Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж Гал бичин жилийн цагаан сарын шинийн 1-ний өдөр 25 дугаар суваг телевизийн “Ам нээвэл” ярилцлагад оролцлоо. Ярилцлагыг сэтгүүлч Г.Мөнхтуул хөтлөн явуулсан юм.
Сэтгүүлч: -Оройн мэнд эрхэм үзэгчид ээ. Энэ удаагийн зочноор Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдоржийг урьж оролцуулж байгаа юм. Бидний урилгыг хүлээн авч зочноор оролцож ярилцаж байгаад баярлалаа. Гарч байгаа бичин жилийн сар шинийн мэнд хүргэе.
Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: -Та бүхэнд сар шинийн мэнд хүргэе.
Сэтгүүлч: Гарч байгаа жилийн анхны зочин Төрийн тэргүүн байгаад бид их бэлгэшээж байна. Гарч байгаа жилд улс орны маань амьдрал ямаршуухан байх бол гэж бодож төсөөлж байгаа вэ?
Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: -Монголын ард түмэн амны бэлгээр гэдэг. Би сайхан байна гэж бодож байна. Яагаад гэвэл бидний урьдын олон зуун жил явж ирсэн, олон арван жил хийж ирсэн амжилт бүтээл, суурь нь байна. Үүнд бид тулгуурлаад сайнаа улам тордоод, зарим нэг саар зүйл байгаа бол түүнийг улам багасгаад явахад сайхан жил болно гэж л бодож байна.
Сэтгүүлч: -Саяхан сар шинийн өмнө УИХ-аас Ерөнхий сайдыг огцруулах шаардлагагүй гэсэн шийдвэр гаргасан. Энэ хуралдаанд та оролцож үг хэлэхдээ хэрвээ Ерөнхий сайдыг солих гэж байгаа бол дараагийн хүний нэрийг хамтад нь оруулж ирэх ёстой гэж хэлсэн. Энэ үг тань нэг талаар Ерөнхий сайдыг огцруулж болно гэж байгаа юм шиг мөртлөө нөгөө талаараа энэ удаад огцруулах шаардлагагүй гэсэн хоёр агуулгатай ойлгогдоод байгаа юм л даа?
Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: -Засгийн газартаа хариуцлага тооцох, Ерөнхий сайдтай хариуцлага тооцох гэдэг бол хоёр хувилбар, хоёр урсгал байгаа юм. Олон улсад ч гэсэн тэр. Нэг нь бол манайд байдаг шиг өмнөх байгаа Ерөнхий сайдаа огцуулчихаад дараачийн Ерөнхий сайдаа хайдаг. Өмнө нь тийм явж ирсэн шүү дээ. Дараагийнхаа Ерөнхий сайдыг ерөөсөө бэлдэж ярьдаггүй. Огцорчих юм бол дараагийнх нь хэн бэ гэж хайдаг. Энэ бол муу хэлбэр. Энэ бол юмыг балладаг, сүйтгэдэг хэлбэр гэж үздэг.
Нөгөөхийг нь бүтээлч хэлбэр гэж үздэг. Хэрвээ өмнөх Ерөнхий сайдаа огцруулах гэж байгаа бол дараагийн хүний нэрийг оруулсан байх ёстой. Манай Үндсэн хуульд нэг заалт байгаа. Бүр үндсэн заалт шүү. Зарчим нь Үндсэн хуульд байдаг юм шүү дээ. Дараагийн Ерөнхий сайд томилогдсоноор өмнөх Ерөнхий сайдын бүрэн эрх дуусгавар болно гэж заасан. Тэгэхээр дараагийн Ерөнхий сайдаа томил гэсэн үг. Энэ боломж Үндсэн хуульд байна уу гэвэл байна. Бас нөгөө саяынх шиг 19 гишүүн Ерөнхий сайдтай хариуцлага тооцъё гэж оруулж ирвэл тэгж оруулж ирэхдээ мөн дараагийн Ерөнхий сайдаа санал болгох хэрэгтэй. Тэгээд хариуцлага тооцож байгаа Ерөнхий сайдынхаа тухай ярьж байгаад санал хураахдаа дараагийн Ерөнхий сайдаа энэ хүнийг болгох уу, үгүй юу гэдэг дээр санал хураадаг. Тэгээд тэр хүн Ерөнхий сайд боллоо гэвэл өмнөх Ерөнхий сайд нь тамгаа өгөөд хаалгаар гараад явчихдаг. Энд ямар нэгэн цаг хугацааны хүндрэл учирдаггүй. Үүний нэг сайн тал нь хүн нь бэлтгэгдсэн байдаг.
Сэтгүүлч: -Би тодруулж асуумаар байна. Төрийн залгамж чанарыг хадгалж үлдэх зарчмаар та энэ саналыг оруулж ирсэн байх гэж бодож байна. Та бас урьд нь Ерөнхий сайд байгаад, буугаад зургаан сарын турш үүрэг гүйцэтгэгчээр ажилласан. Тэгэхээр дараагийн Ерөнхий сайд орж ирэхгүй завсрын урт хугацаа алсан учраас энэ сургамжтай холбоотой юу гэж асуух гэсэн юм?
Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: -Холбоотой байлгүй яах вэ. Бидний явж байгаа үйл явцаас харахад уг нь тэр үед л бид сургамж аваад энэ хуулийнхаа өөрчлөлтийг хийчих ёстой байсан гэж боддог. Тэр үед боломжтой байсан. Сургамж авахгүй, алдаагаа дахин дахин давтаад яваад байгаа нь буруу байгаа юм. Дэвшил биш. Дэвшил гэж муу зүйлээ өөрчлөөд сайнаар хийхийг хэлж байгаа юм. Өөр нэг юм бол улс орныг удирдана гэдэг, ялангуяа Засгийн газрыг авч явна гэдэг бол маш том ажил. Улс орны хувь заяа Ерөнхий сайдын хувь заяатай холбогддог гэж хэлж болно. Тийм учраас энэ асуудалд хөнгөн хуумгай хандаж болохгүй. Тэгэхээр дараагийн Ерөнхий сайд бэлтгэгдсэн байх ёстой. Дараагийн Ерөнхий сайд оруулж ирэх гэдэг утга дээр бас нэг юм хэлэхэд дараагийн Ерөнхий сайдыг оруулж ирдэг учраас тэр хүн бэлтгэгдэж ирдэг. Үнэхээр тааруухан хүн гараад тааруухан ажиллаад байж болно шүү дээ. Тэгэхээр нам нь юм уу, тэнд байгаа олонхи нь ярьж хэлдэг. “Энэ Ерөнхий сайд явахаа байлаа. Одоо манайд ийм сайхан боломжтой бэлтгэгдсэн хүн байна” гээд ингэж явдаг. Тэгэхгүй болохоор сайн ч бай, муу ч бай, Ерөнхий сайдаа огцруулдаг. Дараа нь дараагийн хүний эрэл хайгуулд гардаг. Тэр нь нэг тохиолдлын хүн болж таардаг. Тэр нь эргээд улс орны хувь заяанд муугаар нөлөөлдөг. Тийм учраас хууль тогтоогчдын дунд, ялангуяа ард иргэдийн хүрээнд ч энэ асуудлаар ярилцах хэрэгтэй. Энэ дээр бол шийдэл байна. Шийдлийг оруулж ирэх хэрэгтэй. Одоо цаашид Ерөнхий сайдын хувь заяагаар тоглоно ч гэдэг юм уу, энэ асуудал дээр хөнгөн хуумгай хандвал улс орныхоо хувь заяанд хөнгөн хуумгай хандаж байна гэсэн үг. Энэ алдаагаа одоо бид хамтраад, тал талаасаа ярилцаад засъя. Засч болох арга зам байна.
Сэтгүүлч: -Засгийн газрыг огцруулах юм уу, Засгийн газарт сэлгээ хийх асуудал дээр та нэг их дэмжихгүй байгаа анзаарагдсан. Тэгэхээр магадгүй, жишээ нь, Ардын намын зургаан сайдыг Засгийн газраас хөөх тухай яриад эхлэхэд та Засгийн газрыг тогтвортой байлгах санал болгож байсан. Гэвч асуудал арай өөрөөр яригдсан. Тухайн үед танд яг юу бодогдож байсан бэ?
Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: -Ер нь миний байр суурь үеийн үед тийм байсан. Манайд бол Засгийн газар тогтвортой ажиллах шаардлагатай, яагаад гэвэл дөрөвхөн жилийн хугацаатай. Өмнө нь, жишээлбэл, нэг хүн Ерөнхий сайдаар бараг 40 жил ажиллаж болдог байлаа. 20-иод жил ч ажиллаж болдог. Одоо тийм урт хугацаа алга. Дөрвөн жил боломжийн хугацаа байх. Зарим газар таван жил гэдэг. Манайд бол өвөл, хавар, намар гээд дараагийн сонгууль, Засгийн газрын бодитой ажиллах хугацаа бол богино шүү дээ. Тэр дунд Засгийн газар, ялангуяа Ерөнхий сайдыг солиод байх боломжгүй. Харин Ерөнхий сайдтай хариуцлага тооцох нь ард түмэн л байдаг. Ер нь тэр үгэндээ нэг юмыг би анхааруулж хэлсэн, хүмүүс сонссон л байх гэж бодож байна.
УИХ-ыг ард түмэн сонгодог. УИХ бол хүн томилно гэж ярьдаггүй. Хэрвээ олуулаа ярьж байгаад санал хурааж байгаа бол энэ нь сонгууль байгаа юм. УИХ ард түмний төлөөлөл болоод сонгож байгаа юм. Дахин дахин сонгууль хийгээд байдаггүй шүү дээ. Яг үүнтэй адил Ерөнхий сайд дээр ийм байх ёстой. Харин Засгийн газрын гишүүн дээр бол хариуцлага тооцох асуудлыг Ерөнхий сайд түргэн шуурхай өөрөө шийддэг ч юм уу, аль эсвэл УИХ-аар оруулаад хурдан шийддэг байх нь их чухал. Энэ бол зөв гэж боддог. Ерөнхий сайдтай, нэгэнт эрх барьж байгаа олонхитой хариуцлага тооцох бол бүрэн эрх нь ард түмэнд байгаа юм. Дөрөвхөн жилийн дараа энэ нь хүрээд ирдэг юм. Тийм учраас үүнийг тооцох хэрэгтэй.
Сэтгүүлч: -Ерөнхийлөгч хүн тангаргаа өргөсний дараа тухайн нэр дэвшиж гарч ирсэн намаасаа татгалздаг. Тэгэхдээ урьд гарч ирсэн намтайгаа ямар нэгэн байр суурь дээр зөрчилдөх тохиолдол байдаг уу. Сүүлийн үед анзаараад байхад төрийн гурван өндөрлөг нь гурвуулаа нэг намынх мөртлөө зарим асуудал дээр байр суурь нь зөрчилдөх, ойлголцохгүй байх тохиолдол анзаарагдаад байна.
Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: -Энд эрх ашгийн асуудал болж байгаа юм. Яг үнэндээ намын дарга байгаад Ерөнхий сайд байна гэдэг нь тэнд хамт авч явах гол эрх ашиг бол намын эрх ашиг, хамт олны эрх ашиг шүү дээ. Ерөнхийлөгч болно гэдэг бол улс орны эрх ашиг. Нэгэнт ард түмнээс сонгогдож байгаа цорын ганц албан тушаал. Тэр утгаараа яг энэ асуудлыг намын нүдээр, нийгмийн нүдээр, дараагийн сонгуулийн нүдээр харвал тухайн намд ашигтай байж магадгүй. Нийтлэг утгаар авч үзвэл Монголын явж байгаа зам, урт хугацааны хөгжил, ард нийтийн эрх ашигт хэрэггүй. Ийм харагддаг. Үүнээс болж гол зөрчил явдаг байх. Түүнээс биш нэг их айхтар үеийн үед зөрчилдөөд байдаг юм байхгүй. Хүний үйл ажиллагаанаас л хамаардаг байх. Зөрчил бол эрх ашгийн эрэмбээс заримдаа гарч ирдэг зүйл байж магадгүй гэж бодож байна.
Сэтгүүлч: -Жишээлбэл, давхар дээлийн асуудал дээр та санаачилга гаргасан боловч УИХ, Засгийн газар дээр дэмжлэг авч чадаагүй. Давхар дээлийн асуудал нь нэг талаараа Засгийн газрыг хамгаалах, УИХ-аас дэмжлэг авах гол арга болж хувираад байгаа юм болов уу?
Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: -Тийм тийм яг үнэн. Засгийн газар 17,18 гишүүнтэй байхад түүний 14,15 нь УИХ-ын гишүүн байхаар 14 санал баталгаатай байна гэсэн үг. Дээр нь түүнийг дагаад тухайн намын олонхийн санал байж байна. Танхимын 14,15 гишүүн цаашаагаа нэг юм уу, хоёр гишүүнийг өөртөө татаад Засгийн газраа хамгаалуулах гээд ажиллаад явж болж байгаа юм. Нөгөө талаас энэ асуудлыг шийдэх боломжтой. Хувилбарыг ярьж байгаа. Хуулиа санаачлаад УИХ-д өргөн барьчихсан. Энэ асуудлыг сонгуулиас өмнө шийдэх хэрэгтэй. Зургаан сард сонгууль болоод дараагийн Засгийн газар байгуулагдахад бид нарын батлуулах гэж байгаа хуулиар засаг ажлаа хийх нь зөв гэж бодож байгаа.
Үндсэн хуулиараа Засгийн газрын гишүүн УИХ-ын гишүүн байж болохоор байгаа. Үндсэн хуулийн нэмэлтээр болохгүй байсан ч тус тусдаа ажлаа хийгээд явахад хориглосон зүйл байхгүй. УИХ руу оруулахаар манайхны нэг ярьдаг зүйл байдаг шүү дээ. Нийт Засгийн газрын гишүүний гуравны нэг нь гэж хэлье. 100 хувь гэхээр арай хэтрээд байна гэж. Нэг бол үндсэн чиглэлийн яам гээд байдаг. Тэр яамдаа УИХ-ын гишүүн сайдтай байхаар оруулъя гэдэг.
Миний хараад байгаа нэг дутагдал бол УИХ бол шийдэх юмаа хурдан шийддэг. Гуравны нэг гэх юм бол аягүй бол тоогоо нэмээд байх магадлалтай. Яамдын нэр оруулахаар нөгөө яамаа үндсэн чиглэл рүү оруулах магадлалтай. Тэгэхээр маш тодорхой заагаад өгчихье. Ерөнхий сайд УИХ-ын гишүүн байж болно. УИХ хууль баталдаг. Хууль зүйн сайд УИХ-ын гишүүн байж болно. Сангийн сайд УИХ-ын гишүүн байж болно. Бусад нь УИХ-ын гишүүн байж болохгүй гэж хэлээд өгчих юм бол аль аль талдаа их зөв шийдэл болох юм байна гэж бодож байгаа. Би нам улс төрд байгаа хүмүүстэй ярьж байгаа. Хүмүүс бол их зөв гаргалгаа юм байна гэж ярьж байгаа.
Сэтгүүлч: - УИХ-ын ажлын хэсэг Үндсэн хуулийг өөрчлөхөөр болсон. Энэ төсөл дотор Ерөнхийлөгчийн эрхийг хязгаарлах зарим заалтуудыг оруулсан байсан. Та юу гэж бодож байна?
Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: -Энэ асуудал яригдаад эхэлбэл бас ярих л хэрэгтэй болох байх. Ерөнхийд нь нэг юм хэлэхэд Үндсэн хуулийг оруулж батлуулахад их үүрэг гүйцэтгэж байсан Б.Чимэд гуай амьд сэрүүн байхдаа оруулж батлуулж байсан Үндсэн хуулийг өөрчлөх тухай журам гэж байдаг. Миний баримталж байгаа зарчим бол тур хуулийг л их сайн барих ёстой. Бид тал талаасаа ярьж баталсан. Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулъя гэвэл хуулиар өөрчлөх хэрэгтэй. Зарим хүмүүсийн яриа байдаг. Ерөөсөө тэр хуулийг хүчингүй болгоё гэдэг. Би эндээс айхтар Үндсэн хуулийн зөрчил олж харахгүй байгаа. Нэгдүгээрт хуулиар хүчингүй болгоё. Хоёрдугаар, мэргэжилтнүүдийн, улстөрчдийн дотор яваад сайн мууг мэдсэн бол яаж засах вэ гэдгийг харж байгаа. Энэ хүрээнд маш сайн зөвлөлдөх хэрэгтэй. Ард иргэдтэй сайн зөвлөлдөх хэрэгтэй. Гуравдах зарчим нэмж өгье гэвэл Үндсэн хуулиндаа өөрчлөлт оруулахдаа нэг л харилцааг эхлээд өөрчилье. Түүнээс олон газар очиж самармааргүй байна.
Тухайлбал, миний бодлоор бол зөвхөн Засгийн газар тойрсон гүйцэтгэх засаглалынхаа үйл ажиллагааг илүү үр дүнтэй болгоход чиглэсэн өөрчлөлтийг л энэ удаа хийж болно. Их олон газар очоод самарчихаар нөгөө Үндсэн хуулиа жинхэнэ самарсан болно. Тэгээд тэр нь алдаатай юм уу, өмнөх оруулсан дордохын долоон өөрчлөлт гээд яриад байдаг шүү дээ. Түүн шиг эхлээд бид сайн юм бодож оруулсан. Гэтэл зарим дээр нь үр дүн нь тааруухан зүйл гарч ирээд байгаа юм. Нэг өөрчлөлт хийхдээ нэг л харилцааг илүү төгөлдөржүүлж, илүү сайжруулж өөрчилье, цаг хугацааг харъя. Дараагийн үе, дараагийн парламент гэж байна шүү дээ.
Сэтгүүлч: -Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийн төсөл дотор Ерөнхийлөгчийг ард түмнээс сонгодгийг больё. УИХ-аас л сонгодог болъё гэсэн санал явж байсан. Үүнийг та юу гэж бодож байна. Хэр боломжтой гэж үзэж байна?
Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: -Яг энэ Ерөнхийлөгчийн албыг хашаад, ингэх нь хэрэгтэй юу, үгүй юү гээд бодоход аль аль талаар шийдэж болно. Миний нэг баримталдаг зарчим бол улс төрд явж байгаа зам минь улс оронд хохиролтой биш бол, улс орны нийтлэг эрх ашигт хохиролтой биш бол явж байгаа тэр замаа үргэлжлүүлээд явах хэрэгтэй.
Аливаа юм хэдийд үнэтэй болж хувирдаг вэ гэхээр цагийн шалгуурыг давж, он жилүүдийг давж үнэтэй болдог. Тиймээс нэг явж байгаа замаараа бид тууштай явах нь их чухал байдаг юм. Зарим хүмүүст яваагүй зам сайхан санагдаад байдаг. Яг тэр рүүгээ орохоор дахиад асуудал гардаг.
Би нэг тохиолдлыг санаж байна. Би Чех улсад айлчилж байсан. Чехийн Ерөнхийлөгч Земан гэж хүн бий. Тэр хүн надад тэгэхэд сонин болгож ярьж байсан. “Манайх өмнө нь Их Хурлаасаа Ерөнхийлөгчөө сонгодог байсан. Энэ нь Засгийн газрын гишүүдийг томилдогтой адилхан болсон. Ерөнхийлөгч улс орны нийтлэг эрх ашиг биш, нөгөө фракцын эрх ашгийн төлөө хүн болж хувирсан. Ерөнхий сайдыг томилохдоо хэдэн фракц, хоёр гурван нам нийлж байгаад олонхи бүрдүүлдэг. Засгийн газрын гишүүдийг бол бүр хувааж авч байгаа шүү дээ. Энэ бол ерөөсөө болохгүй юм байна гээд Үндсэн хуульдаа өөрчлөлт оруулаад Ерөнхийлөгчийг ард түмнээсээ сонгодог боллоо. Энэ их зөв юм байна. Ард түмнээсээ сонгогдсон анхны Ерөнхийлөгч би сууж байна” гэж байсан.
Тэгэхээр бид бас уужим харах хэрэгтэй. Хүмүүс, нийт ард иргэдээсээ асууя гэвэл зөвшөөрөхгүй. Яагаад гэвэл ард иргэдэд байгаа эрх гэж үзээд байгаа юм. Манай сонгогчдоос “Та нар Ерөнхийлөгчийг сонгосон нь дээр үү, УИХ сонгосон нь дээр үү” гэвэл хүмүүс ямар ч тохиолдолд, 70-80 хувь нь ард түмнээс сонгоно л гэж хэлнэ. Тийм л нөхцөл байгаа.
Сэтгүүлч: -Сүүлийн үед Үндсэн хуулийн Цэц, УИХ-ын хооронд зөрчил нэлээд хурцдаад байна. Энэ нь магадгүй, Үндсэн хуулийн зөрчилтэй холбоотой байж болох юм. Энэ нь яваандаа Цэцийн гишүүдийг солих, Цэцийн даргыг солих асуудал болж хувираад байна. Ерөнхийлөгчийн зүгээс төлөөний хүнээ үндсэн хуулийн Цэцэд гишүүнээр санал болгодог. Асуудал орж ирвэл та ямар хариу өгөх вэ?
Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: -Хүмүүс “Гээндээ ч бий, гоондоо ч бий” гэж ярьдаг. Аль аль талдаа байна. Гэхдээ бид нэг зарчмыг мартаж болохгүй. Үндсэн хуулийн Цэц гэдэг бол хяналтын байгууллага. Зарим нь шүүх гэж хэлдэг. Шүүхийнхээ чиглэлд илүү түлхүү байгууллага шүү дээ. Тэгэхээр хяналтын байгууллагатайгаа, тэнд байгаа улсуудтай улс төрийн өнцгөөс харж харилцах бол сайн зүйл биш нь ойлгомжтой. Гэхдээ нөгөө Цэц нь, хяналтын байгууллага нь улстөржөөд байвал яах вэ? Үндсэн хууль үүргээ биелүүлэхгүй тодорхой ашиг сонирхолд хөтлөгдөөд байвал яах вэ гэсэн нэг асуудал байгаа. Тэгэхээр үүнийг их л болгоомжтой шийдэх ёстой гэж би хувьдаа боддог.
Цэцийн гишүүнийг зургаан жилийн хугацаанд томилж байгаа, тэгээд сунгаж болдог. Одоо бол саяын орсон хуулиар хоёр удаа томилох болж байна. Ер нь 12 жил нэг албан тушаал дээр ажиллана гэдэг бол надад хангалттай юм шиг санагддаг. Тийм учраас нэг томиллоо, дахиад зургаан жил боллоо. Дээрээс нь насны хувьд 65 нас гэж хязгаар оруулж ирж байгаа шүү дээ.
Гэхдээ хүнээсээ их болдог. Зарим хүнийг харж байхад хэдий 65 хүрсэн ч гэсэн төрд туршлагын ашиглаад, тэр хүний зөв шударга үзэл баримтлалыг ашиглаад байлгаад баймаар хүн байдаг. Заримдаа 65 хүрээгүй ч байсан энэ хүн энэ ажлаас хол байсан нь дээр юм даа гэж харагдахаар хүн байдаг. Үүнийг нэгдүгээрт бодох ёстой. Хоёрт, миний баримталж байгаа нэг зарчим бол УИХ нь улс төрийн байгууллага. Улс төрийн байгууллага нь асуудал болгоод байгааг бид харах л хэрэгтэй. Иймэрхүү хүндрэлтэй байдал өмнө явж байсан. Их л бодолтой шийдвэл яасан юм бэ. Нөгөө талаасаа үнэхээр ажил төрөл нь болохгүй байгааг мэдрэх юм бол тэнд “Өөрөө хүсэлтээ гаргавал” гэж нэг заалт байдаг юм.
Өөрийнх нь гаргаж байгаа тэр шийдэл болохгүй байна гэж үзвэл, эсвэл “би энд хангалттай боллоо, ард түмэндээ баярлалаа” гэж бодоод, өөрөө хүсэлтээ гаргаад чөлөөлөгдөх бол уг нь их боломжтой. Жишээлбэл, заавал гал ус шиг ийм зөрчилтэй биш, ярилцаад, хүсэлтээ гаргаад чөлөөлөгдөнө гэдэг бол их хүндэтгэлтэй хэлбэр шүү дээ. Төрийн асуудлыг шийдэж байгаа хүмүүст ч гэсэн хялбар зүйл байгаа юм. Иймрэхүү хувилбар байж болно. Гэхдээ есөн гишүүнтэй газраас нэг их олон гишүүнийг солиод байх хэрэггүй ч байж магадгүй. Би хувьдаа Цэцэд улс төрийн туршлага нь ч байх ёстой. Залуу сайн мэргэжилтнүүд нь ч ажиллах ёстой, дундаж насны хүмүүс ч байх ёстой л гэж боддог.
Сэтгүүлч: -Та хууль санаачлах эрхийн хүрээнд нэлээд олон хууль санаачилсан. Зарим хуулийг УИХ дэмжээд баталсан. Заримыг нь дэмжихгүй буцааж байх жишээтэй. Шилэн дансны хуулийг хоёр ч удаа өргөн барьж батлуулсан. Энэ хууль боломжийн хэрэгжиж байгаа. Улс төрийн намуудын тухай хуулийг санаачилж оруулсан боловч намууд энэ дээр нэлээд болгоомжтой хандаад буцаачих шиг боллоо. Магадгүй намуудыг хариуцлагатай болгох гэсэн заалтууд намуудад таалагдаагүй юм болов уу?
Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: -Санаачилга гэдэг дээр нэг зүйл хэлье. Ерөнхийлөгч Үндсэн хуульд заасан ажлаа хийгээд суугаад байхад энэ олон хууль, санаачилга гаргах хэрэггүй л байгаа юм. Ингээд суугаад байж болно. Тэр тусмаа олон ажил хийхгүй, олон хэл аманд орохгүй байвал сайн нэртэй л яваад байдаг шүү дээ. Нөгөө талаас авч үзвэл Засгийн газар оруулах сонирхолгүй тийм хуулиуд байна. Улс төрийн намууд, УИХ-аас оруулж ирэхгүй хуулиуд байна. Аль нэг тал нь оруулаад ирэхээр улс төр болж хувирдаг.
Засаг ийм хууль санаачилаад байхдаа яахав дээ. УИХ-ын эрх хэмжээг багасгасан, гишүүдтэй хариуцлага тооцох хууль юм уу гээд асуудал үүсээд байдаг. Тэгэхээр би Ерөнхийлөгчөөр анх сонгогдоод ч, хоёр дахь удаагаа сонгогдоод ч намуудын дарга нарт, УИХ дээр ч ярьж л байсан. Аль аль боломжгүй, тэгсэн мөртлөө улс оронд хэрэгтэй, шийдэх шаардлагатай тийм харилцаа байгаа бол би санаачилж оролцъё гэсэн. Жишээ нь, Шилэн дансны хуулийг засаг санаачлахгүй л байсан. УИХ-ын гишүүд, Засгийн газрын гишүүдтэй хариуцлага тооцдог, өндөр албан тушаалтнуудтай хариуцлага тооцдог хуулийг хэн ч санаачлахгүй л байгаа. Намын тухай хууль гэхээр нэг нам өөрийнхөө ашиг сонирхолыг орууллаа гээд нөгөө намтайгаа зөрчилдөөд ерөөсөө явж өгөхгүй байгаа. Тэгэхээр оруулах л ёстой.
Ер нь ажил хийнэ гэдэг бол хугацаагаа дуусгаад яваад өгнө гэсэн үг биш гэж би боддог. Тэнд байгаа муу соёлыг сайн соёлоор солих ёстой. Муу харилцаа байгаа бол сайн харилцаагаар солих ёстой. Аливаа улс төрийн албан тушаал, төрийн албан тушаалаас явахад нөгөө талд нь сайн хууль сайн тогтолцоо үлдэж байвал хамгийн сайн удирлагчийн шинж. Түүнээс биш тэр сандал дээр сууж байгаад хугацаагаа дуусгаад явах бол сайн удирдагчийн, улс орныхоо хувь заяаг бодож байгаа улс орноо нэгдүгээрт тавьж байгаа хүний чанар биш л дээ.
Сэтгүүлч: -Улс төрийн намуудын тухай хуулийн дотор байсан намуудын санхүүжилтыг шилэн болгох гэсэн таны саналыг буцаачихлаа. Энэ заалтаа та дахин зүтгүүлэх бодол байгаа юу? Ер нь намуудын санхүүжилт хангалтгүй байгаагаас болоод зарим улстөрчид хэлмэгдэх хандлага сүүлийн үед харагдаж байна. Үүнийг юу гэж үзэж байна?
Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: -Ер нь миний харж байгаагаар намуудын санхүүжилтийг шийдэх ёстой. Энэ тухай би тодорхой хүч тавин судалж байсан юм ч бий. Харвардад сурч байхдаа энэ төрлийн хичээл ч авч байсан, энэ талаар сайн мэднэ. Намын санхүүжилт Америкт, Европт, Монголд бусад оронд ямар байдаг талаар, тогтолцоо ямар байх талаар онолын талаас нь, практик талаасаа ч би энэ амьдрал дунд явсан хүн, сайн мэднэ. Энэ бүхнийг харж байгаад намын хуулийг оруулсан.
Гэхдээ намуудын зүгээс өргөн барих бичиг бариад, янз бүр болоод зохион байгуулалтад ороод эсэргүүцсэн юм бол бий. Тэр бүрд би цуглуулаад “Та бүхний энэ саналыг авъя. Бид нар Монголынхоо хөрсөн дээр, монгол уламжлал дээр тулгуурлах ёстой “ гэдэг. Сая УИХ-аар ороход гишүүдийн хэлж байгаа санал тэр бүр үндэслэл муутай санал байгаагүй шүү дээ. Нэг талаас нь харахад үнэхээр тийм ч байж болох санал байгаа. Олонхиороо санал хураагаад намын хуулийг хэлэлцэхгүйгээр буцаачихлаа. Энэ хуулиа дахиад боловсронгуй болгох гэж оролдъё.
Миний нэг яриад байгаа юм бол төгс төгөлдөр хуулийн төсөл хэзээ ч оруулж чадахгүй, тийм ч юм байдаггүй. Ихэнх зохицуулалт сайн болсон, цаашдын ирээдүйгээ харсан зөв хууль оруулъя. Тэр хуулиа хэрэгжүүлээд ирэхээр болохгүй байгаа бол ганц хоёр зүйл нэмээд, хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулаад явж болдог. Ийм байдлаар тэр хуулиа сайжруулаад ажиллаж болно. Одоо өөрийнхөө бүрэн эрхийн хугацаанд энэ хуулийг дахин УИХ-д өргөн барьж батлуулахын төлөө ажиллана. Намын санхүүжилт, энэ бүх асуудлыг шийдүүлэхийн төлөө явна. Намын санхүүжилт, улс төрийн санхүүжилтийн асуудлыг төгс төгөлдөр шийдсэн ямар ч улс орон байхгүй. Өнөөдөр хүртэл тэр нь тулгамдсан, болохгүй байна гэсэн асуудал улс бүрт байдаг юм шүү. Гэхдээ үүнийг шийдэх сайн арга бий.
Сэтгүүлч: -Сонгуулийн хууль дээр та өөрийнхөө саналыг нэмэрлэж чадсан уу? Намууд хэн ямар тойрогт хуваарилагдах вэ гээд ид ярьж эхэллээ. Зарим хуваарилалт нь сонгогчдод таалагдахгүй ч юм уу, өрөөсгөл ийм байдал анзаарагдаад байгаа. Энэ тал дээр таны бодол?
Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: -Сонгуулийн олон төрлийн тогтолцоо байдаг. Хүмүүс заримыг нь мартаад байгаа. Бид нар аль алийг нь хэрэглэж үзсэн шүү дээ. 76 тойрогт улс орноо хуваагаад нэг явж үзсэн. Энд байдаг хамгийн том нэг гажуудал бол 50-иас дээш хувийн санал авбал шууд УИХ-ын 80-90 хувийг авдаг. Сонгогчдын санал нэг нэгээрээ тусгал болж ордоггүй. Үүнээс болж улс төрд асар их доргио үүсдэг.
Намын нэрсийн жагсаалтаар 100 хувь явж үзэх гэж 1990 онд Бага Хурлыг тэгж хийж үзсэн. Ингээд явах гэхээр ард түмнийг төлөөлөх эрх ашиг, тойрог гэдэг юм унаад байдаг. Тэгэхээр үүнийг янз бүрээр шийдэж байгаа юм. Би бол хувьдаа 28:48 гэсэн харьцаа ерөнхийдөө Монголын хувьд удаан барьж чадах юм бол зөв гэж боддог.
Зарим улс оронд хоёр танхим болгож шийдээд байгаа юм. Англид бол улс төрд удаан байсан хүмүүсээ Лордын танхим гээд тусд нь гаргаад, туршлагын ашиглаад яваад байна. Зарим газар Холбооны улсууд бол холбооныхоо төлөөллөөр яваад байдаг шүү дээ. Монголд аль аль нь зохицохгүй байгаа учраас ер хослуулж явъя. Пропоциональ, можаритор гэж тойргоос сонгогддог, намын нэрсийн жагсаалтаар сонгогддог, эдгээрийг авч явах зөв. Гэхдээ энэ дотор сайжруулах юмнууд байдаг. Намын нэрсийн жагсаалтаар явуулж байгаа хүмүүсээ танилцуулдаг, сонгогчид санал өгөхөд харах боломжтой байдаг гээд янз бүрийн аргууд бий. Би энэ хэлбэр зөв гэж бодож байгаа.
Сэтгүүлч: -Тухайн тойргоос гарч ирсэн гишүүд сум, нийслэл, аймгийнхаа асуудлыг мэдэхгүй, бараг очиж үзээгүй ч тохиолдол байна. Үүнийг та юу гэж бодож байна?
Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: -Энд засах ёстой шаардлага байгаа. Энэ хуулийг оруулж байхад миний нэг хэлж байсан санал байдаг юм. Одоо хэдүүлээ ийм юм руу оръё. Манайд ард түмний улс төрийн эрхийг булааж авлаа шүү дээ. 1990 онд Монголд жинхэнэ ардчилсан сонгууль нэг удаа болсон шүү дээ. Жинхэнэ ардчилсан гэж би яагаад хэлж байна гэхээр тэнд улс төрийн нам ч нэр дэвшүүлсэн, хороо хуралдаад хүн дэвшүүлсэн, албан байгууллага хуралдаад хүнээ дэвшүүлж байсан. Олон нийтийн байгууллага хуралдаад хүн дэвшүүлж байсан. Хэн л дэвших боломжтой байна, бие даагаад нэр дэвшиж байсан. Хэн дэвших боломжтой байна. Хэн хүчээ төрд өгье, олон нийтийн төлөө зориулъя гэсэн хүн бүр дэвшиж байсан.
Дараа нь 1992 оны сонгуулиас эхлээд л зөвхөн намууд нэр дэвшүүлдэг болсон. Тэгэхээр нөгөө намууд чинь ард иргэдийн өргөн эрх чөлөө, улс төрийн эрх чөлөөг авчихаж байгаа юм. Намууд руугаа ороод ирэхээр олонхи болсон тэр нэг хэсэг л ард түмний улс төрийн эрхийг төлөөлөх болчихож байгаа юм. Бүр олонхи болоод ирэхээрээ фракц, бүлэглэл гээд, тэнд хэн нөлөөтэй, мөнгөтэй байна гэдэг тав зургаахан хүний асуудал болж хувирч байгаа юм. Ингэж яг үнэндээ ардчилал гажуудаж байгаа юм.
Тэгэхээр бид аль болох ард иргэдийнхээ улс төрийн эрхийг нээлттэй явуулах чиглэл рүү явуулах ёстой. Дахиад бас хуулийн санаачилга өрнүүлээд ажиллаж байна. Иргэдийн улс төрийн эрхийг хэрэгжүүлэх тухай гэсэн энэ санал асуулга бусад бүх зүйлийг шийдэж болно.
Ялангуяа орон нутагт энэ асуудлыг өргөн хэрэглэж болно. Маш боломжтой сайн хууль, энэ хосолсон зөв зүйлүүдийг оруулах ёстой. Дээрээс нь миний нэг санаа бол УИХ-ын гишүүнд нэр дэвших гэж байгаа бол ерөөсөө тухайн засаг захиргааныхаа нэгжид амьдардаг байх ёстой, тэндээ татвар төлдөг байх ёстой гэсэн заалт байдаг. Жишээлбэл, чи Дорнодоос нэр дэвшиж байгаа бол Дорнодод амьдардаг байх ёстой. Үүнийг хуульд оруулж өгөх ёстой байгаа юм.
Хотоос нэг их мундаг улсууд очоод ухуулга хийгээд мөнгө тараагаад явж байгаад хүрээд ирдэг. Дэвшсэнийхээ дараа усны шувууд шиг яваад өгдөг. Нөгөө сонгогчдодоо мартдаг. Тэгэхээр орон нутгийн харьяалалыг бид хуульдаа оруулж өгөх болсон. Энэ бол маш чухал. Нөгөө талаас энд бас нэг гажуудал байгааг сая засах гээд чадсангүй. Улаанбаатарт хүн амын 45 хувь нь байна. Гэтэл тэндээс гарч байгаа гишүүдийн тоо 14 байна. Гэтэл хүн амдаа ногдуулаад, 40 хувиар тооцоод, 76-д хувааж тооцох юм бол бараг 30-аад гишүүн Улаанбаатараас сонгогдох ёстой. Улаанбаатарт амьдардаг байж орон нутгаас дэвшээд байдаг учраас Улаанбаатарын тойргийг нэмэхгүй байна. Чи сонгогдох гэж байгаа бол, Улаанбаатарт амьдардаг бол Улаанбаатараасаа дэвш. Тэрнээс биш Увсаас юм уу, Өмнөговь, Дорноговь, Хөвсгөл, Архангайгаас дэвшихгүй ээ гээд заачих юм бол Улаанбаатарт багтаж шингэхгүй байгаа олон улстөрчид чинь дэвшихийн тулд хүн амын тоогоо харгалздаг зөв хэлбэр рүүгээ явах юм. Үүнийг энэ сонгууль дээр хэрэгжүүлж чадахгүй юм гэхэд манай ард иргэд шаардлага тавиад, олон нийт ярилцаа,д цаашдаа хуульдаа оруулах ёстой зөв заалт гэж бодож байна.
Сэтгүүлч: -Дараагийн парламентад санал болгох асуудал гэж ойлгож болох уу?
Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: -Хамгийн чухал бодолцох ёстой зүйл. Жинхэнэ нутаг орны зовлон, ард түмнээ гэдэг, тэндээ амьдардаг гэдэг их чухал. Зарим газар тэндээ татвар төлдөг, татвар гэдэг нь хүн амын орлогын татвар. Бизнес эрхэлдэг гишүүн байх юм бол тэндээ аж ахуйн нэгжийнхээ татварыг төлдөг ч гэх юм уу, тийм л байх ёстой.
Сэтгүүлч: -Төрийн тэргүүн төрийн өндөр албан тушаалд тооцогддог. Гэтэл та яагаад төрийн өндөр албан тушаалтанд хариуцлага тооцох тухай хуулийг санаачилчихав аа. Энэ хуулийг УИХ-ын гишүүд нэлээд болгоомжтой хэлэлцээд бас л дэмжсэнгүй. Магадгүй, энэ хууль батлагдсан бол зарим гишүүдийг эргүүлэн татах ч асуудал үүсэх байсан юм уу гэсэн хардлага яваад байсан?
Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: -Бүр Ерөнхийлөгчөөсөө эхлээд хариуцлага тооцъё гэсэн шүү дээ. Ерөнхийлөгч гэдэг заавал өнөөдөр сууж байгаа хүн гэдэг биш. Ерөнхийлөгч гэдэг албан тушаалтантай хариуцлага тооцъё. Тэрнээс авахуулаад аймаг, нийслэлийн Иргэдийн төлөөлөгчдийн Хурал хүртэл энэ асуудал явж байгаа юм. Яг үнэндээ манайхан ардчиллын энэ утгыг буруу ойлгосон, үүнийг буруу ойлгуулсан ч байх. Гэхдээ ардчилал гэдэг бол миний харж байгаагаар нийгмээ яаж зөв зохион байгуулах вэ гэдэг аргыг хүмүүс хоорондоо хэлэлцэж чөлөөтэй сонгодог хэлбэр гэж бодож байгаа. Заавал нэг ийм байна гээд, бид нар юмыг хуулсан шинжтэй яваад байгаа юм.
Монголын ардчилал, бидний ардчилал дотор уламжлалаас авч үзсэн ч гэсэн төрд өндөр албан тушаал хашиж байгаа хүн бол хамгийн ёс зүйтэй хүн байх ёстой. Хамгийн гэгээн хүн байх ёстой. Хамгийн цэвэр хүн байх ёстой гэж хэлдэг. Гэтэл өнөөдөр очсон хүмүүс нь хамгийн бохир, болохгүй хүмүүс болоод байна гэж байна шүү дээ. Тухайн үед нь хариуцлагыг нь тооцохгүй болохоор болохгүй байна л даа. Японд бол хэдхэн төгрөгийн хахуулийн хэрэг гарлаа л бол тэр сайд шууд огцорч байна. Монгол яагаад ингэж огцорч бодоггүй юм бэ?
Хэрэв Монголд Засгийн газраас дөрөв таван сайд огцроод, УИХ-аас дөрөв таван гишүүн эргүүлж татагдаж байгаа бол Монголд хариуцлага байна, ардчилал байна гэж хэлнэ. Нэгэнт хариуцлага байхгүй бол ардчилал өөрөө утгагүй болж байгаа юм. Хүмүүсийн бухимдаад байгаагийн гол юм энэ байгаа юм. Тэгээд ороод суучихсан хүмүүс өөрсдөө энэ хуулийг санаачилж чадахгүй байна. Тийм учраас үүнийг заавал хийх ёстой. Улс төр хэдий үед бохирдоод байна гэхээр улс төр рүү орж, улс төрөөр мөнгө хийнэ гэж бодсон хүмүүс улс төрийг бохирдуулаад байна. Мөнгө гэдэг юманд эх орон гэсэн ойлголт байдаггүй юм. Үүнийг бас бодох хэрэгтэй. Мөнгө бол мөнгө шүү дээ.
Яг эх орны хувь заяа, ард түмний хувь заяа гэдэг юм бол байхгүй. Мөнгийг нэгдүгээрт тавьж байгаа бол мөнгөө л боддог. Тэрнээс эх орноо ядарсан зүдэрсэн ард түмнийхээ эрх ашгийг хэзээ ч бодохгүй. Боддог бол хоёр гуравдугаарт бодож байна. Боддог бол өөрийн улс төрийн амьдралаа үргэлжлүүлэхийн тулд, өөрийнхөө суудлаа хадгалж үлдэхийн тулд бодсон нэр хэмээж байгаа байхгүй юу.
Тэгэхээр үүнийг зогсоох хэрэгтэй. Би нэг юм хэлдэг. Хэрвээ чи хариуцлагаас зугтах байсан юм бол яах гэж улс төр рүү орсон юм бэ гэж. Хэрвээ чи энэ ажлаас явж чадахгүй байсан юм бол яах гэж орсон юм бэ, хуул зөрчсөн л бол чи явах ёстой. Хэрвээ хариуцлагаас зугтах байсан юм бол яагаад улс төрд байгаад байгаа юм бэ, одоо гарах ёстой. Энэ ажлыг бид нар хийх хэрэгтэй.
Улсын Бага Хурал гэж байхад бид хийж байсан улсууд шүү. 20 дугаар тогтоол гараад, банкинд байсан хадгаламжиндаа мөнгө аваачиж хийгээд, хоёр дахин өсгөлөө гээд тодорхой гишүүн гарч л байсан. Зүгээр дуу хураагч сонсоод, маргааш нь 2 дахин хямдхан байгаа газраас гүйж очиж юм аваад, тэр нь илрээд, тэгээд гишүүнээ өгч л байсан. 1994 онд Элбэгдорж хууль зөрчсөн байж магадгүй ээ гэсэн асуудал оруулаад ирэхэд би өөрөө өргөдлөө шууд өгөөд УИХ-ын гишүүнээс шууд чөлөөлөгдөж байсан. Гэтэл 1994 оноос хойш ингэсэн УИХ-ын гишүүн байна уу. Байхгүй шүү дээ. 22 жил боллоо. Арай дэндэж байгаа юм биш үү. Тэгэхээр энэ хариуцлагын хуулийг заавал оруулах хэрэгтэй. Энэ хариуцлагын хуулийг оруулахгүй бол сонгууль хийгээд ч утга алга. Үнэхээр засаг томилоод ч утга алга.
Сэтгүүлч: -Улсын мөнгө идсэн хүмүүс уснаас хуурай гардаг. Энэ байдлыг таслан зогсоохын тулд та хүний өөрийн гэлтгүй нэлээн хатуу хандаж байгаа харагдаад байгаа. Сүүлийн үед АТГ-т төрийн өндөр албант тушаалтнуудын нэлээн олон хэрэг оччихоод байна. АТГ-ын цаана Ерөнхийлөгч байдаг гэсэн хардлага яваад байсан?
Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: -Авлига гэдгийг жирийн иргэд, одоо зурагтаа үзээд сууж байгаа жирийн хүмүүс, албан тушаал хашаагүй хүмүүс хийдэг зүйл биш шүү дээ. Авлига гэдгийг хууль зөрчихөд яадаг юм. Намайг хэн хэлэх юм. Хэн хариуцлага тооцох юм. Би том дарга, би том нөлөөтэй. Хуулийнхан, хэвлэл мэдээллийн байгууллагын дотор нөлөөтэй. Манай нам эрх барьж байна. Хариуцлагаас би гадна. Тэтгэвэрт гарлаа ч гэсэн би зугтаж чадна гэсэн улсууд л хийдэг. Тийм улсуудын хойноос мөрдөнө, тийм улсуудын аймшигтай хэргийг мөрдөнө гэдэг бол амь насанд хүртэл халтай ажил шүү дээ. Бараг нөгөө эх орноо хамгаалаад буу бариад явахаас эрсдэлтэй зүйл шүү дээ.
Ерөнхийлөгчийн, миний нэг баримталдаг зарчим бол ажлаа хийгээд явж байгаа хууль хяналтын байгууллагуудын зоригийг мохоож болохгүй. Авлигатай холбогдсон бүх хүмүүс тэднийг мохоохын төлөө л байдаг. Та бүхэн харж байгаа, тэд нар бол сошиал медиа гэж ярьдаг facebook, twitter бүхнийг худалдаж авахыг оролддог. Бүх хэвлэлд нөлөөллөө тогтоохыг оролддог. Ингээд л яваад байгаа. Тэгээд нөгөө улсууд руу дайрдаг. Тэгэхээр Ерөнхийлөгч дээрээс нь нэмээд цохиод байж болохгүй. Шударга ёсны талд зогсож байх ёстой гэдэг бол Ерөнхийлөгчид л олгогдсон ажил байх.
Нөгөө талаас нь бас нэг юм хэлье. Нэг ийм домог яваад байна. Ерөнхийлөгч ард нь байдаг юм уу гэдэг. Нэг юмыг хүмүүс санах хэрэгтэй. Намайг сонгогдож гарч ирэхээс өмнө АТГ байгуулагдчихсан байсан. Тэгэхээр энэ бол миний ч байгууллага биш, монголын ард түмний байгууллага. Ард түмнээс асуухаар авлига хамгийн аюултай асуудал гэж хэдэн арван жил ярьсаар байгаад шийдсэн зүйл. АТГ-ын их том дарга нь Ерөнхийлөгч байгаад, түүн рүү хүн утасдаад “за энэ хүнийг мөрдөөч, энэ хүнийг мөрдөхөө болиоч” гэхээр нөгөө улсууд зогсдог. Нэг бол улс төрийн зорилгоор ч юм уу, “энэ хүн дээр юм үүсгэ” гэхээр нөгөө хүмүүс араас нь яваад байдаг гэдэг бол домог юм.
Яг өнөөдөр хууль хяналтын байгууллагаас очоод асуухад тэгж улс төрийн албан тушаалтны хэлснээр, том даргын хэлснээр явж хувь заяагаа зольдог тийм гэнэн хууль хяналтын ажилтан гэж байхгүй шүү дээ. 1990 он өнгөрчихсөн. 1990 хэдэн онд ийм байсан байж магадгүй. Одоо бол өнгөрсөн. Одоо бол үнэхээр хууль зөрчөөгүй л бол, авлигын асуудал байхгүй л бол хууль хяналтын байгууллага түлхсэн ч явахгүй. Аюултай, эргээд өөрсдөд нь аюултай. Нөгөө хүн нь сууж байгаад л яваад өгнө, өөрсдөө үлдэнэ шүү дээ. Түүнийг маш сайн мэддэг. Явж явж хүмүүс чинь өөрийгөө боддог шүү дээ. Өөрийнхөө амьдрал ажлыг боддог шүү дээ. Тэгэхээр ийм домогт битгий итгэ. Ийм зүйл байхгүй. Би өөрөө ёс зүйн хувьд тийм юм огт хийдэггүй.
Гэхдээ хууль хяналтын байгууллагад ажиллаж байгаа хүмүүсийг бүгдээрээ сайн, бүгдээрээ зөв зорилготой гэж хэлэхгүй. Хүн дарамталдаг, түүгээр далимдуулан албан тушаал, амь амжиргаагаа, бусад зүйлээ залгуулахыг оролддог, хүрээгээ тэлэхийг оролддог. 100 сайн юм хийж байгаа бол хоёр гурван муу зүйл хийх гэж оролддог. Түүнийгээ ашиглах гэж ороддог, ийм зүйл зарим газар байж магадгүй. Хууль тогтоомжийн хувьд бид үүнийг өөрчилье гэж яриад байгаа юм.
Сэтгүүлч: -Сүүлийн үед хууль тогтоох байгууллагууд С.Зоригийн хэргийг илрүүлэх асуудлаар эхнэр Булганыг нь баривчлаад хорьчихсон байгаа. Магадгүй, энэ хэрэг илрэх нэг сэжүүр гарсан болов уу гэсэн таамаг олны дунд яригдаад байна. ҮАБЗ-өөр саяхан энэ хэргийн асуудлаар хуралдаад тодорхой зөвлөмж чиглэл гарсан гэж сонссон. Та ҮАБЗ-ийн тэргүүний хувьд энэ зөвлөмж чиглэлийг хэрэгжүүлэхэд хяналт тавьж байгаа байх?
Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: -Энэ дээр хоёр залруулга хэлье гэж бодож байна. Нэгдүгээрт, Зоригийн хэрэг гэдэг. Би энэ нэр томъёонд жаахан дургүй байдаг. Энэ бол Зориг гэдэг хүний хийсэн хэрэг биш шүү дээ. Зоригийн амь насыг хөнөөсөн хэрэг. Зоригийн амь насыг бүрэлгэсэн хэрэг.
Нөгөө талаар тэр тухай хэлэлцсэн хурал бүр хэдэн жилийн өмнө болсон. 2011 онд шиг санагдаж байна. Тэр үед гарсан зөвлөмж. Би энэ асуудал яаж явж байна, ямар байна гэдэг мэдээллийг аваад тухайн үед Тамгын газрын дарга байсан, Хууль зүйн сайд, Ерөнхий прокурор зэрэг хүмүүсийн мэдээллийг сонсоод, үүн дээр ҮАБЗ нэгдэж нэгдсэн шийдэлд хүрэх ёстой. Энэ хэргийг илрүүлэхэд шаардлагатай зүйлийг ҮАБЗ-ийн хэмжээнд ярьж дэмжлэг үзүүлэх, энэ дэмжлэгийг санхүүгийн хувьд, зохион байгуулалтын хувьд боломжийг хангаж өгөх ёстой. Хэргийг илрүүлэхэд маш олон арга хэрэгсэл байдаг. Энэ бүх боломжийг хангаж өгөх ёстой гэсэн ийм байдлаар энэ асуудалд хандаж, тийм шийдэлд хүрсэн. Одоо ч гэсэн энэ шийдвэрийн үйл ажиллагаа хүчин төгөлдөр хэвээрээ байгаа.
Сэтгүүлч: -Улс төрийн захиалгат хэрэгт эхнэр Булганыг баривчлаж хорьсоныг хүмүүс сайн ойлгохгүй байх шиг байна. Магадгүй захиалагчид нь мэдээж улс төрчид байгаа, эсвэл Булган анхнаасаа хэргээ буруу мэдүүлсэн юм болов уу гээд ойлгомжгүй байдал үүсээд байгаа. Энэ дээр танд мэдээлэл байна уу?
Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: -Дахиад нэг залруулга хэлье. Захиалагчид нь улстөрчид байгаа ч гэдэг юм уу, өөрөө яг мэдэж байгаа юм шиг ярьж байна. Энэ бол олны дунд байгаа яриа, тогтсон ойлголт юм. Миний барьж байгаа үндсэн зарчим байдаг.
Энэ хэрэг ямар орчинд гарсан юм бэ? Юу болсон бэ гэдгийг ямар түвшинд тогтоож байна. Үүний хойноос явсан юм юу болсон ямар нөхцөл байдалд байна. Ямар түвшинд байна гэдгийг бид нар ард түмэндээ мэдээлэх хэлэх үе ирнэ. Ингэх ч ёстой гэж би хувьдаа боддог. Нөгөө талд барьдаг нэг зарчим бол алуурчныг олох. Тэр гэрт тэр шөнө, тэр үдэш ер нь юу болов гэдгийг, ямар хүмүүс байсан, яасан гэдгийг эхэлж олох хэрэгтэй. Манайхны нэг буруу юм тэр. Улс төр дотор байгаа гээд шал өөр юмнаас эхлээд явдаг. Ерөөсөө тэр олсны үзүүрт хэн байна вэ? Олс чирээд явж байгаа хүнийг хэн чирээд явсан бэ гэдгийг л эхлээд бариад авах хэрэгтэй. Дараа нь алуурчнаа олчих юм бол түүнийгээ дагаад хөөгөөд байхаар цаана нь байгаа хүмүүсийг олж болно шүү дээ. Хэрвээ тийм юм байгаа бол. Хамгийн гол асуудал бол үүнийг ингэж улс төрийн өнцгөөс харж тайлбарлаж явсан учраас энэ хэрэг илэрхгүй маш удсан гэж боддог. Зөвхөн алуурчинтайгаа хөөцөлдсөн бол энэ хэрэг эрт илэрчих байсан байж магадгүй. Энэ дээр нэг дүгнэлт хийх хэрэгтэй. Үхсэн ч бай, амьд ч бай тэр алуурчинг л олох ёстой. Тодорхой хүн л алсан байгаа шүү дээ. Энэ бол хамгийн гол асуудал.
Сэтгүүлч: -Энэ хэргийг мөрдөж байсан тухайн хууль хяналтын байгууллагын хүмүүс бас тодорхойгүй шалтгаанаар нас барсан тохиолдол байгаа. Энэ хэргийг илрүүлэхгүй гэсэн зохион байгуулалттай бүлэглэл байгаад байна уу гэсэн хардлага байгаад байгаа?
Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: -Аливаа ийм хэрэг дээр, ялангуяа улс төрийн зүтгэлтний амь насыг хөнөөсөн хэрэг дээр олон таамаг үргэлж явдаг. Энэ бол Монголд ч байгаа юм биш, бусад газар ч байдаг. Үүнд бид ерөөсөө автаж болохгүй. Үндсэн зорилгодоо төвлөрч ажлаа хийх ёстой. Хэрэв надаас хүн асуувал яг таны бариад сууж байгаа ажлууд дундаас хамгийн их ач холбогдол өгдөг, хэдийд ч хамаагүй цаг гаргаж сонсдог, анхаарал тавьдаг ажлууд юу юу байна гэвэл Зоригийн амь насыг бүрэлгэсэн хэрэг.
Ерөнхийлөгчөөр ажилласан долоон жил, өмнө нь Ерөнхий сайд, УИХ-ын гишүүн байхад ч надад өөрийн гэсэн ойлголт байсан. Ийм л болов уу гэсэн таамаг ч байсан. Хууль, хяналтын байгуулагуудад ч би хэлж байсан. Ер нь ямар замаар яваад, ямар хүндрэл, шалтгаан, юу болов гэдгийг хамгийн сайн мэдэж байгаа хүн гэж болно.
Яг ҮАБЗ дээр бид ярьж байхад ч гэсэн эндээс гарсан зөвлөмж шийдвэр дээр Ерөнхийлөгч хяналт тавьж ажиллах ёстой. Би сонгуулийн үеэр ч иргэдэд хэлж байсан. Миний хамтран тэмцэж явсан нөхөр. Нөгөө талаас Монголын ардчиллын нэр хүнд, ард түмний сонгосон сонголттой ч холбоотой асуудал. Үүн дээр бид онцгой анхаарах ёстой. Би энд анхаарах ёстой боломж, Ерөнхийлөгчид байдаг ямар эрх мэдэл, ямар боломж байна, энэ бүхнийг хэргийг илрүүлэхийн төлөө ашиглах болно. Ингэж явна. Харин ганцхан юмнаас хол байна. Энэ бол улстөржүүлэх, улс төртэй холбох бол хамгийн хэрэггүй зүйл. Холбоогүй ч байсан байж болно.
Сэтгүүлч: -Өнгөрсөн 17 жилийн хугацаанд сонгуулиудын өмнө Зоригийн хэргийг илрүүлэх асуудал гарч ирдэг. Энэ магадгүй сонгуулийн шоу болчихов уу гэсэн олны итгэл алдрах байдал руу түлхээд байна.
Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: -Итгэл алдарч байгаа зүйл дээр улс төрийн тогтолцоо, улс төрийн ашиг харах гэсэн хүмүүс, намын янз бүрийн буруу оролдлого байгаа юм. Нэг зүйлийг бүр баталгаатай хэлье. Ямар нэгэн улс төрийн шоутой холбож ерөөсөө холбож харахгй, холбуулах ч үгүй, холбох ч ёсгүй. Ерөнхийлөгч ямар байр суурьтай байна гэхээр би тийм л байр суурьтай байна. Магадгүй сая хэлж байгаа тэр баривчлагаа энэ тэр гэж ярьж байгаа нь зүгээр л цаг хугацааны хувьд л давхацаж байгаа зүйл. Түүнээс биш сонгууль энэ тэр ямар ч зүйлтэй холбоогүй.
Сэтгүүлч: -Монгол Улсын эдийн засаг тун хүнд байдалд байна. Энэ нь бодлогын алдаатай холбоотой юу, эсвэл дэлхийн эдийн засгийн нөхцөл байдал нөлөөлсөн үү гээд янз бүрийн дүгнэлт гарч байгаа. Энэ байдлаас гарахын тулд эхний ээлжинд татвараа төлөөгүй зарим бизнесмэнүүдийг өршөөе гээд эдийн засгийн ил тод байдлын тухай хуулийг баталсан. Энэ хууль хэрэгжээд 10 их наяд төгрөг ил тод болчихлоо. Энэ нь нэг талаар татвараа төлдөггүй хүмүүсийг өршөөж байгаа юм шиг боловч нөгөө талаасаа эдийн засгийн сүүдрийг илчилж байгаа хэрэг юм болов уу гэж хараад байна?
Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: -Одоо яг харж байхад хямрал одоо л хувь хүмүүс, хүний амьдарлд бүрэн мэдрэгдэж ирж байна гэж хэлж болно. Нөгөө талаас хямралтай нөхцөл байдал. Сая Давосын зөвлөгөөн дээр очоод харж байхад тэнд яригдаж байгаа ерөнхий жилийн төлөв байдал, гаргаж байгаа өндөр мэргэжилтнүүдийн хэлж байгааг харахад нэг хэсэгтээ ингэж явна. Хүнд хэцүү байдал үргэлжилнэ. Нэг юмыг хүмүүс ойлгох хэрэгтэй. Төгс сайн сайхан амьдал, төгс жаргалтай нийгэм байгуулсан газар хаа ч байхгүй. Тэр рүү бүгд л тэмүүлдэг байх. Тэгэхээр бүх юм сайхан болно. Гоё байна гэдэг бол байхгүй. Амьдрал байдгаараа л байна. Амьдралд хүндрэл, хэцүү зүйл байдаг.
Би нэг юм боддог. Хямрал бол өвчин биш юм даа. Үүнийг давж л таарна. Цаана нь гарч таарна. Улс орон ч бай, ард түмэн бай. Гэхдээ энэ бол онцлогуудтай байдаг. Өнөөдрийн энэ эдийн засгийн хүндрэл бол Европ, Америк гээд их холоос ирж бид нарт мэдрэгдэж байсан бол одоо манай хөрш орнуудын хувьд ч гэсэн эдийн засгийн байдал их хүндрэлтэй болж байна. Дэлхий нийтээрээ түүхий эдийн үнэ унаж байгаа. Энэ нөхцөл байдлуудаас харахад энэ удаан үргэлжилнэ. Хэцүү байх болно.
Одоо сонгуульд сайхан юм амладгаа л больё. Би хүмүүст хэлээд байгаа. Нэгдүгээр эрхээ нэх, хоёрдугаарт хариуцлага нэх, тэгээд болно. Домогт битгий итгээрэй. Хэдэн зуун тэрбум ам.доллар оруулж ирээд гэх мэт ярьдаг. Тэгэх байсан бол өнгөрсөн арван хэдэн жилд оруулж ирээд хийх л байсан. Тэгэх байсан бол бүх улс орон энэ юмнаас гараад явчих л байсан. Тийм домог байдаггүй шүү. Явж явж хүн л амьдралаа өөд татдаг юм. Явж явж хүн л ажиллаж байгаа газраа хичээх юм бол амжилт гардаг юм. Төр засаг түүнд нь жаахан туслах нөхцөлийг бүрдүүлэхийн төлөө л явдаг шүү дээ.
Бас нэг зүйл. Нэгдүгээрт, энэ эдийн засгийн ил тод байдлын хуулийг дахиж гаргахгүй. Энэ бол сүүлчийн боломж юм шүү гэдгийг хэлэх ёстой. Дахиж гаргахгүй байх ёстой л гэж би боддог. Хоёрдугаарт, энд орж хамрагдаж байгаа хүмүүс айж эмээх зүйл байхгүй. Энэ бол хуулиар хийгдэж байгаа зүйл. Тэр хүмүүст эргээд дарамт шахалт ийм юм ирэх вий гэж бодох шаардлагагүй болж байгаа. Тэр олон их наяд гэж яригдаад байгаа. Тийм хэмжээний мөнгө эдийн засаг руу орж ирж байна, илэрч байна гэдэг бол сайн зүйл гэж хэлж болно.
Гэхдээ тэр дарагдаад байсан нөхцөл байдлыг бид арилгах хэрэгтэй. Энэ нөхцөл байдлын хамгийн гол юм бол татварын хуультай холбоотой гэж би боддог. Би хувьдаа Ерөнхий сайд байхдаа дөрвөн аравын тогтолцоо гэж ярьсаар, түлхсээр байгаад олон шатлалтай, олон хүнд сурталтай байсан гол дөрвөн татвараа арван хувь болгосон. Нэмүү өртөгийн албан татвар, хүн амын орлогын татвар, аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татвар, ниймгийн даатгалын шимтгэл бүгд арван хувь болсон. Энэ бол гайхамшигтай өөрчлөлт байсан шүү. Үүнийг бид олон жил барьж явах ёстой байсан.
Нөгөө талд нь уул уурхай юм уу, маш их хэмжээний орлого олж байгаа хүнээс их хэмжээний татвар авах ёстой гэсэн юм гарч ирдэг. Уул уурхайг ялгачих хэрэгтэй. Одоо ч гэсэн татварын шинэчлэлийг тэгж хиймээр байна. Уул уурхайг үнэхээр тусад авч үзэх хэрэгтэй. Тэнд роялти гэдэг шүү дээ, ашигт малтмал ашигласны төлбөрийг өндөр тавиад өгчих. Татварын өөрчлөлт гээд явж байна. Миний хэлээд байгаа юм арван хувиа хадгалчих.
Анхан шатанд байгаа жижиг дунд, ТҮЦ энэ тэр гээд байдаг шүү дээ. Тэр хүмүүст төлбөрийн систем хэрэгжүүлчихдэг юм. Жилдээ та 500 мянган төгрөг л төл. Гурван ажилтантай байгаа хүнд ямар ч шалгалт танайх руу орохгүй. Зүгээр л 500 мянга, 100 мянгаа л төлөөд болно. Татвар энэ тэрийг ерөсөө тооцохгүй гээд орхиж болно. Иймэрхүү байдлаар хийчих юм бол маш зөв. Өндөр татвар тавихаар уул уурхайн компани орж ирж байна гэсэн. Харилцаа холбооны компаниуд, архины үйлдвэрүүд орж ирж байна гэсэн. Тэгэх юм бол үүнийг нэрлээд заагаад өгчих хэрэгтэй. За архи, уул уурхай, харилцаа холбоон дээр ийм байна. Бусад дээр нь10 хувь шүү гээд зааж өгөх юм бол зөв болох гээд байна. Нэмүү өртгийн албан татвар дээр буцаан олголт явж байна. Хоёр хувь байгаа. Үүн дээр хүртэл бид өөр бодлого баримтлах хэрэгтэй. Хоёр хувиа бид барина. Гэхдээ үндэсний үйлдвэрлэлийн бараа худалдан авч байгаа бол таван хувийн буцаан олголт олгоно гэх мэт байвал энэ асар өндөр урамшуулал болно. Иймэрхүү бодлогыг Засгийн газар маш мэдрэмжтэй хурдан явуулах хэрэгтэй.
Сэтгүүлч: Эдийн засгийн хүндрэлээс гарахын тулд Засгийн газар янз бүрийн арга хэрэглэж байна. Нэг талаараа гаднаас мөнгө босгоё, нөгөө талаасаа томоохон ордуудаа эргэлтэд оруулья гэж саяхан УИХ-аас Гачууртыг ашиглах шийдвэр хэл амтай гаргалаа. Гэхдээ Тавантолгойн асуудал гацсан хэвээр байна. Энэ юунаас болж байна гэж харж байна?
Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: -Бараг л дөрөв таван асуулт явчихлаа. Бонд гэдэг дээр ганцхан юм хэлье. Манайд олгож байгаа олдож байгаа тэр зээл чинь долоо, найм, есөн хувийн хүүтэй байгаа бол доошоо буурах боломжтой. 17 –гоор биш. Дөрвөн хувийн хүүтэй зээл дэлхий дээр байхад гурав, дөрвөн хувийн хүүтэй зээлийг оруулж ирээд бизнесээ дэмжих нь зөв. Хоёрт, би хэрвээ Ерөнхий сайд байсан бол миний хамгийн түрүүн хэрэгжүүлэх ажил бол энэ өрийнхөө асуудлыг УИХ дээр ярьж байгаад өрийн таазыг өргөж болно. Гэхдээ УИХ-аас тодорхой шалгуур тогтоох хэрэгтэй. Засаг өөрөө Бондод явах биш үндэсний үйлдвэрлэлээ дэмжие. Тэгээд тодорхой салбаруудыг зарлаж болно. Монголд хамгийн хэрэгтэй байгаа үйлдвэрлэл эрхлэх юм бол та бүхнийг босгох гэж байгаа, зээлэх гэж байгаа өрийн чинь 100 хувьд, 70,30 хувьд Засгийн газрын баталгаа гаргаж өгнө гэх хэрэгтэй.
Дээрээс нь энэ олон улсын банк санхүүгийн байгууллагаар техник эдийн засгийн үзүүлэлт гэж яриад байдаг. Тэр нь хүлээн зөвшөөрөгдсөн, дэмжихэд бэлэн байгаа. Ард нь засаг чинь байгаа юм уу, баталгаа байгаа юм уу гэж асуудаг. 100 сая ам.доллар босгох гэж байгаа бол “30 сая дээр засаг баталгаа гаргаж байгаа юм” гэвэл тэр хамгийн түрүүн олддог. Засаг өөрөө мөнгө хайж явах биш, тэр бага хүүтэй боломжтой зээлийг яг тэр аж ахуйн нэгжид оруулж ирэх хамгийн зөв. Яагаад гэвэл дараа нь тэр аж ахуйн нэгж төлнө. Манайхны буруу хандлага байна. Төр заавал өөрөө орох ёстой. Төр өөрөө мөнгө олох ёстой. Олж ирээд зам руу хийнэ энэ тэр гээд явж байна. Зам барьж байгаа компаниуддаа баталгаа гаргаад өг л дөө. Ингээд шийдэх юм бол их зөв шийдэл байгаа юм.
Үүгээр олон орон яваад байна. Монгол явах боломжтой. Ажил хэрэгч ийм саналууд дээр уг нь бол уралдааны морь шиг очдог байх хэрэгтэй. Манай УИХ-ын зарим гишүүдийг харж байхад тийм зүйл дээр хашин морь шиг болчихоод байна. Тэгэхээр ташуурдаж өгөх ажлыг сонгуулийн хуулиар ард түмэн сонголтоо хийхдээ их л бодож хийх цаг болж дээ. Би ард түмэндээ маш их итгэдэг, их хэрсүү болж байгаа. Юмыг маш мундаг ойлгодог болсон.
Сэтгүүлч: -Тавантолгойн гацаад байгаа шалтгааныu юутай холбож тайлбарлаж байна. Засгийн газрын оруулж ирсэн төслийг УИХ дэмжээгүй буцаасан. Энэ төсөл үнэхээр болохгүй төсөл байсан юм уу?
Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: -Миний баримталдаг зарчим бол бизнесийн ажлыг бизнесээр, улс төрийн асуудлыг улс төрөөр нь шийдье. УИХ, Засаг дээр ярих юм байна. Тэр түвшиндээ яриад л явах хэрэгтэй.
Өнөөгийн нэг зовлон бол бүх юмыг УИХ авч явах гээд зовлон болоод, бас нэг зовлон нь заавал төр байна гээд буруудаад байгаа. Тэнд нэг аж ахуйн нэгж мөнгө босгоод зээл аваад энэ төслийг явуулья. Өөрөө л хариуцлагаа хүлээе гэж байгаа бол бушуухан л өгөх ёстой. Тэр аж ахуйн нэгж төлж чадахгүй бол тэр аж ахуйн нэгжийн л асуудал. Төлбөр унавал тэдний асуудал, тэр хамт олны л асуудал. Үүнийг Монголын асуудал болгоод, төрийн асуудал болгоод, гурван сая хүний зовлон болгоод байна. Ингэхгүй байя л гэж бид зах зээл рүү орсон юм. Үүнээс болоод бүх юм зогсоод байна.
Тавантолгой дээр ганц өгүүлбэрээр хариулж болно. Одоо бол бид боломжоо алдсан даа. Энэ өнгөрсөн боломж. Огт шийдэх хэрэггүй гэж байгаа юм биш. Өмнөд хөршид айлчилж байхад хариуцлагатай хүн нь хэлж байсан. Манай орон 12,13 хувийн эдийн засгийн өсөлттэй байлаа. Энэ өсөлт 20-30 жил үргэлжиллээ. Энэ үед дэлхий Хятадаас баяжлаа. Харин манайтай хамгийн урт хилээр хиллэдэг Монгол сайн ашиглаж чадсангүй дээ. Одоо манай эдийн засаг 7 хувьтай өсөж явна. Тэгэхээр бидний та нараас, гаднаас худалдаж авдаг, түүнд төлдөг мөнгө багасна. Байхгүй болно. Австралийг харж байгаа биз дээ. Усаар авчраад нүүрсээ өгдөг байсан. Бүх л татвар бүх зүйлээ буулгаж байна. Хятад үнэхээр хэрэгцээтэй бол усаар хөвүүлж ирээд авна гэж байсан. Одоо юун тэр машин, тэр төмөр замаар өнхрүүлээд ч хэрэггүй болж байгаа юм биш үү. Хайран сайхан алдагдсан боломж.
Сэтгүүлч: -Тавантолгойн төмөр замын асуудал дээр зарим улстөрчид, төрийн өндөр албан тушаалтнуудыг шалгаад, барьж хориод эхэллээ. Ер нь асуудлыг юу гэж харж байна?
Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: -Манай нутагт ахмад хүмүүс сууж байгаад сонсогдохоор гоё үг хэлдэг байсан юм. “Өө, энэ хуулийнхан үнэн мөнийг олох байлгүй гэж”. Би тийм л үг хэлмээр байна.
Сэтгүүлч: Оюутолгойг хөдөлгөх гэж Дубайн төлөвлөгөөг хийсэн гэж яриад байдаг. Оюутолгойн асуудал дээр Ерөнхийлөгчийн хувьд ямар байр суурьтай байна?
Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: Оюутолгой дээр эхэнд нь нэг алдсан юм бол өр төлж байна гэж манайхан баахан шуугиж байх үедээ 2013 оны 12 дугаар сард Оюутолгойн ашиглалтын лицензийг ямар ч нөхцөлгүйгээр, өөрөөр хэлбэл, Оюутолгойгоо өгчихсөн шүү дээ. Тэр үеийн Засгийн газар. Ашиглалтын лицензийг өгчихөж байгаа юм.
Эрхээ шилжүүлчихсэн орон чинь хойноос нь өөрсдөө явсан. Уг нь бол ашиглалтын лицензээ өгөхгүй тодорхой нөхцөлөөр гэрээгээ уясан бол өнөөдөр олон асуудал ерөөсөө байхгүй байсан. Оюутолгойн 34 хувь гэж яригдаад байдаг. Би тухайн үед намын дарга байсан. Би ерөөсөө тийм ч бодолтой хүн. Төр ерөөсөө хувь эзэмших хэрэггүй. Энэ бол хамгийн буруу зүйл. 100 гутал нийлүүлж байгаа бол 34 гутал, буюу тийм хувь нь Монголын өр болоод байна.
Хөрөнгө оруулагч гээд орж ирээд явж байгаа нөхдүүд ашиг л олох юм бол бид тэндээс нь татвар аваад байя. Дээрээс нь байгалийнхаа баялгийг ашиглуулсан. Рояалтийнхаа татварыг аваад суугаад байя. Ашиг л олох юм бол татвараа нэмээд л аваад байя. Энэ л хамгийн чухал. Түүнээс биш тэнд аюулгүй байдал, осол аваар, хүндрэл зэсийн үнэ 10000 байж байгаад 4000 болж бууна. Тэрнээс болж Монгол Улс, Монголын төсөв хохирдог зүйлээс хол байх хэрэгтэй. Гэтэл тэр 34 хувь чинь популистуудын бүтээл л байсан. Гудамжинд 51 хувийг л авах ёстой. Тэдэн хувь авах ёстой гэж орилсоор байгаад л тавиулсан. Хэрэв 34 гэж тавиагүй бол Оюутолгойн төсөл эхлэх ч үгүй байсан. Тэдний бүтээл байхгүй юу. Тэгж Монголыг эргүүлж өрөнд оруулчихаад өнөөдөр тэрэн дээрээ тоглоод юм асуугаад байгаа нь дэндүү хөөрхийлтэй. Манай улс төр тийм л болчихоод байгаа юм. Ийм хариуцлагагүй болчихоод байгаа байхгүй юү.
Сэтгүүлч: -Монголчууд хэзээ Оюутолгойгоос ногдол ашгаа хүртэж эхлэх вэ гэдэг нь ойлгомжгүй байна, нэлээн хойшилчихлоо?
Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: -Зардал нь нэмэгдээд, хөрөнгө оруулагчид ч гэсэн ухаантай хүмүүс зардал нь нэмэгдээд гарч байгаа юм нь нэмэгдээд байвал тэр хойшлох л байх. Уг нь татвараар асуудлаа шийдчихсэн бол ажиллаж эхэлсэн өдрөөс л татвар авах ёстой.
Би Ерөнхийлөгч болж гарч ирээд 2009 онд 9 сард батлагдсан. Бид нарын шаардаж хийсэн нэг юм бол тэр гэрээг өөрчилсөн. Тэр гэрээнд олон татвар байгаагүй. Оюутолгойн татварын асуудлыг тусад шийднэ гэж байсан. Бямбасүрэн гуайн шүүмжлээд байдаг чинь зөв шүү дээ. Тусдаа эдийн засаг болох гээд байна. Ярьсаар байгаад нөгөө муу нэртэй улсууд чинь Монголд төлөх ёстой бүх татварыг тэр рүү оруулж өгсөн шүү. Татварыг нэг орчинд оруулж өгсөн байхгүй юу. Энэ бол их том ололт байсан.
Дээр нь гаргаж байгаа бүтээгдэхүүнээ хайлуулж барьдаг гээд. Би зүгээр боддог юм. Энэ урт хугацааны том төсөл эхлээд, цаг үе нөхцөл байдалд шийдэж чадсан нь тэр байж гэж. Бид нар бие биеэ буруутгаад яахав. Цаашаа цаг хугацаа өнгөрөх тусам бага багаар сайжрах Монголын ард түмэн, Монголд ашигтайгаар нэмэгдээд явах байх. Тэр талд нь Монголын төр, Монголын засаг байж л таарна шүү дээ. Тиймээс итгэлтэй байна. Үүн рүү улс төр, популизмыг бага оруулж, тойруулж хийх хэрэгтэй л байгаа юм.
Сэтгүүлч: -Оюутолгойн орд Эрдэнэтээс хэд дахин том. Ядаж Эрдэнэт шиг менежмэнтээр явж болоогүй юм уу гэсэн шүүмжлэл байдаг. Нөгөө талаас Эрдэнэт дээр Монгол Улс 51 хувийг эзэмшиж байгаа. Энэ хувийг цаашдаа 70-100 хувь болгох боломжоо бид алдсан гэсэн мэдээллийг сонссон л доо?
Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: -Дахиад тэр л 2003 онд их өр гэж ярьж байхад бас нэг алдаа хийсэн зүйл бол тэр үеийн тооцоогоор Эрдэнэтийн Монголд ногдох хувь.Эрдэнэтийг барихад зээлж авсан мөнгийг Эрдэнэт үйлдвэрийн ашгаараа төлчихсөн юм. Түүнээс биш их өрөнд ороод, бүгд чөлөөлөгдсөн ч юм биш. Тэгээд тэр төлбөр нь явсаар байгаад, Монголын талд ногдох ашиг нь нэмэгдсээр байгаад тэр хувь нь 70, 80 рүү хүрчихсэн. Түүнийг зогсоож 51 хувь дээр царцаасан явдал бол буруу. Энэ өр гээд яриад байгаа зүйл дээр өөрөө асуулаа. Ганцхан зарчим бид хатуу барих ёстой. Өртэй, авлагатай байгаа улсууд нь шийдээд хөнгөлөөд өгч байгаа. Тиймээс тэр улсад, жишээлбэл, ОХУ-ын удирдлагад, Ерөнхийлөгч, Засгийн газар, Холбооны хурал, Дум тэр бүхэнд баярлалаа гэж хамгийн түрүүн хэлэх хэрэгтэй.
Сэтгүүлч: -Уг нь тэр өрийг бүрэн чөлөөлчихлөө гээд бөөн баяр болоод байсан чинь үлдчихсэн байсан байна гээд хүмүүс эргэлзээд байгаа?
Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: -За яахав явсаар байгаад хамгийн эцсийн байдлаар шийдэгдэж байгаа нь 3,8 сая ам.доллар шилжүүлээд л болох нь л дээ. Сая хоёр хоногийн өмнө ОХУ-ын Ерөнхийлөгч В.Путин гарын үсэг зурлаа. Түүний өмнө ОХУ-ын Холбооны зөвлөл, Дум-аар орлоо. Засгийн газар нь асуудал орууллаа. Энэ бол маш зөв зүйл. Тиймээс энэ хэцүү цаг үед бидэнтэй үргэлж хамт байсан. Хэцүү ч бай, шаардлагатай цаг үед үргэлж хамт байсан Оросын ард түмэнд баярлалаа гэж хэлэх хэрэгтэй. Түүнээс биш үүнийг хэн нэгэн нэрэн дээрээ авч гүйх гээд хэрэггүй. Жишээ нь, би Ерөнхийлөгч байна гээд нэрэн дээрээ авч гүйх гээд зохион байгуулаад, концерт тоглуулаад байх нь огт байж болмооргүй ёс зүйгүй ийм зүйл шүү дээ.
Сэтгүүлч: -Аль нэг намын, хүний гавьяа биш гэж хэлэх гээд байна уу?
Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: -Харин тийм. Нөгөө талаар түүнийг шийдэхдээ Оюутолгой шиг ашиглалтын лицензээ өгөөд 50 сая ам.доллар зээлж авсан шүү дээ. Тэр үед эхлээд 50 сая ам.доллараа хийчих гэсэн асуудал гарсан юм шиг байгаа юм. Муу нэртэй, чамтай яриад сууж байгаа, 2004 онд Ерөнхий сайдаар ажиллаж байсан Элбэгдорж 2003 онд зээлж авсан 50 сая ам.долларыг Фрийдман гэдэг хүнээс Оюутолгойн ашиглалтын лицензийг өгөөд авч байсан юм. Би Ерөнхий сайд, манай Засгийн газрын үед бид төлсөн. Монгол Улс ийм найдвартай улс шүү гэж жилийн дараа төлнө гэснийг манай засаг төлсөн. Хэн ямар нөхцөлд зээлж авсан нь хамаагүй гээд өгсөн юм. Түүнийг өнөөдөр видеогоос тасалж авчихаад Элбэгдорж Фрийдманд тэгсэн гээд буруу талаас нь тайлбарлаад л байдаг юм. Зөв талаас нь тайлбарлавал ийм л ойлгомжтой асуудал.
ОХУ-ын төрийн удирдлагууд, парламент, Засгийн газрын зүгээс шийдсэн нэг гол бодлого байгаа. Бид нар үргэлж эдийн засаг, санхүүгийн харилцаа, худалдааны харилцаа, дэд бүтцийн томоохон төслүүдээ хамтарч урагшлуулъя. Хамтарч ажиллая. ОХУ-аас хөрөнгө оруулалт улам илүү орж ирээсэй. Эдийн засгийн харилцаагаа өргөжүүлье гэж ярьдаг.
Гэтэл өртэй холбоотой тэндэхийн хууль нь ийм л дээ. Жишээ нь, зээл авъя гэдэг. Бид нар бензинийхээ 90 хувийг тэндээс авч байна. Жилд олон тэрбум гаруй ам.доллар төлөөд авч байгаа. Тэгэхээр үүнийг улирлаар юм уу, жилээр зээлээд рублиэр төлдөг болъе гээд асуудал тавихаар танайд нэг ийм асуудал байна. Бүрэн шийдэгдээгүй нэг асуудал байна. Үлдэгдэл байна. Үүнийг эхлээд шийдчихье гэдэг.
Тэдний хуулиар ОХУ-д өртэй улсад зээл өгдөггүй. Банк санхүүгийн харилцаанд энэ харилцаа явахгүй. Одоо ОХУ-тай их том том төслүүд явахгүй удаад байгаагийн шалтгаан энэ байсан юм. Үүнийг Засгийн газар, Гадаад хэргийн яам, Ерөнхийлөгч бүгдээрээ маш сайн ойлгосон. Монголтой бид харилцаагаа өргөжүүлэх хэрэгтэй. Саад болж байгаа асуудлаа ер нь шийдчихье гэсэн ийм улс төрийн зориг гаргаж шийдсэн явдал бол манайх хойд хөрштэйгээ эдийн засаг, худапдаа, санхүү, банкны харилцааг улам өргөжүүлэх шинэ өргөн боломж гарч ирж байгаа юм. Үүнийг ингэж харах хэрэгтэй.
Сэтгүүлч: -Та төрийн тэргүүн гэхээсээ гадна хувь хүн талаасаа бусад улсын Төрийн тэргүүн дотроос хэнтэй дотно, арай хялбар ойлголцож чаддаг вэ?
Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: -Хамгийн түрүүнд хоёр хөршийнхөө Төрийн тэргүүнүүдтэй. ОХУ-ын Ерөнхийлөгч В.Путин, БНХАУ-ын дарга Си Зиньпин дарга байна. Өнгөрсөн жил бид нар олон улсын хурлаар уулзсан, гар барьснаа тоолоход долоон удаа уулзсан байгаа юм. Энэ бол өмнөх үед ерөөсөө ч байгаагүй ийм харилцаа. Одоо манай гурван улсын харилцаа хамгийн сайн үедээ байгаа. Энэ сайхан боломжийг бид нар ашиглах л хэрэгтэй.
Сэтгүүлч: -Гурван улсын харилцаа эрс сайжирсан нь магадгүй та Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн зүгээс гурван талт уулзалтыг жил бүр зохион байгуулж байя гэсэн санаачилга гаргаад, хоёр хөрш дэмжсэнтэй холбоотой юу? Үүнээс болоод харилцан ойлголцоход дөхөм болж байна уу?
Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: -Энд бол би ажлаа л хийсэн хүн шүү дээ. Тэр ажлыг хий гэж л миний ард түмэн итгэж найдаж сонгосон гэж би боддог. Нөгөө талаас тэр хүнээс санал санаачилга гаргаж, тэр саналыг хүлээж авч, уулзалт руу өөдөөс нь алхаж ирж сууна гэдэг маш чухал зүйл. Тиймээс хоёр хөршийнхөө удирдагчдад би үргэлж талархаж байдаг.
Бидний гаргаж тавьж байгаа асуудал бол Монгол бол онцлогтой. ОХУ, БНХАУ гэдэг энэ хоёр том дэлхийн гүрний дунд ганцхан Монгол л бүтнээрээ оршиж байгаа. Өөр улстай шууд хил залгадаггүй. Тэгэхээр бид эдийн засаг, худалдаа, дэд бүтэц гээд ямар ч асуудал ярьсан та хоёртой л холбогдох юм. Тэгэхээр хоёр талаараа суугаад ярих асуудал маш их байгаа. Хоёр талаараа суугаад шийдэж байгаа. Яг гурвуулаа сууж байгаад ярьчихмаар асуудал их байна. Дамжин өнгөрч байгаа төмөр замын асуудал гээд бид нар асуудлаа бүр тодорхойлчихсон шүү дээ. Тэгж ярьж тэр санаанаас л гарсан.
Тэр санааг хүндэтгэж “Нээрээ л тийм шүү. Монгол гэж бидний дунд бүтнээрээ оршиж байгаа энэ оронтой ярих ёстой” гэж бүр байнгын ажлын механизм ч үүслээ шүү дээ. Гадаад харилцааны дэд сайдуудын түвшинд заавал уулзаж асуудлаа ярилцдаг. Шанхайн хамтын ажиллагааны байгууллагын дээд түвшний уулзалт гээд Төрийн тэргүүнүүдийн уулзалтын үеэр гурвуулаа хүрээд ирж байгаа юм. Хоёр удаагийн уулзалтаа хийлээ.
Хоёрдугаарт бол тодорхой баримт бичигт гарын үсэг зурсан. Гурав дахь нь ирэх зургаан сард болно. Түүгээр уулзах боломж гарвал их л сайхан байна. Уг нь Монгол, ОХУ, БНХАУ гурван улсын дээд хэмжээний Улаанбаатарын уулзалт нэрээр эхлүүлсэн юм. Та хоёрын дунд байгаа учир Улаанбаатарт уулзаж байя гэж. Хоёр талаас бид байнга очоод байж чадахгүй байна. Тиймээс очсон газраа энэ саналаа хэрэгжүүлье гэсэн, ингэж л явж байгаа. Нэг л өдөр энэ уулзалт Улаанбаатарт болно гэж би бодож байгаа. Улаанбаатарын гэдэг нэр нь байж л байх юм.
Сэтгүүлч: -Гурван улсын Ерөнхийлөгч нартай уулзахаас гадна дэлхийн томоохон арга хэмжээнүүдэд та оролцдог. Гэхдээ бүгдэд нь оролцоод байхгүй сонгож оролцоод байх шиг байдаг. Анзаараад байхад жил бүр Давосын чуулганд их идэвхтэй оролцож, байр сууриа илэрхийлж байгаа харагддаг. Энэ юутай холбоотой вэ?
Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: -Ер нь бол бид улс орныхоо нэр хүнд, жинг нэмэхийн төлөө явах ёстой. Аль ч орны Ерөнхийлөгч, Төрийн тэргүүнийг тухайн орны тэргүүн дипломат гэж ярьдаг. Тийм үүрэг бас гүйцэтгэдэг. Энэ үүргээ гүйцэтгэхэд бид нар сонгож, хаана Монгол Улс илүү харагдаж, хаана Монгол Улс илүү хувь нэмэр оруулж болж байна гэдгээ сонгох хэрэгтэй.
Дэлхий дээр өдөр бүр олон улсын том арга хэмжээнүүд болж байгаа. Бүх юм рүү очоод байх ямар ч боломжгүй. 365 хоногоос 2 арга хэмжээг илүү ач холбогдол өгч сонгосон нь НҮБ-ын Ерөнхий ассамблей. Тэнд бүгдээрээ цуглаж ирж байна. Давосын дэлхийн эдийн засгийн чуулга байна. Тэнд улс орны төр, засгийн удирдагчдаас сонгож урьдаг юм шүү. Урьсан учраас би очоод байгаа юм. Тэрнээс уриагүй бол, урилгагүй бол хашааны гадна зогсож байгаад л буцдаг. Та нар зарим хэвлэлийнхэн очсон байх. Ямар хатуу харуул хамгаалттай байдаг билээ. Зарим орны Ерөнхийлөгч би Ерөнхийлөгч учраас орчихно гэж оччихоод онгоцоороо буцаж байсан тохиолдол ч бий. Дуртай хүн бүхэн очоод байдаг юм биш. Энэ уг нь бол их хүндэтгэл боломж юм. Маш том давуу тал.
Дээрээс нь олон нийтийн байгууллага, дэлхий дээр мөнгөтэй үйл ажиллагаа явуулдаг тэр байгууллагын улсууд очдог. Дэлхийн банк санхүү, эдийн засгийг тодорхойлж байгаа байгууллагууд очдог. Тэндээ ямар ч хэвлэл мэдээлэл, бичлэг байхгүйгээр валютын сангийн гүйцэтгэх захирал, дэлхийн банкны ерөнхийлөгч, азийн хөгжлийн банкны ерөнхийлөгч, улс орнуудын төрийн тэргүүнүүд бүгд сууж байгаад нефтийн үнэ юу болох юм гэхэд Арабын нефтийг хариуцсан хүн босоод хариулдаг ч юм уу. Дүрвэгсдийн асуудал гэхэд Германы канцлер ч ярьж байдаг юм уу. Ийм том хэмжээнд Европын Холбооны ерөнхий сайд ч ярьж байдаг юм уу. Ийм том хэмжээнд хоёр гурван уулзалт хийж, түүн дотор тав зургаан орны Төрийн тэргүүн байхад Монголын Ерөнхилйөгч сууж байна. Санаа бодлоо хэлнэ гэдэг бол маш чухал зүйл. Үүнийг бид ашиглах хэрэгтэй.
Хүмүүс нэг юмтай андуурдаг. Монголын үдэш гээд дуучид очдог. Улсаас төсөв гаргаад байна гэдэг. Үүнийг аж ахуйн нэгжийн хандиваар зохион байгуулдаг. Худалдаа хөгжлийн банк жишээлбэл, бүгдийн зохион байгуулж байгаа. Бид нар төсөв багассан учраас хоёр гуравхан хүн, бүр явах хэвлэл мэдээллийнхээ хүмүүсийг хүртэл хасч явж байгаа шүү дээ.
Сэтгүүлч: -Эдийн засаг хүндэрсэн. Төрийн байгууллагуудын ихэнхийн төсвийг хассан. Ерөнхийлөгчийн төсөв хэр зэрэг хасагдав. Сүүлийн жилүүдэд нэлээн бүсээ чангалсан ийм төсөв батлаад байгаа?
Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: Яг 2013 оноос хойш 2014,2015,2016 онд жил бүр Ерөнхийлөгчийн төсөв, Ерөнхийлөгчийн Тамгын газрын төсөв жил бүр дунджаар 13,14,15 хувь хасагдаж байгаа. Манай хүмүүс мэддэггүй, Ерөнхийлөгчийн төсөв хэвээрээ л байгаа гэдэг. Нийтдээ гурван жилийг авч үзвэл 40 хувиар манай төсөв хасагдсан. Ингэж байх хэрэгтэй. Хүмүүс бүсээ чангалж байгаа бол дээрээ ч гэсэн бүсээ чангалах хэрэгтэй. Зардалаа багасгах л ёстой.
Харин Ерөнхийлөгч нь ингэж хасаж болоод байхад төрийн дунд, доод шат хүнд суртал нь улам нэмэгдээд улам данхар данхар том байшин бариад л. Би хэлсэн. Бүгдийг нэг байшин рүү хөөж оруул гэж. Уг нь нэг байшинд багтаж байсан. Бүр дээрээс нь нэг юм хатуу тогтоож өгмөөр байгаа юм. Ерөнхийлөгчөөс авахуулаад сайд нар, төрийн доод, дунд шатны бүх хүмүүсийн суух ажлын кв. метрийг нь тогтоож өгөх хэрэгтэй.
Заавал ардаа нэг өрөө, урдаа дахиад нэг өрөө, бие засдаг газар, биеэ угаадаг газар гээд ямар тансаг байна. Ийм байж ерөөсөө болохгүй. Энэ асуудлыг УИХ яриад шууд шийдэх хэрэгтэй. Тэгэхээр Засгийн газрын гишүүн бол тэр тэр гээд, дээрээс нь Ерөнхий сайдын хийх ёстой нэг ажил байдаг юм. Жишээлбэл, Англи, бусад орнууд хийж л байна. Төрийн албан хаагчдын ёс зүйн код гэж байна. Тэрийг Засгийн газар байгуулагдаад, Ерөнхий сайд томилогдоод гарч ирээд шууд гарын үсгээ зурдаг тий ёс зүйн дүрэм байгаа. Дүрмээр хариуцлага тооцдог. Тэр хамгийн гол. Төрийн алба хашиж байгаа хүн бүр тэр ёс зүйн код дээр гарын үсэг зурж төрийн албандаа ордог. Түүнээс нэг зөрж гишгэсэн байх юм бол ажлаа өгч байх ёстой. Ийм олон янзын механизмууд байна. Даанч тэр нь явж өгөхгүй байна.
Сэтгүүлч: -40 хувиар төсвийнхөө зардалыг хасуулчихаад ер нь ажил хийх боломж байна уу?
Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: Байна. Хийхийн төлөө л явна. Гадна дотнын төрийн нэрийн өмнөөс барих зоог дээр төсвийн мөнгө ордог байж магадгүй. Гадуур хамт явж хоол энэ тэр идэж байгаа сэтгүүлчийн мөнгийг би дандаа өөрөөсөө төлж явдаг. Өөрөө би мөнгөө төлж явдаг. Хүмүүс бол мэддэггүй шүү дээ. Их тэнгэрт амьдарч байна. Элбэгдоржийн хоолны мөнгө тэд гэж худлаа над руу дайрдаг. Манайх бол дандаа өөрийнхөө төсвөөс тэр хоол унд бүх юмаа төлдөг. Жишээлбэл, миний эмнэлэгт , эмийн зардалд хэдэн төгрөг суулгачихсан байдаг юм, тэр бол бараг хөндөгддөгггүй. Буцаад төсөвтөө яваад л орчихдог. Дээрээс нь бэлэг сэлт гээд янз бүрийн юм байдаг. Зарим нэг үнэтэй, төрийн зүгээс өгөх гэж байгаа зүйлийг сая төгрөгөөс битгий хэтрүүлээрэй гэдэг. Зарим нэг зүйл дээр хэдүүлээ хандив босгоод олуулаа олъё. Бид нар нүүрээ барчихсан улсууд биш. Зарим нэг улсуудтай яриад хөнгөлттэй үнээр өгөөч гээд асуудлаа шийддэг юм.
Сэтгүүлч: -Ерөнхийлөгч хоолныхоо зардлыг өөрөө даадаг юм байна гэж ойлголоо.
Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: -Тэгэлгүй яахав.
Сэтгүүлч: -Ерөнхийлөгчийн цалин таны амьдралд хэр хүрч байна?///////
Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: Төр, ард түмний буян хүртээд аваад явах хэрэгтэй. Өрхийн орлогоо өөрөө зохицуулж чадахгүй бол Улсын Ерөнхийлөгч, улс төрд орно гэж байх хэрэггүй шүү дээ. Энэ асуудлаа шийдэх хэрэгтэй. Би, жишээлбэл, ийм асуудлыг шийдэж өгье, үүний төлөө явъя гэж ямар ч хүнээс мөнгө шаардаж байгаагүй. Нэг ч төгрөг авч байгаагүй. Энэ бол миний ёс зүй.
Дээрээс нь би олон ах дүү нартай. Би өөрийнхөө нэрээр аль нэг ах дүүгээ ажилд тавьж, өөд нь татаж байгаагүй. Аль нэг талаар бизнесийг нь харж үзэж байгаагүй. Улс төрд би олон жил явлаа. Харин ч би ажиллаж байсан ах дүүгээ заримыг нь чөлөөлүүлж байсан. Би Ерөнхийлөгч байхад та ийм ажил хийж болохгүй гэж чөлөөлүүлж байсан. Ийм аж ахуй, мөнгө төгрөг, тендэр хариуцаж байна. Үүнийг чинь буруугаар ашиглаж болно. Та ашиглахгүй, би ашиглахгүй байхад бид нарын нэрээр ашиглах хүмүүс гарч ирнэ гээд заримыг нь өөрчлүүлж ч байсан. Би бүр эхнээсээ Бага Хуралд орж байхдаа л ах дүү нараа цуглуулаад ярьсан юм бол тэнд миний хийх ажил байгаа. Үүгээр дамжиж нөлөөлөх энэ тэр гэсэн юм байхгүй шүү. Ингээд тогтчих нь зүйтэй шүү дээ гэсэн. Чи төр рүү орж байгаа бол наад зах нь ийм бодолтой, ийм ёс зүйтэй орох ёстой.
Энэ дээр би нэмж нэг юм хэлэх гэсэн юм. Манайхны улс төрд орж байгаа хүмүүс бол улс төр дээр суурилсан улс төр хийгээд байгаа юм. Хамгийн гол юм бол өөр дээрээ суурилсан улс төр хийх ёстой. Хүн дээрээ суурилсан улс төр хийх ёстой. Манайхан Оюутолгой, Ноён уулын асуудал гоё харагдвал тэр рүү давхиж очоод барьж аваад л орилоод байна шүү дээ. Тэгж байгаа улсууд өөр дээрээ, өөрийнхөө хөгжлөөс, өөрийнхөө боловсролоос, туршлагаас, өнгөрүүлсэн он жил, түүн дээрээ улс төрийг хийх хэрэгтэй. Түүнээс биш улс төр дээр суурилж шуугиантай асуудал барьж авч түүний хойноос зүүгдээд яваад байх юм. Тэр асуудлаа өөрөөсөө уяж өөрөөсөө гаргаж хар. Тэгэх юм бол Монголын улс төр зөв болно. Тийм учраас хүндээ, өөртөө улс төрийг уяж улс төрийг хийж сур.
Одоо энэ улс төрд шинээр орж байгаа, орж ирж байгаа, сонирхож байгаа, янз бүрээр буруу зөв ойлгосон хүмүүс тэрийг маш хатуу ойлгох ёстой. Ийм асуудал шийдүүлнэ, ийм юм болохгүй байна л гээд байгаа. Өөрөө чи ямар хүн юм бэ? Хүмүүс ярьдаг шүү дээ, чамайг таних гэж байна. Өөрөө чи ямар хүн юм бэ? Энэ асуудлыг юу гэж үзэж байгаа юм бэ? Тэр талаас нь хар. Улс төрийн шуугиантай юм бүрийг барьж хөөцөлдөөд, ийм байдлаар улс төр хийх юм бол улс орноо л сүйрүүлнэ.
Сэтгүүлч: -Хүндрэлийн үеийн төсөв гээд хүүхдийн 40 мянгыг хасаад хаячихсан. Гэтэл он гараад таны саналаар хүүхдийн мөнгийг сэргээлээ. Уг нь бол хүүхдийн мөнгийг тавих боломж байсан л болж таарлаа?
Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: Хүүхдийн мөнгө хассан явдал бол төсөв хүндрээд, ингэж шийдэх нь зөв гээд УИХ Засгийн газар дээр ярьж байгаад шийдсэн байх. Шийдээд, хүмүүст шалгуур тавиад, айл өрхийг бүртгээд эхэллээ шүү дээ. Олон арван шалгуурын нэг нь хөргөгч, зурагт, машин чинь түрээсийнх үү, биш үү гээд асуудал болгосон. Угаалгын машин, шарах шүүгээ хүртэл орлоо шүү дээ. Тэгээд ирэхээрээ энэ бол гажуудал болж байгаа юм. Тэнд тэр бүхнийг шийдэх гэж явж байгаа хүмүүс байна. Тэнд байгаа хүмүүс бүгд сайн хүмүүс байх л даа, шударга хүмүүс байх. Түүн дотор муу хүмүүс байвал яах вэ?
Жишээлбэл, тэр шарах шүүгээ байна, байхгүй байна гэдэг дээр хасаад хөөрхий тэр ядарсан хүний хүүхдийн мөнгийг хасчихвал яах вэ? Тэгэхээр энэ бол болохгүй юм. Тэгээд хасаад ирсэн ч гэсэн нийт авах ёстой хүүхдээс 16 хувиар л багасаж байна гэсэн. Гэтэл хүүхдийн мөнгийг тавиад олгоод ирэхээр өргөдлөө гаргаад би хүүхдийн мөнгийг авна гэж байж хүүхдийн мөнгө ногдож байгаа шүү дээ. Тэгэхгүй орхичихсон айлууд олон байна шүү дээ. Тэгэхээр аль нь ч ялгаагүй байгаа биз дээ. Тиймээс зүгээр хуучнаараа өгье, түүн дээр хүнд суртал чирэгдэл гаргаж хэрэггүй юм байна. Үүгээрээ явья гэж ойлголцсон хэлбэр юм.
Сэтгүүлч: -Сүүлийн үед эрх баригчид хүүхдийн мөнгө, орон сууцны зээл хоёроор сонгуулийн шоу хийлээ гэж сөрөг нам хүчнийхэн шүүмжлээд байгаа л даа. 8 хувийн зээлийг 5 хувь рүү оруулах боломж байсан юм бол эртнээс буулгачихгүй яагаад заавал сонгуулийн өмнө ийм асуудал гаргаж тавив гэж яриад байна. Танд энэ асуудлыг шийдэх ямар санал байна?
Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: Ер нь 12 хувийн зээл төлөөд явж байгаа хүн 11 хувь болох юм бол бас хэдэн төгрөг хасагдана шүү дээ. 30 мянган төгрөг ч юм уу. 12-хувийг төлж байсан хүн 8 хувь болоод ирвэл тэр хоёрын хооронд бараг 200000 төгрөг хэмнэгдээд ирдэг юм уу. Тэрийгээ өөр юманд ашиглах болоод ирдэг. Нэг юмыг хатуу ойлгох хэрэгтэй. Зээл гэдэг нийгмийг хариуцлагатай болгож байгаа юм. Үнэхээр орон сууцаа моргейжээр авсан бол ажлаа хийе. Юун тэр ажлаасаа хоцрох, халагдах,болж л өгвөл олох орлогоо нэмэгдүүлэхийн төлөө явдаг. Энэ бол нийгэм хариуцлагатай болдог хамгийн зөв юм. Бүх хүнд мөнгө тараагаад амьдарна гэж байхгүй. Энэ бол маш буруу систем. Бид ингэж юмаа балласан, эндээс сургамж аваад хууль дүрмээ өөрчилж байгаа. Энэ дээр нэг юм байх хэрэгтэй. Таван хувь болсон ч гэсэн олон сонголт баймаар байгаа юм. 8 хувийн зээлийн хэмжээ байж байг. 8 хувиа 80 кв метрээс дээш гэдэг юм уу. Том байртай болъё гэж бодож байгаа, 3,4 өрөөн дээр 8 хувь байж байг. Магадгүй бүр тусдаа байшин бариулаад, 200,300 кв.м байшин бариулаад зээл авья гэж байгаа хүн дээр 8 биш 10,15 хувь ч байсан болно. Тийм өндөр хувь. Тэгээд бас орлогыг нь тооцож байгаа. Харин таван хувийг бол заавал таван хувь болгоно гэж хэлэхгүй.
Утааны асуудал байна. Гэр хорооллоос орон сууцанд орох гэж байгаа иргэд таван хувийн зээлд хамрагдаад явдаг ч юм уу. Ямар ч зээлд хамрагдаж чадахгүй, орлого нь хүрэхгүй байгаа нэг хэсэг иргэд бий. Ахмадууд байна. Эдгээр иргэдэд хотын төсвөөс, эсвэл Засгийн газраас дэмжлэг үзүүлээд 20-30 ам метр орон сууцнуудад түрээсээр сууж болно. Энэ нь бага талбайтай учраас 70-100 мянган төгрөг төлөх байх.
Тэгэхээр хоолны газарт ороход цэс нь өргөн сонголттой байдаг шиг өргөн боломж байх ёстой.
Сэтгүүлч: Амьжиргааных нь түвшнээс хамааруулаад зээлийн хүүгийн олон шатлал байх ёстой гэж та хэлж байна уу?
Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: Зээлийн хүүгийн ч биш, сонголтын олон шатлал байх нь зүйтэй. Үүнийг дамжуулж хийх олон арга нь зээлийн хүү юм. Асуудлыг ингэж өргөн хүрээтэй хармаар байна.
Сэтгүүлч: Үүнийг сонгуулийн шоу гэж үзэх үү?
Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: Үгүй. Сонгуулийн дараа зогсчихдог зүйлийг сонгуулийн шоу гэдэг байж магадгүй. Зөвхөн таван хувийн зээлийг гаргавал улс төрийн шоутой ойролцоо зүйл болно. Тэгэхээр зээлийн хүүг олон сонголттой, илүү боловсон, зөв хийж өгөх хэрэгтэй. Харин зээлийг огт хүүгүй болгоё гэж байвал сонгуулийн шоу гэсэн үг. Огт хүүгүй байна гэдэг нь ямар нэгэн газраас санхүүжүүлж байгаа, эргээд ард түмний халааснаас гардаг юм шүү. Тийм учраас ийм зүйлд битгий итгээрэй. Энэ нь бидний ирээдүйг, бидний нийгмийг устгана, бидний сонголтыг утгагүй болгоно. Энэ хорвоод үнэгүй зүйл гэж байхгүй. Харин зээлийг ард иргэдийнхээ боломжид нийцүүлэн зөв зохицуулж өгөх нь чухал.
Монгол Улс насанд хүрлээ. Зах зээлд шилжээд хоёр гуравхан жил болж байгаа биш шүү дээ.
Сэтгүүлч: Монгол Улсын Ерөнхийлөгч нь Зэвсэгт хүчний Ерөнхий командлагч байдаг. Та Оюутан-цэрэг хөтөлбөрийг санаачилсан. Энэхүү санааг хэрхэн олсон бэ? Магадгүй олон хүүтэй учраас энэ хөтөлбөрийг санаачлахад дөхөм байсан уу?
Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: Монголчууд их эршүүд хүмүүс шүү дээ. Эх орон, цэрэг гэхээр зөвхөн эрчүүд ч биш, эмэгтэйчүүд маань дуртай байдаг. Эр хүн өрх гэр, гэр бүлээ авч явахад нь цэргийн хүмүүжил сайнаар нөлөөлдөг. Ялангуяа Монгол Улсад энэ бол чухал уламжлал юм. Монголчууд биднийг цэргээс салгах аргагүй. Оюутан-цэрэг хөтөлбөр зөвхөн Улаанбаатарт хэрэгжих ёстой юм биш. Мөн бид мэргэжил сургалт үйлдвэрлэлийн төвийн талаар ярилцаж байна. Энд хүүхдүүд хоёр жилээр суралцах боломжтой. Би Ерөнхий сайд байхдаа энэ ажлыг ихэд дэмжин эхлүүлсэн. Одоо мэргэжил сургалт үйлдвэрлэлийн төвд очиж байгаа оюутнууд цэргийн албаа давхар хаадаг болъё гэж бид ярилцаж байна. Тэгэхээр хүүхдүүд маань мэргэжил сургалт үйлдвэрлэлийн төвөө төгсөөд ирэхдээ цэргийн албаа хаагаад ирдэг болбол ямар сайхан бэ.
Үүнд мөн эмэгтэй оюутнууд ч хамрагдаж болохоор зохион байгуулах хэрэгтэй. Зарим улс оронд иргэдээ хүйс харгалзахгүй цэрэгт татдаг. Монгол Улс ч гэсэн ийм болох ёстой. Цэрэг хүнд сайн зүйл өгдөг. Цэрэгт явснаас муудаж доройтсон зүйл байхгүй гэж боддог.
Манайд спорт гэдэг зүйл бүх яамны нэрэнд зүүгдээд л яваад байдаг. Монголд спортыг батлан хамгаалахтай холбоод өгчихмөөр байгаа юм. Тэгэхээр цэргийн мэдлэгтэй болохын зэрэгцээ бие бялдраа хөгжүүлэх нь зүйтэй. Зарим намын гишүүд үүнийг дэмжиж, мөрийн хөтөлбөртөө оруулна гэж ярьж байсан. Зөв шүү дээ. Дээр цагт иргэний хамгаалалт гэж хичээл ордог байлаа шүү дээ. Одоо үүнийг спорт болгож болно. Үүнийг тухайн ажлын хариуцсан бэлтгэл офицер цолтой хүн зохион байгуулаад явах боломжтой гэх мэт энэ талаар бодсон зүйл маш их байна.
Сэтгүүлч: -Та энэ хөтөлбөртөө өөрийн хөвгүүдээ хамруулъя гэсэн бодол байгаа юу?
Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: -Тэгэлгүй яах вэ. Хамруулна. Би хувьдаа өөрийн хүүгээрээ бахархдаг. Өмнөд Суданд, тэр аймшигтай шумуул, шавар шавхай, байлдааны дунд, хэн ч очихоос зүрхшээдэг газар миний хүү есөн сарын турш энхийг сахиулах үйл ажиллагаанд оролцсон. Ямар аав дайн байлдаан болж байгаа газарт хүүгээ илгээх вэ дээ. Бусдын хүүхэд явж байхад Ерөнхийлөгчийн хүү явах л ёстой.
Сэтгүүлч :Та өөрөө цэргийн хүн байсан учраас хүүхдүүддээ ийм хатуу шаардлага тавиад байгаа юм биш биз дээ?
Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: Цэрэг аливаа хүнд гайхамшигтай хүмүүжил олгодог. Миний өдий зэрэгтэй явж байгаагийн нэг үндэс суурь бол цэргийн боловсрол, цэргийн хүмүүжил. Түс тас гэсэн, аливаа асуудлыг түргэн шийддэг, аливаа зүйлийг хийсэн шиг хийдэг, тууштай, эх орноо хайрлан хамгаалдаг, эх орон гэж худлаа орилоод байдаггүй, эх орныхоо асуудлыг шийдэхийн төлөө зүтгэдэг, үнэхээр шаадлагатай бол амь насаа өгдөг цэргийн хүмүүжилд би дуртай. Манай зарим улстөрчид наанаа их том зүйл ярьдаг. Яг цагаа тулахаар ихэнх нь толгойгоо дараад ширээн дор орохоор хүмүүс байдаг шүү дээ. Асуудалтай яг тулаад ирэхээр зугтдаг.
“Энэ Үндсэн хууль болохгүй байна, энэ материал дутуу байна” гэж байх шиг. Үнэхээр чаддаг юм бол, хариуцлагатай мундаг улс төрчид юм бол энэ Хариуцлагын тухай хуулийг, Намын тухай хуулийг, Төрийн албан тухай хуулийг баталчих. Төрийн албаны тухай хуулийг УИХ-д өргөн барихад шалгалтаар жилдээ арван хувийг өөрчилдөг болгоно гэсэн заалтыг хасна гээд л ярих жишээний. Уг хууль Төрийн нарийн бичгийн дарга өөрчлөгдөх ёсгүй, бүр төрийн албанд ажиллаж байгаа хүмүүс тушаал дэвшсээр байгаад хамгийн өндөр албан тушаал нь энэ байх болно гээд байхад л УИХ-ын гишүүд маань шинэ сайд томилогдоход л Төрийн нарийн бичгийн дарга өргөдлөө өгдөг байх ёстой гээд шаардлага тавиад сууж байна шүү дээ. Юу гэсэн үг вэ энэ чинь? Миний санаачилсан хуулийн амин сүнсийг нь үгүй хийх гээд байна шүү дээ.
УИХ-ын гишүүд их аргатай болчихож. Хуульд амин сүнс нь болсон олон зүйл заалт бий. Тухайлбал, Шилэн дансны тухай хууль байна. Уг хуульд би нэг сая төгрөгөөс дээш бүх гүйлгээг Шилэн дансанд байршуулах ёстой гэж хуульд тусгасан байтал УИХ дээр очоод таван саяаас дээш гүйлгээг нийтэлж байхаар болсон шүү дээ. Тэгээд одоо хүмүүс их аргатай болсон. Дөрвөн сая төгрөгнөөс доош гүйлгээ л хийгээд байдаг болсон гэж байгаа. Тийм учраас энэ гүйлгээг Шилэн дансанд бүртгэхгүй байна. Гэхдээ, жишээ нь, нэг сая төгрөгний гүйлгээг мэдээлэхгүй хориглосон зүйл байхгүй. Ц.Пүрэвдорж даргатай Улсын Бүртгэлийн Ерөнхий газар гэж байна. Энэ байгууллага нэг төгрөгний гүйлгээг ч Шилэн дансандаа нийтэлж байна шүү дээ. Ийм л байх хэрэгтэй шүү дээ.
Мөн энэ хуульд Шилэн дансанд гүйлгээгээ нийтлээгүй байгууллагын удирдлагыг олон нийтийн хяналт, санаачилгын дагуу шүүхэд шууд өгөөд огцруулах боломжтой заалт байсан. Гэвч одоо Шилэн дансны хуульд дугатгдаад байгаа заалтуудыг нэмж бид оруулах ёстой.
Сэтгүүлч: -Хоёулаа яриагаа энгийн сэдэв рүү оруулъя. Та төрийн тэргүүний энэ их ачаалалтай ажлынхаа хажуугаар гэр бүлдээ цаг зарцуулж чадаж байна уу? Хөвгүүдээ эр хүн болгож төлөвшүүлэхэд анхаарч байгаа юм байна. Хэр сайн аав, сайн хань вэ?
Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: -Цаг зарцуулалгүй яах вэ. Гэхдээ энэ асуултад гэр бүлийн бусад гишүүн хариулах нь зүйтэй байх.
Сэтгүүлч: -Гэхдээ та дотроо үүргээ сайн биелүүлж чадаж байна уу, үгүй юу гэж дүгнэлт хийдэг байх гэж бодож байна?
Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: -Чадахын төлөө зүтгэж байна. Ямар эр эхнэрээ магтдаг гэж ярьдаг билээ? Тэгэхээр энэ сэдвээр ярихаар өөрийнхөө ханийн тухай ярих хэрэгтэй л болно. Яг үнэндээ бол миний ажил, улс орны гадаад дотоод харилцаа гэх мэт Төрийн тэргүүний бүх ажлыг энэ хүн л түшиж, ар гэрийн асуудлыг дааж яваа шүү дээ.
Сэтгүүлч: -Та хүүхдүүдийнхээ боловсролд чухам хэр анхаарч байна вэ? Мэргэжлээ сонгоход нь зөвлөсөн үү, эсвэл өөрсдөө бие даан сонгосон уу?
Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: -Нэг л зөвлөгөө өгдөг. Нэг гэрт олон улстөрч байх хэрэггүй л гэж хэлдэг юм даа.
Сэтгүүлч: -Тэгэхээр та өөрөөсөө бусдыг улс төрд орох хэрэггүй гэж зөвлөдөг юм уу?
Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: -Орж болно оо. Гагцхүү чаддаг л байх хэрэгтэй. Улс төр бол хүн бүхэн орж, хүн бүрийн чаддаг ажил биш юм. Ийм хүмүүжил, ёсзүй, боловсрол, сэтгэлтэй байх хэрэгтэй.
Сэтгүүлч: -Бага хүүхдүүд нь дунд сургуульд сурч байгаа байх. Ерөнхийлөгчийн хүүхдүүд гэхээр арай тусгай нөхцөлд сурах шаардлага гарч байгаа байх, тийм үү?
Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: -Америкийн дунд сургуульд суралцдаг.
Сэтгүүлч: -Төлбөр нь өндөр гэж сонссон. Та хувиасаа төлж байна уу?
Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: -Хувиасаа төлөлгүй яах вэ. Гэхдээ би энэ сургуулийн үүсгэн байгуулагч нь.
Сурвалжлагч: -Хувьцаа эзэмшдэг гэсэн үг үү?
Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: -Тийм, хувьцаа эзэмшдэг. Энэ тухай миний Хөрөнгө орлогын мэдүүлэгт бий. Үүсгэн байгуулагч учраас хүүхдүүд маань хөнгөлөлттэй үнээр суралцдаг.
Сэтгүүлч: -Тэгэхээр Америкийн олон улсын сургуулийг та үүсгэн байгуулснаас гадна . . .
Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: -АНУ-аас ирээд Монголд ийм стандарттай сургууль байгуулах юмсан гэж хүмүүстэй ярилцаж байгаад л бүтээсэн. Би энэ сургуульд арван хувийн хувьцаа эзэмшдэг.
Сурвалжлагч: -Тус сургуулийн төлбөр нь 20-30 сая төгрөг байдаг гэж дуулсан. Энэ төлбөрийг хаанаас тогтоосон юм бэ? Бусад улс орнуудтай харьцуулахад арай өндөр юм шиг санагдаж байна?
Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: -Энэ бол тус сургуулийн менежмэнтийн асуудал. Би тус сургуулийн удирдах зөвлөлийн хуралд нэг ч удаа сууж, очиж ч үзээгүй. Хувьцааны арван хувийг эзэмшдэг нэртэй.
Сэтгүүлч: -Сургуулийн бизнес хийдэг юм байна гэж би ойлгосон. Гэхдээ Хөрөнгө орлогын мэдүүлэгт тань ороогүй өөр бизнес, эсвэл уул уурхайн орд газарт хувьцаа эзэмшсэн гэрчилгээ гэх мэт зүйл бий юу?
Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: -Би энэ зүйлээс хол байх ёстой гэж боддог. Энэ байр сууриа баримталсаар ирсэн.
Сэтгүүлч:-Тэгэхээр таны гэр бүлийн бизнес зөвхөн боловсролын салбарт байна гэж ойлгож болох уу?
Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: -Боловсролын салбар, хэвлэл мэдээлэл, зураг гэх мэт салбарт бидний гаргаж өгдөг зүйлс бий л дээ. Мөн орон байрны түрээс гэх мэт. Бид чинь улсын байр дамжаад л яваад байгаа хүмүүс шүү дээ. Мөн тусалж дэмждэг хүмүүс байна, төр, ард түмний буян, миний авч байгаа цалин хөлс гэх мэт. Хүн амьдралаа аваад явъя гэвэл болно шүү дээ. Би өөрөө малчин айлын, олон хүүхэдтэй гэрт төрсөн хүн шүү дээ. Ийм айлд хоол унд хүрэхтэй үгүйтэй л байдаг. Ийм айлын хамгийн отгон хүүхэд учраас би амьдрал мэднэ.
Хүн амьдралаа сайн сайхан, аз жаргалтай аваад явахад мөнгө, бизнесээс гадна маш олон хүчин зүйл хэрэгтэй. Үүнд тийм их зардал хөрөнгө хэрэггүй. Бид бол байгаа юмаараа л зохицуулаад сурчихсан айл. Бид зөвхөн өөрсдийн хүүхдээс гадна болж өгвөл бусдад тусламж дэмжлэг үзүүлэх гээд л явж байна. Манай гэр бүлийн хүн л гэхэд бүх аймгийн төв, хотын дүүргийн бүх эмнэлэгт урьдчилан сэргийлэх, нөхөн сэргээх эмчилгээний тасаг нээлээ шүү дээ. Энэ бол бас л том зүтгэл юм. Бид нар тийм нэр нүүрээ алдчихсан хүмүүс биш шүү дээ. Бусдад тусламж үзүүлж, харилцан дэмжлэг авч ажиллах нь сайхан байдаг.
Зарим улстөрч алдаа гаргадаг. Тэднийг олон түмэн дэмжиж, хандив тусламж өгдөг. Энэ тусламжийг хувьдаа ашиглах гээд байхын оронд эргээд олон түмэнд сайн сайхан зүйл хийх хэрэгтэй.
Намын санхүүжилтийн талаар асуудал гардаг. Энэ санхүүжилт нь олон түмний тусын тулд зарцуулагдаж байх ёстой. Санхүүжилт тухайн намын зорилгод л зөвхөн зориулагдах ёстой. Энэ нь намын дотор хууль, дүрэм журмаар зохицуулагдаж ил тод байх ёстой. Гэтэл энэ санхүүжилтийг ах дүүдээ өгөх, өөрийн гудсан дороо хийх гэж оролдоно гэдэг бол байж болохгүй зүйл юм.
Сэтгүүлч: -Дүү нь Төрийн тэргүүн гээд ах нар нь улс төрд орж болохгүй, төрийн албанд ажиллаж болохгүй гээд ихэд хэлмэгдэж байгаа юм аа даа. Тэгэхээр өөрсдийн ажиллаж байгаа салбарт нь дэмжлэг үзүүлж чадаж байна уу?
Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: -Хэлмэгдсэн хүн байхгүй ээ. Манай ах нар надаас өмнө өөрсдийн ажил албаа олчихсон хүмүүс. Засварчин нь засвараа хийгээд, хогоо цэвэрлэх нь цэвэрлээд, хонио маллах нь маллаад, тэтгэвэртээ суух нь суугаад, барилга барих нь барилгаа бариад л явж байгаа.
Миний ээж амьд сэрүүн байхдаа үр ач нараа цуглуулахад 130 гаруй хүн цугларч байсан. Тэгэхээр хүн гэдэг, тэр дундаа эмэгтэй хүн ямар сайхан байдаг юм. Ямар баян юм. Хүн хүнд өөрийн хийх ажил, ногдсон хувь тавилан байдаг. Түүгээрээ л явах хэрэгтэй. Тэрнээс биш хэн нэгнээр татуулж, дагаж гүйгээд амьдралаа авч явна гэдэг онцгүй. Харин тусалж дэмжиж явж байгаа хүмүүсээ намайг тэгж байгаа хүн гэж харж болохгүй, би бол ерөөсөө тэгж харахыг огт боддоггүй.
Би намын даргын үйл ажиллагаа явуулаад явж байхад олон хүмүүс хамтарч ажиллаж байсан. Сонгуульд ялаад л олон хүн ажилтай төрөлтэй болж байсан. Намайг ингэсэн учраас би тэнд очиж байгаа юм гэж бодох хэрэггүй. Миний хамтран зүтгэгчид, өнөөдөр Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн Тамгын газар гээд байгууллагад ажиллаж байгаа энэ хүмүүс Монгол Улсын Төрийн тэргүүний ажил үүргийг сайн хийлгэхийн тулд л хамтран зүтгэж байгаа улсууд. Ингэж л би харна. Дараа нь ажлаа өгөөд бүгдээрээ бутраад алга болж байгаа бол тэр нэг их сайн хүн байгаагүйн шинж гэж боддог. Би Ерөнхий сайд байгаад, дараа нь ажлаа өгөөд толь нь хагарсан БЕНЗ-д суугаад Төрийн ордны хашаанаас гарч л байсан. Тэгэхэд миний найз нөхөд байж л байсан. Намайг хаяад явсан зүйл байхгүй, харин ч бүр олуулаа болоод явж байсан. Тэгэхээр энэ бол хүнээс л шалтгаалдаг зүйл шүү.
Сэтгүүлч: -Улсын Ерөнхийлөгч гэдэг бол их эрх мэдэлтэй, бас мөнгөтэй гэж хараад байдаг. Магадгүй энэ ойлголтоор ах дүү нараас чинь биш юм аа гэхэд танил тал, найз нөхөдөөс чинь танд ямар нэгэн байдлаар тусалж дэмжээч гэсэн хүсэлт ирж байгаа юу?
Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: -Ганц зүйл би нүүр бардам хэлж чадна. Энэ асуудлыг чинь шийдье, үүний оронд мөнгө өг гэж хэзээ ч харьцдаггүй. Энэ бол миний зарчим. Одоо энэ том том төсөл, Оюутолгой энэ тэр гээд дөрөв таван зуугаас хэдэн мянган худалдан авагч гээд маш олон хүн байгаа байх. Та нар нэг удаа утас аваад асуугаарай, Ерөнхийлөгч хэн нэгэн рүү ямар нэгэн байдлаар ярьсан уу гээд. Ямар нэгэн юм Ерөнхийлөгчийн нэрээр орж ирсэн үү, нэг ч тийм зүйл байхгүй.
Нэр барих гэж юм байж магадгүй. Миний мэдээгүй, гэхдээ бидний барих нэг зүйл бол ёс зүйтэй байх ёстой. Би нэг зүйлд итгэдэг. Тэр нь бодсон л бол бүртгэгдэнэ гэдэг шиг муу зүйл хийсэн бол бүгд бүртгэгдэнэ. Тийм байж болохгүй.
Гэхдээ Ерөнхийлөгчийн ажлын бас нэг зовлон байгаа шүү дээ. Зовлон байгаа. Тэр нь Ерөнхийлөгч хүн шагнадаг, нөгөө талд нь буруу зүйл хийж байгаа хүнийг шийтгэдэг. Болохгүй улсуудтай тэмцдэг, зогсоодог. Авлигал энэ тэр гээд тэмцээд байгаа зүйл тийм ч их хүсмээр зүйл биш шүү дээ. Зарим хүмүүс буруу хийсэн ажил төрөл, муу зүйлээ нөгөө хүмүүстэй холбож ойлгодог, тэгж харуулахыг оролддог. Тэрний золиос болж байгаа юм шиг харагдуулах гэж оролддог. Ийм олон үнэгэн заль, тийм арчаагүй аргууд их бий шүү дээ.
Тэгэхээр нэг талдаа ямба нь ч байдаг, ял нь ч байдаг гэдэг шиг үүнийгээ ойлгож байж энэ замыг хүн сонгох хэрэгтэй. Тэгэхээр ард түмэн хүмүүс харахдаа ингэж хардаг болсон. Ард түмнийхаа оюун ухаан, хэрсүү байдалд итгэдэг юм шүү дээ. Энэ нээлттэй байгаа байдалд бид бүгд л суралцаад л байгаа.
Сэтгүүлч: -Та түрүүн хэллээ. Би одоо улсын байр дамжаад амьдарч байна гэлээ. Нэг өдөр албаа өгөөд бууна. Та таван хүүхэдтэй, тэдний орон сууцыг яаж бэлдэх вэ? Тэднийг тусад нь хэрхэн гаргана гэж бодож байна вэ?
Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: - Зарим нь одоо тусдаа гараад явж байгаа. Би ч гэсэн хадмынхаа нэг өрөөнд амьдарч байгаад тусдаа гараад явж байсан. Яг түүнтэй адилхан хүүхдүүд тэр л замаар явах ёстой. Өөрсдөө байр сууц, боловсрол, амьдарлаа олоод явах тийм л чадвартай байх хэрэгтэй. Заавал аав ээжээрээ чирүүлж, тэтгүүлж явдаг байж болохгүй. Өөрийгөө аваад яв, тэгээд болж өгвөл, илүү гарч байвал бусаддаа тусла. Бас хамтарч ажилладаг ах дүү, дэмжиж тусалдаг тийм хүмүүс байгаа шүү дээ. Би тэр улстөрийнх нь юмыг хориглодог болохоос биш, амьдарлаа аваад, хийж бүтээгээд явж байгаа зүйлийг хориглохгүй шүү дээ.
Сэтгүүлч: -Та өвөө болсон. Хэр зэрэг ач зээ нартаа санаа тавьж амжиж байна. Анх өвөө болход ямар мэдрэмж төрж байсан вэ?
Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: -Нэг их айхтар өөрчлөгдөөд байдаггүй юм байна. Зарим хүмүүс хэлдэг юм. Өвөө болохоор их өөрчлөгдөх юм гээд. Миний хувьд нэг их өөр зүйлгүй. Нөгөө л олон хүүхдүүдтэй бужигналдаад явж байдаг. Мэдээж, хүүхэд нэмэгдэж, олон болж орж ирж байна. Шинэ хүн мэндлээд гараад ирнэ гэдэг бол сайхан л даа. Энэ бол сайхан л мэдрэмж.
Сэтгүүлч: -Та сэтгүүлч мэргэжилтэй хүн. Энэ мэргэжлээрээ хэр зэрэг ажилласан бэ? Энэ мэргэжлээрээ буцаад ажиллах юмсан гэсэн тийм сэтгэгдэл төрдөг үү? Магадгүй сэтгүүлч мэргэжлийн чинь давуу тал Төрийн тэргүүний ажлыг хийхэд давуу тал болдог болов уу?
Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: -Үүн дээр нэг зүйл хэлэхэд сэтгүүлчийн ажлаа сайн хийгээд төрд зүтгэж болно шүү дээ. Хүмүүс ингэж бодоод байдаг. Заавал улс төрд орж байж, УИХ-ын гишүүн болж байж, төрийн хүн болж байж л төрд зүтгэж байна гэж бодож болохгүй. Сэтгүүлчийн ажлаа сайн хийж байгаа л бол энэ бол төрийн төлөө, түмний төлөө зүтгэж байгаа нэг хэлбэр. Яг ингэж л хармаар байгаа юм. Дээрээс нь сэтгүүлч мэргэжил гэдэг ажил хийхэд тустай. Юу гэвэл би хувьдаа тустай л гэж бодож байна.
Наад зах нь сэтгүүлч гэдэг бол сэтгэх гэдэг үгээс гаралтай зүйл, дээр нь үгийн сонголт, дээр нь сонин хэвлэлийн хүн бол өдөр бүр сониндоо юм бичих гэж заавал юм бодож хийж байгаа.
Телевизийнхэн гэхэд хэнтэй ярилцах гэж байна, ямар асуулт асуух вэ гээд л, наад зах нь тийм оюуны хөдөлмөр хийж байгаа улсууд шүү дээ. Энэ нь эргээд төр түмний төлөө хийж байгаа ажил. Тэгэхээр ер нь ямар ч мэргэжил бай, ямар ч ажил бай, түүнийгээ сайн талаар нь авч явах юм бол хэрэг болдог л гэж боддог. Тийм болохоор миний эзэмшсэн унаган мэргэжил бол надад хэрэг болдог юм. Мэргэжлээ хаяхгүй өнөөдөр яаж явж байна, цаашид тиймээрээ л явна гэж бодож байна.
Сэтгүүлч: -Та саяхан шинэ жилийн хөгжилтэй мэндчилгээ дэвшүүлсэн. Хаанаас ямар санаа гаргав, тантай тийм адилхан үсчин байдаг юм болов уу гэж эргэлзэж хүлээж авсан. Гэхдээ өөрөө тоглосон нь содон санагдсан?
Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: -Намайг аливаа юманд оролцоход нэг зовлон байдаг юм. Тэр нь Ерөнхийлөгч гэдэг албан тушаалтай холбоотой. Ерөнхийлөгч гэж бодохоор хүмүүс маш их зүйл нэхдэг. Мэдээж улс оронд болж байгаа зүйлүүдийн муу сайн гээд бүгдээс мууг нь илүүтэй холбох гэж оролддог. Нөгөө талаараа энэ улс төрийн амьдрал дотор их удсан байна шүү дээ. 1989 оноос хойш тэр цуглаан дээр гараад, телевизээр гараад яваад байдаг. Гэтэл зарим хүмүүс чинь уйдсан байна шүү дээ. Намайг гараад ирэхээр сувгаа сольдог хувь хүн, айл өрх олон л байгаа байлгүй дээ. Тэгэхээр тэр сольж байгаа улсуудад өөрийнхөө хийсэн ажлыг яаж хүргэх ве гэдэг л нэгэн төрлийн арга шүү дээ.
Дахиад л улс төр, олон нийттэй харилцах нэг л арга, тэгэхээр дээрх байдлаар мэндчилгээ хэлбэрээр хүргэж байгаа арга. Тэр чинь хошин шогийн хэлбэртэй, хүн инээмээр сонирхолтой боловч ерөнхийд нь тэр ажлыг нь сонсоод байгаа л даа. Тэгэхээр тэр аргаар дамжуулж заавал улс төр ярьж байгаа хэлбэрийг сонирхоод байхгүй, хүүхэд залуучууд ч юм уу, хүмүүс ороод үзэхэд тэр хүмүүст хүргэж байгаа нэг тийм хэлбэр юм. Санаа, найруулгыг өөрөө олсон, ажилласан.
Сэтгүүлч: -Та сүүлийн үеийн сэтгүүлчдийн ур чадвар, ёс зүйн тал дээр ямар бодолтой явдаг вэ? Тухайн үед таны ажиллаж байсан үеэс өөр байгаа ч энэ тал дээр таны бодол?
Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: -Цаг үе өөрчлөгдөж байна. Сэтгүүлч гэдэг зөвхөн өөртөө харъяалагддаг биш, хийж байгаа ажлын онцлогоос шалтгаалаад нийгэм олон түмэнд, хүрч байгаа үзэгчид, уншигчид гэдэг ч юм уу, тэр хүмүүст харъяалагдаж байгаа. Тийм учраас тэр хүмүүстээ их хүндэтгэлтэй хандах хэрэгтэй. Нөгөө талаасаа харилцаж байгаа, сурвалжилж байгаа тэр газраа, ярилцлага авч байгаа тэр газраа асар хариуцлагатай хандах хэрэгтэй гэж боддог. Тэнд муу зүйл байна гэж бодвол түүнийг дахин нэг шалгадаг, түүний тухай дахин нэг боддог, ингээд бичих нь зөв үү, буруу юу гээд өөрсдөө л үнэт зүйлтэй байх ёстой.
Өнөөдөр хэвлэл рүү мөнгө орж ирээд байна, худалдагдаад байна гээд янз бүрийн зүйл болоод байдаг шүү дээ. Гэтэл огт худалдаж болдоггүй өөрийн баримталдаг үнэт зүйл зарчим гэж байна шүү дээ. Жишээлбэл, Өнөөдөр сонин, 25 дугаар суваг телевиз гээд 20 гаруй жилийн өмнө нээгдээд, өнөөдөр хүртэл явахдаа үнэт зүйл баримтлах зарчимтай явж ирсэн. Түүнийгээ л барьдаг байх ёстой. Аливаа хэвлэл мэдээллийн байгууллага тийм байх учиртай. Тийм учраас дотроо ёс зүйн дүрэмтэй байх ёстой.
Сэтгүүлч: -Жирийн сэтгүүлчээс Монгол Улсын Төрийн тэргүүн болтлоо дэвшсэн энэ замнал чинь хувийн зохион байгуулалтаас хамаарах нь дамжиггүй, гэхдээ хувь тавилан байдагт итгэдэг үү?
Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: -Хувь тавилангаас илүү ард түмэндээ баярлаж явах хэрэгтэй. Би хувьдаа Монголын ард түмний эрх чөлөө, тусгаар тогтнол, бие даасан байдлаа жинхэнэ ёсоор эдлэх гэсэн 1990-ээд онд сонгосон сонголтын ач гэж яг үнэндээ боддог юм.
Энэ сонголтыг хийж чадаагүй байсан бол магадгүй нэг хэвлэлийн газар сэтгүүлч хийгээд явж байх байсан байх. Тэгэхээр ерөөсөө миний баярлаж явдаг зүйл бол энэ ард түмний чөлөөт сонголт юм. Ард түмэнд боломж гарсан, нөгөө талд нь миний нэг бодож явдаг зүйл бол би дандаа л өрсөлдөөн дундуур л явсан. Надад татаад авчих аав ээж нь дарга, сайд байгаагүй. Өөрийнхөөрөө л явсаар байгаад энд хүрсэн. Энд хүрэхэд миний хамтран зүтгэгчид, үзэл санаа нэгтэй байсан тэр хүмүүс, тэр үзэл санаан дээр нэгдэж байсан мянга мянган олон түмний хөдөлмөрийн л үр шимийн үр дүн юм. Надад итгэж энэ ажлыг хийлгэсэн. Тийм болохоор тухайн цаг хугацаандаа сайн хийгээд өөрийн чадах бүхнээ зориулаад л явах ёстой гэж боддог.
Сэтгүүлч: -Монголын ард түмэн танд хоёр ч удаа итгэл үзүүлж Төрийн тэргүүнээр сонгосон. Та албаа хугацааг нь дуусахаар өгөөд, дараа нь хаана ажиллах бодолтой байна? Магадгүй таныг НҮБ-д томилогдож ажиллаж магадгүй гэсэн мэдээлэл сонссон юм?
Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: -Хамгийн түрүүнд сайн иргэн байна. Монгол Улсынхаа төлөө зүтгэнэ. Сайн иргэн байхын тулд улс төрд оролцож сайн иргэн байж болно, оролцохгүй ч сайн иргэн байж болно. Янз бүрийн зүйл байгаа. Энэ өнгөрсөн хугацаанд олсон амжилт, үнэт зүйл, туршилга, харилцаа холбоо, Монголдоо зориулж чадах юм бол, хамт олонтойгоо хамтран баялаг бүтээсэн бол, тэр баялгаа ард түмэнтэйгээ нийтийн сайн сайхны төлөө зориулахын төлөө явах ёстой.
Өөр байгууллага, өөр газар гээд янз бүрийн зүйл л яригдаж, бичигдэж байдаг. Тэнд бас л дүрэм журам хэрэгждэг. Тийм учраас ингэчих байх, тэгчих байх гэдэг тэр асуудлууд тийм амархан биш гэдгийг хүмүүст хэлэх ёстой.
Сэтгүүлч: -Найман жил Монгол Улсын Төрийн тэргүүн байсан хүн эрхэлж болохүй ажил, бизнес гэж байна уу? Тийм шалгуур байгаа байх, улсын нууц мэддэгтэй холбоотой юу?
Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: -Улсын нууц гэдэг зүйл бол тухайн хүний хадгалж авч явах ёстой зүйл шүү дээ. Зарим нэг маш нууц, нууц гээд тэмдэглээд ороод ирсэн зүйлийг харж байхад Өнөөдөр сонины дугаар дээр гараад олонд хүрчихсэн зүйлээс нэг их ялгагдаад байхгүй зүйл зарим нь байдаг шүү дээ. Тийм учраас тэр хүн түүнийгээ аваад явах, төрийн албаны ёс зүйгээ хадгалах хэрэгтэй шүү дээ. Тэгэхэд л болчихно.
Аливаа хүнийг ийм тийм ажил албан тушаал хашиж байсан учраас хашиж болохгүй гээд хүний эрхийг нь заавал хязгаарлаад байх шаардлагагүй гэж л би хувьдаа боддог.
Сэтгүүлч: -Өнөөдөр Цагаан сарын шинийн нэгний билэгт сайн өдөр. Танд энэ өдрийн хамгийн их сайхан нь юу вэ, дурсамжаасаа хуваалцна уу?
Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: -Ер нь дурсамж гээд үзэхээр цагаан сар тэмдэглэж байсан тэр үе нь надад их гоё санагддаг юм. Бид нарын өсч байсан үед нэгдэл гэж байсан. Социализм гээд ярихаар тэр үед малчны цагаан сар гэж ярьдаг байсан шүү дээ. Бусад улсууд, тэр бүр айлууд тэмдэглэдэггүй. Малчид тэмдэглэдэг байсан гэж ойлгодог байсан.
Манай аав ээж малчин хүмүүс байсан учраас цагаан сараа хийдэг. Тэгээд өглөө эрт босоод хажуу талынхаа овоон дээрээ гараад арц, хүж уугиулаад л, аав намайг дагуулж гараад, ээж гэрийнхээ бүх юмаа цэвэрлээд л, шинэ дээлээ өмсөөд, тэр үед чинь дэлгүүрээс авдаг юм ховор байсан шүү дээ.
Хүүхдээ хүртэл шинэ хувцсаар хувцаслаад, шагайгаа гаргаад цагаан ширдгээ дэвсээд, тэр бол надад их сайхан санагддаг. Цагаан сарын өдөр ах нараас нэг нь хонинд явна, аль нэг нь явна. Тэгээд бас урамшуулдаг. Орой нь ирэхэд тавьчихсан байдаг байлаа шүү дээ. Тэр чинь бас л нэг төрлийн урамшил байсан. Тэгээд бодохоор их сайхан.
Эндээс би нэг ажил хэрэгч санаа хэлэхэд энэ нийгэмд хамгийн дарамтгүй, өөрсдийгөө аваад явж байгаа улс бол малчид. Би үнэхээр тэр ардын аж ахуйтны холбоо гэж анх байгуулж, малыг малчдад нь хүргэхэд нь оролцож явсандаа баярладаг юм. Өнөөдөр тэд өмч хөрөнгө, малдаа эзэн болж байна, улс орондоо ч эзэн болж байна. Хувь заяандаа ч эзэн болж байна, амьдралдаа ч эзэн болж байна.
Жишээлбэл, сая зээл гээд ярилаа, гэтэл малчид хамгийн өндөр хүүтэй зээл авч байна. Бараг хорь, гучин хувийн өндөр хүүтэй зээл авч байгаа. Жирийн бизнесүүд зээл авахад барьцаа хөрөнгөний 70 хувьд нь зээл өгч байхад малчдад малыг нь үнэлээд 10-15 хувьд нь мөнгөөр зээл өгч байх жишээтэй. Тэгтэл манай малчид гайхамшигтай ард түмэн. Зээлийн буцаан төлөлт дээр 95-99 хувьтай, зээлээ хугацаанд нь төлж байгаа шүү дээ. Зээлийн хүүгээ төлөхгүй хоцороох, унжих, бултах, тийм ойлголт ерөөсөө байхгүй байгаа. Тийм учраас малчид шиг сайн зээлдэгчид байхгүй, малчид шиг сайн үйлдвэрлэгчид байхгүй. Иймээс малчны зээлийн хүүгийн хувийг буулгана гэдэг ийм утагтай зөв зүйл юм.
Түүнээс улс төр бодож хашгирч хийж байгаа зүйл бол утгагүй. Тиймээс хамгийн хөнгөлөлттэй, хамгийн нөхцөл сайтай сайн зээлийг малчид авах боломжтой. Зарим хүмүүс малчдыг хоцрогдсон хүмүүс гэж хэлдэг. Гэтэл тэд шинэ хөгжлийг зөв зүйл рүү татах хүмүүс гэж хардаг. Энэ тухайгаа би гаднын хүмүүст ч хэлдэг юм. Та нар Монголыг нүүдэлчин ард түмэн гэдэг болохоор хоцрогдсон хүмүүс гэж хардаг байх. Гэтэл өндөр технологи гэж юуг хэлдэг вэ гэхээр байгальд ээлтэй технологийг хэлдэг. Малчны амьдрал шиг байгальд ээлтэй тийм технологи байдаггүй юм шүү гэж би ярьж явдаг. Тийм болохоор малчдынхаа нэр дээр хамгийн сайн үгийг хэлье. Сайн үгийг харамлах хэрэггүй нийгмийн том хэсэг бол манай малчид байхгүй юу. 130-150 мянган малчин өрх байгаа. Тэдний цаана олон зуун мянган хүн байгаа. Эдийн засагт тэдний үзүүлж байгаа жин бол маш их. Жишээлбэл, их дээд сургуулийн сургалтын төлбөрийн ихэнхийг малчид бүрдүүлж байгаа.
Сэтгүүлч: -Энэ гарч буй жил бол Их Монгол Улс байгуулагдасны 810 жил, олон тэгш ой давхцаж байгаа жил байгаа. Энэ ойтой холбогдуулан ямар ажил хийгдэх гэж байгаа вэ?
Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: -Энэ жилийн нэрийг сонсохоор “муу нүүрт” ч гэж байх шиг. Бичин жил маань тиймэрхүү сонсогдоод байна. Бас дээр нь зуд турхан ч гэх юм уу. Тэгээд би их сайн жил гараасай гэж хүсч байгаа. Хүмүүсийн сэтгэл санаа сайхан болж, цагаан сараар нийт ард түмнээрээ баярлаж байгаа энэ сайхан энерги тустай сайхан байх байх. Би тэгж бодож байгаа.
Монгол хүн амны бэлгээс ашдын бэлгэ гэж ярьдаг. Дээрээс нь Их Монгол Улс байгуулагдсаны 810 жил, Ардын хувьсгал, Үндэсний эрх чөлөөний хөдөлгөөн гээд дөрвөн их тэгш ой тохиосон жил. Тийм ой 10 жилд нэг удаа болдог. Ингэхлээр 10 жилд нэг удаа болдог наадмаа хийхдээ бид 1024 хүчит бөх барилдуулдаг. Ийм журам гаргасан шүү дээ. Арван жилд нэг л удаа тийм том хэмжээнд барилдуулна. Өнөө жил тэр 1024 бөх маань барилдана. Наадам маань сайхан болох байх, дээр нь улс төрийн сонгууль болно. Элдэв хэл үг маргаангүй, үнэхээр эрхээ шаардаж, хариуцлагаа шаардаж, өөрсдийгөө бодож, Монголоо бодсон тийм сонголтыг ард түмэн хийх байх. Бид хариуцлагатай сонголт хийж чадна.
Одоо сонгууль болоход бага хугацаа үлдсэн ч гэсэн УИХ ээлжит бусаар хуралдаад Монголдоо хэрэгтэй маш олон шийдвэрүүдийг гаргах байх. Тэгэээр сонгууль дөхөөд ирэхээр хичээдэг, нэрээ боддог биш, сонгуулийн дараачийн дөрвөн жилдээ ажил үйлсээ боддог байгаасай. Манай хүмүүс тийм хууль дүрэм, журамтай болох юмсан гэж би бодож байгаа. Түүний төлөө би ажиллана. Ард түмэндээ үргэлж баярлаж явдаг шүү. Та бүхэндээ сар шинийн мэнд дэвшүүлье. Сар шинэдээ сайхан шинэлээрэй.
Сэтгүүлч: -Бидний ярилцах цаг энэ хүрээд өндөрлөж байна. Урилга хүлээн авч дэлгэрэнгүй сайхан ярилцлага өгсөн танд баярлалаа. Монголчууд бид өнгөрсөн түүхээрээ бахархдаг ч гэсэн өнөөгийн түүхээрээ бахархдаг тэр сайхан цаг удахгүй ирэх байх гэж найдаж байна. Энэ цагийг угтаж Монгол төрийн бодлого зөв шударга, цэгцтэй, хариуцлагатай байж, энэ хэрээр Монгол хүн бүрийн амьдрал өөдлөн дэвжихэд та Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн хувьд үнэтэй санал, зөвлөмжөө өгч ажиллаарай гэж хүсье. Таны цаашдын ажилд амжилт хүсэн ерөөе.
Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: -За та бүхэнд их баярлалаа
Сэтгүүлч: -Манай энэ удаагийн “Ам нээвэл”зочны ярилцлагад Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Цахиагийн ЭЛБЭГДОРЖ оролцлоо. Анхаарлаа хандуулсан үзэгч та бүхэндээ баярлалаа.
