2011 он төсөв, зардлын хувьд оргил ачааллын жил болно
Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн дэргэдэх Санхүү, эдийн засгийн салбар зөвлөлийн төсвийн бодлогын дэд зөвлөл хуралдаж, Сангийн яамны төсвийн бодлогын газрын дарга Б.Батжаргал “УИХ-д өргөн барьсан Монгол Улсын төсвийн 2011 оны төсөл, 2012-13 оны төсөөлөл, цаашдын чиг хандлага”, УИХ-ын даргын зөвлөх Д.Даваасамбуу “АНУ-ын парламент төсвийг хэрхэн хэлэлцдэг туршлага”, Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн зөвлөх Л.Дашдорж “НӨАТ-ын тухай” гэсэн сэдвүүдээр илтгэл, мэдээлэл хийж, чөлөөт ярилцлага өрнүүлэв.
2011 бол төсөв, зардлын хувьд оргил ачааллын жил болох дүр төрх харагдаж байна. Энэ утгаараа хамгийн хүнд жил болох нь. Нөгөөтэйгүүр Стэйнд бай хөтөлбөрийн шаардлагад төсвийн хязгаарыг нийцүүлсэн. Урьд өмнө төсвийн сөрөг үр дагавар нэлээд ажиглагдаж байсан. Төсвийн тогтвортой байдлын тухай шинэ хууль үүнийг бууруулна гэж бодож байна. Энэ хууль мөнгөний болон төсвийн бодлогын уялдааг хангах зорилготой. Үүнд төсвийн алдагдал, гадаад өрийн тодорхой зааг хязгаарыг тусгасан. Ер нь 4 тусгай заалттай. Эдгээрийн хоёр нь 2011 оны төсвийн төсөлд тусгалаа олсон. Үлдэх хоёр нь 2 жилийн дараагаас дагаж мөрдөх юм. Жишээ нь өрийн түвшин 2011 онд ДНБ-ий 50, 2012 онд 60, 2013 онд 50, түүнээс цааш 40 хувиас хэтрэхгүй байх юм. АНУ, Япон гээд хөгжилтэй орнуудад валютын нөөц ихтэй учраас энэ хувь 100 ч байж болдог. Ер нь манай төсөв макро эдийн засгийн хэлбэлзэлтэй уялдаа муу байсан. Энэ уялдааг бий болгоход Тогтворжуулалтын сан чухал нөлөөтэй. Зэсийн үнэ 8425 доллар байна гэхэд 5983.1 доллараар тооцож төсвөө хийлээ. Зөрүү нь Тогтворжуулалтын санд орно. Ийм маягаар санг бүрдүүлнэ. Төсөвт алтны нөлөөлөл бага болсон. Зэс, нүүрснээс гол мөнгө төвлөрнө. Төсөвт энэ хоёроос 583.8 тэрбум төгрөг төвлөрөхөөр тооцсон. Шинээр агаарын бохирдлын татвараас гэхэд 30 тэрбум төгрөг төсөвт орно. Авто тээврийн хэрэгсэл, үл хөдлөх хөрөнгийн албан татварыг орон нутаг мэдэн хуульд заасан хүрээнд хэлбэлзүүлэхээр тооцлоо. Төсвийн хөрөнгө оруулалт 76.1 тэрбум төгрөг байна. Төсвийн төвлөрлийг сааруулах зорилгоор аймаг бүрт 560 сая, нийслэлд 20 тэрбум төгрөг зарцуулахаар орууллаа. Нэгдсэн нийт төсвийн орлого 3.056.6 тэрбум, зарлага нь 3.251.6 тэрбум буюу ДНБ-ий 41.5 хувь байхаар тусгасан. Алдагдал нь 194.7 тэрбум төгрөг, ДНБ-ний 2.5 хувь болохоор байна. Хүний хөгжлийн санд 320.5 тэрбум төгрөг орох ч 805.2 тэрбум төгрөгийн зарлагатай буюу 484.7 тэрбумын алдагдалтай төсөвлөсөн хэмээн илтгэгч ярилаа.
Харин оролцогчид төсвийн төсөлд нэлээд шүүмжлэлтэй хандав. Төсөв үр ашиг дээр суурилах бус хэдэн төгрөг хуваахад чиглэсэн байна. Эдийн засгийн бүтцийг сайжруулахын тулд мөнгө тусгаж болдоггүй юм уу. Төсвийн зарлага яагаад ДНБ-ий 40 хувиас давсан байна. Хууль зөрчиж байгаа юм биш үү. Төсвийг бүр Сангийн яамнаас Засгийн газарт оруулахын нь өмнө эрдэмтэд, судлаачдын хөндлөнгийн хэсгээр хэлэлцүүлж баймаар юм. Төсөв ажилгүйдэл, ядуурлыг онилсон байх ёстой. Төсвийн зарлагыг бууруулахад 71 хууль өөрчлөх шаардлагатай байна. Хүний хөгжил сан, төсөв хоёр салсан байна гэхчлэн тэд олон асуудлыг хөндөн ярьсан юм.
НӨАТ-ын талаар илтгэгч ярихдаа нэгд үүнийг өндөр хөгжилтэй орнууд хэрэглэдэг, хоёрт 70000 аж ахуйн нэгжийн зөвхөн 7000 нь төлж буй нийтийг хамраагүй, шударга бус татвар гэдгийг дурдлаа. Үүнийг худалдааны 1 хувийн татвар болгож бүх аж ахуйн нэгжээс авахад өнөөдөр хурааж буй НӨАТ-аас 50-60 тэрбум төгрөг төсөвт нэмж төвлөрөх боломжтой. Тиймээс НӨАТ-ыг өөрчилж, худалдааны татвар төлдөг болох хэрэгтэй юм гэж тэрээр хэлэв. НӨАТ-ын нэг муу тал нь уул уурхайн компаниудаас авсан мөнгөнийхөө ихэнхийг буцаагаад өгчихдөгт байгаа бололтой.
АНУ-ын конгресс төсөв хэлэлцэхдээ хоёр хувааж үздэг. Нэг нь зайлшгүй байх буюу хэлэлцэх бараг шаардлагагүй хэсэг, нөгөө нь парламентчдын үзэмж, санал бодлыг тусгадаг хэсэг хоёроос бүрддэг юм байна. Том гүрэн гэхэд төсөв нь цомхон. Орлого, зарлага хэд байхыг цэнхэр номондоо тогтоодог. Манайхаар бол төсвийн хүрээний мэдэгдэл. Түүнийгээ хатуу барьдаг. Орон нутаг өмчийн болон худалдааны татвараас төсвөө бүрдүүлдэг. АНУ-ын төсөв алдагдал ихтэй нь батлан хамгаалах зардалтай холбоотой. Ийм зардалгүй бол алдагдалгүй байх боломжтой хэмээн илтгэгч ярив.
Өнөөдрийн хуралдааныг Ерөнхий сайдын эдийн засгийн зөвлөх Н.Энхбаяр даргалав. Тэрээр одоо хамгийн чухал асуудал бол төсвийн сахилга бат хэмээн онцлон тэмдэглэж байлаа.
2011 он төсөв, зардлын хувьд оргил ачааллын жил болно
