, элчин сайдын элч төлөөлөгчийн нэр хүндээ унагасан тийм үйлдийг хэзээ ч гаргах ёсгүй. Хэрвээ тийм зүйл илэрсэн тохиолдолд улс орон засгийн газар, хууль хяналтын байгууллагын зүгээс хариуцлага тооцдог зарчмаараа явах ёстой.
Ойрын хугацаанд монгол улсад болох гэж байгаа арга хэмжээ, хийх гэж байгаа ажлуудын талаар Та бүхэн мэдээлэлтэй байгаа. Ер нь бидний тохирсон гол зүйл бол гадаад харилцааг нэг цонхны бодлогоор явуулах энэ зарчмаа хэрэгжүүлье гэж олон жил ярьж байгаа. Энэ засгийн газрын үед Ерөнхий сайд энэ чиглэлд ойлгож зөв хандлагатай байгаа. Жишээлбэл хоёр хөрштэй харилцах засгийн газар хоорондын комисс гэж тусдаа байдаг. Тусгай даргатай, харилцаа тэрүүгээр явдаг, Гадаад хэргийн яам нь хөндлөнгөөс хараад байж байдаг байсан. Бусад яам ч мөн адил гадаад харилцаа чиглэл чиглэлээрээ явдаг. Гадаад хэргийн яамны мэргэжлийн хүмүүсийн оролцоо бага байсан. Үүнийг зөв гольдролд нь оруулахыг хичээж байгаа.Тодорхой дэвшил ч гарч байна. Хоёр хөрштэй харилцах засгийн газрын комиссын даргыг гадаад хэргийн сайд хийх болсон. Энэ бол том алхам гэж харж байгаа. Энэ асуудлыг улс төрийн хүрээнд шийдэж чадсан.
Гадаад харилцааны чиглэлээр ажилладаг төрийн байгууллагуудын зүгээс, төрийн албан хаагчдын зүгээс гадаад хүмүүс, гадаад орны төлөөлөлтэй уулздаг уулзалтыг журамлах гэж оролдож байна. Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлөөс хоёр удаа зөвлөмж гаргалаа. Төр төлөөлж гадагшаа харилцах гэж байгаа бол ялангуяа төрийн өндөр дээд түвшний албан тушаалтнууд тодорхой асуудал ярих гэж байгаа бол заавал протоколтой байна. Түүнийгээ тайлагнадаг байх үүрэгтэй. Очсон улсынхаа элчин сайдын яаманд мэдээлж, гадаад хэргийн яамнаас ярианы сэдвээ авдаг байх зэрэг асуудлуудыг нарийвчлан зааж өгсөн. Энэхүү журмыг аймаг сум, засаг захиргааны удирдлагуудад хүргэсэн. Ер нь тал талаасаа шаардвал хэрэгжинэ гэж бодож байгаа. Гадаад харилцааны яам энэ тал дээр хамтран ажиллах ёстой. Энэ чиглэлд задгайрсан хариуцлагагүй байдлыг төгсгөл болгох шаардлагатай.
Мөн гадаад харилцааны чиглэлд дипломат албаны тухай хууль гэж байдаг. Ер нь Гадаад харилцааны хуулийг гаргая гэсэн чиглэлээр манай мэргэжилтнүүд, ахмад дипломатчид, санал хэлж байгаа. Үүнийг би зөв гэж үзэж байна. Гадаад бодлогын тал дээр учир дутагдалтай зүйл багагүй байна. Айлчлал болж буй үед л ийм байх ёстой юм байна гэж ярьдаг. Ер нь бол бодлого нь гарчихаад түүнийхээ дагуу айлчлал явж байх ёстой шүү дээ. Нэг гэрээ хэлэлцээр бүтээд айлчлал болох гэдэг. Түүнийг нь дагуулж үйл ажиллагаа явдаг. Ер нь төрийн албаны тухай хууль, улс төрийн намын тухай хууль гээд бидэнд өөрчлөх асуудал нэлээд бий. Төрийн албанд ажиллах хүмүүст тавигдах шаардлага, ажиллах зарчим, зэрэг дэв ахих асуудлыг тодорхой хуульчлахгүй цаашаа явах боломжгүй. Тэгэхээр гадаад харилцааны чиглэлд мөн хуультай больё гээд УИХ-ын тодорхой гишүүдтэй ажиллаж байгаа. Энэ чиглэлд дэвшилттэй санаанууд байвал гадаад хэргийн сайдад өгөөд тэр хуулинд саналаа оруулмаар байна.
АСЕМ-ийн чуулган болох гэж байгааг та бүхэн мэдэж байгаа. АСЕМ-ын 11 дэх удаагийн чуулга уулзалт нь АСЕМ гэдэг байгууллага байгуулагдсаны 20 жилийн ойтой давхцаж байгаагаараа онцлогтой. Дээд түвшний уулзалт гэдгээрээ өндөр түвшний зохион байгуулалт хийх шаардлагатай. Энэ чиглэлд бидэнд хийх ажил маш их байна. Элчин сайдууд онцгой анхаарах шаардлагатай байгаа. АСЕМ-ийн хурлын үеэр болон бусад өндөр дээд хэмжээний уулзалтуудаас харахад ирж байгаа зочид зөвхөн хуралд оролцоод буцдаггүй. Шаардлагатай бол өмнө нь нэг өдрийн айлчлал хийгээд буцдаг. Эсвэл төгсгөлд нь айлчлаад хоёр талын харилцааны асуудлаа ярилцаад буцдаг ийм хэлбэрүүд байдаг. Ийм уулзалт байгаа бол элчин сайдууд эртнээс бидэнд мэдээлж эхлэх хэрэгтэй. Энэ уулзалт бол гадаад харилцааг хөгжүүлэх аятай сайхан боломж гэж би харж байгаа. АСЕМ бол зөвхөн дээд хэмжээний уулзалт төдийгүй энд парламентын төлөөлөл, бизнесийн төлөөлөл, олон нийтийн төлөөлөл гээд асар олон уулзалт болдог. Энэ үйл ажиллагаанууд энэ намраас үргэлжлээд явах нь. Энэ чиглэлд онцгой анхаарч хамтран ажиллах хэрэгтэй.
Монголын дотоод нөхцөл байдал цаашид өрнөж буй үйл явц ямар байгаа талаар хэлэх хоёр зүйл байна. Бид анхны ардчилсан сонгууль хийгээд 25 жил боллоо. Үндсэн хуулиа батлаад мөн тэр хэмжээний хугацаа өнгөрч байна. Өнгөрснөө дүгнэж цаашид хэрхэн ажиллахаа тодорхойлох цаг гэж бодож байна. Хууль эрх зүйн хувьд төрийн байгууллагуудын хамтын ажиллагааг илүү эрчимтэй, үр дүнтэй болгох чиглэлд бид нар юу хийж болох вэ. Үндсэн хуулийн зарим өөрчлөлтийн тухай ч бас ярьж эхлэж байна. Энэ нь юуг харуулж байна гэхээр Монгол улсад бодлого тодорхойлж оролцож байгаа хүмүүс өөрчлөлтөд хир анхаарал хандуулж байгааг харуулж байна. Бид энэ асуудлыг ярих цаг болсон. Ямар нэгэн асуудал дээр бид хязгаарлалт тавихгүй байгаа. Мэдээж бүх асуудал нээлттэй, зөвшлийн байдлаар яригдах ёстой. Үндсэн хуулиасаа гадна бусад хуулиудын хүрээнд ч эрчимтэй томоохон өөрчлөлтүүдийг хийх хэрэгтэй. Цаг нь болжээ гэж үзэж байгаа. Нэг сайн зүйл гэвэл олон нийт дэмжих хандлагатай байна. Саяхан би зарим хуулийн талаар олон нийтэд хандан мэдээлэл хийхэд иргэд дэмжин хүлээж авсан. Нэг сайн зүйл гэвэл улс төрд олон жил болсон намуудын удирдах бүрэлдэхүүнд ажиллаж байгаа хүмүүс хүртэл одоо нэг шийдэх цаг болсон гэж байна. Энэ хууль дээр ийм санаа оноо нэмэх хэрэгтэй гэж саналаа хэлж байна. Төрийг ил тод болгох, тулгамдаж буй асуудлаа шийдэх чиглэлд монголын улс төрчдөд, монголын нийгэмд ч ийм хандлага буй болж байна. Бид 25 жилийн хугацаанд хариуцлагын чиглэлийг орхигдуулсан учраас энэ чиглэлийн шаардлагатай хуулиудыг оруулж байгаа. Засгийн газар өөрийн чиглэлээр оруулдаг хууль бий. Эдийн засаг, уул уурхай гэх мэт. Нөгөө талаас УИХ-ын гишүүдэд ч хууль санаачлах эрх нь нээлттэй. Би нэг талаас олон хууль санаачлаад байгаа нь бусдын ажилд оролцоод байгаа юм шиг харагддаг боловч үнэхээр шаардлагатай байгаа зүйлийг хийхээс өөр аргагүй байна.
Монгол Улс захиргааны чиглэлээр хууль гаргалгүй удсан, сая захиргааны ерөнхий хууль гэж баталсан. Бид захиргааны шүүхээ байгуулаад ажилд нь оруулсан хэдий ч захиргааны хуулийг баталж өгөөгүй байсан юм. Замын цагдааг бий болгочихоод замын дүрмийг бий болгоогүйтэй адил. Энэ хуулиар Төрийн захиргаа эмх цэгцэндээ орж хариуцлагатай ажиллах боломжийг нээсэн гэж үзүэж байгаа. Цаашлаад төрийн албаны хууль, улс төрийн намуудын хууль, сонгогдсон болон томилогдсон албан тушаалтнуудтай хариуцлага тооцох зэрэг хуулиудаа оруулчихвал нэлээн олон асуудлыг цэгцлэх боломж гарна гэж харж байна. Мөн эрүүгийн, зөрчлийн хууль гээд маш том хуулиуд болон түүнийг хэрхэн шийдэх процессийн тухай хуулиуд хүлээгдэж байгаа.
Зарим үйл ажиллагаанд гарч буй хүндрэлүүдийг та бүхэн харж байгаа байх. Гэхдээ бид хийх зүйлээс ухрах ёсгүй гэж л харах хэрэгтэй. Ингэж харж чадвал хууль эрх зүй, улс төрийн тогтолцооны хүрээнд богино хугацаанд эрчимтэй өөрчлөлт хийх бааз суурийг бий болгох чиглэлд бид бүхэн ажиллаж байна.
Манай нийгэм аливаа зүйлийг шүүмжилж чаддаг болсон. Эсэргээр нь шийдэл олох талаар төдийлөн бодохоо больсон. Аливаа зүйлд риакци үзүүлэх зүйл бол амьтанд ч байдаг зүйл. Шүүмжлэх зүйл байгаа бол яг юу нь болохгүй байна, үүнээс яаж гарах вэ гээд шийдлийн төлөө явах хэрэгтэй. Шийдлийг санаачилж түүнийхээ төлөө яваад зогсохгүй тэр шийдлийг дэмждэг уур амьсгалыг нийгэмд бий болгохын төлөө, шийдвэр гаргагчдийн хүрээнд асуудлаа ойлгуулахыг хичээх хэрэгтэй юм. Нэгэнт хэрэгжүүлж чадсан бол шийдвэр дээр нь анхаарах хэрэгтэй байгаа юм. Аливаа зүйлийг бүтэн зургаар нь хардаг, болж өгвөл төгсгөлөөс нь хардаг байх нь их чухал зүйл.
Сүүлийн 25 жилд олсон нэг том ололт бол нээлттэй байдал юм. Бид хамтдаа суралцаж байна. Гаргаж буй амжилт, алдаа дутагдал бүхэн хүмүүсийн нүдэн дээр ил байгаа. Бидний явж байгаа зам хүнд хэцүү, шийдвэр гаргах хурд нь удаан, тогтворгүй мэт харагдаж байж болох ч нөгөө талаас нь харвал ерөнхийдөө суралцах үйл явц гэхээсээ илүүтэй зөв гэж харагдаж байгаа. Хамгийн гол нь бид алдаагаа дахин давтах хэрэггүй юм. Үүнийг хуулиар зохицуулж хуулийн хязгаарлалтанд оруулахгүйгээр энэ асуудал бүрэн шийдэгдэх боломжгүй.
Одоо энэ засгийн газартай холбоотой асуудал эргээд л харилцаанд нөлөөлнө. Ер нь улс төрийн тогтворгүй байдал бол эргээд улс орон ард түмэнд яг тэр асуудлыг хойш нь татсан хэмжээгээр өр төлбөр, ачаалал болж буугаад байгаа юм.Энэ байдлаа манай шийдвэр гаргаж байгаа улс төрчид ухамсарлахгүй байна. Ер нь манайд нам гэж ямар ч хяналтгүй, хариуцлага хүлээдэггүй, ялангуяа эрх барьж байгаа бол дийлддэггүй нэг тийм байгууллага болж хувирсан шүү дээ. Үүнийг хариуцлагын дор, хяналтын дор оруулах цаг нь болжээ гэж бид харж байгаа юм. Арав гаран хүн суугаад л засгийн хувь заяаг шийдчихэж болохгүй. Тийм шийдвэр гаргаж байгаа нам, эрх мэдэлтэн бол үндсэн хуулийн үзэл баримтлал энэ ард түмний сонгосон сонголт үзэл санаатай зөрчилдөж байна гэсэн үг. Нам засагладаг биш ард түмэн засагладаг. Энэ бол Монгол Улсын хувь заятай холбоотой зүйл шүү дээ. Өнөөдөр би УИХ-д суудалтай намуудын удирдлагуутай мөн засгийн удирдлагатай уулзахаар төлөвлөж байна. Ер нь цаашид засгийн газрын хууль болон бусад асуудлыг маш тодорхой болгож нөгөө талд нь тэр алхам бүрийг нь хариуцлагатай болгохгүй л бол энэ байдал давтагдаад байх юм байна. Аль арав хорин жилийн өмнө гаргаж байсан алдааг одоо ч давтсаар байна.
Зарим талаараа тогтворгүй мэт харагддаг бидний явж буй замд дутагдалтай тал ч бий мөн давуу тал ч бий. Монгол Улс байрлаж буй онцлогоосоо шалтгаалаад бүх зүйл дээр нэг хүний удирдлагатай улс шиг байх ямар ч боломжгүй. Заримдаа нөхцөл байлаас болж өөрчлөгддөг, заримдаа алддаг гэхдээ нээлттэй учир алдаагаа засаад явдаг гэдэг энэ нэг ойлголтыг бусдад хэлж ойлгуулж байх хэрэгтэй юм шүү. Бидний талаар буруу ойлголттой нэг албан тушаалтантай уулзаж байх үедээ өмнөөс нь толгой дохиод сууж байж болохгүй. Энэ асуудал дээр бид ийм үзэл бодолтой байгаа, Монгол үүгээрээ ялгаатай та буруу ойлгосон байна. Бид ингэж засдаг гэдгээ тайлбарлаж байх хэрэгтэй. Улсаа төлөөлж байгаа та бүхэн өөр өнцгөөс харж ярьж байж таарахгүй.
Энэ жилийн хувьд зуншлага тун тааруу байна. Нийт нутгийн 50 гаран хувь нь гантай байна. Монгол бол мал аж ахуйтай орон. Малын тоо толгой энэ жилийн шинэ төл нэмэгдээд улсын хэмжээнд 70 орчим саяд хүрч байна. Монгол орны бэлчээрийн дундаж даац бол 40 орчим сая толгой малын даацтай байдаг. Уур амьсгалын өөрчилөлт, ган гачигтай холбоотой энэ жил их зүтгүү орох төлөвтэй байж магадгүй байгаа. Энэ байдал өвс ногооны гарц цаашлаад малын тарга тэвээрэгт муугаар нөлөөлдөг, энэ нь хэдэн зуун мянган айл өрх, улс орны аж амьдралд нөлөөлдөг. Намар эрт хүйтэрээд тэр нь мөс болж хөлдөх юм бол өвлийг давахад хүнд болно. Энэ чиглэлээр одооноос та бүхэн хэлхээ холбоогоо сайжруулж анхаарч ажиллах хэрэгтэй байгаа юм. Өвлийн хоёр гурван сар дээр нь хаврын хоёр гурван сар гээд тооцох юм бол хүнд. Манайхан малын тооны хойноос хөөцөлдөөд явдаг сэтгэхүйг өөрчилж ширвэж нядлаж эдийн засгийн эргэлтэд оруулж нөгөө талд нь гарч байгаа махыг нь стандартын дагуу хадгалах, нөөцлөх, хамтарч ажиллах улс орнуудтай худалдаа хийх энэ чиглэлээр эрчимжүүлэх цаг болсон. Дээр нь хоёр хөрштэйгээ ярьж байгаа хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүнийг гаргах оруулах тал дээр ажиллаж байна. Мөн европын зарим нэг орнуудтай энэ чиглэлийн төслүүдтэй холбоотой ажиллах ёстой. Миний хувьд Монголын эдийн засгийн хөгжлийг уул уурхайн хараат байдлаас гаргах гол салбарын нэг бол хөдөө аж ахуй гэж харж байгаа. Ер нь мал аж ахуй газар тариалангаа дагасан энэ үйлдвэрлэл үйлчилгээг бий болгож түүнээс гаргаж байгаа ашиг шимийг бий болгож, хөрөнгө оруулалт хийж зохих зах зээлд нь гаргах хэрэгтэй. Энэ тал дээр асар их боломж бидэнд бий.
Эх оронд чинь зовж зүдэрч байгаа хүн бүхэнтэй адилхан та бүхний сэтгэл өвдөж байх ёстой шүү. Их бороо орж байна гэвэл үеэр болох вий гэж боддог, ган болж байна гэвэл зуд болох вий гэж санаа зовдог ийм сэтгэлтэй элчин сайдтай байхыг хүсээд байгаа юм шүү. Тухайн ажиллаж буй улс орныхоо олон улсын байгууллага энэ чиглээр үйл ажиллагаа явуулдаг хүмүүстэй яаж хамтран ажиллах вэ, яаж улс орондоо тус дэм болох вэ гэж боддог, түүнээсээ бодлогоо гаргаж ажилдаг байх хэрэгтэй. Ерөнхийлөгч хэлээгүй бол, Засгаас хэлээгүй бол, Гадаад хэргийн сайд үүрэг өгөөгүй бол цаг өнгөрөөсөн байдлаар сууж байж болохгүй шүү.
Наадмын өмнө эх орондоо ирсэн та бүхэн сайхан наадаарай. Ажилд нь өндөр амжилт хүсэн ерөөе" гэлээ.
