Уур амьсгалын өөрчлөлтийн сөрөг нөлөөллийн эсрэг чуулганд үг хэллээ

2018 оны 03-р сарын 31-нд Бусдад түгээх

Дэлхийн уур амьсгалын өөрчлөлтийг сааруулахад Монгол Улсын оруулах хувь нэмэр чуулганыг  Байгаль орчин, аялал жуулчлалын яам, NDC Partnership /Парисын хэлэлцээрт оруулах Үндэсний олон улсын түншлэл/ Олон улсын байгууллагатай хамтран зохион байгуулсан юм.

Уур амьсгалын өөрчлөлтийн сөрөг нөлөөллийн эсрэг тэмцэхээр даян дэлхийн нийт улс орнууд нэгдэн, Парисын хэлэлцээрээр тодорхой зорилт тавьж байгаа энэ цаг үед уур амьсгалын өөрчлөлтийн эсрэг чиглэсэн дэлхий нийтийн хүчин чармайлт чухлыг Монгол улс тууштай дэмжиж байгаа юм. Уг асуудлыг шийдвэрлэхэд Үндэсний хувь нэмрийг оруулах үүднээс бүх түвшний хүчин чармайлтаа уялдуулан, хамтран ажиллахыг уриаллаа. Чуулганы үеэр салбарын төлөөллүүд уур амьсгалын өөрчлөлтийн бодлого зохицуулалт, бүтцийн орчин, зохион байгуулалт, уялдаатай хэрэгжилтийн талаар санал солилцож, уур амьсгалын өөрчлөлтийн чиглэлээр хэрэгжиж байгаа бодлого хөтөлбөрүүдтэй танилцаж, Үндэсний хувь нэмрийг хэрэгжүүлэх төлөвлөгөө, бодлого стратеги, механизм зэргийн талаар үндсэн чиглэлийг тодорхойлохоор зорьсон билээ.

Уг чуулганд Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж оролцон үг хэллээ. Тэрээр хэлсэн үгэндээ

Эрхэм хатагтай , ноёд энд хүрэлцэн ирсэн байгаль орчны Уур амьсгалын асуудлаарх Үндэсний түншлэлийн хамт олон, Ногоон сан болон энэ чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг та бүхний энэ өдрийн амар амгаланг айлтгая. Хурлын даргад товчхон танилцуулга хийж өгсөнд их баярлалаа. Уур амьсгалын өөрчлөлт гэдэг асуудал бол Монгол улсын хувьд ч Дэлхий нийтийн  хувьд ч их чухал асуудал болоод байгаа.

 Уур амьсгалын өөрчлөлт явж явж
 бидний амьдрах орчны өөрчлөлт болж байгаа. 

Өнөөдөр энэ асуудлаар чуулганд Монгол Улсын иргэний хувьд ямар хувь нэмэр оруулж болох вэ гэдэг байдлаар саналаа хэлье гэж бодсон. Энэ өөрчлөлтөд оруулах Монгол улсын хувь нэмэр төр засгийн байгууллагуудын ажил маш чухал. Нөгөө талд нь олон нийт, иргэдийн оролцоо их чухал байгаа. Иргэд олон нийт оролцож энэ ажлыг хийх ёстой. Энэ чиглэлд бид юу хийж болох вэ иргэн хүний хувьд би юу чадах вэ . Уур амьсгалын өөрчлөлттэй холбоотой өнгөрсөн зууны хоёрдугаар хагасаас хойш эрчимтэй яригдаж эхэлсэн. Хүн төрөлхтөн явж ирэхдээ нэг зүйлийг нэлээд огоорч эхэлсэн байгаа юм. Бидний олонх нь хэрэглээний хойноос нэлээн явсан.

Бид хүрээлэн байгаа орчиндоо төдийлөн анхаарал тавиагүй. Мөнхийн юм шиг л ойлгосон.

Хэрэглээний хойноос гэдэг нь идэх уух, өмсөж зүүх, орон байраа өөд татах гээд энэ бүхний хойноос явж ирсэн. Гэтэл хүрээлэн байгаа орчин гэдэг нь мөнх биш гол ус ширгэдэг юм. Мод хатдаг, цөлжилт бий болдог. Дэлхий уур амьсгалын өөрчлөлтөд орж, мөнхийн сайхнаараа байдаггүй гэдгийг ойлгож эхэлсэн. Үүнээс үүдээд хүн төрөлхтний хамгийн тулгамдаад байгаа асуудал бол бидний амьдрах орчны доройтол юм. Үүнтэй холбоотой асуудлыг шийдэх хэрэгтэй гэсэн зүйл гарч ирж байгаа юм. Монгол улс нэг бодлого дээр бүгд санал нэгдсэн.

Ялангуяа төв суурин Улаанбаатар хотын агаарын бохирдол, хөрсний бохирдол, орчны доройтол гамшгийн хэмжээнд хүрсэн. Энэ бол “түргэн” авах нэг үгээр хэлбэл “түргэн дуудах” хэмжээнд хүрсэн. Хэрвээ түргэн дуудахад хүрвэл хүн бүх ажлаа хаядаг дээрээ хүрдэг. Бүх бодлогын өмнө нь энэ асуудал явах ёстой гэж бодож байна. Хүйтрээд ирэхээр л иргэд  төр засаг гээд жаахан анхаарна. Дулааны улиралд энэ асуудал хойшоо тавигддаг. Аль ч улиралд энэ асуудлыг урдаа тавьж байх чухал асуудал гэдгийг Монгол улс бүх шатандаа ойлголцсон гэж бодож байна. Тэгэхээр би гурван чиглэлд хувь нэмэр оруулж иргэн хүний хувьд идэвхтэй оролцъё гэж бодож байна.     

Нэгдүгээрт амьдрах орчны асуудал хоёрдугаарт ус, 
гуравдугаарт ус. 

Энэ чиглэлүүдэд надад байгаа туршлага, боломж, мэдлэг байгаа бол түүнийгээ дайчилъя гэж бодож байна иргэн хүний хувьд. Хэрвээ надад хэлхээ холбоо байдаг бол түүнийгээ дайчилъя. Нүүр нэр байдаг бол түүнийгээ ашиглая. Амьдрах орчноо сайжруулахад анхаарч ажиллая гэж бодож байна. Энэ чиглэл дээр санаа тавьж манай олон иргэд байгууллагууд хамтарч ажиллаж ирсэн. Сүүлийн үед над руу хандах хандлага нэлээн байгаа. Би гэдэг хүн би биш бид болж хувирсан. Энэ чиглэл дээр хамтарч ажиллах санаачилгатай хүмүүс нэлээн олон болсон гэсэн үг. Бидний тавих миний баримтлах гол зарчим бол ерөөсөө л хамтарч ажиллая.

Ямар ч төр засаг байсан ямар ч сайд байсан ямар нам эвсэл холбоо байсан энэ зорилт зорилгод нэгдвэл бүгдээрээ хамтарч ажиллая. Бидэнд асуудал байна надад шийдэл байна хамтраад хийе гэсэн зарчмыг гол болгож бүх шатанд ажиллая гэсэн санал байгаа гэдгийг хэлэх нь зөв байх. Нэгдүгээр асуудлын хувьд Улаанбаатар хотын агаар, хөрсний бохирдол байгаа. Төв суурин газрууд ч гэсэн энэ асуудал хамгийн ихээр тулгамдаж байгаа. Гэхдээ хэзээ нэгэн цагт Улаанбаатар хотын агаарын бохирдлын энэ асуудал шийдэгдэнэ. Энэ шийдлийг хүлээгээд сууж болохгүй л гэж бодож байна. Энэ цаг хугацааг нэг жил, нэг сараар ч болов урагшлуулъя. Хүн бүр оролцог байя. Улаанбаатар цэвэр агаартай, хөрс нь эрүүл, ус нь цэвэр  байсан үе бий. Тэр цэвэр агаар, эрүүл хөрс, цэвэр усыг эргүүлж авчиръя. Монголчууд олуулаа амьдарч газар энэ асуудлыг шийдье. Энэ тал дээр хамтарч ажиллая.

Хоёрдугаарт миний олон жил бодож хийж ирсэн модтой холбоотой ажил. Энэ чиглэлд эрчимтэй ажиллая. Бид Мод тарьж байгаль орчноо эмчилж явсан. Нэгэнт байгаль орчин доройтсон, байгаль орчин өвчилсөн ийм байдалтай байгаа бол эмчилгээ хэрэгтэй. Хараад байхад олон янзын эмчилгээний арга байна. Технологийн шийдлүүд байна. Тэгэхдээ үндсэн хоёр асуудал дээр Монгол улс анхаарах хэрэгтэй юм байна гэж бодож байгаа. Тэр бол ногоон орчин бий болгох.

Амьдрах орчноо ногоон болгох. Моджуулах чиглэлд ажиллая. Монгол мод гэсэн санаачилга өрнүүлж байгаа. Монгол мод санаачилга бол яг үнэндээ Монгол мөнгө гэсэн санаачилга гэж ойлгох хэрэгтэй. Модыг бид амьдрал гэж харах хэрэгтэй. Модыг тарья. Тарихдаа бид зүгээр аваачаад суулгадаг биш. Над руу хандаж байгаа хоёр гурван сум байна. Бид хамтарч ажиллана тэдэнд тусална. Эхлээд мод үржүүлгийн газрууд байгуулж өгье. Ерөөсөө сумдад байгуулж өгье. Тэнд ургасан тэр хөрснөөс шимээ аван бий болж байгаа модыг яг тэр газар нутагт нь тарья. Суманд нь мод үржүүлгийн газар байхгүй энэ тэндээс мод авчирч тарьдаг ямар ч хараа хяналтгүй байхаар энэ ерөөсөө ургахгүй. Улаанбаатар хотод ч гэсэн хороо бүхэн мод үржүүлгийн газартай ер нь гудамж бүр, хэсэг бүр мод үржүүлгийн газартай болчихвол хэрэгтэй байгаа юм. Энэ дээр бүх холбоо хэлхээ санхүүжилт дээр оролцож ажиллая гэж бодож байна. Улаанбаатарт утаа гардаг энэ хэсгийг цаашдаа ногоон бүс болгох юмсан гэсэн мөрөөдөл байгаа. Хэзээ нэгэн цагт ногоон бүс болж хувирна.

Би итгэдэг. Гэхдээ бид энэ цаг хугацааг урагшлуулахад бүгдээрээ анхаарч ажиллая. Монголын урд талаар говь цөл, тал хээрээр модтой холбогдсон асуудлыг шийдвэрлэх хэрэгтэй. Үүн дээр иргэн хүний хувьд цаг зав байгаа бүхнээ зориулж ажиллах ийм бодол байна. Хамтарч ажиллая та энэ асуудал дээр туслаад өгөөч гэсэн хүсэлт маш их ирж байгаа. Facebook, Twitter хөдөлгөөн өрнүүлнэ. Ер нь Монгол мод санаачилга явсаар байгаад Монгол мод хөдөлгөөн болж өрнөх ёстой. Монголын амьдрах орчин бид үр хүүхэд, хойч үедээ аятайхан орчин бүрдүүлэхэд идэвх санаачилгатай оролцох ёстой гэж бодож байна.

Гуравдугаарт устай холбоотой асуудал байгаа. Монголчууд гайхамшигтай уламжлалтай байсан ард түмэн. Ямар уламжлал гэхээр бууриа сонгодог. Буух бууриа шинждэг. Бууриа шинжинэ гэдэг бол ус ойрхон байна уу, агаар нь цэнгэг байна уу, нөмөр нөөлөг байна уу, сэрүүн байна уу, ялаа батгана байна уу гэдгийг хардаг ийм хүмүүс. Тэгэхээр амьдрах орчноо асар их хардаг, дээр нь эрүүл байлгахын төлөө маш их хичээн зүтгэдэг ийм хүмүүс байгаа юм. Тэгэхээр бид үүнийгээ харуулах хэрэгтэй. Ажиллах ёстой. Би хувьдаа тэнгэрээс бууж байгаа Монголын газар нутаг дээр орж байгаа ус бол Монголын баялаг гэж харж байна. Ерөөсөө энэ бол Монголын малтай адилхан манай ашигт малтмал алт эрдэнэстэй адил баялаг. Усыг бид эрхэм гэж ойлгодог. Энэ усаа Монголчууд ашиглах ёстой. Одоо ашиглаж чадахгүй байгаа. Энэ чиглэлд ажилладаг мэргэжлийн хүмүүс хандаж байна. Хамтарч ажиллана. Бид маш их өөрчлөлтийг хийж чадна. Нэг шинэ мод Монголд ургаад ирвэл Монгол баян болно.

Дэлхий баян болно гэж харж байгаа. Нэг шинэ гол урсаад нэг шинэ нуур болоод ирэх юм бол Монгол баян болно. Монголчуудын амьдрах орчин арай өөр болоод эхэлнэ. Мөр нь үлдсэн сайр болчихсон газрууд Монголд зөндөө байгаа. Монголын гол мөрний ойролцоох тэр урсац, тогтцыг ашиглаад зөвхөн наймдугаар сар сүүлээр орж байгаа борооны усыг хадгалаад үлдэхэд асар их ус хадгалж үлдэж болж байгаа юм. Нэг голыг харахад үер болоход салаалаад ус тогтдог газрыг хүмүүс мэддэг. Нэг бол урсаад явчхаж байгаа түүнийг бид тогтоогоод авах хэрэгтэй. Бид шинэ нуур бий болгоё гээд заавал шинэ юм бий болгосноос хуучин зүйлээ ашиглая. Хуучин ширгэсэн голынхоо урсцыг ашиглая. Түүн дээр үер устай үед голын нэг салааг оруулж болж байна. Иймэрхүү маягаар бид усныхаа асуудлыг шийдэхэд онцгой анхаармаар байна. Усны асуудалгүй сум, баг байхгүй. Энэ асуудлаар бүх сум, аймаг хэн ч байсан үүний төлөө явах хэрэгтэй. Усны талаар суралцдаг оюутан сурагч, дарга цэрэг гээд ямар ч хүнтэй хамтарч ажиллаж дэмжихэд бэлэн байгаа. Энэ бол хүн, мал, амьтанд буянтай ажил болно гэж бодож байна.

Яагаад бид анхаарах шаардлагатай болж байна гэхээр манай төр засгийн бодлоготой ч уялдах байх найдаж байна. Хүмүүсийн амьжиргааны асуудал. Хүмүүсийн амьжиргааны асуудал ямар учраас өсдөг вэ, Монголчуудын хүрээлэн байгаа орчин нь доройтоод ирэхээр амьжиргааны зардал өсдөг. Морио аргамжих гэж байгаа газар өвсгүй болчих юм бол Монгол хүний амьжиргааны зардал өсөж байгаа. Хонио хариулах гэж байгаа газар усгүй байх юм бол Монгол хүний зардал өсөж байгаа юм. Төв суурин газар амьдарч байгаа хүн бохирдсон агаараар амьсгалж байгаа бол Монгол хүний амьжиргааны зардал өсөж байгаа. Өвчлөл нэмэгдэнэ. Түүнийг дагасан зардал өснө. Орчны бохирдол орчны доройтол гэдэг бол явж явж Монгол хүний амьжиргаа, ядууралтай холбоотой. Бидний олон жил ярьж байгаа асуудалтай холбогдож гарч ирж байгаа юм.

Тиймээс ийм гурван асуудлыг барьж аваад энд бол шийдэл боломж байна гэж харж байгаа. Монгол Ус санаачилга гэсэн хөдөлгөөн өрнүүлж байгаа. Монгол Ус санаачилга надад юу гэж сонсогдоод байна гэхээр Монгол Улс санаачилга гэж сонсогдоод байгаа. Монгол Ус санаачилга бол Монгол Улс, Монгол Мод санаачилга бол Монгол мөнгө санаачилга юм. Энэ хоёр санаачилга бол Монголчуудын боломж. Монголчуудын хувьд бид том хараатай, том хүсэл зорилготой явж ирсэн хүмүүс. Одоо ч тийм хүсэл мөрөөдөлтэй байдаг. Тэгэхээр Дэлхийн уур амьсгалын өөрчлөлтөд Монгол улс хувь нэмрээ оруулъя. Иргэн хүний хувьд би ийм санаачилга гаргаж хувь нэмрээ оруулахыг хүсэж байна. Бүгдээрээ хамтаръя. Хамтраад ажиллавал бид олон зүйл нөлөөлж чадах байх. Монголын өөрийнх нь газар нутгийн онцлог байна. Азийн цээжид тал говь хосолсон ийм газар нутагтай. Энд бид асуудлаа шийдэж чадах юм бол бүс нутгийнхаа уур амьсгалын өөрчлөлтөд хувь нэмэр оруулж чадна. Бүс нутгийн уур амьсгал өөр болоод ирэх юм бол бид Дэлхийн уур амьсгалын өөрчлөлтөд хувь нэмэр оруулж чадаж л таараа.

Дэлхийн асуудлыг шийдэхэд гэрээсээ эхэлье, өөрөөсөө эхэлье бүгдээрээ эргэн тойронд байгаа амьдрах орчноосоо асуудлаа шийдэж явъя. Хараад байхад уур амьсгалын асуудлаар Ази тивд говьтой талтай цөлжиж байгаа олон улс орнууд юм хийгээд байна. Хүний хүүхдүүд хийж болоод байна. Монголын хүүхдүүд хийж чадна гэж бодож байна.

Монголчууд чадна бүгдээрээ хийцгээе.