Бид ашигт малтмалын салбарын харилцааг цаашид хэрхэн зохицуулах, хууль ямар байх, ямар сургамж бидэнд үлдсэн талаар хоёр өдөр нухацтай, нээлттэй хэлэлцлээ. Цашдаа бид ийм хэлэлцүүлгийг байнга хийж, ард иргэд, судлаачид, эрдэмтэн мэргэдийн саналыг байнга авч байх болно. Энэ бүхнийг нэгтгээд хууль болгож гаргана. Хуулийн хамгийн гол үзэл санаа нь нэгдүгээрт Үндсэн хуулийнхаа зарчимд бид нийцүүлэх ёстой. Хоёрдугаарт Монголын ард түмний нийтлэг эрх ашиг дээр тулгуурлах ёстой. Монгол Улсын иргэнд, Монгол Улсын хөгжилд өгөөжтэй байх ёстой. Гадны хүн, монгол хүн гэсэн ялгасан хандлага байж болохгүй. Ижил хэмжээний ажил хийгээд өөр хэмжээний цалин авч байдаг энэ зүйлүүд байх ёсгүй.
Өөр нэг чухал асуудал бол мэдээж тогтвортой байх. Энэ хууль маань өөрөө цогц байх ёстой. Их Хурал “Эрдэс баялгийн салбарт төрөөс баримтлах бодлого”-ыг боловсруулж байгаа. Тэгэхээр тэр бодлогоосоо үндэслээд, газрын хэвлийн хууль, төрөлжсөн хуулиудын хүрээнд асуудлаа харвал зүгээр байх гэж бодож байна.
Хайгуулын лиценз олголтыг зогсоосонтой холбоотойгоор иргэдийн зүгээс санал бодол, талархал, бас шүүмжлэл ирж байсан. Энэ шийдвэрийг гаргасан шалтгаан бол манай уул уурхай яг уул уурхай гэдэг утгаараа биш харин “цүнхний” уул уурхай болчихсон байсан. “Цүнхнээс цүнхэнд” шилждэг. Шилжихдээ хамгийн аюултай нь өнөөдөр монголын газар нутаг Монгол Улсын иргэнийх байж байгаад маргааш харахад хэдэн төгрөгөөр худалдагдаад гадны иргэнийх болоод улмаар Монгол Улс хэлэлцээрийн ширээнд суухдаа тэр өмчөө гуйсан маягаар суудаг ийм харьцуулалт байгаад байна. Тэгэхээр энэ бүхнийг зогсоох хэрэгтэй. Энэ байдал цаашаа үргэлжилбэл Монгол Улсын эрх ашиг, аюулгүй байдалд нөлөөлөх юм гэсэн ойлголт гарч ирсэн юм шүү. Ийм учраас ҮАБ-ын үзэл баримтлалын дагуу Ерөнхийлөгчийн зүгээс, төр ажиллаж байгаа хүмүүсийн зүгээс санаачилж ажиллахаас өөр аргагүй болсон гэдгийг энд хэлмээр байна.
Энэ ашигт малтмалын хайгуулын лиценз дээр тавигдсан хориг цаашаа үргэлжлэх ёстой. Үргэлжлэх хугацаа нь ашигт малтмалын хууль, зохицуулалт бүрэн гарснаар эцэс болно. Үүгээрээ нийт хөрөнгө оруулагчид, ард иргэд, ашигт малтмалыг сонирхоод байгаа нөхдүүдэд дохио өгч байна. Монголд ашигт малтмалаас өөр хийх бизнес маш их байна. Баг, сум суурин бүр, айл өрх бүр гаднаа ухаад, ашигт малтмал ашиглаад эхлэх биш, ХАА-н бүтээгдэхүүн, аялал жуулчлал, өндөр технологи гээд ажиллах салбар, хийх ажил маш их байна.
Өчигдөр би төрийн байгууллагын ажилтнууд, албан тушаалтнуудад нэг дохио өгсөн. Тэр хүмүүсийн ашигт малтмалын салбарт бизнес эрхэлж явуулдаг энэ байдал чинь ашиг сонирхолын зөрчил үүсгээд байна шүү. Улс төрийн болон төрийн албан тушаалтан, түүний гэр бүл нь ашигт малтмалд “орсон” байвал төрөөс, улс төрөөс ангид ажилла аа. Бусад газар иргэнийхээ үүргийг биелүүлээд яв. Ашигт малтмал нь дурладаг салбар байснаа одоо мэргэжлийн хүн мэддэг, төрийн хуулийн дор, төрийн бодлогын хүрээнд явдаг ийм ажил болох юм байнаа, амаргүй салбар байх нь гэдгийг одооноос мэдэж авч байх хэрэгтэй.Тэгэхгүй бол хүн бүхэн орж байдаг, хүн бүхэн ярьж байдаг ийм зүйл болж хувираад байна.
Өчигдөр нэг хүн ярьж байсан “Уул уурхайгаас үнэтэй баялаг монголд бий шүү” гэж. Өнөөдөр хувьчлаад авсан, хотонд нь байгаа мал сүрэг нь Таван толгойн 10%-иас юмуу, уул уурхайн сэдвээс илүү иргэндээ үнэтэй баялаг. Нутаглаж байгаа нутаг нь тэр иргэндээ илүү үнэтэй баялаг. Эдэлж байгаа эрх чөлөө нь тэр иргэндээ илүү үнэтэй баялаг. Уул уурхайн маргаанаас болж 20 жилийн турш тэмцсэн, олсон нийтлэг үнэлэмжээ татаад унагаж болохгүй. Тэгэхээр энэ үүднээс нь бид харах ёстой гэж хэлж байсантай би санал нэг байна.
Нөгөө талаас Монгол Улс дэлхийн хамтын нийгэмлэгийн гишүүн, НҮБ-ын гишүүн орон. Энэ чиглэлд гарсан олон гэрээ, хэлэлцээрт нэгдэж орсон. Монгол Улс харилцдаг стратегийн түншүүдтэй, сайн хөршүүдтэй. Бид энэ бүх бодлогоо зөв уялдуулж явах ёстой. Ерөнхийлөгчийн хувьд “Өнөөдөр бид энэ оронтой харилцахын тулд энэ уурхайг хамтарч ашиглах шаардлагатай” гэж хэлэх эрх надад байхгүй байхад жирийн нэг иргэн гүйж очоод нэг цаасаар дамжуулаад тэр стратегийн ашиг сонирхолыг юу ч биш болгож байна.
Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлийн түвшинд сууж байгаад ярилцаад энэ дээр ийм шалгуур тавъя, ийм хөрөнгө оруулагчийг оруулъя гэж ярьдаг бодлого байх хэрэгтэй. Гэтэл энэ нь өнөөдөр аюулгүйн зөвлөлийн түвшинд байхгүй байхад зүгээр нэг иргэн цаасаар дамжуулаад улс орны баялгийг арилжаад яваад байх ийм боломж байгаа. Ийм эрх чөлөө байна. Гэхдээ энэ дээр бид тодорхой нийтлэг эрх ашгийнхаа үүднээс хязгаарлалт тавьж өгөх ёстой. Ийм бодлого явах ёстой гэж ярьж байгаа хүмүүстэй санаа нэг байна.
Хамгийн гол нь өнгөрсөн хугацааны сургамж юм. Бид уул уурхайн бодлогоо гурван цаг дээр хармаар байна. Өнгөрснөө нэг хараад, өнөөдрийн энэ байдлаа нэг хараад ирж яваа цагийнхаа бодлогод нийцсэн, бидний хойч үе талархахаар тийм хэмжээнд бодлого гаргамаар байна. Төрийн бодлоготон гэдэг нь гурван цаг үедээ байнга юмаа харж ажиллах ёстой гэсэн бодол байна.
Уул уурхайн салбарын чиглэлд монголчууд амжилттай ажиллах боломжтой гэж би боддог, итгэл надад байдаг. Ямар улс орон баялгаа буруу ашиглаад, уруудан доройтож байна? Ямар улс орон зөв ашиглаж хөгжилд хүрсэн байна? гэхээр ард түмнийхээ эрх ашгийг хүндэтгэдэг, тэр дуу хоолойг сонсож чаддаг, нээлттэй улс орнууд амжилтанд хүрсэн байна. Норвеги, Австрали, Канад гэх мэт. Ардчилсан нээлттэй системтэй, ард түмнийхээ дуу хоолойд үндэслэж шийдвэр гаргадаг, ард түмэн нь дургүй юмаа өөрчилж чаддаг, хуулийн дагуу, нийтлэг эрх ашгийнхаа дагуу тэр өөрчлөлтийг хийж чаддаг ийм механизмтай улс оронд баялгаа зөв ашигласан. Тэгэхээр Монгол Улс энэ замаар явж байгаа, монголын ард түмэн энэ сонголтыг хийсэн нь санаандгүй зүйл биш байх. Энэ сонголтынхоо эрх ашигт бид нийцүүлж явах ёстой.
Монголын уул уурхай, байгаа баялаг яагаад ингэж үнэд хүрээд байна? Бид хоёр том мөнхийн хөрштэйгээ гайхамшигтай сайн харилцаатай байх ёстой. Үнэхээр манай хоёр хөршийн эдийн засаг сэргэж байгаа, дэлхийн түвшинд гүйцэтгэж байгаа үүрэг нь асар өндөр байна. Бидний байршил бол бурхнаас өгсөн сайхан байршил. Бид эндээс явахгүй, энэ байршил маань өөрөө энэ бодлогыг зөв явуулж чадвал Монгол Улсыг хөгжилд аваачих сайхан боломж байна. Нөгөө талаас Европын холбоо, бусад улс орнуудтай харилцдаг тэр улс орнууд байна. Иргэнээ хүндэтгэдэг, хүний эрх, эрх чөлөөг хүндэтгэдэг тэр үнэлэмж биднийг дэлхийтэй нэгтгэдэг юм шүү. Энэ гурван үндэслэлийг авч харахад Монгол Улс байгаа баялгаа зөв ашиглаад, цаашаагаа зөв хөгжих боломж харагдаж байна. Энэ бодлогоо монголчууд л тодорхойлох ёстой. Бидний өмнөөс хүн ирж тодорхойлж өгдөг, хүнээр тодорхойлуулахаа болих хэрэгтэй. Эндээ бид нар өөрсдөө ярьж, хэлэлцэж байгаад хуулийнхаа бодлогыг гаргаад, харин гаднаас ирсэн бол “усыг нь уусан бол ёсыг нь дагаж” Монгол Улсын хуулийн дагуу ажиллаж амьдрах ёстой. Энэ чиглэлээр бид ажиллаж ярьж эхэлж байна .
Ашигт малтмалын лицензтэй холбоотойгоор, албан тушаалтнуудын тодорхой дарамт ирж магадгүй. Ажил хариуцаж байгаа улсууд энд автаж болохгүй шүү. Эрх ашгийн үүднээс хуулийн дагуу асуудлаа шийдээд яваарай. Байгаль орчноо хамгаалахад манай ашигт малтмалын газрынхан оролцож байх хэрэгтэй. Тооллого, хяналтаа тавьж байх ёстой. Төрд олон зуугаар нь хураагаад авчихсан, эзэмшиж байгаа лицензүүдээ төр лүү буцааж авах талаар гэрээ хэлцэл хийж болно, зөвхөн зарахаас өөр ажил хийхгүй бол төр лүү буцааж авах хэрэгтэй.
Та бүхний үгийг сонсч, та бүхний саналыг авсандаа би баяртай байна. Олон саналуудыг тэмдэглэж авлаа, энэ бүхнийг бид нэгтгээд ажлын хэсгээ өргөтгөөд иргэдийнхээ дунд нээлттэй хэлэлцүүлэг байдлаар энэ хэлэлцүүлгээ үргэлжлүүлж ажиллана. Оролцсон явдалд их баярлалаа.
2011-04-28
