Шүүгчийн эрх зүйн байдлын тухай хуулийн төслийн үзэл баримтлал
Та хуулийн төслийн саналаа tsagaan@president.mn, bayartsetseg@president.mn, хаягаар ирүүлнэ үү.
Нэг. Хуулийн төсөл боловсруулах болсон үндэслэл, шаардлага
Өнөөг хүртэл шүүгчийн эрх зүйн байдлыг цогц байдлаар тогтоосон бие даасан хууль байгаагүй өгөөд Шүүхийн тухай хуульд мэр сэр заалтыг дагаж мөрдөж байв. Иймд, шүүгчийн хараат бус хийгээд өндөр хариуцлагатай үүргийг шударгаар биелүүлэх Үндсэн хуулийн үндэслэлийг хэрэгжүүлэх шаардлагыг нарийвчлан тодруулан зохицуулах зорилгоор энэхүү хуулийн төслийг боловсруулав. Түүнд дараах үндэслэлийг удирдлага болгов. Үүнд,
1.1. Шүүх, шүүгчийн хараат бус байдлын үндсэн зарчим, түүнийг хангах механизм, баталгаа, шүүхийг олон түмэнд ойртуулах, үйл ажиллагааг нь хялбаршуулж дөхөмтэй болгох, шүүгчдийг урьдчилан бэлтгэх, шилж шалгаруулах зэрэг асуудлаар гарсан НҮБ-ын “Шүүхийн байгууллагын хараат бус байдалд хамаарах үндсэн зарчим”, Европын зөвлөлийн Европ дахь шүүхийн хараат бус байдлын тухай хуулийн “Харти” зэрэг олон улсын эрх зүйн бусад эх сурвалж, АНУ, ХБНГУ, ОХУ зэрэг гадаад орны шүүх эрх мэдлийн тогтолцооны тухай хууль тогтоомж, практик, дэлхийн улсуудын (100 орчим орны) шүүхийн тогтолцооны тухай лавламж зэргийг ашигласан нь хуулийг үндэслэлтэй болгоход тустай болсон гэж үзнэ.
1.2.Монгол Улсын Үндсэн хууль, Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн 2009 оны 105 дугаар зарлигаар батлагдсан “Ерөнхийлөгчийн бодлого, үйл ажиллагааны хөтөлбөр”-ийн 3.1-3.3; Монгол Улсын Их хурлын 2009 оны 35 дугаар тогтоолоор баталсан “Засгийн газрын 2008-2012 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөр”-ийн 4.1.4, 4.1.5, 4.1.13; мөн Монгол Улсын Их хурлын 2009 оны 38 дугаар тогтоолоор баталсан “Монгол Улсын хууль тогтоомжийг 2012 он хүртэл боловсронгуй болгох Үндсэн чиглэл”-ийн 91, 94, 96, 112; Монгол Улсын Засгийн газрын 2009 оны 69 дүгээр тогтоолоор баталсан “Монгол Улсад хүний эрхийг хангах үндэсний хөтөлбөр”-ийн 7, 8, 15, 16, 48 дугаар зүйл зэрэг нь эрх зүйн үндэслэл болно.
1.3. Улсын Их Хурлаас 1998 оны 18-р тогтоолоор баталсан “Монгол Улсын Эрх зүйн шинэтгэлийн хөтөлбөр” хийгээд Улсын Их Хурлын тогтоолоор 2000 онд баталсан Монголын шүүхийн тогтолцоог шинэчлэх Стратеги төлөвлөгөө, Үйл ажиллагааны төлөвлөгөөнд тус тус хийсэн үнэлгээ, мониторингийн тайлан, УДШ, ХЗҮХ зэрэг төрийн байгууллагаас болон Нээлттэй нийгэм форум зэрэг төрийн бус байгууллагаас хийсэн судалгааны дүгнэлтүүд, ШЕЗ-ийн ажилтнууд, УДШ, нийслэл, дүүргийнболон захиргааны хэргийн шүүгчидтэй уулзаж гаргасан саналыг харгалзсан нь практик үндэслэл болно.
1.4. Нийгэм, олон түмний дотор шүүх шүүгч шүүх эрх мэдлийг хэрэгжүүлэхэд оролцогч байгууллагуудын нийгэм дэх өнөөгийн нэр хүндийн унасан байдал, тэр дундаа шүүхийн шударга бус, авлигад сэрдсэн байдал, эдгээр байгууллагын хоорондын үйл ажиллагааны уялдаа муутай эрүүл бус, болон бусад гадаад, дотоод гаж нөлөөллийн хүчин зүйлс нь шүүхийн шинэтгэлийг улам гүнзгийрүүлж, тэр дундаа шүүгчдийн эрх зүйн байдлыг тодорхой зохицуулах шаардлагыг төрүүлж байна.
Хоёр. Хуулийн төслийн ерөнхий бүтэц, зохицуулах харилцаа, хамрах хүрээ
Уг хуулийн төсөл нь нийт найман бүлэг бүхий 39 зүйлтэй.
Шүүгчийн хараат бус, халдашгүй, эрх мэдэл бүхий, шударга, хариуцлагатай соёлч байдлыг хамгаалан, түүний үйл ажиллагаанд хууль дээдлэх ёс, шүүхийн ёс зүйг нарийн чанд сахин биелүүлэх эрх зүйн үндсийг тогтоон зохицуулахад энэ хуулийн зорилго оршино.
Хуулийн төсөлд Монгол Улсын бүх шатны, шүүгчдийн эрх зүйн байдлыг нийтлэг үндсийг тогтоосон бөгөөд урд өмнө хуулиар тодорхойлоогүй үндэслэл заалт нарийвчлагдан тусгагдсан болно.
Гурав. Хуулийн төсөл батлагдсаны дараа үүсч болох нийгэм, эдийн засаг, хууль зүйн үр дагавар
· Хууль батлагдсанаар шүүгчийн статус Үндсэн хуулийн үзэл баримтлалд бүрэн нийцэж, эрх зүйн зохицуулалт улам боловсронгуй болно.
· Шүүхийг олон түмэнд ил тод болгон шүүгчээр нэр дэвшүүлэх, томилох, эсхүл татгалзах үндэслэлүүдийг эрэмбэтэй хуульчилж, шүүгчид өндөр хариуцлагыг бий болгосноор шүүхийг улс төрийн нөлөө, ил далд оролцооноос хамгаалах механизм мэдэгдхүйц сайжирна.
· Шүүгчийн халдашгүй байдал хуульчлан тогтож амь бие, орон сууц, албан байр, тээвэр, холбооны хэрэгсэл, эд хөрөнгийг гэмт халдлага, засаг захиргааны дур зоргоос хамгаалах үндэслэл журам тодорхой болно.
· “Шударга, хариуцлагатай шүүгч” зохих ёсоор төлөвшиж нийгэм дэх шүүхэд үл итгэх явдал эрс багасч, хандах хандлага сайжирна.
Дөрөв. Хуулийн төсөл нь Монгол Улсын Үндсэн хууль болон бусад хуультай хэрхэн уялдах, түүнийг хэрэгжүүлэх зорилгоор цаашид шинээр боловсруулах буюу нэмэлт, өөрчлөлт оруулах, хүчингүй болгох хуулийн талаарх санал
· Үндсэн хуулийн үзэл баримтлалтай бүрэн нийцэж байгаа болно.
· Энэ хуулийг Шүүхийн Ерөнхий зөвлөлийн тухай, Шүүгчдийн хамтын нийгэмлэгийн тухай, Шүүхийн тогтолцооны тухай цогцоор нь баталж хуучин Шүүхийн тухай хуулийг хүчингүй болгоно гэсэн тооцоотой болно.
· Цаашид энэ хуулийн дагуу бүх шатны шүүгчдийн сургалт явуулж бүрэлдэхүүнийг сайжруулах, үйл ажиллагааны нь нөхцөл, шударга байдлыг сайжруулах арга хэмжээ авах шаардлагатай.
-oOo-
ТАНИЛЦУУЛГА
Олон нийтийн зүгээс шүүхийн нэр хүнд муудсан, итгэх итгэл нь сул, шүүгчдийн мэргэжлийн чадавх дорой, хараат бус болон бие даасан байдал эргэлзээтэй байгаа байдлыг олон судалгаа харуулжээ. Мөн шүүх эрх мэдлийн шинэтгэлийг гүнзгийрүүлэхэд Монгол Улсын Ерөнхийлөгч анхааран ажиллана гэдэгт итгэн ард түмнээс олон зүйл захидал, санал ирүүлсээр байгаа бөгөөд эдгээр нь бүхэлдээ манай улсын шүүхийн тогтолцоог шинэтгэх асуудлыг шийдвэрлэх шаардлага байгааг нотолжээ. Шүүх эрх мэдэл улс төрийн нам, төрийн өндөр албан тушаалтан болон бизнес эрхлэгчдээс хараат байдалд байдаг, үүний улмаас хэрэг маргааныг шударгаар шийдвэрлэдэггүй гэсэн нэг байр суурь байхад тухайн институтэд хамаарагдаж буй албан хаагчдын зүгээс шүүх эрх мэдэл хуульд заасан зарчмыг баримтлан харьцангуй хараат бус, шударга ажиллаж байгаа гэсэн бас өөр байр суурь бий. Иймд нийгэмд буй энэ эргэлзээг арилгахад шүүгчдийн байр суурь, тэдгээрийг томилох, сэлгэх цэвэр тогтолцоо, тэдгээрийн бүрэн эрх, эрх хэмжээг тодорхой тогтоох, шүүгчийн хариуцлагатай байдлыг бий болгох гэх зэрэг асуудлыг шийдвэрлэх нь зайлшгүй байна.
Эдгээр шаардлага, санал, Монгол Улсын Үндсэн хууль, НҮБ-ын 1985 оны 38 дугаар тогтоолоор баталсан “Шүүхийн байгууллагын хараат бус байдалд хамаарах үндсэн зарчим” хэмээх олон улсын жишиг баримт бичиг болон Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн 2009 оны 105 дугаар зарлигаар батлагдсан “Ерөнхийлөгчийн бодлого, үйл ажиллагааны хөтөлбөр”, Монгол Улсын Их Хурлын “Монгол Улсын хууль тогтоомжийг 2012 он хүртэл боловсронгуй болгох Үндсэн чиглэл батлах тухай” 2009 оны 38 дугаар тогтоолын заалтыг хэрэгжүүлэх зорилготойгоор “Шүүгчийн эрх зүйн байдлын тухай” хуулийн төслийг боловсрууллаа.
Энэ хуулийн зорилго шүүгчийн хараат бус, халдашгүй, эрх мэдэл бүхий, шударга, хариуцлагатай соёлч байдлыг хамгаалан, түүний үйл ажиллагаанд хууль дээдлэх ёс, шүүхийн ёс зүйг нарийн чанд сахин биелүүлэх эрх зүйн үндсийг тогтоон зохицуулахад оршино.
“Шүүгчийн эрх зүйн байдлын тухай” хуулийн төсийг дараах бүтэцтэйгээр боловсруулсан болно.
Нэгдүгээр бүлэгт зохицуулах харилцаа, хууль тогтоомж, нэр томьёоны тодорхойлолтыг нийтлэг үндэслэлд тогтоосон.
Хоёрдугаар бүлэгт шүүгчийн эрх зүйн байдлын нийтлэг үндэслэлийг тодорхойлон тогтоосон ба үүнд шүүгчийн эрх зүйн байдлын нэгдэл; Шүүгч хууль ба ашиг сонирхлын зөрчилд хандахдаа баримтлах шаардлага; Шүүгчийн иргэний эрхэд тавигдах 14 зүйл хязгаарлалтыг;
Гуравдугаар бүлэгт шүүгчийн бүрэн эрх, түүний үүсэх, дуусгавар болох үндэслэл журмыг тогтоосон ба үүнд Шүүгчийн нийтлэг, тусгай бүрэн эрх; Шүүгчийн бүрэн эрхийн хугацаа үүсэх, түүнийг дуусгавар болгох; Шүүгчийг томилж бүрэн эрхийг олгох журам; Шүүгчийн тангараг өргөх журам; Дадлагажигч шүүгчийн үйл ажиллагааг үнэлж дүгнэх, жинхлэх журам; Шүүгчийн бүрэн эрхийг түдгэлзүүлэх; Шүүгчийн бүрэн эрхийг дуусгавар болгох; Шүүгчийн бүрэн эрх дуусгавар болсон цаг хугацааг тооцох; мөн Шүүгч огцрох, чөлөөлөгдөх асуудал;
Дөрөвдүгээр бүлэгт шүүгчийн хараат бус байдал, түүнийг хангах баталгааг тодорхойлов. Энэ бүлэгт Шүүгчийн хараат бус байх зарчим, баталгаа; Шүүгчийн үйл ажиллагаанд хөндлөнгөөс оролцохыг хориглох; Шүүгч халагдаж солигдошгүй байх; Шүүгчийн эдийн хангамж; Шүүгчийн зэрэг дэв; Шүүгч, түүний гэр бүлийн гишүүдийн нийгмийн хамгаалалт; Шүүгчийн мэргэшлийн түвшинг дэмжих асуудал;
Тавдугаар бүлэгт шүүгчийн халдашгүй байдал ба хууль зүйн хариуцлагын асуудлыг тогтоож өгсөн ба үүнд Шүүгчийн халдашгүй байдал; Шүүгч, түүний гэр бүлийн гишүүдийн хөрөнгө, орлогын мэдүүлэг; Шүүгч хариуцлага хүлээх ёс; Шүүгчийг захиргааны хариуцлагад татах, эрүүгийн хэрэг үүсгэх; Шүүгчийн сахилгын хариуцлага зэрэг асуудал;
Зургадугаар бүлэгт шүүгчийн албан тушаалд сонгон шалгаруулах үндэслэл, журмыг тус тус тодорхойлж боловсруулсан болно.
-oOo-
Төсөл
МОНГОЛ УЛСЫН ХУУЛЬ
20… оны … -р
сарын …-ны өдөр Улаанбаатар хот
ШҮҮГЧИЙН ЭРХ ЗҮЙН БАЙДЛЫН
ТУХАЙ
НЭГДҮГЭЭР БҮЛЭГ
НИЙТЛЭГ ҮНДЭСЛЭЛ
1 дүгээр зүйл. Хуулийн зорилт
1.1.Монгол Улсад шүүх эрх мэдлийг гагцхүү шүүх хэрэгжүүлэх Үндсэн хуулийн зарчмыг хангахад нийцүүлэн шүүгчийн хараат бус, халдашгүй, эрх мэдэл бүхий, шударга, хариуцлагатай соёлч байдлыг хамгаалан, түүний үйл ажиллагаанд хууль дээдлэх ёс, шүүхийн ёс зүйг нарийн чанд сахин биелүүлэх эрх зүйн үндсийг тогтоон зохицуулахад энэ хуулийн зорилго оршино.
2 дугаар зүйл. Шүүгчийн эрх зүйн байдлын тухай хууль тогтоомж
2.1. Шүүгчийн эрх зүйн байдлын тухай хууль тогтоомж нь Монгол Улсын Үндсэн хууль, Шүүхийн тогтолцооны тухай болон энэ хуулиас бүрдэнэ.
2.2. Шүүгч шүүхийн дотоод болон гадаад орчны алинд ч хараат бус байх зарчим, шүүгчийн ёс зүйг чанд сахиж энэ тухай Монгол Улсын олон улсын гэрээний заалтыг хуулийн нэгэн адил ёсчлон баримтална.
3 дугаар зүйл. Нэр томьёоны тодорхойлолт
3.1. Шүүгч гэж хууль ёсоор томилогдож, шүүгчийн тангараг өргөсөн Үндсэн хуулийн цэцийн гишүүн, бүх шатны ердийн болон дагнасан шүүхийн шүүгч, эвийн болон дадлагажигч шүүгчийг ойлгоно.
3.2. Ердийн шүүх гэж Монгол Улсын Үндсэн хуулийн 49 дүгээр зүйлд зааснаар шүүхийн үндсэн тогтолцоонд анхан, давах болон хяналтын шатны бүх шүүхийг ойлгоно.
3.3. Дагнасан шүүх гэж захиргааны хэргийн зэрэг эрх зүйн аль нэг төрлийн маргааныг хянан шийдвэрлэхээр зохион байгуулагдсан анхан, давах болон хяналтын шатны шүүхийг ойлгоно.
3.4. Байцаан шийтгэх хууль гэж эрүүгийн болон захиргааны хэрэг, Үндсэн хуулийн болон иргэний эрх зүйн маргааныг хянан шийдвэрлэх зарчим, журмыг тогтоосон үйл явц(процесс)-ын бүх хуулийг ойлгоно.
3.5. Эвийн шүүгч гэж шүүгчийн ажлын ихээхэн туршлагатай ахмад шүүгчдийг 5 жил хүртэл хугацаагаар томилон захиргааны зөрчил бүхий болон эрүүгийн хөнгөн хэрэг, иргэд хоорондын жижиг маргааныг газар дээр нь мэтгэлцэх зарчмыг баримтлан хялбаршуулсан журмаар шийдвэрлэдэг ердийн анхан шатны шүүхийн шүүгчийг ойлгоно.
3.6. Дадлагажигч шүүгч гэж шүүгчээр урьд ажиллаж байгаагүй хуульчийг шүүгчийн албан тушаалд туршин шалгаруулах зорилгоор анх тутам томилон шүүх эрх мэдлийг хэрэгжүүлэхэд мэргэшин дадлагажих хөтөлбөртэйгөөр ажиллаж буй шинэ шүүгчийг хэлнэ.
3.7. Анх тутам томилогдсон шүүгч гэж шүүгчийн албан тушаалд урьд ажиллаж байгаагүй бөгөөд сонгон шалгаруулалтад тэнцэж болзлыг ханган хууль ёсоор шинээр томилогдсон шүүгчийг ойлгоно.
3.8. Өрсөлдөгч гэж шүүгчийн албан тушаалын сонгон шалгаруулалтад хуульд заасан болзол, журмын дагуу өргөдөл гарган шүүгчийн албан тушаалын сонгон шалгаруулалтад нэрээ дэвшүүлэн оролцож байгаа иргэнийг хэлнэ.
3.9. Шүүгчээр нэр дэвшигч гэж сонгон шалгаруулалтад нэгэнт тэнцэж ШМЁЗХ-ноос гэрчилгээ авсан иргэдээс сул гарсан шүүгчийн оронд нэрээ дэвшүүлсэн иргэнийг, эсхүл дээд шатны шүүхийн шүүгчээр томилогдон ажиллахаар зохих шалгаруулалтад нэрээ дэвшүүлж буй шүүгчийг хэлнэ.
ХОЁРДУГААР БҮЛЭГ
ШҮҮГЧИЙН ЭРХ ЗҮЙН БАЙДЛЫН НИЙТЛЭГ ҮНДЭСЛЭЛ
4 дүгээр зүйл. Шүүгч нь шүүх эрх мэдлийг эзэгнэн хэрэгжүүлэгч мөн
4.1. Монгол Улсад шүүх эрх мэдлийг хууль ёсоор томилогдож, тангараг өргөсөн шүүгч хүчин төгөлдөр мөрдөж байгаа хуулиар олгосон эрх хэмжээний дотор, мэргэшлийн үндсэн дээр гагцхүү ард түмнээ төлөөлөн Монгол Улсын нэрийн өмнөөс хэрэгжүүлнэ.
4.2. Шүүх эрх мэдэл хууль тогтоох ба гүйцэтгэх эрх мэдлээс бие даасан байна. Шүүх нь хууль тогтоох, гүйцэтгэх эрх мэдлийн байгууллага хууль дээдэлж байгаа байдалд шүүхийн хяналт тавина.
4.3. Шүүгч шүүх эрх мэдлийг хэрэгжүүлэхдээ болон түүний гаднах бүхий л гадна харилцаанд оролцохдоо аливаа байгууллага, албан тушаалтан, хамт ажиллагчид, төрөл садан болон иргэдээс албаны болон хувийн талаар хараат бус байж, гагцхүү Монгол Улсын Үндсэн хууль, түүнд нийцүүлэн гаргасан бөгөөд албан ёсоор нийтлэгдсэн бусад хууль, олон улсын гэрээнд захирагдана.
4.4. Шүүгч өөрт хуваарилагдсан тодорхой хэрэг, маргааныг хэрхэн шийдвэрлэх талаар Ерөнхий шүүгч, бусад аливаа удирдах ажилтнаас заавар, зөвлөлгөө, даалгавар авч болохгүй.
4.5. Шүүгчийн хараат бус байдалд энэ хуульд зааснаас өөр үндэслэл, журмаар халдсан, уул зарчмыг үл хүндэтгэсэн хэн боловч хуулиар тогтоосон хариуцлага хүлээнэ.
4.6. Шүүгчийн шүүх эрх мэдлийг хэрэгжүүлэхээр гаргасан аливаа шийдвэр, захирамж, шаардлага нь төрийн болон төрийн бус байгууллага, хуулийн бусад этгээд, албан тушаалтан, иргэн хэнд боловч заавал биелүүлэх хүчин төгөлдөр байна.
4.7. Шүүх эрх мэдлийг хэрэгжүүлэхэд шаардагдах баримт бичиг, бусад мэдээлэл, тэдгээрийн албан ёсны хуулбарыг зохих байгууллага, албан тушаалтан, иргэн шүүгчийн шаардсанаар үнэ төлбөргүй гаргаж өгөх үүрэгтэй. Харин шүүгч түүнийг үрэгдүүлж болохгүй бөгөөд шаардлагатай бол эх бичгийг хуулбарлуулан гэрчлүүлж хэрэгт авсны дараа албан ёсоор буцаан өгч болно.
5 дугаар зүйл. Шүүгчийн эрх зүйн байдлын нэгдэл
5.1. Монгол Улсад бүх шүүгчийн эрх зүйн байдал түүний зэрэг дэвээс хамаарахгүй нэгдмэл нэг байна. Шүүх эрх мэдлийн тогтолцоонд тухайн шүүхийн эзлэх байр, эрх хэмжээнээс хамаарсан шүүгчийн эрх зүйн байдлын онцлогийг зөвхөн хуулиар тодорхойлж болно.
5.2. Монгол Улсын Үндсэн хуулийн цэцийн гишүүний эрх зүйн байдлын онцлогийг Үндсэн хууль ба Үндсэн хуулийн Цэцийн тухай болон үндсэн хуульчилсан бусад хуулиар тодорхойлно.
5.3. Шүүгчид хашиж буй албан тушаал, шүүгчээр ажилласан хугацаа, хуулиар тогтоосон бусад шалгуурыг харгалзан мэргэшлийн зэрэг дэв олгох бөгөөд тийнхүү олгосон нь бусад шүүгчийн эрх зүйн байдалд нөлөөлөхгүй.
6 дугаар зүйл. Шүүгч хууль ба ашиг сонирхлын зөрчилд хандахдаа баримтлах шаардлага
6.1. Шүүгч Үндсэн хууль, үндсэн хуульчилсан болон бусад хуулийг гуйвалтгүйгээр сахин биелүүлж, үндэслэлтэй, зөв хэрэглэх үүрэгтэй. Монгол Улсын Үндсэн хуульд нийцээгүй, албан ёсоор нийтлэгдээгүй аливаа хууль ба олон улсын гэрээг хэрэглэж болохгүй.
6.2. Шүүгч нь бүрэн эрхээ хэрэгжүүлэх болон албан бус харилцаанд оролцохдоо шүүх эрх мэдэл, шүүгчийн нэр хүндэд харшлах, түүний бодитой, үнэнч шударга байдалд эргэлзээ төрүүлж болзошгүй бүх тохиолдлоос сэрэмжилж татгалзаж байвал зохино. Хэрэв шүүгч оролцож буй харилцаанд хувийн ашиг сонирхлын зөрчилд орж болзошгүй нөхцөл байдал байгаа бол нэрээ татах буюу эсхүл уг болзошгүй нөхцөл байдал үүсч болохыг шүүх ажиллагаанд оролцогчдод ил тод мэдэгдэж, тэднээс өөрийг нь татгалзан гаргах санал тавих боломжийг хангах үүрэгтэй.
Тайлбар: Ашиг сонирхлын зөрчил гэдэгт шүүгчийн шууд ба шууд бус хувийн сонирхол нь түүний хувьд албан үүргээ үнэнч, шударгаар гүйцэтгэхэд сөрөг нөлөөлөх, шүүгчийн хувийн ашиг сонирхол нь иргэн, байгууллага, олон нийт, орон нутгийн байгууллага, улмаар Монгол Улсын эрх, хууль ёсны ашиг сонирхолтой зөрчилдөж тэдгээрт хохирол учруулахад хүргэх, шүүгч өөртөө, мөн гэр бүлийнхээ гишүүдэд, түүнчлэн өөртэй нь санхүүгийн болон бусад байдлаар холбоотой этгээдэд давуу байдал хууль бусаар бий болгох хэлбэрээр эдийн ба эдийн бус ашиг олох боломж, бусад тийм сэтгэгдэл төрүүлж болзошгүй учир байдлыг тус тус ойлгоно.
7 дугаар зүйл. Шүүгчийн иргэний эрхэд тавигдах хязгаарлалт
7.1. Шүүх эрх мэдлийн бие даасан, бүрэн төгс байдал, шүүгчийн хараат бус, халдашгүй байдал, үнэн шударга байх үндсэн зарчмаас хамааран шүүгчийн хувийн буюу иргэний эрхэд дараах хязгаарлалт тогтоож хориглоно. Үүнд:
7.1.1. Төрийн сонгуулийн болон томилолтын өөр алба хаших, төрийн болон орон нутгийн байгууллагын албан тушаалд хавсран ажиллах, хөндлөнгийн шүүгч, арбитрч байх;
7.1.2. улс төрийн намд харьяалагдах, түүнд үүрэг хүлээн гүйцэтгэх, эд хөрөнгө, санхүүгийн болон мэргэжлийн дэмжлэг туслалцаа үзүүлэх, тэдгээрийн улс төрийн үйл ажиллагаанд ил далдуур оролцох;
7.1.3. улс төрийн нам, олон нийтийн бусад байгууллагад ханддаг байр сууриа нийтэд илэрхийлэх;
7.1.4. өөрөө, эсхүл итгэмжлэгдэгчээрээ дамжуулан аж ахуйн үйл ажиллагаа эрхлэх, түүний дотор аж ахуйн нэгж, тэдгээрийн холбоо нэгдлийн удирдах бүрэлдэхүүнд зохион байгуулалт-эрх зүйн аливаа хэлбэрээр түр болон байнга оролцох;
7.1.5. шүүгчийн үүргээ биелүүлэхэд саад болохгүй, шүүх хуралдаан тасалдуулахгүй бол багшлах болон эрдэм шинжилгээний ажил эрхэлж, уран бүтээл туурвиж болох ба үүнээс өөр бусад цалинтай ажил эрхлэх. Түүнчлэн Монгол Улсын олон улсын гэрээ болон Үндсэн хуулийн цэц(цаашид “ҮХЦ”)-, Улсын Дээд шүүх(цаашид “УДШ” гэх)-ээс гадаад улсын холбогдох шүүх, олон улсын болон гадаадын байгууллагатай харилцан тохиролцсоноос өөрөөр гадаад улс, түүний болон олон улсын байгууллага, гадаадын харьяат иргэн, харьяалалгүй хүний санхүүжилттэйгээр багшлах, эрдэм шинжилгээний болон бусад бүтээлч ажил эрхлэхийг хориглоно.
7.1.6. эрх зүйн чадамжгүй болон түүнийгээ хэрэгжүүлэх боломжгүй этгээдийн хууль ёсны төлөөлөгчөөс бусдаар хэрэг, маргаанд хуулийн этгээдийн болон иргэний төлөөлөгч, эсхүл итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчөөр оролцох;
7.1.7. шүүхэд хянан үзэж байгаа асуудлыг энэ тухай шүүхийн хүчин төгөлдөр акт гараагүй байхад олон нийтэд мэдээлэх, байр сууриа илэрхийлэх;
7.1.8. албан ажлын хэрэгцээнд зориулсан материал, техник, санхүү, мэдээллийн хэрэгслийг шүүгчийн бүрэн эрхээ хэрэгжүүлэхээс өөр зориулалтаар эдэлж ашиглах;
7.1.9. олон нийтэд мэдээлэхийг хязгаарласан мэдээлэл, эсхүл шүүгчийн бүрэн эрхийг хэрэгжүүлэх явцад олж мэдсэн албан ажлын мэдээллийг олон нийтэд тараах, шүүгчийн бүрэн эрхээ хэрэгжүүлэхээс өөр зорилгоор ашиглах;
7.1.10. шүүгчийн бүрэн эрхийг хэрэгжүүлэхтэй холбогдуулан хуулийн этгээд, хувь хүнээс хууль тогтоомжоор зөвшөөрөөгүй шагнал, мөнгөн болон бусад урамшуулал, үнэ төлбөргүй үйлчилгээ, зугаа цэнгээний болон орон байр, тээврийн зардал авах. Баяр ёслолын арга хэмжээ, албан томилолтын болон албан ёсны бусад арга хэмжээтэй холбогдуулан бусдаас шүүгчид өгсөн бэлэг сэлтийг төрийн өмчид тооцох бөгөөд хуулиар зөвшөөрсөн журмаар өөрөө худалдаж аваагүй бол өөрийн ажиллаж буй шүүхийн мэдэлд акт, баримттайгаар хүлээлгэн өгнө.
7.1.11. шүүгчдийн мэргэшил, ёс зүйн хорооны албан ёсны зөвшөөрөлгүйгээр гадаад улсын засаг төр, олон нийтийн болон бусад байгууллагын шинжлэх ухаан, спортынхоос бусад хүндэт, тусгай цол, шагнал, одон, онцлох (тэргүүний ажилтны) тэмдэг авах;
7.1.12. Монгол Улсын олон улсын гэрээгээр болон ҮХЦ, УДШ-ээс олон улсын болон гадаадын шүүх, олон улсын болон гадаад улсын байгууллагатай харилцан тохиролцсоноос өөр гадаад улс, олон улсын болон гадаадын байгууллага, иргэн, харьяалалгүй хүний санхүүжилттэйгээр гадаад улсад албан томилолтоор явах;
7.1.13. Монгол Улсын олон улсын гэрээгээр болон ҮХЦ, УДШ-ээс гадаад улсын холбогдох шүүх, олон улсын болон гадаадын байгууллагатай харилцан тохиролцсоноос бусад Монголын нутаг дэвсгэрт байгаа гадаад улсын болон олон улсын байгууллага, түүний салбар нэгжийн удирдах бүрэлдэхүүнд орох;
7.1.14. хөдөлмөрийн маргаанаа зохицуулах зорилгоор шүүгчийнхээ албан үүргийг орхих буюу зогсоох;
7.2. Шүүгч тэтгэвэрт гарсны дараа прокурор, мөрдөн байцаагчийн албан тушаалыг хаших эрхгүй бөгөөд өмгөөлөл, нотариатын үйл ажиллагаа эрхэлж болохгүй. Харин төрийн хууль тогтоох, гүйцэтгэх болон нутгийн өөрөө удирдах байгууллагад, түүнчлэн үйлдвэрчний эвлэл, ТББ-д ажиллаж болно. Шүүгч тэтгэвэрт гарсан бол энэ зүйлийн 7.1.11; 7.1.12 дахь хэсэг түүнд хамаарахгүй. Хэрэв тэтгэвэрт гарсны дараа энэ хэсэгт зааснаар ажиллаж байгаа бол шүүгчийн хамтын нийгэмлэгийн гишүүнээс түдгэлзэнэ.
ГУРАВДУГААР БҮЛЭГ
ШҮҮГЧИЙН БҮРЭН ЭРХ, ТҮҮНИЙ ҮҮСЭХ, ДУУСГАВАР БОЛОХ ҮНДЭСЛЭЛ ЖУРАМ
8 дугаар зүйл. Шүүгчийн нийтлэг, тусгай бүрэн эрх
8.1. Бүх шатны шүүхийн шүүгч дараах бүрэн эрхийг хэрэгжүүлнэ:
8.1.1. шүүх хуралдааныг даргалах;
8.1.2. шүүх хуралдааныг товлон зарлаж, түүний оролцогчдыг тогтоох;
8.1.3. шүүх хуралдааны бэлтгэл хангах ажлыг зохицуулан удирдах;
8.1.4. хэрэг, маргааныг хянан шийдвэрлэх талаар байцаан шийтгэх болон холбогдох бусад хуульд заасан шүүгчийн бүхий л үүрэг гүйцэтгэж, эрхийг эдлэх;
8.1.5. Байцаан шийтгэх болон холбогдох бусад хуульд зааснаар дангаараа шийдвэрлэх хэрэг маргааныг хянан үзэж Монгол Улсын нэрийн өмнөөс шийдвэрлэх;
8.1.6. өөрийн оролцсон шүүх хуралдаанаар шийдвэрлэж байгаа асуудлаар бие даасан санал өгөх;
8.1.7. тухайн шүүхийн Ерөнхий шүүгчээр нэрээ дэвшүүлэх, хуульд зааснаар Ерөнхий шүүгчийг орлох;
8.1.8. шүүхийн шийдвэрийн гүйцэтгэлд хяналт тавих болон хууль тогтоомжид заасан бусад бүрэн эрх.
8.2. Бүх шатны шүүхийн Ерөнхий шүүгчийн бүрэн эрх нь Шүүхийн тогтолцооны тухай хуулиар, харин шүүгчийн хувьд хамгаалагдах эрх зүйн байдал нь энэ хуулиар тодорхойлогдоно.
8.3. Дадлагажигч шүүгч дараах бүрэн эрхийг хэрэгжүүлнэ:
8.3.1. хэргийг шүүх хуралд бэлтгэх талаар Ерөнхий шүүгч, шүүгчид туслах;
8.3.2. хэрэг маргааныг хамтран хэлэлцэх шүүх хуралдаанд шүүгчээр оролцох;
8.3.3. хуульд заасан хөнгөн хэргийг эвийн шүүгчийн адилаар дангаар шийдвэрлэх;
8.3.4. шүүгчээр оролцож хянан хэлэлцэж байгаа хэрэг, маргааны талаар гаргах тогтоол, шийдвэр, магадлалд таслах эрхтэй санал өгөх;
8.3.5. хуулиар тогтоосон болон дадлагажих хөтөлбөрт заасан бусад үүргийг биелүүлнэ.
8.4. Эвийн шүүгч нь зохих байцаан шийтгэх хуулиар харьяалуулсан хөнгөн хэрэг маргааныг шүүгчид хуулиар олгосон эрх хэмжээний дотор дангаар хянан шийдвэрлэнэ.
8.5.Эвийн болон дадлагажигч шүүгчид энэ хуулиар тогтоосон шүүгчийн эрх зүйн байдлын үндэслэл заалт нэгэн адил хамаарна.
9 дүгээр зүйл. Шүүгчийн бүрэн эрхийн хугацаа үүсэх, түүнийг дуусгавар болгох
9.1. Шүүгчийн бүрэн эрх нь хөдөлмөрийн насан туршийн байхад үндэслэнэ. Үндсэн хууль, энэ хуульд тухайлан зааснаас өөр үндэслэлээр шүүгчийн бүрэн эрхийг тодорхой хугацаагаар хязгаарлаж хасч, сольж болохгүй.
9.2. Энэ зүйлийн 9.1 дэх заалт нь энэхүү хууль хүчин төгөлдөр болсон өдөр 60 нас хүрээгүй байгаа бөгөөд хуульд тусгай хугацаа зааснаас бусад албан тушаалд ажиллаж буй бүх шүүгчид хамаарна. Шүүгчээр ажиллаж болох насны дээд хязгаар нь эвийн шүүгч 70, бусад шүүгчид 65 байна.
9.3 Энэ хууль гарснаас хойш шүүгчээр анх тутам томилогдож буй дадлагажигч шүүгчийн бүрэн эрхийн хугацаа 2 жилээс илүүгүй, мөн эвийн шүүгчийн бүрэн эрхийг 5 жилээс дээшгүй хугацаагаар хязгаарлаж болно. Энэ хугацаа дуусмагц түүнийг хугацаагүй томилох эсэхийг түүний ажиллаж ирсэн байдал, үр дүнг харгалзан шүүгчийг томилох нийтлэг зарчим, журмыг баримтлан шийдвэрлэнэ.
9.4. Анх тутам томилогдсон дадлагажигч шүүгч, эвийн шүүгчийн бүрэн эрхийн анхны (энэ зүйлийн 9.3-т заасан) хугацааг тухайн шүүгчийг томилсон зарлигаар тогтооно.
9.5. Анх тутам томилогдсон шүүгчийг шүүгчийн тангараг өргөсөн өдрөөс, харин өмнө нь тангараг өргөсөн эвийн шүүгчийн хувьд түүнийг шүүгчээр томилогдсон өдрөөс уг албан тушаалд орсноор тооцно.
9.6. Шүүгчийн албан тушаалд анх тутам томилогдсон шүүгч зарлигаар тогтоосон хугацаа дуусахаас нэг сарын өмнө дахин шалгаруулалтад орж шүүгчийн албан тушаалд байх болзлыг хангаж чадахаа харуулсан бол түүний бүрэн эрхийн хугацаа ямар нэг хязгааргүйгээр уг албан тушаалд байх насны дээд хязгаар хүртэл үргэлжилнэ.
9.7. Эвийн шүүгч анх удаагийн хугацаа дуусмагц түүнийг дахин уул хугацаагаар сунгаж болно. Хэрэв тодорхой хугацаагаар томилогдсон эвийн шүүгч уг албан тушаалд байх хугацаанд шүүгчийн насны дээд хязгаарт хүрэхээр бол тэр хязгаарт хүртэл бүрэн эрхээ хэрэгжүүлнэ.
10 дугаар зүйл. Шүүгчийг томилж бүрэн эрхийг олгох журам
10.1. Монгол Улсын зохих шатны шүүхийн Ерөнхий шүүгчээс бусад бүх шатны шүүгчийг Монгол Улсын Ерөнхийлөгч дор дурдсан үндэслэл, журмаар бүрэн эрхийн хугацаагүй томилно.Үүнд:
10.1.1. УДШ-ийн шүүгчийг ШМЁЗХ-ны шалгаруулалтын дүн ба зөвлөмжийг үндэслэн Монгол Улсын ШЕЗ-ийн санал болгосноор Шүүгчийн хамтын нийгэмлэгийн Тэргүүлэгчдээс өргөн мэдүүлснээр, тийнхүү өргөн мэдүүлсэн өдрөөс хойш ажлын 10 хоногийн дотор;
10.1.2. Аймаг, нийслэл, сум, сум дундын болон дүүргийн шүүхийн шүүгч түүнчлэн Захиргааны хэргийн давж заалдах болон анхан шатны шүүхийн шүүгчийг ШМЁЗХ-ны шалгаруулалтын дүн ба зөвлөмжийг үндэслэн тухайн шүүхийн Ерөнхий шүүгчтэй зөвшилцөн ШЕЗ-ийн өргөн мэдүүлснээр тийнхүү өргөн мэдүүлснээс хойш ажлын 22 хоногийн дотор тус тус томилно.
10.2. Монгол Улсын Ерөнхийлөгч ийнхүү томилохдоо ШЕЗ-ийн өргөн мэдүүлснийг Хуулийн бодлогын зөвлөхийн дүгнэлтийн хамт хянаж үзээд зарлиг гаргана. Томилох явцад шүүгчид тавигдах хууль ёсны шаардлагыг хангаагүй буюу эргэлзээтэй асуудал байгаа бол энэ тухай үндэслэлээ зааж томилохоос татгалзан шалгуулахаар ШЕЗ-д буцаана. ШЕЗ ерөнхийлөгчийн шаардлагын дагуу шалгаж татгалзсан шалтгаан бүхий байдал нотлогдвол саналаа буцаан авч өөр нэр дэвшигчийг энэ хуульд заасан журмын дагуу өргөн мэдүүлнэ.
10.3. Шүүх эрх мэдлийн албан тушаалд урьд ажиллаж байгаагүй бөгөөд сонгон шалгаруулалтад тэнцсэн хуульчдыг шүүх эрх мэдлийг хэрэгжүүлэхэд мэргэшүүлэн дадлагажуулах, цаашид түүнийг шүүгчийн албан тушаалд тохирох эсэхийг лавтай тодруулах зорилгоор эхний 2 жилийн хугацаанд зохих мэргэжлийн анхан шатны шүүхэд дадлагажигч шүүгчээр энэ хуулийн 10.1.2-т зааснаар томилон тасралтгүй ажиллуулна.
11 дүгээр зүйл. Шүүгчийн тангараг, түүнийг өргөх журам
11.1. Анх удаа албан тушаалд томилогдсон шүүгч нь уг албан тушаалд орохын өмнө дараах агуулга бүхий тангаргийг ёслол төгөлдөр өргөх бөгөөд ингэснээр шүүгчийн бүрэн эрхээ хэрэгжүүлж болно.
“Шүүгч би ардчилсан шүүх эрх мэдлийн ариун журамт үүрэг, Монгол Улсын Үндсэн хуульт байгуулал, хүний эрх, эрх чөлөө, шударга хуулийг дээдлэн хамгаалж аливаа хэрэг, маргааныг зөвхөн Монгол Улсын Үндсэн хууль, бусад хуульд нийцүүлэн шийдвэрлэж, шүүгчийн ёс зүй, шударга ёсыг чанд сахиж явахаа ард түмэндээ амлан тангараглая. Хэрэв миний бие өргөсөн тангаргаасаа няцвал шүүгчийн албан тушаалаас нэн даруй огцорч хуульд заасан хариуцлага хүлээнэ”.
11.2. Улсын Дээд шүүхийн шүүгч тангаргаа Шүүгчдийн хамтын нийгэмлэгийн тэргүүлэгчид Шүүгчдийн мэргэшил, ёс зүйн хороо (цаашид “ШМЁЗХ” гэх)-ны гишүүд, Улсын Дээд шүүхийн шүүгчдийн цуглаан дээр, бусад шүүхийн шүүгч аймаг, нийслэлийн ШМЁЗ салбар хорооны гишүүд, шүүгчдийн хамтын нийгэмлэгийн гишүүд, шүүхийн иргэдийн төлөөлөгчдийн цуглаан дээр Төрийн сүлдний өмнө тус тус өргөнө.
12 дугаар зүйл. Дадлагажигч шүүгчийн үйл ажиллагааг үнэлж дүгнэх, жинхлэх журам
12.1. Дадлагажигч шүүгч нь ШМЁЗХ-ны баталсан зөвлөмжийн дагуу үйлдсэн шүүгчийн ажилд мэргэших 2 жилийн хөтөлбөртэй ажиллах бөгөөд уг хөтөлбөрийг тухайн шүүхийн Ерөнхий шүүгч баталж, үнэлэлтийг хагас жил тутам дүгнэж Шүүхийн ерөнхий зөвлөл (цаашид “ШЕЗ” гэх)-д ирүүлнэ.
12.2. Дадлагажигч шүүгчийн 2 жилийн дадлагажих хугацаа дуусахаас 1 сарын өмнө түүний үйл ажиллагааг Ерөнхий шүүгч хөтөлбөрийнх нь биелэлтийг үндэслэн үнэлж, шүүгчдийн хамтын нийгэмлэгийн салбарын гишүүдээр хэлэлцүүлэн шүүгчээр үргэлжлүүлэн ажиллуулах, эсхүл дуусгавар болгон чөлөөлөх асуудлыг ШМЁЗХ-нд тодорхойлно.
12.3. ШМЁЗХ нь дадлагажигч шүүгчийн үйл ажиллагааны тухайн Ерөнхий шүүгчийн үнэлгээ, ШХН-ийн салбарын саналд үндэслэн дадлагажих хугацааг дуусгавар болгон шүүгчээр ажиллуулах, эсхүл түүнээс чөлөөлөх тухай дүгнэлт гаргаж ШЕЗ-д тодорхойлно.
12.4. Дадлагажигч шүүгчийн үйл ажиллагааны үнэлгээ, дүгнэлтээр шүүгчийг томилох, эсхүл чөлөөлөхөөр бол Монгол Улсын Ерөнхийлөгчид зохих журмын дагуу ШЕЗ өргөн мэдүүлнэ.
12.5. Дадлагажигч шүүгчийг шүүгчийн албан тушаалаас чөлөөлсөн бол сул орон тоо гарсан тухай мэдээллийг олон нийтийн мэдээллийн хэрэгслээр зарлаж тухайн орон тоон дээр шинээр сонгон шалгаруулалтыг явуулна.
13 дугаар зүйл. Шүүгчийн бүрэн эрхийг түдгэлзүүлэх
13.1. Дор заасан үндэслэлийн аль нэг нь тогтоогдвол ШМЁЗХ шүүгчийн бүрэн эрхийг түдгэлзүүлнэ:
13.1.1. Шүүгчийг сураггүй алга болсонд тооцсон шүүхийн шийдвэр хүчин төгөлдөр болсон;
13.1.2. шүүгчид эрүүгийн хэрэг үүсгэсэн буюу эсвэл эрүүгийн хэрэгт яллагдагчаар татсан;
13.1.3. шүүгч Улсын Их Хурал (цаашид “УИХ” гэх)-ын болон Иргэний Төлөөлөгчдийн Хурал (цаашид “ИТХ” гэх)-ын Төлөөлөгчид нэр дэвшиж сонгуулийн компанид оролцох болсон.
13.2. Шүүгчийг таслан сэргийлэх арга хэмжээний журмаар урьдчилан хорьсноос бусад тохиолдолд түүний бүрэн эрхийг түдгэлзүүлсэн нь цалин, нэмэгдлийн хэмжээг бууруулах, хасах, олгохгүй байх, түүнчлэн эдийн болон нийгмийн бусад хангамжийг хасах, энэ хуулиар тогтоосон халдашгүй дархан эрхийн баталгааг халах үндэслэл болохгүй. Харин шүүгчийг сураггүй алга болсонд тооцсон бол зохих хугацаа дуустал шүүгчийн цалин, нэмэгдлийг гэр бүлд нь олгоно.
13.3. Шүүгчийн бүрэн эрхийг сэргээх асуудлыг анх түдгэлзүүлэх шийдвэр гаргасан Шүүгчдийн зөвшгөөн шийдвэрлэнэ.
14 дүгээр зүйл. Шүүгчийн бүрэн эрхийг дуусгавар болгох
14.1. Дараах үндэслэлийн аль нэг нь байвал шүүгчийн бүрэн эрхийг дуусгавар болгоно:
14.1.1. Шүүгч албан тушаалаас огцрох хүсэлтээ бичгээр гаргасан;
14.1.2. эрүүл мэнд, эсхүл бусад хүндэтгэн үзэх шалтгаанаар шүүгчийн бүрэн эрхийг хэрэгжүүлэх чадамжгүй болсон;
14.1.3. өөр ажилд шилжих, эсхүл бусад шалтгаанаар бүрэн эрхээ дуусгавар болгох хүсэлтээ бичгээр гаргасан;
14.1.4. шүүгчийн албан тушаалд байх насны дээд хязгаарт хүрсэн, эсхүл хуулиар тусгайлан тогтоосон нь хугацаа дуусгавар болсон;
14.1.5. Монгол Улсын иргэнээс гарах болсон буюу гадаад улсын иргэн болсон, эсхүл гадаад улсын нутаг дэвсгэрт байнга оршин суух эрхийн баримт бичиг авсан бол;
14.1.6. шүүгчийн албан тушаалтай хавсарч үл болох үйл ажиллагаа эрхэлсэн;
14.1.7. шүүгчийн хувьд буруутгах шүүхийн хүчин төгөлдөр шийдвэр гарсан, огцруулахаар сахилгын арга хэмжээ авсан, эсхүл түүнд эмнэлгийн чанартай албадлагын арга хэмжээ авах тухай шүүхийн шийдвэр хүчин төгөлдөр болсон;
14.1.8. шүүгчийн эрх зүйн чадамжийг хязгаарласан, эсхүл чадамжгүйг тогтоосон шүүхийн шийдвэр хүчин төгөлдөр болсон;
14.1.9. шүүгч нас барсан, эсхүл нас барсанд тооцох тухай шүүхийн шийдвэр хүчин төгөлдөр болсон;
14.1.10. шүүх татан буугдах эсхүл өөрчлөн зохион байгуулагдахтай холбогдуулан өөр шүүхэд шилжүүлэхээс шүүгч өөрөө татгалзсан, түүнчлэн шүүгч нь Ерөнхий шүүгч, танхимын тэргүүн шүүгчтэй нөхөр (эхнэр), эцэг, эх, хүүхэд, төрсөн ах, эгч, дүү, өвөө, эмээ, ач, зээ түүнчлэн нөхөр буюу эхнэрийн эцэг, эх, төрсөн ах, эгч, дүү нар зэрэг төрөл садангийн холбоотой.
14.2. Шүүгчийн бүрэн эрх нь энэ зүйлийн 14.1.1-ээс 14.1.3; 14.1.5-аас 14.1.10 дахь хэсэгт заасан үндэслэлээр хугацаанаас өмнө дуусгавар болно.
14.3. шүүгчийн бүрэн эрхийг дуусгавар болгох тухай шийдвэрийг ШМЁЗХ, эсхүл шүүгчийн хувьд буруутгасан шүүхийн хүчин төгөлдөр шийдвэрийг эсхүл 14.1.1-14.1.8-д заасан шүүхийн шийдвэрийг зохих шүүх хүчингүй болгосон бол шүүгчийн албан тушаалд нь сэргээн тогтоож авч байсан цалин нэмэгдлийг нь нөхөн олгоно.
15 дугаар зүйл. Шүүгчийн бүрэн эрх дуусгавар болсон цаг хугацааг тооцох тухай
15.1. Шүүгчийн бүрэн эрх дуусгавар болж цаг хугацааг дараах байдлаар тооцно:
15.1.1. бүрэн эрхийн хугацааг хуулиар тогтоосон бол бүрэн эрх нь дуусгавар болох сарын сүүлчийн өдрөөр;
15.1.2. шүүгч байж болох насны дээд хязгаарт хүрсэн бол уул насанд хүрэх сарын сүүлчийн өдрөөр;
15.1.3. шүүгчийн бүрэн эрхийг хугацаанаас нь өмнө дуусгавар болгох тухай шүүгчийн ШМЁЗХ-ны шийдвэр гарсан бол уг шийдвэр хүчин төгөлдөр болсны дараагийн өдрөөр;
15.2. Бүрэн эрхийн хугацаа нь дууссан шүүгч нь:
15.2.1. ШМЁЗХ-нд шүүгчийн албан тушаалд томилогдсоноо тогтоогдсон журмын дагуу мэдэгдээгүй;
15.2.2. холбогдох ШМЁЗХ нь түүнийг бүрэн эрхийн хугацааны хязгаарлалтгүй шүүгчийн албан тушаалд дэвшүүлэхээс татгалзсан;
15.2.3. шүүгчийн албан тушаалд байх насны дээд хязгаарт хүрснээр бүрэн эрхийн хугацаа нь дууссан бол тус тус өөрийнх нь оролцоотойгоор эхэлсэн хэргийн хянан шийдвэрлэх ажиллагааг дуустал, эсхүл орны шүүгч томилсон анхны тохиолдол хүртэл бүрэн эрхээ үргэлжлүүлэн хэрэгжүүлнэ.
15.3. Бүрэн эрхийн хугацаа нь дуусгавар болж байгаа, эсхүл шүүгчийн албан тушаалд байх насны дээд хязгаарт хүрсэн хэд хэдэн шүүгч байвал бүрэн эрх дуусгавар болох үндэслэл бүрдсэн цаг хугацааны дарааллаар бүрэн эрхээ хэрэгжүүлэхийг зогсооно.
16 дугаар зүйл. Шүүгч огцрох, чөлөөлөгдөх
16.1. Энэ хуульд шүүгч огцрох гэдгийг хариуцлага хүлээлгэснээс бусад тохиолдолд уг албан тушаалаас түүнийг хүндэтгэлтэйгээр гарч байна гэсэн утгаар ойлгож хэрэглэнэ. Огцорч буй этгээдийн “шүүгч” гэсэн алдар, хувийн халдашгүй байдал, шүүгчийн хамтын нийгэмлэгийн хамаарал хэвээр хадгалагдана.
16.2. Шүүгч бүр хэдэн настайгаасаа үл хамааран хувийн хүсэлтээрээ огцрох эрхтэй. Хэрэв шүүгчийн бүрэн эрх энэ хуулийн 14 дүгээр зүйлийн 1 дэх хэсгийн 14.1.1; 14.1.2; 14.1.4; 14.1.8; 14.1.10-т заасан үндэслэлээр дуусгавар болсон бол уг шүүгчийг албан тушаалаас огцрон гарсанд тооцно.
16.3. Огцрон (чөлөөнд) гарсан шүүгчид сүүлчийн албан тушаалд ажиллаж байхдаа бүтэн жилийн турш авч байсан сарын дундаж цалингаар бодож 3 жилийн цалинтай тэнцэх хэмжээний нэг удаагийн мөнгөн тэтгэмж олгох бөгөөд энэ хуульд заасан хэмжээний насны тэтгэврийг насан туршид авч, халамжийг хүртэнэ. (Бусад хөнгөлөлтөд хамруулах тухай зааж болох эсэх УДШ, ШЕЗ-ийн санал авах)
16.4. Энэ зүйлийн 16.3-т заасан тэтгэмж нь шүүгчид тавигдах шаардлагыг зөрчин шүүгчийн албан тушаалаас халагдсан хүнд хамаарахгүй.
16.5. Чөлөөнд байгаа этгээд шүүгчээр дахин томилогдвол насны тэтгэврээ авахаас бусад хөнгөлөлт зогсож энэ хуулийн 7 дугаар зүйлд заасан шаардлагыг бүрнээ ханган биелүүлэх үүрэгтэй болно.
ДӨРӨВДҮГЭЭР БҮЛЭГ
ШҮҮГЧИЙН ХАРААТ БУС БАЙДАЛ, ТҮҮНИЙГ ХАНГАХ БАТАЛГАА
17 дугаар зүйл. Шүүгчийн хараат бус байх зарчим, баталгаа
17.1. Шүүгч шүүхийн дотоод болон гадаад бүхий л харилцаанд албаны болон хувийн талаар бусад хүн, аливаа байгууллага, албан тушаалтнаас хараат бус байна.
17.2. Шүүгчийн хараат бус байдлыг дараах баталгаагаар хангана. Үүнд:
17.2.1. Шүүгч хуульд тусгайлан зааснаас бусад тохиолдолд хугацаагүй томилогдож, захиргааны болон гурав дахь этгээдийн санаачилгаар халагдаж, солигдошгүй байх;
17.2.2. шүүгч хэрэг, маргааныг хянан шийдвэрлэх ажиллагааг зөвхөн Үндсэн хуульд нийцсэн, хүчин төгөлдөр, албан ёсоор нийтлэгдсэн хуулиар зохицуулах;
17.2.3. шүүхээс шүүх эрх мэдлийг хэрэгжүүлэхэд хөндлөнгөөс оролцсон хэнд боловч албан тушаалын байдлыг харгалзахгүйгээр хууль зүйн хариуцлага хүлээлгэх;
17.2.4. шүүгчийн халдашгүй, хараат бус байдлыг хуулиар тусгайлан тогтоож хамгаалах;
17.2.5. шүүгчдийн хамтын нийгэмлэгийн тогтолцоогоор шүүгчдийн эрх, хууль ёсны ашиг сонирхлыг хамгаалах;
17.2.6. шүүгчийн бүрэн эрхийг зөвхөн хуульд заасан үндэслэл журмаар түдгэлзүүлэх ба дуусгавар болгох;
17.2.7. шүүгчид огцрох эрхийг хангах;
17.2.8. шүүгчийг хуульд тусгайлан зааснаас бусад тохиолдолд салбар, орон нутгийн чанартай дайчилгаанд хамруулах, өөрийн зөвшөөрөлгүй өөр ажил албан тушаалд томилохыг хориглох;
17.2.9. шүүгчийг эрх зүйн онцгой байдалд нь нийцүүлэн төрийн мөнгөн хөрөнгөөс эдийн болон нийгмийн хангамж, халамжийн тогтолцоог бүрдүүлэн хангах;
17.3. Шүүгч, түүний гэр бүлийн гишүүд, эд хөрөнгө нь төрийн зохих анхаарал, хамгаалалтад байна. Цагдаагийн байгууллага шүүгчээс зохих мэдээлэл авсан бол шүүгч, түүний гэр бүлийн гишүүдийн аюулгүй байдал, эд хөрөнгийн хэвийн байдлыг хангах шаардлагатай арга хэмжээ авах үүрэгтэй. Энэ хэсэгт заасан арга хэмжээг авах нөхцөл журмыг ШЕЗ-ийн дарга, ЦЕГ-ын даргын хавсаргасан тушаалаар тодорхойлж зохицуулна.
17.4. Шүүгч нь өөрийн гаргасан хүсэлтийн дагуу дотоод хэргийн /Цагдаагийн/ байгууллагаас олгосон албаны галт зэвсгийг “Буу эзэмших хуулиар” тогтоосон журмын дагуу эзэмших, биедээ авч явах эрхтэй.
17.5. Монгол Улсын ШЕЗ нь ердийн болон дагнасан шүүхийн хүний нөөц, зохион байгуулалт, эрх зүйн мэдээлэл, төсөв, санхүү, орон байр, харилцаа холбоо, тээврийн хэрэгсэл буюу түүний зардал материал техникийн зэрэг шүүгчээс үйл ажиллагаа явуулах хэвийн нөхцөлийг хангаж, бэхжүүлэх арга хэмжээг боловсруулж, зохих журмын дагуу авч хэрэгжүүлнэ.
17.6. Энэхүү хуулиар тогтоосон шүүгчийн эрх зүйн хамгаалалт, эд хөрөнгийн болон нийгмийн хангамжийг оролцуулан хараат бус, халдашгүй байдлын баталгааг хуулиар тогтооно.
17.7. Шүүгчийн хуулиар тогтоосон хараат бус, халдашгүй байдлын баталгааг аль нэг хэлбэрээр дордуулахыг хориглоно.
18 дугаар зүйл. Шүүгчийн үйл ажиллагаанд хөндлөнгөөс оролцохыг хориглох
18.1. Шүүх эрх мэдлийг хэрэгжүүлэх талаар шүүгчийн явуулж буй үйл ажиллагаанд хөндлөнгөөс оролцсон аливаа үйлдлийг Монгол Улсын Үндсэн хууль, шүүх эрх мэдлийн тухай хууль тогтоомжийг зөрчсөний учир хуулиар мөрдөн шалгана.
18.2. Нам, улс төрийн төв, орон нутгийн болон хувийн хэвшлийн байгууллага, тэдгээрийн нэгдэл, холбоо шүүгчдээс шүүх эрх мэдлийг хэрэгжүүлэх, түүний дотор тодорхой хэрэг маргааныг шийдвэрлэхэд тухайн байгууллагын нэрийн өмнөөс болон өөр бусад хэлбэрээр зохион байгуулалттай дарамт үзүүлэх аливаа оролдлого гаргавал Шүүхийн хамтын нийгэмлэгийн тэргүүлэгчид, ШЕЗ-өөс гаргасан нэхэмжлэлийн дагуу шүүх хянан хэлэлцэж уг байгууллагыг 500000 хүртэл төгрөгөөр торгох, татан буулгах хүртэл хариуцлага тооцно.
18.3. Шүүгч нь хянан шийдвэрлэсэн болон уг үйл ажиллагааны явцад байгаа хэргийн учир байдлын талаар бусдад ямар нэгэн тайлбар өгөх, Байцаан шийтгэх хуульд заасан үндэслэл, журмаас гадуур тэр хэрэгтэй танилцуулах үүрэг хүлээхгүй.
19 дүгээр зүйл. Шүүгч халагдаж солигдошгүй байх
19.1. Шүүгчийг түүний өөрийнх нь зөвшөөрөлгүйгээр өөр албан тушаалд болон өөр шүүхэд шилжүүлж болохгүй.
19.2. Шүүгчийн бүрэн эрхийг гагцхүү энэ хуулиар тогтоосон үндэслэл, журмын дагуу түдгэлзүүлэх буюу дуусгавар болгож болно.
19.3. Шүүгч нь Монгол Улсын Ерөнхийлөгчөөс хүлээн зөвшөөрөгдсөний учир тухайн шатны аль ч шүүхэд шүүгчээр ажиллах бүрэн эрхтэй тул түүний саналыг үндэслэн ШЕЗ-ийн зөвлөмжөөр адил шатны өөр шүүхэд шилжүүлэн ажиллуулж болно. Харин дээд шатны шүүхэд дэвшүүлэх, Ерөнхий шүүгчээр томилох асуудлыг өөрийн саналыг харгалзан ШМЁЗХ-ны зөвлөмжийг үндэслэн ШЕЗ Монгол Улсын Ерөнхийлөгчид өргөн мэдүүлж шийдвэрлүүлнэ.
20 дугаар зүйл. Шүүгчийн эдийн хангамж
20.1. Шүүгчийн цалин, амьжиргааны нэмэгдэл, нэг удаагийн тэтгэмжийн нийлбэр нь түүний гэр бүлийн амьдрал, хөгжлийн тухайн үеийн хэрэгцээг хангахуйц байх явдлыг төр хангана.
20.2. Шүүгчийн ажлын хөлс нь албан тушаалын цалин, мэргэжлийн зэрэг дэв, хөдөлмөрийн онцгой нөхцөлийн болон он удаан жил ажилласны нэмэгдлээс бүрдэнэ.
20.3. Шүүгчийн ажлын хөлсний хэмжээг Улсын Их Хурал тогтоох бөгөөд ийнхүү тогтоосон цалин хөлсний бүрэлдэхүүн, хэмжээг ямар ч нөхцөлд хасах буюу бууруулахыг хориглоно.
20.4. 60 нас хүрсэн шүүгч (эмэгтэй шүүгчийн хувьд 55 нас хүрсэн) хууль зүйн салбарт 25-аас доошгүй, тэр дотроо шүүгчээр 10-аас доошгүй жил ажилласан бол албан үүргээсээ чөлөөлөгдсөн тохиолдолд амьжиргааны тэтгэмжийг насан туршдаа сар бүр бүрэн хэмжээгээр авах эрхтэй. Насан туршийн сар бүрийн амьжиргааны тэтгэмжийн хэмжээг тогтоохоор ажилласан жилийг тооцохдоо шүүгчийн албан тушаалд ажилласан жил болон энэ хуулийн 8 дугаар зүйлийн 4 дэх хэсэгт заасан албан тушаалд ажилласан жилүүдийг оруулан тооцно.
20.5. Хууль зүйн ухааны докторын зэрэгтэй шүүгчид цалингийн 5 хувьтай тэнцэх нэмэгдэл, хууль зүйн шинжлэх ухааны доктор буюу профессорын эрдмийн зэрэг, цолтой шүүгч нарт цалингийн 10 хувьтай тэнцэх нэмэгдлийг тус тус олгоно. ”Монгол Улсын Гавъяат хуульч” хүндэт цолыг хүртсэн шүүгчийн хувьд цалингийн 10 хувьтай тэнцэх нэмэгдлийг олгоно.
20.6. Энэ зүйлд заасан бүх нэмэгдлийн нийлбэр нь тухайн албан тушаалыг эрхэлж буй шүүгчийн үндсэн цалингийн 85 хувиас хэтрэхээргүй байна.
20.7. Шүүгчид жил бүр ажлын 30 хоногийн хугацаатай цалинтай амралт олгоно. Шүүгчид жил бүрийн 30 хоногийн амралт дээр түүний хууль зүйн салбарт ажилласан жилийг харгалзан дараах нэмэгдэл хоног тооцно:
20.7.1. 5-10 жил ажилласан бол ажлын 5 хоног;
20.7.2. 10-15 жил ажилласан бол ажлын 10 хоног;
20.7.3. 15-аас дээш жил ажилласан бол ажлын 15 хоног тус бүр нэмэгдэнэ.
20.8. Албан ёсны айлчлал, төрийн ёслол, хүндэтгэлийн болон бүрэн эрхээ хэрэгжүүлэхтэй холбогдсон бусад арга хэмжээний зардлыг шүүхийн төсвөөс санхүүжүүлэх;
20.9. Шүүгч ээлжийн амралтаараа байнга оршин суудаг газраасаа дотоодын амралт, сувиллын газарт, эсхүл төрсөн нутагтаа очих, ирэх замын зардлыг түүнд шүүхийн төсвөөс авто замын зорчигч тээврийн зардлаар тооцож олгоно.
20.10. гадаадад байх, зорчих хугацаанд дипломат эрх ямба, дархан эрх эдэлнэ.
20.11. орон сууцны хөлсийг өрхийн зохих нормативаар бодож шүүхийн төсвөөс төлнө.
21 дүгээр зүйл. Шүүгчийн зэрэг дэв
21.1.Шүүгч нь тус бүр гурван (I,II,III) зэрэгтэй Монгол Улсын шүүхийн тэргүүн түшээ, ахлах түшээ, түшээ, дэд түшээ, гутгаар түшээ, дөтгөөр түшээ, тавдугаар түшээ гэсэн мэргэшлийн цол буюу зэрэг дэвтэй байна.
21.2.Шүүгчид зэрэг дэв олгох журмыг Улсын Их Хурал тогтооно.
21.3.Шүүгчид зэрэг дэв олгохдоо албан тушаал, хуульч мэргэжлээрээ ажилласан хугацаа, ажил хэргийн чадвар, мэргэшлийн түвшин, ёс зүйн хэм хэмжээг сахиж ирсэн байдлыг шууд харгалзан үзнэ.
21.4.Шүүгчийн албан тушаал буурах тохиолдолд түүний зэрэг дэв нь хэвээр үлдэнэ.
22 дугаар зүйл. Шүүгч, түүний гэр бүлийн гишүүдийн нийгмийн хамгаалалт
22.1. Шүүгчийн амь бие, эрүүл мэнд, түүнчлэн энэ хуулийн 25 дугаар зүйлд зааснаар хөрөнгийн мэдүүлэгт бүртгүүлсэн үл хөдлөх эд хөрөнгийг улсын албан журмын даатгалд хамруулж төлбөр хураамжийг улсын төсвөөс гаргана. Амь бие, эрүүл мэндийн даатгалын төлбөр нь тухайн шүүгчийн 15 жилийн цалингийн нийлбэртэй тэнцүү байна.
22.2. Шүүгчийн амь бие, эрүүл мэндийн даатгал дараах хэлбэр, хэмжээтэй байна.
22.2.1. Шүүгч ажиллаж байхдаа буюу албан тушаалаас халагдсаны дараа бие махбод бэртсэн буюу эрүүл мэндэд нь өөр гэмтэл учирснаас нас барсан бол даатгалын төлбөрийг түүний авч байсан сүүлчийн 15 жилийн цалинтай тэнцэх хэмжээгээр шүүгчийн өв залгамжлагчид төлнө.
22.2.2. Шүүгчийн бие махбод бэртсэн буюу эрүүл мэндэд нь цаашид мэргэшлийн үйл ажиллагаа эрхэлж чадахааргүй гэмтэл учирсан бол даатгалын төлбөрийг тухайн шүүгчийн сүүлчийн 3 жилийн цалинтай тэнцэх хэмжээгээр;
22.2.3. Шүүгчийн бие махбод, эрүүл мэндэд хохирол учруулсан нь түүний хөдөлмөрийн чадварыг, цаашид сүүлчийн мэргэшлийн үйл ажиллагаа эрхлэхэд саад болохоор алдагдуулаагүй бол тухайн шүүгчийн сүүлийн 1 жилийн цалинтай тэнцэх хэмжээгээр тус тус даатгалын төлбөрийг улсын төсвөөс гаргаж даатгалын байгууллагаас төлнө.
22.3. Шүүгч бэртсэн болон эрүүл мэндэд нь өөр гэмтэл учирснаас цаашид мэргэжлийн үйл ажиллагаа эрхлэх боломжгүйгээр хөдөлмөрийн чадвараа алдсан бол түүнд шүүгчээр ажиллаж байхдаа авч байсан цалинтай тэнцэх хэмжээний нөхөн олговрыг сар бүр цалингийн хэлбэрээр олгоно.
Бие махбод, эрүүл мэндэд нь хохирол учирсны улмаас шүүгчид тогтоон олгосон хөдөлмөрийн чадвар алдсаны тэтгэвэр, түүнчлэн гэмтэл олохын өмнө болон дараа тогтоогдсон бусад тэтгэвэр, гэмтэл учирснаас хойш авсан цалин (нөхөн олговор) улсын албан журмын даатгалын төлбөрийг тухайн гэм хорыг нөхөн төлсөнд оруулж тооцохгүй.
22.4. Шүүгч нас барвал түүний асрамжид байсан гэр бүлийн хөдөлмөрийн чадваргүй гишүүдэд уул шүүгчийн авч байсан албан тушаалын цалингаас ногдох хэмжээгээр тэтгэмж /нөхөх төлбөр/-ийг сар бүр олгох бөгөөд түүнд улсын төсвөөс төлсөн даатгалын төлбөр, тэжээгчээ алдсаны болон бусад төрлийн тэтгэвэр, цалин, тэтгэлгийг оруулан тооцохгүй.
22.5. Чөлөөнд байсан шүүгч нас барсан бол энэ зүйлийн 22.4-т заасан нөхцөл журам түүний асрамжид байсан гэр бүлийн гишүүдэд хамаарах бөгөөд тэдгээрт шүүгчийн авч байсан амьжиргааны нэмэгдлийг нь сар бүр олгоно.
22.6. Шүүгчийн болон түүний гэр бүлийн гишүүдийн энэ зүйлийн 22.1 дэх хэсэгт заасан эд хөрөнгө гэмтсэн, устгагдсан тохиолдолд даатгуулсан үнийн хэмжээгээр нөхөн төлнө.
22.7. Энэ зүйлийн 22.2-22.6 дахь хэсэгт заасан бүх төрлийн төлбөрийг улсын /төвлөрсөн/ төсвөөс гарган олгоно.
22.8. Шүүгч, түүний гэр бүлийн гишүүнд гэм хор учирсан нь шүүгчийн албаны үйл ажиллагаатай холбоогүй болох нь хуульд заасан үндэслэл журмаар тогтоогдсон бол энэ зүйлийн 22.2; 22.3; 22.4;22.5; 22.6 дахь хэсэгт заасан журмыг хэрэглэхгүй.
22.9. Шүүгчид насны тэтгэврийг Тэтгэврийн хуульд заасан нийтлэг үндэслэлийг баримтлан олгох бөгөөд шүүгчээр 20 жилээс дээш хугацаагаар ажилласан бол сүүлчийн жилд хашиж байсан албан тушаалын цалингийн 80 хувьтай тэнцэх мөнгийг албан татвар ногдуулалгүй сар бүр тэтгэвэр дээр нь нэмж олгоно. Харин 20-иос дээш ажилласан жил тутамд мөн цалингийн нэг хувьтай тэнцэх нэмэгдлийг олгох боловч нийт нэмэгдэл нь цалингийн 85 хувиас хэтэрч болохгүй.
23 дугаар зүйл. Шүүгчийн мэргэшлийн түвшинг дэмжих
23.1. Шүүгч бүхий л хугацаанд бүрэн эрхээ хэрэгжүүлэхэд чухалчлагдах мэргэшлээ дээшлүүлэх талаар анхаарал тавьж аливаа сорилго шалгалтад бэлэн байх журамт үүрэгтэй.
23.2. Шүүгч бүрэн эрхээ хэрэгжүүлэхэд чухалчлагдах /шаардагдах/ мэргэжлийн түвшинд ямагт байж, жилд 1 удаа ажлын 10 хоног, 3 жилд нэг удаа 3 хүртэл сарын хугацаанд шүүгчийн мэргэшлийн давтан болон дээд түвшний сургалтад тус тус хамрагдаж шалгалт өгөх үүрэгтэй. Энэхүү сургалтын хугацаанд шүүгчийн цалин хөлсийг хэвээр олгоно.
23.3. Шүүгчийн эрх зүйн мэргэшил дээшлүүлэх сургалтыг улсын болон дагнасан Дээд шүүхийн оролцоотойгоор ШЕЗ-өөс эрхлэн ХЗҮХ-д явуулна.
23.4. Шүүхийн ажлын онцлогийг харгалзан эдийн засаг, инженер техник, мэдээллийн технологийн зэрэг шаардлагатай мэргэжлээр шүүгчид тусгай мэдлэг олох арга хэмжээг ШЕЗ авч болно.
ТАВДУГААР БҮЛЭГ
ШҮҮГЧИЙН ХАЛДАШГҮЙ БАЙДАЛ БА ХУУЛЬ ЗҮЙН ХАРИУЦЛАГА
24 дүгээр зүйл. Шүүгчийн халдашгүй байдал
24.1. Шүүгч халдашгүй дархан эрхтэй бөгөөд түүнийг хуулиар тогтоон хамгаална. Шүүгчийн өөрийнх нь болон эрх бүхий байгууллагын зөвшөөрөлгүйгээр хэн ч халдаж болохгүй гэж тогтоосон хуулийн хамгаалалтыг шүүгчийн халдашгүй байдал гэнэ.
24.2. Шүүгчийн халдашгүй байдалд:
- амь биеийн халдашгүй байдал;
- хувийн болон албаны орон сууц, ажлын байрны халдашгүй байдал;
- эзэмшиж, ашиглаж буй хувийн болон албаны тээвэр, холбооны хэрэгсэл;
- өөрийнх мэдэлд нь байгаа бичиг баримт, ачаа тээш, бусад эд хөрөнгө;
- захидал харилцааны нууц тухайлбал шүүгчийн харилцах бүх төрлийн утасны яриа, шуудан цахилгаан, өөр аливаа хэлбэрээр бусдад илгээж буй болон хүлээн авч байгаа мэдээллийн нууц тус тус хамаарна.
24.3. Шүүгч хэрэв эрх мэдлээ урвуулсан, илт хууль бус таслан шийдвэрлэх тогтоол, шийдвэр, шүүхийн бусад акт гаргасан гэмт хэрэгт гэм буруутай нь шүүхийн хүчин төгөлдөр тогтоолоор нотлогдоогүй бол бүрэн эрх нь дуусгавар болсны дараа ч шүүн таслах ажил эрхэлж байх үедээ илэрхийлсэн санаа бодол, гаргасан шийдвэрийнхээ төлөө түүнийг ямар нэгэн хариуцлагад татаж болохгүй.
24.4. Шүүгчийн талаар эрүүгийн хэрэг үүсгэх, түүнийг гэмт хэрэгт яллагдагчаар татахад хүрвэл энэ тухай шийдвэрийг Улсын Ерөнхий Прокурорын дэргэдэх Мөрдөх шалгах хорооны дарга:
24.4.1. Үндсэн хуулийн цэцийн гишүүний тухайд Монгол Улсын Үндсэн хуулийн цэцийн дунд суудлын хуралдааны зөвшөөрлийн үндсэн дээр;
24.4.2. Улсын Дээд шүүхийн шүүгчийн хувьд тус Дээд шүүхийн 5 гишүүний бүрэлдэхүүнтэй хуралдааны зөвшөөрлийн үндсэн дээр;
24.4.3. Аймаг, нийслэл, сум, сум дундын болон дүүргийн шүүхийн шүүгч, Захиргааны хэргийн давж заалдах болон анхан шатны шүүхийн шүүгчийн хувьд ШМЁЗХ-ны зөвшөөрлийн үндсэн дээр тус тус гаргана.
24.5. Үндсэн хуулийн цэц УДШ, ШМЁЗХ нь шүүгчид хэрэг үүсгэх, түүнийг яллагдагчаар татах зөвшөөрөл өгөх тухай шийдвэрээ Улсын Ерөнхий прокурорын дэргэдэх Мөрдөн шалгах хорооны даргын мэдэгдэл ба шүүгчийн үйлдэлд гэмт хэргийн шинж тэмдэг байгаа тухай шүүх бүрэлдэхүүний дүгнэлт орж ирснээс хойш 10 хоногийн дотор гаргана.
24.6. Гэмт хэргийг мөрдөн шалгах явцад уг хэргийн бүрэлдэхүүний зүйлчлэлд шүүгчийн байдлыг дордуулахуйц өөрчлөлтийг оруулахад хүрвэл түүнийг гагцхүү шүүгчид эрүүгийн хэрэг үүсгэх, түүнийг яллагдагчаар татахад хэрэглэхээр энэхүү зүйлд заасан журмыг хэрэглэж болно.
24.7. Гэмт хэрэгт сэжиглэгдсэн болон өөр үндэслэлээр баривчлагдсан, хувийн байдлыг нь тодорхойлохоор төрийн байгууллагад албадан хүргэгдсэн хүн шүүгч болох нь тогтоогдвол нэн даруй чөлөөлж явуулбал зохино.
24.8. Бусад хүний аюулгүй байдлыг хангах зайлшгүй шаардлагатайгаас өөр шалтгаанаар, улсын хуулиар тогтоосон журмаас гадуур шүүгчид үзлэг, нэгжлэг хийхийг хориглоно.
24.9. Яллагдагч, шүүгдэгчээр татагдсан шүүгчид хорьж таслан сэргийлэх арга хэмжээ авахад хүрвэл уг асуудлыг УЕПГ-ын дэргэдэх Мөрдөн шалгах хорооны даргын хүсэлт ирснээс хойш ажлын 5 хоногийн дотор:
24.9.1. Үндсэн хуулийн цэцийн гишүүн, Улсын Дээд шүүхийн шүүгч, дагнасан шүүхийн хяналтын болон давж заалдах шүүхийн шүүгчийн тухайд УЕПГ-ын дэргэдэх Мөрдөн шалгах хорооны даргын хүсэлтээр Улсын Дээд шүүхийн 3 шүүгчийн бүрэлдэхүүнтэй шүүгчдийн зөвшгөөн;
24.9.2. Бусад шүүхийн шүүгчийн хувьд мөнхүү мөрдөн шалгах хорооны даргын хүсэлтээр аймаг, нийслэлийн шүүхийн 3 шүүгчийн бүрэлдэхүүнтэй шүүгчдийн зөвшгөөн тус тус шийдвэрлэнэ.
24.10. Шүүгчийн талаар эрүүгийн хэрэг үүсгэх, түүнийг шуурхай эрэн сурвалжлах, яллагдагчаар татах, үүнтэй холбоотойгоор иргэний эрхийг хязгаарлах, хуулиар тодорхойлсон халдашгүй байдлыг нь түдгэлзүүлэн мөрдөн шалгах ажиллагааг зөвхөн дараах шийдвэрийн үндсэн дээр явуулж болно:
24.10.1. Үндсэн хуулийн цэцийн гишүүн, Улсын Дээд шүүхийн шүүгчдийн хувьд Дээд шүүхийн 3 шүүгчийн бүрэлдэхүүнтэй зөвшгөөний шийдвэр;
24.10.2. Бусад шүүхийн шүүгчдийн хувьд тухайн аймаг, нийслэлийн шүүхийн 3 шүүгчийн бүрэлдэхүүнтэй зөвшгөөний шийдвэр;
24.10.3. Шүүгчийн хувьд эрүүгийн хэрэг үүсгэсний дараа, эсхүл түүнийг яллагдагч, шүүгдэгчээр татах шийдвэр гарсны дараа эрэн сурвалжлах, мөрдөн шалгах, хорихоос бусад таслан сэргийлэх арга хэмжээг авахдаа эрүүгийн байцаан шийтгэх болон эрэн сурвалжлах ажиллагааны тухай хуулиар тогтоосон журмыг баримтална.
24.11. Шүүгчдийн зөвшгөөн нь тухайн шүүгчийн хувьд эрүүгийн хэрэг үүсгэх, яллагдагчаар татах, захиргааны хариуцлагад татах, эрэн сурвалжлах, таслан сэргийлэх арга хэмжээ авах асуудлыг зөвшөөрөх эсэхийг шийдвэрлэхдээ хэрэг, зөрчил нь уг шүүгчид холбогдуулсан шүүх эрх мэдлийг хэрэгжүүлэхдээ баримталсан байр суурьтай зайлшгүй холбоотой байсан нь тогтоогдвол энэ заалтад дурдсан мөрдөн шалгах ажиллагааг явуулхаас татгалзана.
24.12. Шүүгч энэ зүйлийн 24.4- 24.11 хүртэлх хэсэгт заасан зөвшөөрөл, дүгнэлт, шийдвэрийг зохих шатны шүүхэд давж гомдол гаргаж болно.
24.13. Шүүгч өөрт холбогдуулсан эрүүгийн хэргийн шүүх ажиллагаа эхлэхээс өмнө хүсэлт гаргасан бол уг хэргийг Улсын Дээд шүүх татан авч хянан хэлэлцэнэ.
25 дугаар зүйл. Шүүгч, түүний гэр бүлийн гишүүдийн хөрөнгө, орлогын мэдүүлэг
25.1. Шүүгч нь төсвийн жил бүрийн 3 дугаар сарын 20-ны өдрөөр тасалбар болгон тооцож мөн сарын 30-ны дотор албан тушаал хашиж буй шүүхэд өөрийн болон эхнэр буюу нөхөр, насанд хүрээгүй хүүхдийнхээ болон насанд хүрсэн боловч нэг ам бүлд бүртгэлтэй хүүхэд, асрамжлуулагчийнхаа орлогын мэдүүлэг, өмчид нь буй хөрөнгийн тухай, түүнчлэн /зээл, үнэт цаас зэрэг/ эд хөрөнгийн шинжтэй үүрэгт харилцааны тухай мэдүүлгийг энэ хуулийн нэгдүгээр хавсралтаар баталсан маягт, загварын дагуу гаргаж өгнө.
25.2. ШМЁЗХ ба дээд шатны шүүх нь энэ зүйлийн 1-д заасан мэдээллийн бүрэн, үнэн зөвийг ШЕЗ-өөс баталсан журмын дагуу нотлуулахаар нэмэлт мэдээлэл гаргуулж, шүүгчийн ажиллаж буй шүүхэд шалгаж болно.
25.3. Энэ зүйлийн 1-д заасан мэдээллийг энэ хуулийн хоёрдугаар хавсралтаар баталсан журмын дагуу олон нийтийн мэдээллийн хэрэгсэлд нийтэлж болно.
25.4. Энэ зүйлийн 1-д заасан мэдээллийг тогтоосон хугацаанд гаргаж өгөөгүй, түүнчлэн санаатайгаар худал мэдээлсэн бол тухайн шүүгчийг сахилгын хариуцлагад татаж болно.
26 дугаар зүйл. Шүүгч хариуцлага хүлээх ёс
26.1. Шүүгч нь Үндсэн хууль ёсоор хараат бус, халдашгүй байх зарчмыг өөрийн нигүүлсэнгүй, шударга, хүн чанарын үүднээс ард түмэн, хуулийн өмнө өндөр хариуцлага хүлээх байх ёстой нягт хослуулан баримтална.
26.2. Хэрэв шүүгч зөвхөн хуульд захирагдах, шударга байх хуулийн болон ёс зүйн зарчмыг санаатай буюу болгоомжгүйгээр зөрчиж, шүүх эрх мэдлийн нэр хүндэд харш үйлдэл хийсэн бол шүүгчээс хугацааны өмнө огцрох хүртэл хэрэг зөрчил үйлдсэн гэм буруугийнхаа хэр хэмжээнд тохирсон хариуцлагыг хуулийн өмнө заавал хүлээнэ.
26.3. Шүүгчийн алдаа гаргасан зөрчлөөс хувь хүн, хуулийн этгээдэд учруулсан гэм хорыг Монгол Улсын Иргэний хуульд заасан үндэслэлийн дагуу төр хариуцан арилгах бөгөөд харин шүүгч өөрт ногдох хариуцлагыг хуулийн өмнө хүлээнэ.
27 дугаар зүйл. Шүүгчийг захиргааны хариуцлагад татах, эрүүгийн хэрэг үүсгэх
27.1. Шүүгчийг захиргааны хариуцлагад татах, эрүүгийн хэрэг үүсгэх тухай шийдвэрийг Улсын Ерөнхий прокурорын мэдэгдлийн үндсэн дээр:
27.1.1. Улсын Дээд шүүхийн шүүгчийг Үндсэн хуулийн цэц, Улсын Дээд шүүхийн 3 шүүгчийн бүрэлдэхүүнтэй шүүгчдийн зөвшгөөн;
27.1.2. Бусад шүүхийн шүүгчийг аймаг, нийслэлийн шүүхийн 3 шүүгчийн бүрэлдэхүүнтэй шүүгчдийн зөвшгөөн тус тус Ерөнхий прокурорын мэдэгдэл хүлээн авснаас хойш ажлын 5 хоногийн дотор гаргана.
27.2. Шүүгчийг эрүүгийн хэрэгт сэжигтнээр татах, захиргааны хариуцлагад татах болон, түүний хувьд мөрдөн байцаалт явуулах талаарх асуудлыг шүүгчдийн зөвшгөөн нь хянан хэлэлцээд тухайн шүүгчид холбогдуулсан үйлдэл, эс үйлдэхүй нь шүүгчийн албан тушаал, бүрэн эрхийн дагуу хийгдсэн буюу тийм үйлдэл, эс үйлдэхүй байгаагүй нь тогтоогдвол энэ зүйлийн 27.1-д заасан шийдвэрийг гаргахаас татгалзана.
27.5. Шүүгч нь энэ зүйлийн 27.1-д дугаар зүйлд зааснаар гаргасан шийдвэрт хууль тогтоомжоор тогтоосон журмын дагуу гомдол гаргах эрхтэй.
27.6. Шүүгчийн холбогдсон эрүүгийн хэргийг Улсын Дээд шүүх танхим хянан шийдвэрлэнэ.
27.7. Шүүгч хариуцлага хүлээлгэхээ захиргааны зөрчил гаргасан нь тогтоогдсон бол төрийн тусгай албан хаагчийн онцлогийг харгалзан түүнд энэ хуулийн 28 дугаар зүйлд заасан сахилгын хариуцлагын аль тохирох арга хэмжээг оногдуулна.
28 дугаар зүйл. Шүүгчийн сахилгын хариуцлага
28.1. Шүүгч энэ хууль, шүүгчийн ёс зүйн дүрэм, шүүхийн байгууллага дахь хөдөлмөрийн харилцааг зохицуулсан хуулиар тогтоосон журмыг зөрчсөн бол сахилгын дор дурдсан арга хэмжээ авна.
28.1.1. Сануулах;
28.1.2. зэрэг дэв бууруулах;
28.1.3. бүрэн эрхийг нь хугацаанаас өмнө дуусгавар болгох /огцруулах/-ыг ШЕЗ-өөр уламжилж Улсын Ерөнхийлөгчид өргөн мэдүүлэх;
28.2. Шүүгчийн сахилгын хариуцлага хүлээлгэх асуудлыг ШМЁЗ Хороо эрхэлж, тус Хорооноос тухайн үед нь 3-аас цөөнгүй шүүгчдийн бүрэлдэхүүнтэйгээр томилсон Шүүгчдийн зөвшгөөн шийдвэрлэнэ.
28.3. Сахилгын хариуцлага хүлээсэн шүүгч Шүүгчдийн зөвшгөөний шийдвэрийг эс зөвшөөрвөл уг шийдвэрийг хүлээн авсан өдрөөс хойш ажлын 10 хоногийн дотор нийслэлийн ЗХ-ийн анхан шатны шүүхэд давж гомдож болно. Түүний шийдвэр эцсийнх болно.
28.4. Сахилгын шийтгэл хүлээлгэсэн шийдвэр хүчин төгөлдөр болсноос хойш нэгэн жилийн дотор шүүгч дахин зөрчил гаргаагүй бол сахилгын арга хэмжээ арилсанд (авагдаагүй) тооцно. Энэ нь огцорсон шүүгчийн хувьд өмнөх албан тушаалдаа эргэж орох үндэслэл болохгүй.
28.5. Шүүгчдийн зөвшгөөн байгуулах, түүнээс сахилгын хариуцлага хүлээлгэх үндэслэл, журмыг Шүүгчдийн хамтын нийгэмлэгийн тухай хуулиар тодорхойлно.
ЗУРГАДУГААР БҮЛЭГ
ШҮҮГЧИЙН АЛБАН ТУШААЛД СОНГОН ШАЛГАРУУЛАХ ҮНДЭСЛЭЛ, ЖУРАМ
29 дүгээр зүйл. Сонгон шалгаруулалтад өрсөлдөгч болон шүүгчээр нэр дэвшигчид тавигдах шаардлага
29.1. Сонгон шалгаруулалтад өрсөлдөгч болон шүүгчээр нэр дэвшигч дараах нийтлэг шаардлага хангахуйц байна. Үүнд:
29.1.1. эрх зүйн дээд мэргэжилтэй, хуульчийн сонгон шалгаруулалтад тэнцсэн бөгөөд энэ тухай гэрчилгээний хугацаа нь дуусаагүй байх;
29.1.2. ял шийтгэлгүй, ял шийтгүүлж байгаагүй, эсхүл өршөөл үзүүлэх журмаар хэрэгсэхгүй болгосон эрүүгийн хэрэгт яллагдагчаар татагдаж байгаагүй;
29.1.3. нэр дэвших үеийн байдлаар гэмт хэрэгт холбогдолгүй буюу сэжигтэн, яллагдагчаар татагдаагүй, бусдад (төр, хуулийн этгээд, хувь хүнд) өр зээлгүй, эсхүл иргэний маргаанд хариуцагчаар тогтоогдоогүй байх;
29.1.4. гадаад улсын давхар харьяалалгүй, эсхүл гадаад улсын нутаг дэвсгэрт байнга оршин суудаггүй буюу тийн оршин суух эрхийн зөвшөөрөлгүй;
29.1.5. шүүхээс эрх зүйн бүрэн болон хязгаарлагдмал чадамжгүй гэж тооцогдож байгаагүй;
29.1.6. наркологи болон сэтгэл мэдрэлийн диспансер (байгууллага)-т архи, мансууруулах төрлийн бодисын нөлөө, токсикомани, архаг ба даамжирсан сэтгэцийн хямралын эмчилгээтэй холбоо бүхий бүртгэл хяналтад байгаагүй;
29.1.7. шүүгчийн бүрэн эрхийг хэрэгжүүлэхэд саад болох аливаа өвчин эмгэггүй.
29.2. Энэ зүйлийн 29.1 дэх хэсгийг хангасан этгээдэд холбогдох шүүхийн албан тушаалын ангиллаас хамаарсан дараах нэмэлт шаардлага тавигдана. Үүнд:
29.2.1. Монгол Улсын ҮХЦ-ийн гишүүнд нэр дэвшигч 40 нас хүрсэн, хууль, эрх зүйн мэргэжлээрээ 15 жилээс багагүй хугацаанд ажилласан туршлагатай байх;
29.2.2. УДШ-ийн шүүгчээр 35 нас хүрсэн, эрх зүйч мэргэжлээрээ 10 жилээс багагүй хугацаанд ажилласан туршлагатай, түүний дотор УДШ-ийн Захиргааны хэргийн танхимын шүүгч нь засаг захиргааны ажлын дадлагатай байх;
29.2.3. аймаг, нийслэл, сум, сум дундын болон дүүргийн шүүхийн шүүгчээр, түүнчлэн эвийн шүүгчээр 25 нас хүрсэн, эрх зүйч мэргэжлээр 3 жилээс багагүй хугацаанд ажилласан туршлагатай байх.
29.3. Шүүгчээр нэр дэвшигчид тавих нэмэлт шаардлагыг зөвхөн Монгол Улсын хуулиар тогтоож болно.
29.4. Хуульчийн сонгон шалгаруулалтад орж тэнцсэний дараа шүүгчээр нэр дэвшигчийг энэ хуулийн 29.2-т заасан хугацаанд дараах ажил, албан тушаалд томилогдон ажилласныг эрх зүйч мэргэжлээр ажиллаж туршлагажсанд тооцно.
29.4.1. ажлын байрны тодорхойлолт буюу албан тушаалын зааварт дээд боловсролтой эрх зүйч байвал зохих төрийн жинхэнэ албан тушаалд ажилласан нийт хугацаа;
29.4.2. төрийн захиргааны байгууллага, орон нутгийн ӨУБ-ын хууль зүйн албаны албан хаагчаар ажилласан нийт хугацаа;
29.4.3. мөрдөн байцаагч, прокурор, өмгөөлөгч, нотариатчаар ажилласан хугацаа;
29.4.4. захиргааны хэргийн шүүгчийн хувьд засаг захиргааны байгууллагад төрийн захиргааны удирдлагын болон байцаагч, зааварлагчийн алба хашсан хугацаа;
29.4.5. их дээд сургууль, түүний дараах мэргэжил дээшлүүлэх сургалтын болон эрдэм шинжилгээний байгууллагад эрх зүйч мэргэжлээр багшилсан, эрдэм шинжилгээний орон тооны ажилтнаар томилогдон ажилласан хугацаа.
30 дугаар зүйл. Сонгон шалгаруулалтад өрсөлдөгч болон шүүгчийн албан тушаалд нэр дэвшигчийн эрүүл мэндийн дүгнэлт
30.1. Шүүгчийн албан тушаалын сонгон шалгаруулалтад өрсөлдөгч болон шүүгчээр нэр дэвшигч нь эмнэлгийн үзлэгт шинжлүүлж, шүүгчээр ажиллахад саад болох өвчин эмгэгтэй, эсэхээр эрх бүхий Эмнэлгийн мэргэшсэн эмч нарын хэсгийн магадалгаа гаргуулна.
30.2. Шүүгчийн бүрэн эрхийг хэрэгжүүлэхэд харшлах болон саад болох өвчний жагсаалтыг Эрүүл мэндийн байгууллагын санал болгосноор ШМЁЗХ, тийм өвчингүйг нотлох баримт бичгийн загварыг ШЕЗ-тэй зөвшилцөн Эрүүл мэндийн сайд тус тус батална.
30.3. Эмнэлгийн магадалгаа гаргах Мэргэшсэн эмч нарын хэсгийн бүрэлдэхүүнийг аймаг, нийслэлийн нэгдсэн болон Улсын нэгдсэн эмнэлгийн ерөнхий эмч ШЕЗ-тэй зөвшилцөн томилж ажиллуулна.
31 дүгээр зүйл. Шүүгчийн албан тушаалд нэр дэвшүүлэх журам
31.1. Шүүгчийн албан тушаалд нэр дэвшүүлэх ажлыг сонгон шалгаруулалтын үндсэн дээр ШЕЗ зохион байгуулж явуулна.
31.2. Нэгэнт томилогдон ажиллаж байгаа шүүгчийг санал, зөвшөөрлийнх нь үндсэн дээр өөр шүүхэд адил тушаалын шүүгчээр шилжүүлэн томилоход сонгон шалгаруулах журмыг хэрэглэхгүй.
31.3. Тухайн шүүхийн Ерөнхий шүүгч нь шүүгчийн хүсэлтээрээ чөлөөлөгдөх насны тэтгэвэрт гарахтай холбогдсон гарах орон тоог сулрахаас 1 сарын өмнө, гэнэтийн тохиолдлоор сул орон тоо гарсан тухай уг орон тоо гарсан өдрөөс хойш ажлын 5 өдрийн дотор тус тус ШЕЗ-д мэдэгдэнэ.
31.4. ШЕЗ уул мэдээллийг хүлээн авсан өдрөөс хойш ажлын 10 хоногийн дотор олон нийтийн мэдээллийн хэрэгслээр шүүгчийн орон тоонд нэр дэвшүүлэх болзол журам, нэрээ дэвшүүлэхийг хүссэн өргөдлийг хүлээн авах, бүртгэх, бүртгэгдэгчдийг шалгаруулах хугацаа, журам, газрыг тодорхойлсон зарлалыг хууль албан ёсоор нийтлэх эрх бүхий сонинуудад болон тухайн шүүгчийн ажиллах аймаг, нийслэлийн сонинд нийтэлнэ.
32 дугаар зүйл. Сонгон шалгаруулалтад өрсөлдөгчийг бүртгэж шалгалтад оруулах
32.1. Энэ хуулийн 29, 30 дугаар зүйлд заасан шаардлагыг хангасан Монгол Улсын харьяат иргэн хэн боловч ШЕЗ-д өргөдөл гаргаж бүртгүүлсний үндсэн дээр шүүгчийн албан тушаалд сонгон шалгаруулалтад өрсөлдөхөөр нэрээ дэвшүүлж, мэргэшлийн шалгалт өгөх эрхтэй.
32.2. Өрсөлдөхөөр нэрээ дэвшүүлэгч (цаашид “өрсөлдөгч” гэх) нь дээр дурдсан өргөдлөөс гадна сонгон шалгаруулах байгууллагад дараах бичиг баримтыг бүрдүүлж өгнө. Үүнд:
32.2.1. Өрсөлдөгчийн иргэний үнэмлэх буюу Монгол Улсын иргэн мөнийг нотлох баримт бичиг эх хувиар, эсхүл нотариатаар гэрчлүүлсэн түүний хуулбар;
32.2.2. эрх зүйн мэргэжлийн диплом, хавсралтын хамт эх хувиар буюу нотариатаар гэрчлүүлсэн хуулбар;
32.2.3. Өрсөлдөгчийн намтрыг тусгасан анкет /биеийн байцаалт/;
32.2.4. нийгмийн даатгалын болон эрүүл мэндийн даатгалын дэвтрийн эх хувь, хөдөлмөр эрхэлж байгааг нотлох бусад баримт бичиг эх хувиар, эсхүл тэдгээрийн нотариатаар гэрчлүүлсэн хуулбар;
32.2.5. шүүгчийн албан тушаалд томилогдоход харшлах (саад болох) өвчин эмгэггүйг нотолсон эмнэлгийн магадалгаа;
32.2.6. ялгүй болон ял шийтгэгдэж, гэмт хэрэгт мөрдөн шалгагдаж байгаад өршөөгдөж байгаагүй тухай аймаг, нийслэлийн цагдаагийн газрын тодорхойлолт;
32.2.7. байнга оршин суугаа газрын хаяг, ам бүлийн болон эд хөрөнгийн байдал, бусдад өр зээлгүй тухай зохих сум, дүүргийн Засаг даргын, шүүхэд мэдүүлсэн хэрэг маргааны хариуцагч биш болох тухай тухайн аймаг, нийслэлийн шүүхийн Тамгын газар /хэлтэс/-ын даргын тодорхойлолт.
32.2.8. өрсөлдөгч ажиллаж /суралцаж/ байгаа бол эрхэлсэн ажлын байдал, хамт олны доторх нэр хүнд, зан төлвийн тухай аж ахуйн нэгж, байгууллагын захиргааны тодорхойлолт.
32.2.9. сонгон шалгаруулалтад тэнцсэн нөхцөлд шууд буюу эсвэл дадлагажигч шүүгчийн хугацааг дамжин зохих шүүгчээр томилогдон ажиллахад бэлэн болохоо нотолж бичгээр илэрхийлсэн амлалт.
32.3. ШЕЗ нь энэ хуулийн 32.2 дахь хэсэгт заасан бичиг баримтыг үнэн зөвөөр бүрдүүлж өгсөн, шүүгчээр нэр дэвшигчид тавигдах шаардлагад нийцсэн хэнийг ч шүүгчийн албан тушаалд өрсөлдөх шалгалтад оруулахаас татгалзах эрхгүй бөгөөд зохих ёсоор бүрдүүлсэн бичиг баримтыг шүүгчдийн мэргэжил, ёс зүйн хороонд шилжүүлнэ.
32.4. Мэргэжил ёс зүйн хороо нь энэ зүйлийн 32.3-д зааснаар ШЕЗ-өөс бүрдүүлж ирүүлсэн бичиг баримтын үндсэн дээр уг шалгаруулалтыг эрхлэн зохион байгуулна.
33 дугаар зүйл. Шүүгчийн сонгон шалгаруулалтад өрсөлдөгчийн мэргэшлийн шалгалтыг зохион явуулах, дүгнэх
33.1. Шүүгчийн сонгон шалгаруулалтад өрсөлдөгчийнмэргэшлийн шалгалтыг ШМЁЗХ-ны хяналтын дор, түүний байгуулсан шалгалтын хороо явуулна.
33.2. Шалгалтын хороог ШМЁЗХ хууль зүйн магистр, докторын зэрэгтэй буюу профессор цолтой багш, мэргэжилтэн, эсхүл шүүгчийн өндөр зэрэг, дэвтэй шүүгч 5-7 хүний бүрэлдэхүүнтэйгээр тухай бүр шинэчлэн байгуулна.
33.3. Тухайн шалгалтын хорооны бүрэлдэхүүнд хувийн ашиг сонирхлын зөрчилтэй хүнийг оруулж болохгүй бөгөөд уг бүрэлдэхүүнийг нууцалж зөвхөн шалгалт эхлэх цагт өрсөлдөгчдийн цугласны өмнө нэрсийн жагсаалтыг задалж зарлана.
33.4. Шалгалтын хороо нь Мэргэшлийн шалгалтын дүрмийг ШМЁЗХ-ийн оруулснаар ШЕЗ батлан ажиллана.
33.5. Шүүгчийн сонгон шалгаруулалтад өрсөлдөгчийн мэргэшлийн шалгалтыг ШМЁЗХ-д энэ хуулийн 10 дугаар зүйлд заасан бичиг баримт бүрдүүлсэн нэр дэвшигч (шүүгч биш) иргэн өгнө.
33.6. Мэргэшлийн шалгалтын дүн нь шалгалт авсан өдөр зарлагдах бөгөөд шалгалт өгснөөс хойш 2 жилийн хугацаанд, шүүгчээр томилогдсон бол шүүгчийн албан тушаалд ажиллах нийт хугацаанд тус тус хүчинтэй байна.
33.7. Хэрэв уг шалгалтад тэнцээгүй бол түүнээс хойш 3 жилийн дотор шүүгчээр дахин нэр дэвшиж шалгаруулалтад орж болохгүй.
33.8. Шүүгчийн сонгон шалгаруулалтад тэнцсэн иргэнд ШМЁЗХ зохих гэрчилгээ олгож, түүнийг ШЕЗ шүүгчийн хүний нөөцөд бүртгэн авах бөгөөд орон тоо гарсан тохиолдолд шүүгчээр томилуулахаар өрсөлдүүлэн нэр дэвшүүлж болно.
34 дүгээр зүйл. Сонгон шалгарагчдаас шүүгчээр нэр дэвшүүлэх журам
34.1. Энэ хуулийн дагуу шүүгчийн албан тушаалд нэр дэвших бүх болзлыг хангасан, мэргэшлийн шалгалтад тэнцсэн иргэн зохих шүүхэд шүүгчийн орон тоо гарсан тухайд ШМЁЗХ-нд хандаж шүүгчээр томилогдон ажиллахаар нэр дэвшүүлэхийг хүссэн өргөдлийг тухайн шүүхийн Ерөнхий шүүгчээр уламжлан өгч шийдвэрлүүлнэ.
34.2. ШМЁЗХ-нд хандаж гаргах өргөдөлд дараах бичиг баримтыг заавал хавсаргана:
34.2.1. Нэр дэвшигч Монгол Улсын иргэн мөнийг нотлох баримт бичиг эх хувиар, эсхүл түүний нотариатаар гэрчлүүлсэн хуулбар;
34.2.2. нэр дэвшигчийн намтрыг илэрхийлсэн биеийн байцаалт (анкет). Биеийн байцаалтад энэ зүйлийн 34.1-д дурдсан нэр дэвшигч шүүгчийн бүрэн эрхийг хэрэгжүүлэхэд саад болох шалтгаан байхгүй тухай мэдээллээс гадна, түүний гэр бүлийн гишүүн бүрийн овог, нэр, төрсөн он, сар, өдөр, төрсөн газар, эрхэлсэн ажлын тухай мэдээлэл тусгасан байвал зохино.
34.2.3. эрх зүйн дээд боловсрол, хуульчийн мэргэжилтэйг нотлох гэрчилгээ эх хувиар, эсхүл түүний нотариатаар гэрчлүүлсэн хуулбар;
34.2.4. нийгмийн даатгалын дэвтрийн болон хөдөлмөр эрхэлж байсныг нотлох бусад баримт бичиг эх хувиар, эсхүл түүний нотариатаар гэрчлүүлсэн хуулбар;
34.2.5. шүүгчийн албан тушаалд томилоход саад болох өвчингүйг нотолсон эмнэлгийн мэргэшсэн эмч нарын хэсгийн дүгнэлт (баримт бичиг);
34.2.6. хуульчийн болон шүүгчийн мэргэжлийн шалгалтын дүнгийн мэдүүлэг, гэрчилгээ буюу түүний нотариатаар гэрчлүүлсэн хуулбар;
34.2.7. сүүлийн 5 жилд ажиллаж байсан байгууллага, албан газар, аж ахуйн нэгжийн захиргааны тодорхойлолт, харин сүүлийн жилүүдэд хууль зүйн бус мэргэжлээр ажилласан бол өмнөх 5 жилийн хугацаанд хууль зүйн мэргэжлээр ажиллаж байсан байгууллагын тодорхойлолт;
34.2.8. энэ хуулийн хавсралт 1-д заасан загвараар нэр дэвшигчийн болон түүний эхнэр /нөхөр/ нэгэн ам бүлийн гишүүний орлого, өмчилдөг эд хөрөнгийн болон хөрөнгийн шинжтэй үүрэгт харилцааны тухай мэдүүлэг.
34.3. ШМЁЗХ нь шүүгчээр нэр дэвшүүлэх талаар дараах үйл ажиллагаа явуулна:
34.3.1. энэ зүйлийн 34.2-т заасан мэдээллийн үнэн зөвийг шалган тогтооно. Шаардлагатай бол зохих мэдээлэл, баримт бичгийн үнэн зөв эсэхийг шалгаж өгөхийг эрх бүхий холбогдох байгууллагад шаардаж болно.
34.3.2. ШМЁЗХ-ны шаардлагыг хүлээн авсан байгууллага нь зохих шалгалтыг тус хорооны тогтоосон хугацаанд боловч 20-иос дээшгүй хоногт багтаан хийж хариу мэдэгдэх үүрэгтэй.
34.3.3. ШМЁЗХ нь шүүгчийн албан тушаалд нэр дэвшиж буй иргэний зан чанар, ажил хэргийн байдал болон энэ зүйлийн 34.2-т тусгасан баримт бичиг, мэдээллийн үнэн зөвийг шалгасан үр дүн ба мэргэшлийн шалгалтын дүнг тус тус харгалзан цуваагаар байр эзлүүлнэ.
34.3.4. Нэгдсэн дүнгээрээ тэргүүн байранд шалгарсан иргэнийг /хүнийг/ шүүгчээр өргөн мэдүүлэх тухай зөвлөмж гаргана.
34.3.5. ШМЁЗХ нь иргэнийг анхан шатны шүүгчийн албан тушаалд томилуулахаар нэр шалгаруулж, дэвшүүлэх тухай зөвлөмж гаргахдаа хэрэв дадлагажигч шүүгчээр ажилласан бол хэрэг, маргааныг чанартай, шуурхай, үндэслэлтэй шийдвэрлэж байсан байдлыг харгалзан үзнэ.
34.3.6. Шүүгчийн албан тушаалд шалгаруулсан, нэр дэвшүүлсэн нэг ч иргэн энэ хуулиар тогтоосон шүүгчийн албан тушаалд томилох шаардлагыг хангаагүй бол ШМЁЗХ нь тэдгээр иргэний хувьд тус бүрээр нь тийнхүү татгалзаж буй үндэслэл бүхий шийдвэр гаргахын хамт хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр шүүгчийн албан тушаалд шинээр нэр дэвших хүсэлттэй иргэдийн өргөдлийг хүлээж авах хугацаа, хүлээн авах ба шийдвэрлэх газар журмын тухай зарлан мэдээлнэ.
34.3.7. Энэ хуулиар тогтоосон шүүгчийн албан тушаалд томилуулахаар нэр дэвшигчийг шалгаруулах журмыг ШМЁЗХ зөрчсөн гэж үзвэл уг шийдвэрийг хүчингүй болгуулахаар нэр дэвшигч иргэн гомдлоо шүүгчийн албан тушаалд томилуулахаар нэр дэвшүүлэх журмыг ШМЁЗХ зөрчсөн асуудлаар болон тухайн шийдвэрийн үндэслэлийн талаарх гомдлыг зохих аймаг, нийслэлийн Захиргааны хэргийн шүүхэд гаргаж шийдвэрлүүлнэ.
34.3.8. ШМЁЗХ шийдвэр - зөвлөмжөө гаргаснаас хойш ажлын 5 хоногийн дотор ШЕЗ-д явуулна.
34.3.9. ШЕЗ нь ШМЁЗХ-ны уг зөвлөмжийг хүлээн зөвшөөрөх тухай асуудлыг зохих шүүхийн Ерөнхий шүүгчтэй зөвшилцөн Зөвлөлийнхөө гишүүдийн олонхын саналаар шийдвэрлэнэ. Нэр дэвшүүлсэн шийдвэрийг хүлээн зөвшөөрсөн нөхцөлд ШМЁЗХ-ны шийдвэрийг хүлээн авснаас хойш ажлын 14 хоногийн дотор зохих журмын дагуу тухайн нэр дэвшигчийг зохих шүүгчийн албан тушаалд томилуулах саналаа Монгол Улсын Ерөнхийлөгчид өргөн мэдүүлнэ.
34.5. Ерөнхий шүүгч ШМЁЗХ-ны зөвлөмжийг хүлээн зөвшөөрөхгүй бол түүнийг хүлээж авснаас хойш ажлын 5 хоногийн хугацаанд татгалзсан үндэслэлээ тодорхойлж ШМЁЗХ-д дахин хянуулахаар буцаан хүргүүлэх ба ШМЁЗХ Ерөнхий шүүгчийн татгалзсан үндэслэлийг ажлын 3 хоногийн дотор хянаж гишүүдийн 2/3 саналаар анхны шийдвэрээ хэвээр үлдээсэн бол Ерөнхий шүүгчийн татгалзсан үндэслэлийг хүчингүйд тооцож нэр дэвшигчийг шүүгчийн албан тушаалд томилуулах саналаа ШЕЗ-д ажлын 5 хоногийн дотор өргөн мэдүүлэх үүрэгтэй.
35 дугаар зүйл. Шүүгчээр томилуулахаар өргөн мэдүүлэх
35.1. ШЕЗ нь шүүгчээр нэрээ дэвшүүлсэн иргэний өргөдөл, бүхий л бичиг баримтыг хянан шалгаж үнэн зөвийг тогтоосон үр дүн, мэргэшлийн шалгалтын дүн, ШМЁЗХ-ны зөвлөмжийг тус тус үндэслэн шүүгчийн албан тушаалд томилуулахаар хэд хэдэн хүний нэрийг урьдчилан дэвшүүлж тэдгээрийн дундаас нэг хүнийг шалгаруулан санал болгон Монгол Улсын Ерөнхийлөгчид өргөн мэдүүлэх тухай шийдвэр гаргана.
35.2. ШЕЗ нь иргэнийг шүүгчийн албан тушаалд томилуулахаар өргөн мэдүүлэх тухай шийдвэр гаргахдаа тухайн этгээдийн хуульчийн мэргэжлээр ажиллаж байсан туршлага, хэрэв шүүгч байсан бол уг тушаалд ажиллаж байсан байдал, “Монгол Улсын гавъяат хуульч" хүндэт цол, төрийн болон салбарын удирдлагын бусад цол шагнал, хууль зүйн эрдмийн зэрэг цол, шүүхийн бүрэн эрхийг хэрэгжүүлэхэд тохирох зан төлөв, ёс зүйн баримжаа болон ажил хэрэгч, үнэнч шударга, хариуцлагатай байдлыг харгалзан үзнэ.
35.3. Шүүгчийн албан тушаалд нэр дэвшигчийг хэрэв тухайн шүүхийн Ерөнхий шүүгч, эсхүл танхимын тэргүүн шүүгчийн төрөл, ойрын садан бол түүнчлэн эхнэр буюу нөхөр өөрийн нь болон хадам эцэг, эх, хүүхэд, төрсөн болон хадам ах, эгч, дүү, ач, зээ, мөн өөрийн болон хадам өвөг эцэг, эмэг эхийн аль нэг тухайн шүүхэд буюу давж заалдах харьяаллын шүүхэд ажиллаж байгаа бол тэдгээр шүүхэд шүүгчээр томилж болохгүй.
35.4. ШЕЗ нь хэрэв шалгалтын дүнгээр энэ зүйлийн 35.3; 35.4-т заасан баримт бичиг, мэдээллийн үнэн зөв нь нотлогдоогүй бол уг баримт бичиг, мэдээллийг бүрдүүлсэн бөгөөд хуульд зааснаар харшлах өөр шалтгаантай нь тогтоогдсон иргэнийг шүүгчийн албан тушаалд томилуулахаар санал болгохоос татгалзсан шийдвэр гаргана.
36 дугаар зүйл. Шүүгчээр нэр дэвшүүлэхээс татгалзсаны үр дагавар
36.1. ШЕЗ тухайн иргэнийг шүүгчээр томилуулахаар өргөн мэдүүлэхээс татгалзсан бол энэ тухай шийдвэрийнхээ үндэслэлийг тодорхойлж мэдээлэхийн зэрэгцээ шүүгчийн албан тушаалд нэр дэвших хүсэлттэй иргэний өргөдөл, бичиг баримтыг шинээр хүлээн авах тухай шийдвэрлэж, хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр энэ хуульд заасан журмаар зарлан мэдээлнэ.
36.2. Хэрэв ШЕЗ шүүгчийн албан тушаалд нэр дэвшигчийг сонгон шалгаруулах журмыг зөрчсөн гэж нэрээ дэвшүүлсэн этгээд үзсэн бол ШМЁЗХ-ны татгалзсан шийдвэрийг хүлээн зөвшөөрөхгүй тухайн гомдлоо Захиргааны хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуульд заасан хугацаанд Захиргааны хэргийн шүүхэд гаргаж болно.
37 дугаар зүйл. Өргөн мэдүүлсэн саналаа эгүүлэн татах үндэслэл
37.1. ШЕЗ нь шүүгчийн албан тушаалд томилуулахаар Улсын Ерөнхийлөгчид өргөн мэдүүлснээс хойш томилох тухай зарлиг гарах хүртэлх хугацаанд шүүгчийн албан тушаалд нэр дэвшигчийн хувьд энэ хуульд заасан шаардлагад нийцэхгүй зөрчил, нөхцөл байдал илэрсэн бол зохих шийдвэрээ нэн даруй хүчингүй болгож дараах албан тушаалтанд болон нэр дэвшигчид мэдэгдэнэ.
37.1.1. Улсын Дээд шүүхийн Ерөнхий шүүгчид;
37.1.3. улсын дагнасан, хяналтын шүүхийн Ерөнхий шүүгчид;
37.1.4. өөрийг нь шүүгчийн албан тушаалд дэвшүүлсэн шийдвэрийг хүчингүй болгосон тухайн нэр дэвшигч этгээдэд;
37.2. ШЕЗ тухайн этгээдийг шүүгчээр томилуулахаар өргөн мэдүүлсэн шийдвэрээ энэ зүйлийн 37.1-д зааснаар цуцалсан бол шийдвэрээ нэн даруй эгүүлэн татаж, Монгол Улсын Ерөнхийлөгчид уламжилна.
ДОЛДУГААР БҮЛЭГ
БУСАД ЗҮЙЛ
38 дугаар зүйл. Шүүх эрх мэдлийн бэлгэдэл тэмдэг
38.1. Шүүх бэлгэдэл тэмдэгтэй байна.
38.2. Шүүхийн бэлгэдэл тэмдгийн загвар, түүнийг хэрэглэх журмыг Ерөнхийлөгч батална.
38.3. Монгол Улсын төрийн далбааг шүүхийн албан байрны дээр мандуулж, шүүх хуралдааны танхимд Монгол Улсын сүлдний дүрс, төрийн далбааг байрлуулна.
38.4. Шүүгч шүүх хуралдаанд шүүгчийн нөмрөг өмсөнө.
38.5. Шүүгчид Монгол Улсын Ерөнхийлөгчөөс тогтоосон загвар, журмаар үйлдэж мөн Ерөнхийлөгчийн гарын үсэг зурсан шүүгчийн үнэмлэх олгоно.
38.6. Чөлөөнд гарсан шүүгчид түүний ажиллаж байсан шүүхийн ерөнхий шүүгчийн гарын үсэг бүхий “Чөлөөнд буй шүүгч” гэсэн үнэмлэхийг чөлөөнд гарч явахын өмнө олгоно.
39 дүгээр зүйл. Хууль хүчин төгөлдөр болох
39.1. Монгол Улсын Шүүгчийн эрх зүйн байдлын тухай хууль 2010 оны … -р сарын … -ны өдрөөс эхлэн хүчин төгөлдөр болж, мөрдөгдөнө.
39.2. Энэ хуульд тусгагдаагүй шүүгчийн хөдөлмөрийн үйл ажиллагааны бусад харилцаанд Монгол Улсын Хөдөлмөрийн, Шүүхийн тогтолцооны тухай болон холбогдох бусад хуулийг баримтална.
УЛСЫН ИХ ХУРЛЫН ДАРГА Д.ДЭМБЭРЭЛ
Шинээчдийн баг
2009.12.02 3 дахь засвар,
2010-01-02 4 дэх засвар,
2010-01-07-11 23-28 зүйлийн ноорог,
12-нд 3 дахь засвар,
2010-1-18 29-33-р зүйлийн 3 дахь засвар,
2010-01-18 4 дэх засвар
2010-01-19 5 дахь засвар
2010-02.05 6 дахь засвар
2010-03-01 7 дахь засвар
2010-03-11 8 дахь засвар
2010-03- 30-31 9 дахь засвар
2010-04- 1 10 дахь засвар
Шүүгчийн эрх зүйн байдлын тухай хуулийн төслийн үзэл баримтлал
