Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж шүүх засаглалын тогтолцоог өөрчилж, шинэтгэл хийхийг чухалчилж байна. Энэ шинэтгэлийн хүрээнд шүүхийн тухай багц хуулийн төслийг боловсруулаад УИХ-д өргөн барихаар зэхэж байгаа аж. Ажлын явц ямархуу байгааг сонирхохоор Ерөнхийлөгчийн хууль, эрдэс баялгийн бодлогын зөвлөх П.Цагаантай уулзлаа.
-Шүүх засаглалын шинэтгэлийн ажил хэр ахицтай байна вэ?
-Монгол Улсын Ерөнхийлөгч хараат бус, бие даасан шүүх засаглал, шударга ёс тогтоох талаар нэлээд ажил хийж байгаа. Энэ хүрээнд Шүүх эрх мэдэлтэй холбоотой байгууллагуудын эрх зүйн орчныг боловсронгуй болгох дөрвөн ч хуулийн төсөл боловсруулан Засгийн газраас санал аваад байна. Монголын нэртэй гэсэн шилдэг хуульч, өмгөөлөгч, эрдэмтэн судлаачид, шүүх засаглалын алдаа, ололтыг биеэрээ туулж мэдэрсэн хүмүүсийн санаа оноог сонсч, бусад орнуудын туршлагаас ч судалж, олон улсын шинжээчдийг авчран зөвлөгөө авч, ярилцлага, хэлэлцүүлгийг өргөнөөр зохион байгуулж байна. Бүгдээрээ хэлэлцвэл буруугүй, бүлээн усаар угаавал хиргүй гэдэг дээ. Ер нь яаран хуумгай хандалгүй нухацтай авч үзэн асуудлыг цогцоор нь шийдэхэд анхаарч байгаа. Шүүх засаглал, шударга ёсны тогтолцоо гэдэг нь өөрөө өргөн хүрээтэй асуудал. Хэрэг бүртгэл, мөрдөн байцаалт,өмгөөлөл, шүүн таслах үйл ажиллагаа, шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэл, ял ядлүүлэх, хорих, цагдах гээд асуудлыг цогц, иж бүрнээр нь авч үзэхийг зорьж байна. Хуулийн төслүүдийг УИХ-д өргөн барихаасаа өмнө сайн хэлэлцэж шүүсийг нь шахахын төлөө зүтгэж байна даа.
-Шүүхээс гарсан шийдвэрийг олон нийтэд нээлттэй, ил тод болгохоор болж байгаа юм уу?
-Тиймээ. 2011 оноос эхлээд Монгол Улсын нутаг дэвсгэр дээр шийдэгдэж байгаа шүүхийн бүхий л шийдвэр, таслан шийдвэрлэх тогтоол олон нийтэд нээлттэй болно. Өнөөдрийг хүртэл шүүхийн шийдвэрийг сонгож түүвэрлэн хэвлэх, эсвэл шүүх хуралдаанд оролцсон талуудад л өгдөг байснаас биш иргэд уншиж үзэж сонирхох боломж хязгаарлагдмал байлаа. Энэ жилээс Шүүхүүд байгууллагынхаа вэб сайтад шүүхийн шийдвэрийг байршуулна. Ерөнхийлөгчийн Тамгын газар, шүүхийн Ерөнхий зөвлөл, мэргэжлийн байгууллагын мэргэжилтнүүдийг оролцуулаад ажлын хэсэг байгуулж байгаа. Энэ ажлын хэсгийнхэн Монголын бүх шүүхийн гаргасан шйидвэрүүдийг албан ёсоор байршуулдаг портал вэб сайтны дизайныг боловсруулж хүмүүс орж ашиглахад хялбар байхаар хийхээр ажлаа эхлүүлээд байгаа.Шүүхийн бүхий л шийдвэрийг ил тод, нээлттэй болгохыг Монгол Улсын Ерөнхийлөгч, Дээд шүүхийн Ерөнхий шүүгч, Шүүхийн ерөнхий зөвлөл дэмжсэн. Нэгдсэн сайттай болгох ажлыг энэ жилдээ багтаан дуусгана.
-Ил тод болгох нь олон нийтийн хяналтад орж, авлигаас сэргийлэх нэг арга уу?
-Шүүхийн шийдвэрийг ил тод болгосон нь олон талын ач холбогдолтой. Хуулиар тогтоосон хувь хүний болон төрийн нууцад хамаарахгүй шүүхийн бүх шийдвэрийг бүрэн эхээр нь ил болгоно. Хулгай хийсэн, эхнэр хүүхдээ тарчлааж зовоодог гээд гэмт хэрэг үйлдсэн хүнийг нийгмээс нууцлаад, нэр хүндийг нь хамгаалаад байх шаардлагагүй. Шүүхийн шийдвэр ил тод болсноор олны хяналттай болно. Энэ хэрээр шүүгчдийн чанар чансаа ч дээшилнэ. Шүүгчийн шийдвэр гэдэг нь хуулийг хэрэглээд гаргасан эцсийн бүтээгдэхүүн гэсэн үг. Тухайн шүүгчийн гаргасан эцсийн бүтэгдэхүүнийг нь бусад шүүгч нар үзэж харна. Мөн шүүхийн шийдвэрүүдийг интернет сайтаас авч хуулийн сургуулийн оюутнууд уншиж, судлаж реферат, дипломын ажлаа ч хийж болно. Хууль зүйн эрдэм шинжилгээний ажил хийж байгаа эрдэмтэн мэргэдүүд судалдаг, шүүмжилдэг , энэ нь зөв, буруу гээд тайлбарладаг болно. Ингэхээр тухайн шүүгч хэргийг хөнгөн хуумгай шийдэх вий гэж хичээнэ, үндэслэл сайтай бичих гээд мэрийнэ, үг үсгийн алдаа ч гарчих вий гэж анхааралтай хандана. Түүнээс гадна хууль тогтоогчдын баталсан хууль амьдрал дээр яаж хэрэгжиж, хэрэглэгдэж, юу нь болж, юу нь болохгүй байна гэдгийг харах боломжийг хууль тогтоогчдод ч олгоно. Шүүхийн шийдвэрийг ил тод болгож байгаа нь шинэтгэлийн нэг чухал эхлэл нь.
-Ардчилсан, өндөр хөгжилтэй орнуудад шүүхийн шийдвэр нь нээлттэй, хүссэн хүн болгон нэгдсэн сайт руу ороод үзчихдэг юм билээ?
- Ардчилсан орнуудад ийм жишиг тогтсоод удсан шүү дээ.
-Хэргийг шийдэхэд 3-5 шүүгч зөвлөлдөж олонхийн саналаар шийдвэр гаргадаг гэдэг. Бүгд 100 хувь санал нэгдэв үү, эсвэл зөрүүтэй байсан уу гэдэг тодорхой бус. Тиймээс тухайн шийдвэрийг гаргахад цөөнх болсон шүүгчийн зөрүүтэй саналын үндэслэлийг шүүхийн шийдвэрт хавсаргадаг болох гэж байгаа юм уу?
-Хэрвээ шийдвэрийг гаргахад санал нийлэхгүй, өөр байр суурьтай байвал тухайн шүүгчийн санал, үндэслэлийг шүүхийн шийдвэртэй хамт хавсаргадаг жишиг бусад оронд байдаг. Энэ жишгийг яагаад нэвтрүүлж болохгүй гэж гэсэн санал л ч яригдаж байгаа.
-Мэдээж олон зүйлийг өөрчлөх гэж байгаа байх. Гэхдээ шүүх засаглалд зарчмын ямар томоохон өөрчлөлт оруулахыг зорьж байгааг сонирхож болох уу?
-Шүүх засаглалыг хараат бус, бие даасан, шударга, нээлттэй болгохыг зорьж байна. Тухайн шүүгч хуульд захирагдаад хэн нэгний нөлөөнд авталгүй дотоод итгэл үнэмшлээрээ шийдвэрээ гаргах зарчмын шинжтэй өөрчлөлт оруулахаар ярьж байгаа. Дээд шатны шүүх нь доод шатны шүүхдээ нөлөөлдөг, дээрээс үүрэг даалгавар өгдөг гэсэн шүүмжлэл их байдаг. Шүүгч бол хуулийг хэрэглэж хэрэг маргааныг шийдэхдээ ямар нэгэн нөлөөнд авталгүй шийдвэрээ гаргах ёстой. Энэ мэтчилэн олон өөрчлөлт хийхийг зорьж байна. Өргөн хүрээтэй асуудал учир тэр бүгдийг ярина гэвэл цаг хугацаа их орох байх. Алагчилдаггүй, бие даасан, хараат бус, шударга, өрсөлдөх чадвартай шүүх засаглал нь ардчиллын, хөгжлийн, Монгол Улсын ирээдүйн ч баталгаа юм. Тиймээс л Ерөнхийлөгч шүүх засаглалд онцгой анхаарал хандуулж байгаа. Шинэтгэл хийх шаардлагатай болсон гэдэгтэй ерөнхийдөө санал нийлж байх шиг байна. Одоо харин яаж хийх вэ гэдэг дээр л ухаанаа уралдуулах хэрэгтэй. Энэ нь өөрөө том ажил. Том ажлыг бүгдээрээ нийлээд зөвлөлдөөд ухаанаа уралдуулбал амжилттай болно. Энэ шинэтгэлийг хийхгүй бол манай улс хөгжихгүй. Хууль хяналтын байгууллага нь авлигад идэгдсэн, шударга ёсыг уландаа гишгэж, хүний эрх, өмч хөрөнгийг хамгаалдаггүй байвал Монгол Улсад хэн ч хөрөнгө оруулахгүй, бизнес хийхгүй, авлигадаа идэгдсээр дуусна. Д.Доржпагма
