Орших уу, эс орших уу гэдэг нь биднээс хамаарна
“Монгол Улсын үндэсний аюулгүй байдлын үзэл баримтлал”-аас
Гурав. Үндэсний аюулгүй байдлын бүрэлдэхүүн хэсэг, хангах арга зам
3.1 Оршин тогтнохуйн аюулгүй байдал
Монгол Улсын тусгаар тогтнол, бүрэн эрхт байдал, хил хязгаарын халдашгүй байдал, нутаг дэвсгэрийн бүрэн бүтэн байдал, монгол соёл иргэншлийн аюулгүй байдал, хүн ам, удмын сангийн аюулгүй байдлыг хангах нь оршин тогтнохуйн аюулгүй байдлын үндэс мөн.
3.1.1 Тусгаар тогтнол, бүрэн эрхт байдал
3.1.1.1 Төрийн гадаад бодлого нэгдмэл байх, гадаад харилцаанд үндэсний ашиг сонирхлыг дээдлэх зарчмыг тууштай хэрэгжүүлнэ.
3.1.1.2 Монгол Улсын тусгаар тогтнол, бүрэн эрхт байдлыг хангах үндсэн арга нь улс төр, дипломатын үйл ажиллагаа байна. Энэ хүрээнд олон тулгуурт гадаад бодлогын зарчмыг эрхэмлэж, дэлхийн улс орнууд, олон улсын байгууллагуудтай идэвхтэй харилцаа, хамтын ажиллагааг хөгжүүлнэ.
3.1.1.3 Энхийг эрхэмлэсэн гадаад бодлогоо тууштай баримталж, энх тайван, аюулгүй байдлыг бэхжүүлэхэд чиглэсэн олон улсын хамтын нийгэмлэгийн үйл ажиллагааг идэвхтэй дэмжинэ.
3.1.1.4 ОХУ, БНХАУ-тай сайн хөршийн найрсаг харилцаа, өргөн хүрээтэй хамтын ажиллагааг хөгжүүлнэ. Чингэхдээ үндэсний эрх ашиг, харилцааны түүхэн уламжлалыг харгалзан бүс нутгийн энх тайван, тогтвортой байдлыг эрхэмлэж, бүхэлдээ тэнцвэртэй харилцахыг эрмэлзэнэ.
3.1.1.5 “Гуравдагч хөрш”-ийн бодлогын хүрээнд өндөр хөгжилтэй ардчилсан улсуудтай улс төр, эдийн засаг, соёл, хүмүүнлэгийн салбарт хоёр болон олон талын харилцаа, хамтын ажиллагааг хөгжүүлнэ.
3.1.1.6 Хөрш хоёр орон, АНУ, НАТО-гийн гишүүн орнууд, Европын Холбоо, Ази, Номхон далайн бүс нутгийн орнуудтай аюулгүй байдал, батлан хамгаалах салбарт хоёр болон олон талын харилцаа, хамтын ажиллагаагаа үргэлжлүүлэн хөгжүүлж, олон улсын энхийг дэмжих үйл ажиллагаанд идэвхтэй оролцоно.
3.1.1.7 Монгол Улсын олон улсын аюулгүй байдлыг баталгаажуулах асуудлаар Нэгдсэн Үндэстний Байгууллагын Ерөнхий Ассамблейн тогтоолуудын үзэл санааг хэрэгжүүлэх чиглэлд Нэгдсэн Үндэстний Байгууллагын Аюулгүйн Зөвлөлийн гишүүн орнууд, олон улсын байгууллагуудтай идэвхтэй хамтран ажиллана.
3.1.1.8 Ази, Номхон далайн бүс нутаг Зүүн Ази, түүний дотор Зүүн хойд Азид стратегийн тогтвортой байдлыг бэхжүүлэх, аюулгүй байдлын хамтын ажиллагааны механизм бий болгоход чиглэсэн бүс нутгийн орнуудын бодлого, үйл ажиллагааг идэвхтэй дэмжиж оролцоно.
3.1.2 Хил хязгаар, нутаг дэвсгэрийн халдашгүй, бүрэн бүтэн байдал
3.1.2.1 Нутаг дэвсгэрийн аюулгүй байдлыг хангах зарчимтай уялдуулан Монгол Улсын газрын сангийн нэгдсэн бодлого, удирдлагын тогтолцоог боловсронгуй болгоно.
3.1.2.2 Орон нутгийн хамгаалалтад тулгуурласан батлан хамгаалах, зэвсэгт хүчний нэгдмэл тогтолцоог төлөвшүүлж, зэвсэгт хүчнийг мэргэжлийн чиг баримжаатай, чадварлаг болгон хөгжүүлнэ. Улсын хилийн хамгаалалтад иргэдийн оролцоог нэмэгдүүлэх, урамшуулах бодлого явуулна.
3.1.2.3 Гаднын дүрвэгсэд олноор хил даван орж ирэх, гэнэтийн хяналтгүй нөхцөл байдал үүсэхээс сэргийлэх бэлэн байдлын тогтолцоог бүрдүүлж, эрх зүй, улс төр, дипломатын цогц арга хэмжээ авна.
3.1.2.4 Хилийн хамгаалалт, хяналт шалгалтын үйл ажиллагаанд мэдээллийн нэгдмэл, шуурхай байдлыг баталгаатай хангах зохион байгуулалт, техник, технологийн шинэчлэлийг хэрэгжүүлнэ.
3.1.2.5 Хил орчмын бүс нутгийн эдийн засгийг хөгжүүлэхдээ үндэсний нэгдмэл ашиг сонирхлыг дээдэлж, Монгол Улсын бүрэн эрхт байдал, хил хязгаар, нутаг дэвсгэрийн бүрэн бүтэн байдлыг бататгах зарчмыг үндэс болгоно.
3.1.2.6 Хил дээр боомт нээх, хаах, боомтын ажиллагааны горимд өөрчлөлт оруулах асуудлыг төрийн эрх барих дээд байгууллага шийдвэрлэнэ.
3.1.2.7 Хилийн дагуух орон нутгийн хөгжлийн бодлого, гадаад харилцаа нь төрийн нэгдсэн бодлогод захирагдана.
3.1.3 Хүн ам, удмын сангийн аюулгүй байдал
3.1.3.1 Монгол Улсын хүн амын өсөлтийг дэмжиж, монгол хүний хөгжил, амьдралын чанарт дэвшил гаргана.
3.1.3.2 Гадаадад сурч, хөдөлмөрлөж байгаа иргэддээ эх орондоо эргэн ирж ажиллаж, амьдрах таатай нөхцөл, боломжийг бүрдүүлнэ.
3.1.3.3 Гадаадад төрж тухайн улсын иргэний харьяалалтай болсон иргэд, тэдний үр хүүхдэд Монгол Улсад зорчих, оршин суух, суралцах, ажиллаж амьдрах, даатгалд хамрагдах таатай нөхцөлийг бүрдүүлнэ. Хоёрдмол харьяалал үүсч, төрөөс иргэдийн ашиг сонирхлыг хамгаалах баталгаа алдагдахаас сэргийлнэ.
3.1.3.4 Цус ойртолтыг багасгах, архидан согтууралт, мансууралтай тэмцэх ажлыг эрчимжүүлж, хүн амын удмын санд учрах сөрөг нөлөөллийг бууруулна.
3.1.3.5 Гадаадын иргэн, харьяалалгүй хүн, цагаачдын тооны зохист түвшинг хадгалж, бүртгэл, мэдээллийн тогтолцоо, эрх зүйн орчин, удирдлага, зохион байгуулалтыг боловсронгуй болгоно.
3.1.4 Соёл иргэншлийн аюулгүй байдал
3.1.4.1 Монголын түүх, хэл, соёл, шашин, зан заншлыг хамгаалах, хөгжүүлэх, судлах ажлыг төр ивээлдээ авч, ном, сурах бичиг, кино, урлагийн бүтээл туурвилыг онцгойлон урамшуулж, биет болон биет бус соёлын өвийг хамгаалан хөгжүүлнэ. Дэлхийн Монгол судлалын төвийг Улаанбаатарт байгуулж, монголч эрдэмтдийг судалгааны ажилд татан оролцуулах, бусад оронд салбар байгуулах ажлыг зохион байгуулна.
3.1.4.2 Монгол хэл, бичгийн соёлоо хамгаалан хөгжүүлж, уламжлалт монгол бичгийн сургалт, хэрэглээг нэмэгдүүлнэ.
3.1.4.3 Хүүхэд, залуучуудад түүх, соёл, зан уламжлалаа гүнзгий таниулах, эх оронч үндэсний үзлийг төлөвшүүлэх ажлыг нийгэм, гэр бүл, боловсролын тогтолцоогоор дамжуулан хэрэгжүүлнэ.
3.1.4.4 Үндэсний ёс заншил, соёл урлагийн нэртэй төлөөлөгчид, ардын авьяастнуудын уйгагүй хөдөлмөр, зүтгэлийг үнэлэх, алдаршуулах, эрдэм авьяасыг нь өвлүүлэх бодлого, үйл ажиллагааг төрөөс хэрэгжүүлнэ.
3.1.4.6 Дэлхийн бусад орон, түүний дотор гуравдагч хөрш орнуудтай соёлын салбарт өргөн харилцаа хөгжүүлж, дипломат төлөөлөл, иргэдээрээ дамжуулан монгол үндэстний соёл, түүхийг дэлхий дахинаа сурталчлах ажлыг эрчимжүүлнэ.
3.1.4.7 Түүх, соёлын үнэт зүйлс хууль бусаар гадаадад гарахаас сэргийлэх, хилийн чанад дахь монгол соёл иргэншлийн өвийг сурвалжлан олох, судлах, эх орондоо эгүүлэн залах, сэргээн засах чиглэлээр иргэдийн санал, санаачилгыг дэмжиж, гадаад оронтой идэвхтэй хамтран ажиллах эрх зүй, зохион байгуулалтын арга хэмжээ авна.
3.1.4.8 Уламжлалт Бурхны шашин, соёлыг сэргээн хөгжүүлж, сүм хийдийн үйл ажиллагааг нийгмийн оюун санааг гэгээрүүлэх, үндэсний эв нэгдлийг бэхжүүлэх, ядуурлыг бууруулах, зовлон гамшигт нэрвэгдсэн хүн ардад туслалцаа үзүүлэх, байгаль орчныг хамгаалах үйлсэд чиглүүлэхэд төрөөс анхаарч, дэмжлэг үзүүлнэ.
3.1.4.9 Монголын ард түмний олон зуун жилийн оюуны өвийг тээж, хадгалж ирсэн Монголын Бурхны шашны өв соёлын судалгааг төрөөс онцлон дэмжинэ.
Дэлхийн улс орон, хүн ардын барих зүг чиг, хөгжил дэвшлийн нийтлэг жам ёс болсон ардчилсан нийгмийн тогтолцоог сонгоод Монгол орон 20 жилийн нүүр үзэв. Бидний хувьд цоо шинэ, зарим нэгэнд маань цочир хүчир гэмээр энэ замын олз, гарз юу байв аа гэвэл олон зүйлийг хэлж болох байх.
Сэтгэл сүүдэртүүлж, цөхрөл бухимдал дагуулсан хар барааныг хатавчны цаана үлдээгээд, бид хаана байгаад юунд хүрэв, юугүй байгаад юуг олов хэмээн дэнслээд үзвэл сэтгэл уужран цэлмэхийн олон шалтгаан байна аа.
Ардчилал монгол түмний хамгийн эрхэм үнэт зүйл болж төлөвшив. Хүнд хүчир, адармаа төвгийг туулан байж олж авсан энэ эрхэм зүйлээ одоо бид юугаар ч солихгүй. Ардчиллаас буцъя, өөрийг хайя гэсэн үгийг Монголын ямар ч иргэний амнаас одоо олж сонсохгүй.
Хүний эрх, эрх чөлөө туг хийморь минь болов. Бэдэрч олж авсан энэ хамгийн том олзоо бид хэнд ч өгөхгүй, хэн ч биднээс булааж авч чадахгүй. Эрх, эрх чөлөөг минь боомилох, тасалдуулах гэсэн санаархал хэрвээ байх юм бол түүнтэй нэгийгээ үзэж, нэхий дээлээ уралцахаа бид хэнээр ч хэлүүлэхгүй.
Монгол Улс бүс нутаг, Зүүн Ази, Солонгосын хойгт ардчиллын үлгэр жишээ орон болж, тэд биднээс иш татдаг болов. Энэ бол бахархал.
Миний Монголын газар шороон дорх асар их баялаг бүхэнд ил болов. Энэ баялаг биднийх, бидний юмыг бусад нь зүгээр авах ёсгүй, биднээс асуу, харилцан тохиролцож, хамтран ажиллавал, үр өгөөж нь Монгол эх орон, монгол түмэнд үлдвэл ярилцаж болно гэж хэлээд эзэн хүн шиг байж чадаж байгаа минь ч өнгөрсөн 20 жилд бидний олсон олзын нэг. Хорин жилийн өмнө бол биднээс асууж байсан гэж үү?
Энэ их баялаг Монгол орны хөгжил цэцэглэлтэд ихээхэн том боломж олгож байна гэдэгт бид төдийгүй дэлхий ертөнц итгэж байна. Монгол Улс богинохон хугацааны дотор эдийн засгийн хөгжлийн хувьд үсрэнгүй алхам хийж, дэлхийн хөгжилтэй орны тоонд багтана, хүн ард нь бусдаас дутуугүй сайн сайхан амьдрах нөхцөл бүрдэнэ гэж бид итгэж, тэд баталж байна.
Гэхдээ энэ бүхний суурь дэвсгэр болох хамгийн том, эрхэм зүйл болох Үндэсний тусгаар тогтнол, Монгол түмний язгуур эрх ашиг, Ардчилал, хүний эрх, эрх чөлөөг баталгаажуулах асуудлыг бид арай бага яриад байна уу даа. Тусгаар тогтносон бүрэн эрхт улстаа, эцэг өвгөөс уламжлан өдий хүртэл авч явж ирсэн язгуур эрх ашгаа хамгаалж, ардчилал, эрх чөлөөгөө амь шигээ хайрлан дээдэлж байж бидний Боломж бодит байдал болно, тийм нөхцөлд л эрх ашиг маань бүрэн дүүрэн хангагдана гэдгийг бид сайтар ухамсарлах учиртай.
Чухам тийм ч учраас Монгол Улсын Их Хурал энэ оны долдугаар сарын 15-ны өдөр “Монгол Улсын үндэсний аюулгүй байдлын үзэл баримтлал”-ыг шинэчлэн батлав.
Эдийн засгийн боломжоо эрх чөлөө, тусгаар тогтнолтойгоо хэрхэн хамтатган авч явах, бид хаанаас юунд зорих учиртайг Үзэл баримтлалд номлон тодотгожээ. Аль зүг рүү явахаас ирээдүй хамаарах нь тодорхой. Чухам тийм ч учраас хаашаа, хэрхэн замнахыг тодорхойлсон тулгуур баримт бичиг энэ болж байна.
“Монгол Улсын Үндэсний аюулгүй байдлын үзэл баримтлал”-ын “Үндэсний аюулгүй байдлын бүрэлдэхүүн хэсэг, хангах арга зам” бүлгийн хамгийн эхнийхэд Оршин тогтнохуйн аюулгүй байдал багтжээ.
Оршин тогтнохуйн аюулгүй байдал нь
- тусгаар тогтнол, бүрэн эрхт байдал
- хил хязгаар, нутаг дэвсгэрийн халдашгүй, бүрэн бүтэн байдал
- хүн ам, удмын сангийн аюулгүй байдал
-соёл иргэншлийн аюулгүй байдал гэсэн тулгуур хүчин зүйлүүдээс хамаарна гэж үзэж, тус бүрд нь тодорхойлсон байна.
Тэдгээрийг тайлбарлаж, хийж хэрэгжүүлэх арга хэмжээ, анхаарвал зохих асуудлуудын талаар бичнэ гэвэл сонины нэг нүүр байтугай, нэг бүтэн сонин ч багадах тул энэ бүлгийг бүрэн эхээр нь уншигч олноо толилуулах нь зүйтэй гэж үзэв.
Төр засгийн төдийгүй, аж ахуйн нэгж, байгууллага, иргэн бүхний үйл ажиллагаа чухамхүү үзэл баримтлалын энэхүү зарчимд суурилсан байваас улс орныхоо оршин тогтнохуйн аюулгүй байдлыг бэхжүүлж чадах билээ. Өөрөөр хэлбэл орших уу, эс орших уу гэдэг маань биднээс өөрсдөөс хамаарна.
Эх газрын, хоёр том хөршийн дунд орших Монгол Улсын гадаад бодлого юунд чиглэх, хил хязгаар, газар нутгаа хэрхэн сахин хамгаалах, монгол удмын санг яаж аюулгүй байлгах, дэлхийн олон төрөл зүйлт соёл иргэншлийн нэгэн шавхагдашгүй ундарга болсон Монголын түүх, хэл, соёл, зан заншил, шашин шүтлэгийг яаж хамгаалах, хөгжүүлэх, судлах зүг чиг энэхүү бүлэгт тов тодорхой бий. Тиймээс монгол айл өрх, иргэн бүр, байгууллага болгоны дээдлэн эрхэмлэх судар шаштир нь энэхүү “Монгол Улсын үндэсний аюулгүй байдлын үзэл баримтлал” мөнөөсөө мөн бөлгөө.
Б.Төвшин
Орших уу, эс орших уу гэдэг нь биднээс хамаарна
