Нийслэлийн агаарын бохирдлыг бууруулах талаар авах арга хэмжээний тухай нээлттэй хэлэлцүүлэг Хангарьд ордны нийслэлийн иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлын танхимд өнөөдөр боллоо. Хэлэлцүүлэгт Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж, УИХ-ын зарим гишүүд, нийслэлийн удирдлага, иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлын гишүүд оролцов. Нийслэлийн Засаг дарга дарга Г.Мөнхбаяр нээж, Ерөнхийлөгчийн Тамгын газрын дарга, Нийслэлийн агаарын бохирдлыг бууруулах үндэсний хорооны дарга Д.Баттулга өнөө жил хийх ажлын талаар танилцуулав. Тэрээр хэлэхдээ “ Өнөөдөр Улаанбаатар хотод гэр хорооллын өрх 177 мянга, авто машин 190 мянга, усан халаалттай зуух /нам даралтын зуух/ 1400 орчим бий юм байна. Эдгээр нь нийслэлийн агаарыг бохирдуулагч гол эх үүсвэр. Тийм учраас Үндэсний хороо ажлаа эдгээрт чиглүүлж байна. Нийт агаарын бохирдлын 60 хувийг айл өрх, 20 хувийг авто машин, 6 хувийг цахилгаан станцууд, үлдсэн хэсгийг шороон зам, хогийн цэг, шатахуун түгээх газар, усан халаалттай зуух гаргадаг юм. Улаанбаатар хотод нийтдээ 6 сая орчим тонн нүүрс шатааж, 240 мянган шоо метр мод түлдэг. Нэг хүнд 243,6 кг хорт бодис ногддог. Хамгийн аюултай нь хатуу биетийн агууламж. Энэ байж болох хэмжээнээс 7-12 дахин их байдаг. Үүнээс үүдээс бага насны хүүхдийн нас баралтын гол шалтгаан нь амьсгалын замын өвчлөл. Тэгэхдээ 94 хувь нь агаарын бохирдлоос шалтгаалдаг гэсэн эрүүл мэндийн дүгнэлт бий. Тоосонцрын хэмжээ 1575 мг байгаа нь хоногт 4-5 хайрцаг тамхи татсантай тэнцэх хордлого өгдөг юм байна. Энэ асуудлыг Монгол Улсын Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөл авч хэлэлцээд гамшгийн хэмжээнд хүрчээ гэж дүгнэлт гаргасан. Ингээд Монгол Улсын Ерөнхийлөгчид энэ талаар хууль гаргах, УИХ-д түүнийг нь нэн даруй хэлэлцэн батлах, Засгийн газарт хэрэгжүүлэх, зохион байгуулах, хөрөнгө санхүүгийн асуудлыг шийдвэрлэх үүрэг өгсөн юм.
Үүний дагуу Нийслэлийн агаарын бохирдлыг бууруулах тухай хууль боловсруулан, УИХ 2011 оны хоёрдугаар сарын 10-нд баталсан. Одоо хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж байгаа. Мөн дагалдуулан УИХ-ын 11 дүгээр тогтоол гарсан. Эдгээрээс гадна Агаарын, Агаарын бохирдлын төлбөрийн тухай хуулиуд бий. Шинэ бүтээн байгуулалтын дунд хугацааны хөтөлбөр бас батлагдсан байгаа. Үндэсний хороог хуулийн дагуу Монгол Улсын Ерөнхийлөгч 2011 оны 3 дугаар сарын 3-ны 43 дугаар зарлигаар байгуулан ажилд нь оруулсан. Үндэсний хороо 2011 оны 4-10 дугаар сард багтаан 2011-2012 оны өвлийн агаарын бохирдлыг бууруулах наад захын ажлуудыг хийх ёстой. Иймээс ойрын зорилтуудаа тодорхойлж хэрэгжүүлж эхлээд байна.
Хамгийн нэгдүгээрт Байгаль орчны сайд, Нийслэлийн Засаг даргын хамтарсан тушаалаар агаарын чанарыг сайжруулах бүсийг тогтоосон. Энэ бүсэд шаардагдах хөрөнгийн хэмжээг тооцон шийдвэрлэх шатандаа явж байна. Цахилгаан халаалт, хагас коксон болон үртсэн түлш, гэрийн дулаалга, зуухны хангамжийн асуудлуудыг шийдэж эхэлж байгаа. Цэвэр түлш үйлдвэрлэлийг дэмжих талаар арга хэмжээ авч байна. Авто машины буюу агаарын бохирдлын 20 хувийг гаргагчийн талаар хийх зүйлүүдээ төлөвлөж байна. Хамгийн гол нэг зүйл бол олон нийтэд сургалт, сурталчилгааны ажлыг эрчимтэй хийх шаардлагатай байгаа. 11 мянган айл бүхий хязгаарлалтын бүс тогтоож байна. Энд түүхий нүүрс түлэхгүй. Хагас коксжсон нүүрс, үртсэн түлш түлнэ. Энэ оноос шахмал түлш гэж байхгүй болно. Шахмал түлш нь илчлэг багатай, үнс ихтэй, нэр хүнд муутай юм. Түлшний нөөц нэмэгдвэл 11 мянган айлынхаа тоог өсгөнө, хийн түлшийг бас ашиглана. Үүнээс гадна 60-70 мянган зуух тараах бүс бий. Агаарын чанарыг сайжруулах бүсэд нийслэлийн Баянгол, Чингэлтэй, Сүхбаатар, Баянзүрх, Сонгинохайрхан, Хан-Уул дүүргийн 50 хорооны 100 мянга орчим өрхийг хамруулна. Энэ зун 40 мянга орчим тонн коксжих нүүрс, 11 мянга орчим үртсэн түлш бэлтгэх шаардлагатай. Үндэсний хороо өчигдөр хуралдаж, эдгээр түлшийг бэлтгэх, үйлдвэрлэхэд “Цэвэр агаар” сангаас өгөх татаасын хэмжээг тогтоон, үйлдвэрүүдийг ажиллуулахаар шийдлээ. Хагас коксжсон нүүрс 150 мянган төгрөгөөр зах зээлд борлоно. Налайхын нүүрс 90 мянган төгрөгөөр борлодог.
Иймээс коксжсон нүүрсэнд 60 мянга, үртсэн түлшинд 40 мянган төгрөгийн татаас олгох боллоо. Айл өрхөд коксжсон нүүрсийг 90 мянга, үртсэн түлшийг 80 мянган төгрөгөөр өгөхөөр шийдэж өнөөдрөөс ажилдаа орж байгаа. Өөрөөр хэлбэл Баянгол дүүргийн 3 дугаар хорооллын хойд талын 7 хорооны 11 мянган айлд энэ түлшийг өгнө. Боловсруулсан түлшний нөөц нэмэгдвэл нүүрсийг хязгаарлах дэд бүс буюу Чингэлтэй дүүргийн 9 хорооны 19 мянган айлд өгөх юм. Гуравдугаар бүсэд Сонгинохайрхан, Чингэлтэй, Сүхбаатар дүүргийн 40 хорооны 70 мянган өрхөд зуухаа нэвтрүүлнэ. Бид ингэж арга хэмжээ авч байж 2011-2012 онд агаарын бохирдлыг ядахдаа 40-50 хувиар бууруулъя гэсэн зорилттой ажиллаж байна. Эдгээрээс гадна 6000 айл өрхийг цахилгаанаар халааж үнийн хөнгөлөлт үзүүлнэ. 18 мянган өрхийн дулаалгын асуудлыг шийднэ. Налайхын нүүрсэн дээр туршсан, таван төрлийн түлшнийхээ 90 хувийг нь шатаадаг зуух байгаа. Мянганы сорилын сан 60 мянгыг нийлүүлэхээр тогтсон. Тавдугаар сарын сүүл, зургадугаар сарын эхнээс дээрх хороонуудад тарааж эхэлнэ. Арван хоёр дугаар сарын 1 гэхэд тарааж дууссан байх төлөвлөгөөтэй. Энэ тавдугаар сард зуух, түлшний стандарт батлагдана. Стандартын шаардлага хангасан 20 мянган зуух байвал хамтарч ажиллахад бэлэн байна. Өнөөдрийн байдлаар туршсан зуухнаас туркийнхийг сонгоод, 60 мянган ширхэг оруулж ирэх гэж байна. Харин бусад зуухыг стандартын шаардлага хангасан дотоодын үйлдвэрлэгчдээс авах саналтай байна.
Нийслэлийн агаарын чанарыг сайжруулах бүсийн талаар бид товчхон ярилаа. Эхний ээлжид нийт шаардагдах хөрөнгө 24 тэрбум төгрөг байна. Энэ бол бага тоо. Судалж шалгаж үзэж гаргасан тоо. Хяналт тавих хүмүүс бол хэсгийн ахлагч нар байна. Хэсгийн ахлагч нарыг дайчлан ажиллаж тодорхой урамшуулал олгоно. Эцэст нь хэлэхэд дээрх бүх ажлыг 10 дугаар сард багтааж хийх ёстой. Зуух, түлш, дулаалгад шаардагдах хөрөнгийг төсвөөс гаргуулахаас гадна бусад хөрөнгийн эх сурвалжийг хайж байна. Цаашдаа бид томоохон ажлуудыг хийнэ. Тухайлбал гэр хорооллыг барилгажуулъя, дагуул хотыг байгуулъя, төмөр зам, авто замын дэд бүтцүүдийг хөгжүүлье гэх мэтчилэн төлөвлөж байгаа ажил их бий. УИХ, Засгийн газар төсөв мөнгө, холбогдох хуулиудыг баталж шийдэж өгмөөр байна. Хэлэлцүүлэгт оролцогчид идэвхтэй санаачилгатай оролцоно гэдэгт найдаж байна. Анхаарал тавьсанд баярлалаа” гэв.
Нийслэлийн Засаг дарга бөгөөд Улаанбаатар хотын захирагч Г.Мөнхбаяр хэлэхдээ “Нийслэлийн агаарын бохирдлыг тодорхой хэмжээнд бууруулах нь бид өвөлд хэрхэн бэлдэхээс шалтгаална. Үүн дээр тулгуурлаж Үндэсний хороо бодлогоо тодорхойлж, яам, газрууд хэрэгжүүлэх төлөвлөгөө гаргаж ажиллаж байгаа. Одоо асуулт хариултдаа оръё. Асуултад Үндэсний хорооны дарга Д.Баттулга дарга давхар хариулаад явна. Холбогдох яамд, газруудын дарга нар нь өөрсдийн хамааралтай асуултад хариулна.
Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: УИХ-ын тогтоолоор Засгийн газарт маш тодорхой үүрэг өгсөн. Нийслэлийн агаарын бохирдлыг 2011 онд бууруулах талаар авах арга хэмжээний шаардагдах хөрөнгийн тооцоог гарган Монгол Улсын 2011 оны төсвийн тухай хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах санал боловсруулж 3 дугаар сарын 15-ны дотор УИХ-д өргөн мэдүүлэх ёстой. Энэ асуудал яасан бэ гэж Гансүх сайдаас асууж байна.
Эрчим хүчний 5,6 дугаар эх үүсвэр барих ажлыг 2011 онд багтаан эхлүүлж, 2013 онд эхний ээлжийг ашиглалтад оруулах, 2014 онд барьж дуусгах үүргийг Засгийн газарт өгсөн. Энэ заалтуудыг хэрэгжүүлэх хүрээнд ямар ажил хийгдэж байна вэ гэж ЭБЭХ-ний дэд сайд Ариунсангаас асуумаар байна.
БОАЖ-ын сайд Л.Гансүх: Баттулга даргын ахалсан Үндэсний хорооны хурал дээр өчигдөр төсөв, “Цэвэр агаар” сан, Мянганы сорилын сангаас санхүүжнэ гэж ангилсан.
Монгол улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: Хугацаа нь яасан бэ? Улсын төсөвт утаатай холбоотой хөрөнгийг тодотголоор шийднэ гэсэн байна. Түүнээс биш бүх асуудлыг нэгтгэж оруулахыг хүлээх хэрэггүй.
БОАЖ-ын сайд Л.Гансүх: Яамд асуудлуудаа нэгтгээд улсын төсвөөр оруулах гээд байж байна. Өчигдрийн Үндэсний хорооны хуралд шаардагдах хөрөнгийн тооцоог гаргаад өгсөн байгаа. Сангийн сайд томилолтоор явж байгаа.
УИХ-ын гишүүн Н.Батбаяр: УИХ-аас тогтоол гарсан, Засгийн газар хэрэгжүүлээгүй. УИХ-д Засгийн газрын 3 дугаар сарын 6-ны хуралдааны тэмдэглэлээс гээд бид утааны асуудлаар төсвийн тодотгол хийх бололцоо байхгүй” гэсэн бичиг ирүүлсэн. Өөрөөр хэлбэл Засгийн газар утаатай тэмцэх сонирхол алга гэж ойлгож болохоор байна. Нийслэлийн агаарын бохирдлыг бууруулах хуулийг өөрөө санаачлалцаж явсан хүний хувьд Засгийн газраас энэ зүйл заалтыг байнга нэхэж байсан. 3 дугаар сарын 6-ны тэмдэглэл УИХ-д 3 дугаар сарын 20-нд ирсэн. Үүний дараа 4 сар гаргаад УИХ-ын нэр бүхий зарим гишүүн энэ талаар асуудал тавьсан. Дахиад бүтэхгүй гэсэн хариулт өгсөн. Энэ асуудал Засгийн газар дээр очоод гацчихсан. Өөрөөр хэлбэл Засгийн газар утаатай тэмцэх ямар ч сонирхолгүй байна.
БОАЖ-ын сайд Л.Гансүх: Батбаяр гишүүн ээ, хэрвээ тийм үг үсэгтэй цаас байгаа бол надад үзүүлээрэй. Би мэдэхгүй байна. Бид 3 дугаар сараас эхлээд зуух, түлш, дулаалга үйлдвэрлэгчидтэй уулзаад л яваад байгаа. Бид бүх асуудлыг нарийвчлахаар 2 сарын хугацаанд ажилласан. Энэ ажлыг хэрэгжүүлэхгүй гэдэг талаас нь биш болж бүтэх талаас нь хийж байгаа.
Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: УИХ-ын тогтоолын биелэлтийн талаар би асуусан юм шүү. Дараагийн асуултад Ариунсан хариулах ёстой. Хоёр цахилгаан станц барих асуудал хэзээ эхлэх вэ? Энэ талаар тодорхой хариу өгнө үү?
ЭБЭХ-ний дэд сайд Б.Ариунсан: Өнөөдрийн байдлаар 5 дугаар цахилгаан станцийг 3 дугаар цахилгаан станцийн суурин дээр барина гээд Азийн хөгжлийн банкны хөрөнгөөр техник эдийн засгийн үндэслэлийн судалгаа хийгдээд дүгнэлт нь гараад явж байна. Энэ дүгнэлтээ 4 дүгээр сарын 25-нд Засгийн газарт оруулаад эхний санал шүүмжлэлийг авсан. Маргаашийн Засгийн газрын хуралдаанаар эцсийн санал дүгнэлтээ гарган шийдэхээр болсон. Энэ хуралдаанаар зөвхөн санхүүжилтийг хаанаас гаргахаа шийдээд өгөх юм бол холбогдох бичиг баримтыг бүрдүүлээд 2011 онд станц барих ажлыг эхлүүлнэ. Тогтоолын заалтыг хэрэгжүүлэх боломжтой гэж үзэж байна. 6 дугаар цахилгаан станцийн хувьд судалгааны баг гараад техник эдийн засгийн үндэслэлийг гаргахаар ажиллаж байна. 8 дугаар сард эхний судалгаа гараад ирвэл хугацаандаа баригдах боломжтой.
Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: Санхүүжилтийг яаж шийдэх талаар УИХ-ын тогтоол дээр заагаад өгчихсөн байгаа шүү. Шаардагдах хөрөнгийн нэмэлт эх үүсвэрийг Засгийн газрын бонд гаргах, хөнгөлөлттэй зээл олгох, санхүүгийн бусад эх үүсвэрийг дайчлах замаар шийдвэрлэнэ гэсэн байгаа. Шийдвэрлэх боломжийг Засгийн газарт нээгээд өгчихсөн. Миний ойлгосноор УИХ сая хуралдаад Хөгжлийн банкинд 800 тэрбум төгрөгийн баталгаа гаргаад өгчихсөн бэлэн байгаа шүү дээ. Засгийн газрыг огцруулах гэж байгаа бол үүнийгээ хариуцлагатайгаар харах хэрэгтэй. УИХ-ын хотоос сонсогдсон 20 гишүүн санаачлахад боломжтой зүйл. УИХ-д Улаанбаатараас сонгогдсон 20 гишүүн, Нийслэлээс сонгогдсон 45 төлөөлөгч, хотын 6 дүүргийн Засаг дарга, Улаанбаатар хотын удирдлагууд сууж байна. Тэгэхээр өнөөдөр Улаанбаатарт экологийн сүйрэл болж байна. Үүнийг богинохон хугацаанд шийдэх хэрэгтэй. Стандарт батлагдсан уу. Ажил хийгдэхгүй байна. Дунд хугацаанд хэрэгжүүлэх ажлын хүрээнд цахилгаан төмөр зам барих, хот тойрсон хурдны зам барих гэх мэтчлэн хийх ажил олон байна. Дунд хугацааны төлөвлөгөөг УИХ батлах ёстой гэж бодож байна. 2011-2012 онд шилжих өвөл Нийслэлийн утааг 50 хүртэл хувиар бууруулна гээд маш тодорхой зорилго тавьж ажиллаж байна. УИХ хууль баталчихсан байна. Тогтоолын хойноос нийслэлийн удирдлага, Засаг дарга, УИХ нэхэл хатуутай байх ёстой. Энэ утааны асуудал монголын нийт хүн амын 50%-д хамаатай.
УИХ-ын гишүүн Ц.Батбаяр: Утааны асуудлыг олон жил ярьж байна. Хамгийн түрүүнд хийх ёстой 2 ажил байна. Нам даралтын 1400 зуухны шинэчлэлийн асуудал. Баттулга даргын илтгэлд гарсангүй. Гэр хорооллын айл өрхөд анхаарлаа хандуулахаас илүү нам даралтын зууханд анхаарлаа хандуулах хэрэгтэй. Инженерийн шугам сүлжээг өргөтгөх асуудал дээр Үндэсний хороо анхаарлаа хандуулах хэрэгтэй байна.
Үндэсний хорооны дарга Д.Баттулга: Нам даралтын зуухыг Үндэсний хороо анхаарч ажиллаж байна. Асуудал шийдэгдэх шатандаа явж байгаа учраас яриагүй. Станц нь байхгүй учраас сүлжээг өргөтгөх боломжгүй. Шинэ эх үүсвэр барихгүйгээр сүлжээг өргөтгөх ямар ч утгагүй. цахилгаан дулаан ярихаар шугам сүлжээ яриад явчихдаг юм. Эх үүсвэрээ ерөөсөө ярьдаггүй. Өнөөдөр монголд байгаа эх үүсвэрээр 6 мянган айл өрхийг л халаана. Станц байхгүй бол хичнээн шугам татаад яах вэ дээ? Цахилгааны 5-р эх үүсвэр үүнтэй л холбоотой. Газар чөлөөлөөд баахан айл нүүлгэе гэж бодъё. Тэр дээр байшин барихаар цахилгаан дулаанаа хангаж чадахгүй. Сая хэд хоногийн өмнө Галуут нуурын 2 том шугам гэмтэхэд 100 мегаваттаа ашиглаж чадахгүй дутагдалд орчихсон л байсан. Тэгэхээр эх үүсвэрээ ярихгүй бол бид юу ч хийж чадахгүй.
БОАЖ-ын сайд Л.Гансүх: Нам даралтын зуухан дээр Мянганы сорилын сан тендер зарласнаас гадна цэвэр агаарын сангаас тэрбум 500 тэрбум төгрөг төсөвлөсөн байгаа. 6-7 нам даралтын зуух ашиглаж байгаа нэг газар дунд нь дулааны шугам оруулъя, тэгэх юм бол тэр хавьд дулааны эх үүсвэр бий болно гээд тэрбум гаруй төгрөг тавьсан байгаа. Хийн түлшний татаасанд 2 тэрбум төгрөг гаргаж болно гээд агаарын сан дээр тавиад явсан байгаа. 6 мянган автобус, 10 мянган машин хийн түлшинд шилжүүлэх 6 тэрбум төгрөгийн татаас мөн тавиад байгаа. Үнс тоосжилтоос үүсч байгаа том ширхэгтэй агаарын бохирдол их хортой. Үнс тээвэрлэх хогийн машинд 2 тэрбум, авто замын өдөр тутмын цэвэрлэгээний 1,5 тэрбум төгрөг гэсэн тийм төсөл “Цэвэр агаарын сан” дээр хийсэн байгаа шүү. Энэ Үндэсний хороо чинь хотын энэ өвлийн агаарыг яаж огцом бууруулах вэ гэдгээ ярьж байгаа болохоос бид урт хугацааны төлөвлөгөөнд орсон ажлуудаа хийгээд явж байгаа.
Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: Энэ “Цэвэр агаар сан”-ийн эх үүсвэр хаанаас яаж бүрддэг вэ?
БОАЖ-ын сайд Л.Гансүх: 3 төрлийн эх үүсвэр байгаа. МУ-ын нутаг дэвсгэр дээр нүүрсний олборлолт явуулж байгаа ААН-үүдээс тонн тус бүрээс 1000 төгрөг авч байгаа, мөн том агаар бохирдуулагч эх үүсвэр болох цахилгаан станц үйлдвэрүүд, нам даралтын зуухууд, мөн авто тээврийн хэрэгслийн татвар байгаа.
Ц.Элбэгдорж: Эргэн төлөлт ямар байна?
БОАЖ-ын сайд Л.Гансүх Нүүрснээс авах татвар төлөгдөөд явж байгаа. Авто тээврийн мөнгө төлөгдөөд явж байгаа. Том бохирдуулагчийнх нь стандарт батлуулах ёстой байгаа. Тэрийг хүлээж байна.
Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: Стандартчилал хэмжилзүйн төвийн дарга Энхтайван, тэр агентлаг хаана байна? Тэрийг маргааш шийдүүлээч . Ямар хаашаа юм бэ тэр дарга? Нэг стандарт байдаг гэж ойлгоод байгаа. Гэтэл өнөөдөр хотын утаа байх ёстой хэмжээнээсээ 18 дахин их байгаа. Энэ дээр хяналт алга. Их хурлаас чиглэл өглөө, хэрэгжихгүй байна гэж байна. Энэ хэдэн дарга нар хаана байдаг юм бэ ?
БОАЖ-ын сайд Л.Гансүх: Стандартыг шинэ түвшинд гаргаж байгаа учраас олон харьцуулалт хийгээд байна.
Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: Нэг юм асуухаар АХБ, МСС гээд байх юм. Засгийн газар, хариуцсан агентлаг, нийслэлийн удирдлага энд хаана байна аа? Гадны улсын чиглэл бидэнд дэмжлэг болох л байх. Гэхдээ үндсэн ажил хариуцлага бидэн дээр байх ёстой шүү дээ. Алтангэрэл дарга хэдэн зүйл хариулаач. БОБХ хууль батлагдсаны дараа албаны хүмүүс цуглуулаад үүрэг өгч байсан. Нөгөө орчны бохирдлын дэд хороо байгуулах ажил хаана байна аа? Их хурлын байнгын хороо энэ талаар маш тодорхой үүрэг өгсөн гэж би ойлгож байгаа.
УИХ-ын Аюулгүй байдал, гадаад бодлогын байнгын хорооны дарга Д.Алтангэрэл: Тогтоолоор байнгын хороонд үүрэг өгсөн л дөө. Энэ үүргийн дагуу холбогдох газруудыг 2 удаа дуудаж үүрэг өгсөн. 3 сарын 15 дотор төсвийн тодотгол хийхэд бүх зүйл бэлэн болго гэсэн үүрэг өгсөн. Тэгээд энэ хугацаанд үүргээ биелүүлээгүй тул бид дахиж 3 сарын 28-нд дуудаж үүрэг өгсөн байгаа. Одоо 4 сарын 15-нд гэдэг үүрэг өгсөн. Энэ чиглэлээр үүрэг өгсөн боловч, хугацаандаа эргээд БХ-нд хариу мэдэгдэхгүй байгаа. Энэ тогтоол 15 заалттай байгаа, заалт тус бүрээр хуульд заасны дагуу хариуцлага тооцох асуудал байгаа. Амьдрал дээр ороод тайлбар сонсоод явахаар судалгаа, цаг хугацаа шаардсан болоод байна. УИХ-ын тогтоолыг хугацаанд нь биелүүлэх нь үүрэг боловч, дахиад заалт бүрээр сонсож явна. Дэд хорооны асуудлыг УИХ дээр яриад, бүх асуудлаа шийдээгүй тул нэг мөр бүх дэд хорооны асуудлыг хамтад нь шийдье гээд хойшлуулсан байгаа.
Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: Энэ бол 21 жилийн утаа шүү. Өнөөдөр ярьж байгаа биш. Сүүлийн 10 жил хотын иргэдийн хувьд хамгийн хүнд асуудал бол утаа л болсон. 5-6 жилийн өмнөөс л хэвлэлийн байгууллага баг зүүгээд эхэлсэн, санаж байгаа биз дээ? Сангийн яамны төрийн нарийн бичгийн дарга Баттөр хариул даа. Их хурлын тогтоол хууль биелүүлэх чиглэлээр юу хийж байна?
СЯ-ны төрийн нарийн бичгийн дарга Д.Баттөр: Хууль гарснаас хойш ажлын хэсэг нэлээн хуралдсан. Тооцоо судалгаа хэрэгтэй байна, төсвийн орлогын нөөц бололцооноос үүдээд Таван толгойн гэрээ хэлэлцээнээс болоод боломж бололцоо байхгүй байна гэсэн юм ярьж байгаа. хугацаанд нь хэлэлцүүлэх боломжгүй байна гэдгээ бид албан ёсоор мэдэгдсэн. Хөрөнгө мөнгө дутагдаагүй. Улсын төсөв болон цэвэр агаар сангийн 30 тэрбум төгрөгийн төсөв зарцуулалт тийм ч сайн биш. 2011 оны төсөвт тодотгол хийхгүйгээр байгаа нөөц бололцоогоор явж болно. Ажил хэрэгтэй болохоос мөнгө дутагдаагүй.
Үндэсний хорооны дарга Д.Баттулга: Мөнгө бол дутагдаагүй. 6-10 сарын хооронд яг гамшгийн үед авах ёстой гол гол асуудал руугаа л хандсан. Эдгээрийг хийчихээд цаашаа бусад юмаа ярьдгаараа ярих болно. Хотод ТЭЗҮ хийх, төмөр зам, хурдны зам тавих гээд олон асуудал байна. Энэ бол яамдын багцад байх ёстой. Энэ 2011 оны төсөвт суух ёстой шүү. Одоо яамд дунд хөтөлбөрт туссан том мөнгөний эхний хэсгийг тавиад ажлаа эхлүүлэхгүй бол 12 он гэж байхгүй шүү л гээд байгаа юм.
Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: Юун дээр татварын орлого тасраад байна? Таван толгойгоос орж ирэх ёстой орлого дээр тасарч байна уу? Аль хэдийн эхлэх ёстой үйл ажиллагаа шүү дээ. Өөр юун дээр байна? “Мөнгөнөөс их юм алга аа” л гээд байсан хаана байна тэр их мөнгө? Хот тойруулаад автын хурдны зам тавьчихвал хотын төвдөө түгжрээд байхгүй болно, хойноос нь ороод ирдэг больё гээд байгаа. Энэ бүхэн дээр ТЭЗҮ хийх мөнгө гаргаж өгөх хэрэгтэй. Төсөв батлах гэхээр ТЭЗҮ алга гээд дахиад нэг 2 жил хойшилдог. Тэгэхээр энэ бүх асуудлаа ярьж байгаад ямар ямар ТЭЗҮ хийх ёстой, тэнд хэдэн төгрөг төлөвлөх ёстой вэ гэдгээ шийдээд явах хэрэгтэй. Үндэслэл гарсан л бол шийдэх мөнгө тавих хэрэгтэй. Төсвөөр станц барьж чадахгүй ээ.
СЯ-ны төрийн нарийн бичгийн дарга Д.Баттөр: Өнөөдрийн байдлаар нэгдүгээр улирлын гүйцэтгэлээр татварын орлого бүрэн биелж байгаа. Татварын бус орлого Таван толгойн хэлэлцээрээс орж ирэх урьдчилгаа төлбөр 350 орчим тэрбум төгрөг орж ирэх ёстой байгаа.
Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: Банкнаас зээл аваад төлөөд явж байгаа тийм ээ? Одоо бол тасарч байгаа.
СЯ-ны төрийн нарийн бичгийн дарга Д.Баттөр: Энэ жилийн төсөв өндөр алдагдалтай батлагдсан. Эхний улиралд төлөвлөгөө тавихдаа бага тавьдаг гэвч татвар гаалийнхан сайн ажиллаж, татварын орлогын төлөвлөгөө биелээд явж байгаа. Хамгийн гол нь Таван толгой байна. ТЭЗҮ-ийн тухайд, жил бүрийн төсөв дээр төсвийн ерөнхийлөн захирагч нарт ТЭЗҮ хийх хөрөнгө тодорхой хэмжээгээр тавьж ирсэн. Энэ бол урьдчилсан шатны ТЭЗҮ-үүдийн мөнгө байдаг. Энэ жил ДБ-тай яриад олон салбар хамарсан техник туслалцааны төсөл гэж хийсэн, дээрээс нь 25 сая долларын уул уурхайн дэд бүтэц хөгжүүлэх төсөл гэж хийгдсэн. Эдгээр хүрээнд 40 сая доллараар нэн яаралтай хэрэгцээтэй байгаа том төслүүдийн ТЭЗҮ боловсруулахаар ДБ-тай ярьж тохирсон байгаа.
Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: Уул уурхай биш, станц дэд бүтэцтэй холбоотой, энэ утааг бууруулах талаар хийх ажлын ТЭЗҮ байна уу?
Д.Баттөр: Саяхан МУ-ын Засгийн газраас хөгжлийн банкинд гаргах баталгааг хэрэгжүүлэх гэрээ гэж байгуулсан. 800 тэрбум төгрөгийн 300 тэрбум төгрөгөөр бага орлоготой иргэдэд зориулсан орон сууц барих гэж байгаа. Дэд бүтцийн асуудлыг шийдүүлэх хөрөнгүүд тодорхой тавигдсан байгаа. Мөн 200 тэрбум төгрөгийн зам байгаа.
Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: Энэ 800 тэрбум төгрөгөөс хэд нь орж ирсэн?
СЯ-ны төрийн нарийн бичгийн дарга Д.Баттөр: Хөгжлийн банк өөрөө Засгийн газраас гаргасан баталгааг ашиглаж хөрөнгийн зах зээлээс, гадаад дотоодоос босгох ёстой байгаа.
Ц.Элбэгдорж: Хойтон асуухад энэ хөрөнгө нь болоогүй байна гэвэл яах уу?
СЯ-ны төрийн нарийн бичгийн дарга Д.Баттөр: Хөгжлийн банкны ТУЗ байгуулагдсан. Ажиллаж байгаа.
Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: Энэ хэлэлцүүлэгт оролцож байгаа УИХ-ын гишүүд, хотын хурлын төлөөлөгчид та бүхэнд асуух зүйл байгаа бол одоо санаа оноогоо хуваалцаач ээ.
УИХ-ын гишүүн Н.Батбаяр: Утааг зун ярихгүй бол болохгүй. Энэ бол цагаа олсон арга хэмжээ. Харамсалтай нь Засгийн газар хийх ёстой ажлаа хийхгүй байна. УИХ-аас утааны тухай тогтоол гаргахдаа “Нийслэлийн агаарын бохирдлыг 2011 онд бууруулах талаар авах арга хэмжээ, шаардагдах хөрөнгийн тооцоог гарган МУ-ын 2011 оны төсвийн тухай хуульд нэмэлт , өөрчлөлт оруулах санал боловсруулж, 2011 оны 3-р сарын 15-ны өдрийн дотор УИХ-д өргөн мэдүүлэх” гэж хугацаа зааж үүрэг өгсөн. Өнөөдөр 5 сарын 3. Энэ хэрэгжээгүй байна. Засгийн газар юу гэсэн гээч: “ УИХ-ын төсвийн байнгын хорооны дарга Хаянхирваа танаа. ЗГ-ын хуралдааны тэмдэглэл хүргүүлэх тухай. Таван толгойн орд газрыг ашиглахтай холбоотой гэрээ хэлэлцээр эцэслэн шийдэгдээгүй байгаа тул МУ-ын 2011 оны төсвийн тухай хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг 2011 оны 3 сарын 15-ны дотор УИХ-д хүргүүлэх боломжгүй нөхцөл байдал үүсээд байгаа талаар ЗГ-ын хуралдаанаар яригдсан болно” гэсэн албан тоот УИХ д ирсэн. Энэ юу болоод байна аа? Утаа гамшиг болсон. Үнэн үү? Үнэн. Асуудлыг шийдье оруулаад ир гэхээр ЗГ оруулж ирэхгүй байна. Энэ асуудлаар би Ц.Мөнхбаяр нартай уулзаад та нар хурдлаарай гэж байсан, гамшиг болчихоод байхад мөнгөний асуудал ярьж болохгүй байхгүй юу . Байгал орчны сайд ийм бичиг байхгүй дураараа ярьдгаа болиорой гэж байна. Надад, миний гар дээр энэ бичиг байна.
НИТХ-ын төлөөлөгч С.Одонтуяа: Гэр үйлдвэрлэдэг компаниуд ачааллаа даахгүй байгаа. Гэрүүдийг хотод нэмж бариулахгүй байх талаар шийдвэр гаргаж болохгүй юу? Хотод гэр нэмж олгох асуудлыг хязгаарлах нь зүйтэй. 2020 он хүртэл хотын ерөнхий төлөвлөгөөг хэрэгжүүлэх талаар хийсэн Жайка-гийн судалгаан дээр гэрийн тоо 0,8 саяас хэтэрч болохгүй гэсэн байгаа. Хуучныг шинээр сольж байгаа бол болно. Шинээр хэд нэмэгдээд байна вэ?
УИХ-ын гишүүн Д.Алтангэрэл: Утаатай холбоотой, хууль дүрэм журам гарсны дагуу бид нэлээн л ярьж байна. Төсөв төлөвлөгөө хийлгэж байгаа. 2 удаа хуралдсаны дараа би сайд нартай уулзаж байсан. Тогтолоор бол хугацаа заагаад өгсөн байгаа шүү гэхээр, төсвийн тодотгол хийх боломжгүй , орлогын эх үүсвэр алга, энийг бий болгочихоод төсвийн тодотгол дээр хийхэд бэлэн байна гэсэн хариу өгч байгаа. Энэ утааг олон жил ярьсан гээд байгаа, олон жил юм ярьсан хийгээгүй нь үнэн. Одоо утаатай холбоотой төсөв төлөвлөгөө, хэм хэмжээ, стандарт юу байна гэхээр юу ч байхгүй байгаа. Төсөвлөсөн хэм хэмжээгээр хийхгүй бол урьд өмнөх шиг л болно. “Ийм ийм юм хийнэ, тэдэн төгрөг хэрэгтэй” гээд ороод ирэхээр нь тавиад гаргадаг тэр нь хаана очсон нь мэдэгдэхгүй ингэж л явж ирлээ. Сая 80 тэрбум гэж орж ирээд, дараа нь 30 болж, дахиад 20 тэрбум төгрөг энэ өвөл хэрэгтэй гээд байгаа. Ийм бол дахиад өмнөх жил шиг л болно. Хийвэл хийсэн шиг хийгээд, гаргасан шиг гаргаад явах хэрэгтэй. Энэ асуудал дээрээ л засгийн газар нийслэл аль аль нь анхаарахгүй бол бид олон хувилбараар ярьж чадна. Хөрөнгөө л шийдэхгүй бол чадахгүй.
НИТХ-ын төлөөлөгч Тамир: Өнөөдөр энэ асуудлыг УИХ, ЗГ шийдэж чадахгүй байна. 8 оноос хойш хотын эрхзүйн байдлын тухай хуулийг яръя гэсэн. Тэд шийдэж ярьж өгөхгүй байгаа. Хот өөрийнхөө асуудлыг жаахан ч гэсэн шийдэх тал дээр ажиллах бололцоо бүрдэх ёстой. Өнгөрсөн онд энэ хууль батлагдсангүй. Хот дээр дэд бүтцийн асуудал яригдах ёстой, үүний тулд ерөнхий төлөвлөлт сайжрах ёстой. 7 тэрбум төгрөг эсгий дулаалга дээр тавина гэж байна. Өнгөрсөн жил хятад бүтээгдэхүүнийг дэмжсэн асуудал гарсан. Өнөөдөр ноос үнэгүйтэй адил айлын хашаанд байж байна. Засгийн газар гэх мэт байгууллагууд үндэсний үйлдвэрлэл дэмжих талаар юу хийж байна аа? Мөнгө байгаа гэж ойлгоод байгаа. УИХ, Засгийн газрын гишүүд зөвхөн улстөрийн карьераа бодоод байх шиг байна.
УИХ-ын гишүүн З.Алтай: Энэ утааны асуудлыг ярихаас ч дургуй хүрч байна. Ахиц байхгүй, улам хоолой ам хатаад байдаг. Уг нь Ерөнхийлөгч санаачилгыг гартаа аваад явж байна. Энэ засаг, яамд хийх сонирхол алга гэж харагдаад байна. Ашиггүй байдаг юм уу? Ярьдаг гол юм нь уул уурхай. Ашигтай бизнес байхгүй юу. Аягүй шуурхай орж байгаа. Яг утаа гэхээр хөдөлдөг ч хүн байдаггүй. 3 сарын 15-нд тогтоолоор шийд гаргаад асуудлаа танилцуул гэж байхад зовлонтой л юм хэлээд байгаа. Сайд нар нь асуудлаа мэддэггүй. Нэг ярихаар л Дэлхийн Банк гээд байх юм. Бидний өмнөөс хийгээд байгаа юм уу? Бид хэний төлөө амьдраад байгаа юм бэ? Бидний өмнөөс халамжлан санаа тавьдаг тийм л байгууллагатай болчихоод байна. Төр засаг алга. Үнэндээ энэ улсад төр эзэн гэж алга. Дээрээ ажил явахгүй байна. Огцорвол таарна. Одоо Сонгуулийн хууль, төсвийн хууль энэ тэр гэж заваарсаар байгаад, наадам болоод тэгээд “бандан пад” Хэн ч хариуцахгүй бүгд алга болно. Тэгээд цас унаад дахиад утаа болно. Ийм л дүр зураг харагдаад байна. Үүний нэг гай бол хамтарсан засгийн газар. Адаглаад сөрөг хүчин байхгүй. Хатгаад Засгийн газрын хоолой дээр хутга тавиад хийхгүй бол бид ингэнэ тэгнэ гээд байвал бас нэг юм болоод байдаг. Одоо бүр тоохоо байсан байна. Нэг хөнжилд орчихсон, ярьдаг, хянадаг, тулгадаг юм байхгүй болсон. Тогтолцоо нь ийм хачин байна.” Юу байна- мөнгө байна” гэж Монгол банкны ерөнхийлөгч Пүрэвдорж ярьдаг байсан биз дээ. Энэ янзаар юм хийх төлөв алга. Ерөнхийлөгч та энэ сайд, дарга нараас асуулаа, нэг нь ч өөдтэй хариулт өгсөнгүй. Дандаа шалтаг шалтгаан тоочиж байна. Гол хэрэгжүүлэх байгууллага- Засгийн газар нь хамтарсан гэдэг нэрээр төрийн толгой дээр гарчихсан, УИХ мянга үүрэг өгөөд нэмэр алга. Би бол огцруулаад тараая гэсэн энэ жагсагчидтай санал нэг байгаа. Бид гараад худлаа хэлэхгүй л юм бол тийм зүйл хийчихсэн гэж хэлэх үг алга. 76 гишүүн бүгд л гэр бүл хүүхдүүдтэйгээ хотод байгаа. Халахыг нь халж хариуцлага тооцмоор байна.
НИТХ-ын төлөөлөгч Б.Төмөрчулуун: Тавдугаар сарын 3 мартагдахааргүй өдөр болоосой гэж хүсч байна. Монгол Улсын Ерөнхийлөгч нийслэлийн Засаг даргын тамгын газарт ирлээ, баяртай байна. Гэхдээ 5,6 дугаар цахилгаан станц ярихаар дэндүү алсдаад байна. Нэг амиар чинээнд нь тултал хийх ажил бол утаа. Харин нэгдүгээр цахилгаан станц нурж байгаа, тэнд 64 мВт-ын нарны станц барих хэрэгтэй. Саяхан Невадад 110 мВт-ын нарны станц баригдаад ашиглалтад орлоо. Энэ сэргээгдэх эрчим хүчийг ашиглавал үр дүн гарна. 3,4 дүгээр цахилгаан станцыг модулиар нь өсгөх хэрэгтэй. Байгаа хүчин чадлыг 3-4 дахин өсгөдөг зүйл шинжлэх ухаанд гарчихлаа. Манай орноос өөр газар яндантай цахилгаан станц байхгүй. Бага оврын зуухыг Батбаяр гишүүн гамшиг гэж зарлаж байгаа бол тэр 1500 уурын зуухаа одоо бүгдийг нь дэлбэлэх хэрэгтэй. Хот өөр эх үүсвэрээр халааж чадна. Үүний тухай одоо ярьж болохгүй. Хүмүүс утааг улс төр болгох тухай яриад байна. Монгол инженерүүд нэгдээд утаа гардаггүй зуух хийчихсэн байгаа. Зохиогч нь би өөрөө сууж байна. Утаа гардаггүй гэж хэллээ шүү. Ийм олон хүмүүсийн өмнө, Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн өмнө инженер хүн амнаасаа сэтгэл зүрхээрээ ярьж байна. Галыг удирддаг орчин үеийн тоног төхөөрөмж бүхий ид шидтэй зуух монгол инженерүүд хамтлагаараа бүтээчихлээ. Энэ зуухыг аваач ээ.
НИТХ-ын төлөөлөгч Б.Энх-Амгалан: Монгол Улсын нийслэлийн статус, эрх зүйн байдал учир дутагдалтай байна. Бид жил бүр оны эцсээр төсвийн хэдэн төгрөгөө хуваарилах гэж бөөн юм болдог. Тэр мөнгө нь Улаанбаатар хотын асуудлыг шийдэхэд яагаад ч хүрэлцэхгүй байгаа. Өнгөрсөн жил гэхэд 60 тэрбум төгрөг байсан. 30 тэрбум төгрөгийг нь оюутны хөнгөлөлт гээд аваад явсан. Энэ жил далан хэдэн тэрбум төгрөг хуваарилсан. 23 тэрбумыг дахиад авч байх шиг байна. Ийм бага мөнгөөр нийслэлийн энэ олон асуудлуудыг шийдвэрлэхэд хүндрэлтэй. Дээр нь Монгол Улсын нийслэл өөрөө олон улсын бонд юмуу баталгаа гаргаад энэ томоохон төсөл хөтөлбөрүүдийг хэлэлцүүлэх тийм эрх зүйн чадамж байхгүй. Зөвхөн Засгийн газраас баталгаа авдаг. Тэгэхээр нийслэл байгаа төсвийн хэдээрээ урьд хормойгоороо хойд хормойгоо нөхөх маягаар ажилладаг гэж ойлгох хэрэгтэй. Энэ жил гэрийн бүрээс , зуух өгөх юм байна. Бид зөндөө өгсөн шүү дээ. Өнгөрсөн жил гэхэд сая доллараар Мянганы сорилтын сан айлуудад гэр, үүдний амбаар өгсөн. Нэг асуудлыг шийдэхэд нөгөө асуудал нь босч ирээд байна. Улаанбаатар хотод байгаа гэр хорооллын 98 хувь нь дэд бүтэцгүй, 80 хувь нь ил нүхэн жорлонтой байна. Одоо энэ байдлаар цаашаа үргэлжилж болмооргүй байна. Бид айлуудад гэрийн бүрээс, амбаар, зуух зэргийг өгөөд байвал гэрийнхээ тоог л нэмээд байх биз. Энэ утгаараа цаашдаа хөрс, усны бохирдлыг улам өөгшүүлэх юм. Улаанбаатар хотод утаагүй түлшийг нэвтрүүлэх асуудал дээр дорвитойхон арга хэмжээ авч, ялангуяа цахилгааны эх үүсвэрийг нэмэгдүүлэх зэргээ нэлээн өөр түвшинд ярихгүй бол болохгүй гэсэн бодолтой байна. Энэ асуудлыг бий болгоод буй зүйл бол хүний төвлөрлийн асуудал юм. Хүн амын өсөлт Улаанбаатар хотод маш их болсон. Ийм учраас төвлөрлийг сааруулах, бүсчилсэн хөгжлийн бодлогыг хэрэгжүүлэх дээр нэлээн бодитой ажил хийхгүй бол энэ ажил явахгүй байх гэж бодож байна.
УИХ-ын гишүүн Г.Баярсайхан: Та бүхэнд энэ өдрийн мэндийг дэвшүүлье. Утааны асуудал яах аргагүй гамшгийн хэмжээнд хүрсэн байгаа. Монгол Улсын Ерөнхийлөгч энэ ажлыг санаачлаад эхлүүлсэн нь бид цаашид шийдвэрлээд явахад нилээн том боломж олгож байгаа. Асуудлыг олон талаас нь ярилаа. Засгийн газрын хэрэгжүүлж буй арга хэмжээний үр дүнг ганцхан зүйлээс харна. Улаанбаатар хотын утаа, ажилгүйдэл, ядуурал хэр хэмжээнд буурч байна гэдгээс. УИХ ажиллах нөхцөлийг нь бүрэн хангаж өгч байгаа. Цаашаа үйл ажиллагаа явуулах санхүүгийн буюу мөнгө босгох боломж, бололцоог нь бүрэн хангаад өгсөн байдаг. Яг бодит байдал дээр бүх юм хуучин хэвээр байна. Тэгэхээр хариуцлагын асуудлыг л яримаар байгаа юм. Засгийн газрын хариуцлага, сайд нарыг сайжруулах асуудлыг ярьмаар байна. Шаардлагатай бол огцруулах хэрэгтэй. Өчигдөр ХБНГУ-ын Бундестагийн гишүүн, дэлхийн сэргээгдэх эрчим хүчний эцэг гэгддэг хүн ирсэн. Тэрээр сая Төмөрчулуун төлөөлөгчийн ярьсантай ижил зүйл хэлсэн. 2030 он гэхэд дэлхийн эрчим хүчний хангамжийг сэргээгдэх эрчим хүчээр хангах боломжтой гэж. Тэгээд ярьж байхад холбогдох Эрдэс баялаг, эрчим хүчний яам, Засгийн газрын хүмүүс байгаагүй. Тэгэхээр ерөөс Улаанбаатар хотын дулаан цахилгааныг хангах үзэл баримтлал нь хуучнаараа байгаа гэж болно. Сая 4,5 дугаар цахилгаан станц барья гэдэг нь нөгөө л хуучин оросын техниктэй ноцолдъё л гэсэн үг. Тэгэхээр бид үзэл баримтлалын асуудлыг өөрөөр ярих хэрэгтэй байна. Заавал 4, 5 дугаар станц барих, энэ нүүрс шатаадаг, байгаль орчноо бохирдуулах асуудлыг ярих нь хэр оновчтой юм вэ. Бидний биед урт хугацаатай мина л суурилуулсан байна гэж хэлмээр байна. Хүнд металаар бид амьсгалж байна. Бидний организм тодорхой хугацааны дараа энэхүү хүнд металлын улмаас дасан зохицол өгч, монгол хүний генд өөрчлөлт орохыг үгүй гэх аргагүй. Тэгэхээр Улаанбаатар хотын утаа бууруулах асуудлыг ярихын зэрэгцээ улаанбаатарчуудын эрүүл мэндийг хамгаалах асуудал дээр тодорхой хэмжээнд дэмжлэг үзүүлж ажиллах хэрэгтэй байна. Жишээ нь, сүү өгдөг ч юм уу гэх мэт.
УИХ-ын гишүүн С.Эрдэнэ: Өвөл дуусахаар улаанбаатарчууд, төрийн өндөрлөгүүд үндсэндээ Улаанбаатарын утааг мартдаг. Тэгвэл өнөөдөр хэдийгээр хавар болоод урин цаг ирж байгаа ч утааны асуудлыг ярьж буйд би үнэхээр баярлаж байна. Бид үнэхээр хавар, зун, намрын цагт энэхүү утааны асуудлыг шийдэхгүйгээр дүн өвлийн хүйтнээр мянга утаан дундуур яваад энэ асуудлыг шийдвэрлэхгүй. Эрчим хүчний шинэ эх үүсвэрийг бий болгох асуудлыг яаралтайгаар шийдвэрлэхгүй бол Улаанбаатар хот өнөөдөр гамшгийн хэмжээнд байна. Одоогийн 3 цахилгаан станцын аль нэг нь л гэмтэл гараад зогсох юм бол Улаанбаатар хот шууд хөлдөх хэмжээнд байна. Бодит аюул энэ байна. Гэтэл энэ асуудлыг хариуцсан салбарын сайд нь өнөөдөр мэдсээр байж зөвхөн ашигт малтмалын салбартайгаа зууралдсаар, эрчим хүчийг хаячихаад байна шүү дээ. Тэгэхээр энэ нөхөр үнэхээр ажлаа хийж чаддаггүй юм бол Алтай гишүүнтэй санал нэг байна. Чаддаг нөхрөөр нь соливол яасан юм бэ? Одоо эвтэй найртай, залуу хүнийг дэмжиж байна гэсэн нэрийн дор мөнгө, ашиг хонжоо хайсан этгээдүүдийн улс орныг сүйрүүлэх, Монгол Улсын иргэн эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах нөхцөлийг хангах үүргээ умартсан ийм нөхөдтэй тооцох хариуцлагыг чангатгах шаардлагатай гэж үзэж байна. Эрчим хүч, эрдэс баялгийн сайдын үндсэн 2 ажил бий. Гэтэл эрдэс баялгийн салбар луугаа түлхүү анхаараад эрчим хүчээ орхигдуулчихаад байна.
Нийслэл Улаанбаатар хотын статусыг өөрчлөх асуудлыг нэн яаралтай шийдэх ёстой. Өнөөдөр аймгийн эрх хэмжээтэй нийслэл Монгол Улсын хүн амын 50 хувийг шингээж байна. Нийслэл хот нэг аймгийн хэмжээний статустай явж байгаа нь үнэхээр байж болшгүй асуудал. Иймээс нийслэлийн эрх зүйн статусыг өөрчилж, тусгай статустай, хөрөнгө мөнгө, татварын орчинг нь өөрт нь бие даалгах хэрэгтэй. Ингэж байж Улаанбаатар хот бие дааж, цаашаа хөгжлийн чиг хандлагаа тодорхойлж чадах боломжтой болох юм. Өнөөдөр манайд нэг том аюул байна. Улаанбаатар хотын асуудлыг ч тэр, дүүргийн асуудлыг ч тэр шийдвэрлэх гэхээр улс төрийн өнгө аясаар асуудалд хандаж байна. Тэгээд өнөөдрийн энэхүү хамтарсан Засгийн газрын үед хийж байгаа ажилд тодорхой бодит үр дүн харагдахгүй байна. Хэрэв үнэхээр бодит үр дүн гаргая гэвэл нэн яаралтай засаг захиргааны шинэчлэлийг хийх хэрэгтэй. Сум, хороодыг нэг, аймаг, дүүргийг нэг статустай болгох, нийслэлийг тусгай статустай болгох асуудлыг яаралтай шийдмээр байна.
Ний нуугүй хэлэхэд авилга, хээл хахуулийн асуудал чинь энд яваад байна. Тиймээс энэ асуудал чинь ерөөс явахгүй байна. Үнэхээр бодит, үр дүнтэй асуудалд хэзээ анхаарлаа чиглүүлэх юм бэ. Утаагүй, утаа гардаггүй зуухын асуудлыг би олон сонсож байлаа. Юм шатаж л байгаа бол утаа гарч л байгаа. Ноднин Гансүх сайд Гандан дээр очоод баахан утаагүй зуух тараагаад л байсан. Тэрний ид шид, үр дүн юу гарсныг би хараагүй. Иймээс бодит үр дүнтэй ажилд энэ бодлого, үйл ажиллагаагаа чиглүүлж ажиллаач ээ гэж хэлмээр байна.
Нийслэлийн иргэдийн хурлын төлөөлөгч Ариунболд: Монгол Улсын Ерөнхийлөгч нийслэл хотын болон Монгол Улсын гол асуудал утааны талаар өөрөө санаачлаад хууль гаргуулан энэ ажлыг түргэвчлүүлж байгаа нь маш сайн хэрэг. Энэ ажлыг хийхэд бидэнд юу саад болоод байна гэхээр нийслэлийн эрх зүйн байдал. Иргэдийн хурлын ихэнх төлөөлөгч болон Их Хурлын гишүүд бүгд энэ тухай ярьж байна. 2008 оноос бүтэн жил төрийн эрхийг барьж буй 2 намын бодлогын хэмжээнд ярьж ярьж 2009 оны намар чуулганаар оруулаад 2010 оны хаврын чуулганаар батлахаар болоод явсан. Ингэж бөөн ажил болгочихоод Их Хурлын гишүүд маань батлахаа больчихсон. Бид нийслэлийн эрх зүйн байдлын тухай хуулийн төслийг батлаад өгөөсэй хүсч байна. Их Хурлын болон Засгийн газрын гишүүдийн ихэнх нь хөдөө орон нутгаас сонгогдсон байдаг болохоор нийслэл хотод анхаарах гишүүдийн тоо бага. Тиймээс тэд ямаандаа 30 тэрбум төгрөг олгох жишээтэй. Хөдөө байгаа ямаа утаанд хордоод үхчих биш. Эрхэм Ерөнхийлөгч маань Засгийн газар болон Их Хурлыг шахаж байгаад энэ хуулийн төслийг батлуулаад өгвөл маш сайн байна. Улаанбаатар хот эрчим хүчний эх үүсвэрийн хүрэлцээ муу байна. Би өөрөө цахилгааны инженер хүн. Олон жил ярилаа, одоо хурдан барих хэрэгтэй. Тав болон зургадугаар станц гэж хүлээх хэрэггүй. Өмнө жил нийслэлийн Засаг даргатай Австр яваад хогны дахин боловсруулах үйлдвэртэй танилцсан. Маш өндөр даралтаар хогийг шатаагаад 300 МгВ эрчим хүчийг үйлдвэрлэж Вена хотын 9 дүүргийн нэгийн 200 орчим мянган өрхийг эрчим хүчээр хангаж, мөн дулаан гаргаж байна лээ. Тэр үйлдвэр авсаархан жижигхэн байсан. Тийм үйлдвэр байгуулмаар байна. Энэ асуудал дээр анхаарлаа хандуулаарай үндэсний хорооны даргаа.
Нийслэлийн иргэдийн хурлын төлөөлөгч Идэрмаа
Хоёр асуудал байна. Агаарын бохирдлыг ярихын зэрэгцээ хөрснийхийг яримаар байна. Миний сонгогдсон тойрог Сүхбаатар дүүрэг. Тус дүүргийн 32-ын тойргийн орчим осол аваар гарсан үед яаралтай түргэн тусламжийн болон галын машин хүрч очих боломжгүй. Зөвхөн явган хүн хоорондоо шахцалдан зөрдөг. Мөн хотын төвтэй ойролцоо байгаа учраас хашаагаа түрээслүүлсэн айлууд их. Нэг хашаанд 5-6 айл байх жишээтэй. Мөн хөдөөнөөс ирсэн оюутнууд гэр барьж амьдардаг. Айл болгон хашаагаа тойруулж жорлон барьсаар байгаад ухах газаргүй болсон. Энд эрүүл хүүхэд өсч бойжих ямар ч боломжгүй. Янз бүрийн гэдэсний болон халдварт өвчин маш их гардаг. Намар болоод энэ цэнхрээр тогтоосон бүсэд гэрээ бариад суучихна. Эдгээр оюутан болон нүүж ирэх гэж буй хүмүүсийн асуудлыг шийдэх хэрэгтэй. Энэ өрхүүдийн тоог нэмэхгүй байх арга хэмжээ авах хэрэгтэй
Чингэлтэй дүүргийн Засаг дарга Ганболд
Нийслэл Улаанбаатар хот эрх зүйн байдлын хувьд боогдмол. Иймээс эдийн засаг, санхүүгийн хувьд хичнээн хотын удирдлагуудыг шахаад нэмэргүй байна. Нийслэлийн эрх зүйн байдлын тухай хуулийн төслийг яаралтай баталж өгөх хэрэгтэй байна. Ингэснээр өөрөөр ажиллах боломж бүрдэнэ. Нийслэлийн удирдлагын зүгээс хотын ерөнхий болон хэсэгчилсэн төлөвлөгөөний хүрээнд багагүй ажлуудыг хийж байгаа гэж ойлгодог. Энд нэг зүйлийг дурьдахад бид зөвхөн агаарын бохирдлыг түлхүү ярьж байна. Нийслэлийн Чингэлтэй дүүрэг 37 мянган өрх айлтай. Үүний 25 мянга нь гэр хороололд амьдарч байна. Тэдэнд ундны ус ерөнхийдөө хүрсэн. Хөрсний бохирдол гээд олон асуудал бий. Тэдгээрийг цогцоор нь шийдэх хэрэгтэй гэж үзэж байна. Тэгэхгүй бол маргааш нь хөрсний бохирдол гээд л асуудал гараад л ирнэ. Цогцоор нь авч үзэх хүрээнд нийслэлийн хот төлөвлөлтийн хэсэгчилсэн болон ерөнхий төлөвлөгөөг хийсэн байгаа. 500-1000- аар хэсэгчлээд ам амаар нь хуваагаад, агаар, ус, хөрсний бохирдлоос цогцоор нь гаргах боломжтой. Ингэж хэсэгчилсэн дэд бүтцээр хангаж чадвал дараа нь тэднийг томоор холбоход зардал хэмнэнэ.
Үндэсний хорооны дарга Д.Баттулга
Агаарын бохирдлыг бууруулах хүрээнд санаа зовж Ерөнхийлөгчийн урилгыг хүлээн авч ирж тодорхой саналууд хэлж буйд талархаж байна. Энд ярьсан бүх зүйлийг бид бичиж авч байгаа. Нарийн судлаад Үндэсний хороо, Байгаль орчин, аялал жуулчлалын яам, нийслэлийн удирдлагатай хамтраад хэрэгжүүлээд явна. Зарим хүн хуучин юм үнэртээд байна гэлээ. Түлш, зуух, дулаалга нь бидний ярьж байсан зүйл. Гэхдээ одоо хуучин юм үргэлжлэхгүй. Одоо ярьж байгаа зүйлүүдийн чанар нь маш өөр. Та бүхэн ойлгоорой. Хоёрдугаарт, сөрөг үр дагавар зөндөө гарна. Одоо татвар төлөгчдийн мөнгө, улсын төсөв, гадна дотны зээл тусламжаас гэр хороололд маш том хөрөнгө оруулалт хийж байгаа. Иргэдэд маш том хөнгөлөлт үзүүлж байгаа. Энд ямар сөрөг үр дагавар гардаг вэ гэхээр хотын төвийн, ялангуяа хязгаарлалтын бүсэд нэг ч гэр нэмэх ёсгүй. Үүнийг хотын захиргаа маш сайн ойлгож байгаа гэж би боддог. Бид эмзэг бүлэг дээрээ их алддаг. Өнөөдөр эмзэг бүлгийн хүмүүст нүүрс өгөхөөр маргааш нь зардаг. Зуух өгчихөөр бас зарчихдаг. Эргээд хуучин зуухандаа хуучин хаймраа, хуванцараа шатаагаад л суучихна. Ийм зөрчил гаргуулахгүйн төлөө хотын захиргаа, бүр хэсгийн хорооны түвшинд ярьж хатуу арга хэмжээ авна. Хууль нь бидэнд байгаа. Өнөөдөр хамгийн гол нь хуулиа л хэрэгжүүлэх ёстой. Хуулийнхаа дагуу л асуудлыг шийдэх ёстой. Ингэж ажиллана гэдгээ хэлмээр байна. Мөн би БОАЖЯ-ны хүмүүст талархаж байгаагаа хэлье. Тэд хотын асуудал бол экологийн асуудал гэж маш их сэтгэл гаргаж, аль болох бүтэх талаас нь ажиллаж байгаа гэдгийг энд би зориуд тэмдэглэн хэлье. Энэ хүмүүсийн ажлыг бид шүүмжилж болно. Гэхдээ хийж буй ажлыг нь дэмжиж байх хэрэгтэй. Ганц хотын удирдлага биш, дүүргийн, цаашлаад хороодын дарга нартай бид уулзана. Мөн хэсгийн дарга нартай ч уулзана. Бүгдийг хариуцлагажуулна. Утааг бууруулах ажилд нь хяналт тавина. Сайн ажиллаж байгааг нь урамшуулна. Саар ажиллаж байгаад нь хариуцлага тооцно. Энэ бол бүгдээрээ хөдөлж байж л цаана нь гарах асуудал. Хотоос сонгогдсон УИХ-ын гишүүд, Хотын иргэдийн хурлын төлөөлөгч нар, бусад хүмүүсээс тодорхой санал, санаачилга байвал Үндэсний хорооны бидэнд хэлж ярьж байгаарай. Асуудлыг ярихад болдог. Яг нарийн ажил руу нь ороод явахад амьдрал өөр байдаг. Тийм учраас Агаарын бохирдлыг бууруулах Үндэсний хороо Та бүхэнтэй бүх талаар хамтран ажиллахад бэлэн байна.
Нийслэлийн Засаг дарга Г.Мөнхбаяр: Би тодорхой асуудлыг хэлээд дараа нь Монгол Улсын Ерөнхийлөгч уулзалтыг хааж үг хэлэх байх.
2011 оны 5 дугаар сарын 15-наас эхлээд Улаанбаатар хотод халаалтын улирал дуусч байгаа. Үүний өмнө тодорхой асуудлыг тойрч өргөн төлөөлөлтэй ярилцсан. Өвөлжилтийн гол асуудал бол утаа. Энэ нь олон хүний анхаарлын төвд байж сэтгэл зовоож байдаг асуудал. Үндэсний хороон дээр бодлого тодорхой гарсан. Одоо хэрэгжүүлэх л үлдэж байгаа. Хэрэгжүүлэх үүрэг нь орон нутагт л байна. Сая Д.Баттулга дарга хэллээ, бид БОАЖЯ-тай маш ойрхон ажиллаж байгаа. Би санал нэг байна. Би маш олон аж ахуй нэгжийн төлөөлөлтэй уулзаж байна. Ойлгомжтой байх хугацаа бол энэ 5 дугаар сар гэж үзэж байна. 5 дугаар сард бүх зүйл тодорхой болно. 6, 7,8, 9 дүгээр сард бэлтгэл ажлаа хийнэ. Өнөөдөр Ерөнхийлөгчийн санаачилсан энэ хэлэлцүүлгийн дараа бидэнд Үндэсний хороон дээрээ ярих асуудлууд гарч байна. Тухайлбал бид төсвийн тодотголыг хийхгүйгээр тооцож, “Цэвэр агаар” сангаас зарцуулах хөрөнгө, хувийн хэвшил аж ахуй нэгжийн оролцоог нэмэгдүүлэх хоёр чиглэл дээр л бид бодлогоо гаргаж ажиллаж байгаа. Цаашид бид Эрдэс баялаг, эрчим хүчний сайдын сонсголыг авч үзэх хэрэгтэй юм байна. Сангийн сайдын сонсголыг сонссон. Цаашид төсвийн тодотгол дээр энэ асуудал тодорхой болох ёстой гэдэг дээр өнөөдөр санал нэгдэж байна. Хөрсний бохирдол болон ногоон байгууламжийг сэргээх, шинээр бий болгох, үүнд олон нийтийн оролцоог нэмэгдүүлэх асуудлаар Үндэсний хороон дээр ярина. Тун удахгүй бид Үндэсний хорооны хурлыг дахин хийж олон хүнтэй уулзахаар төлөвлөж байна. Хагас кокс, үртсэн түлш боловсруулагчидтай уулзана. MCS-ийн том төсөл зарласан хүмүүстэй бас уулзахаар төлөвлөж байгаа. Хэрэв боломжтой бол энэ өвлийн бодлогод хэдийнээс, яаж оролцуулах, энэ талаар бид ямар дэмжлэг үзүүлэх талаар ярина. Энэ жилийн хувьд хамгийн гол давуу тал гэвэл хууль батлагдаж, УИХ-ын тогтоол гарсан явдал. Тодорхой эзэн, хугацаатай. Үүний цаана хэрэгжүүлэх нутаг дэвсгэр, хамрагдах аж ахуйн нэгж, айл өрх бүгд тодорхой болсон. Энэ бүхэн маш том туслалцаа, дэмжлэг болж байгаа. Тодорхой зүйлүүд дээр дахин чамбай ярилцаж хамтран ажиллана гэдэг дээр санал нэг байна. Та бүхэнд баярлалаа.
Ерөнхийлөгч: Энэ зааланд хамгийн олон тоогоор байгаа хүмүүс бол Нийслэлийн иргэдийн хурлын төлөөлөгчид. Тэгэхээр Нийслэлийн эрх зүйн байдлын тухай хуулийн асуудлыг гаргаж тавьж байгаа. Би ноднин нийслэл дээр ажиллах үеэрээ мөн энэ асуудлыг ярьж байсан. Нийслэлээс сонгогдсон УИХ-ын гишүүдтэй хамтраад Засгийн газраар хэлэлцүүлээд өнөөдөр тулгамдаж байгаа асуудлуудаа Үндсэн хуулийн хүрээнд шийдвэрлэх боломж байгаа. Тиймээс үүн дээр анхаарах ёстой. Нөгөө талаар, нэг ажил ярихаар л Нийслэлийн эрх зүйн байдлын тухай хууль батлагдаагүй байгаа учир утаатай байгаа гэж ярих боломжгүй ээ. Учир нь энэ, өнөөдрийн байгаа эрх зүйн зүйн орчинд би төлөөлөгчөөр ажиллаж чадна гэж та бүхэн сонгогдсон гэж би үзэж байна. Дээр нь хэлэхэд Үндэсний хороо Нийслэлийн иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлыг орлохгүй шүү дээ. Та бүхэн ярихдаа, сонгогдохдоо нийслэлийн агаарын бохирдлыг ярьсан байх гэж би ойлгож байгаа. Ярьж байж энд сонгогдсон байх гэж ойлгож байгаа. Та бүхний хийх ажлыг Үндэсний хороо орлохгүй ээ. Дүүргийн хийх ажлыг Үндэсний хороо орлохгүй. Хотын, хорооны хийх ажлыг Үндэсний хороо орлохгүй. Засгийн газрын чиглэл чиглэлийн байгууллагын хийх ажлыг Үндэсний хороо орлохгүй. Бид яах гэж ажиллаж байгаа вэ гэхээр, нэгдэж тал талаасаа хийх ажлаа нийлүүлж зүтгэе ээ л гэж. Нийслэлийн, УИХ-ын, Засгийн газрын, орон нутгийн удирдлагын хийх ажлыг нэгтгэсэн зохион байгуулалтад оруулж, тал талдаа унаад байдаг ажлыг нэгдсэн бодлого, удирдлага дор оруулах ажлыг л хийе гэж байгаа юм. Нөгөө талаас, энэ асуудлыг Ерөнхийлөгч ч босгоод байгаа юм биш, харин манай нийслэлийн иргэд л босгон тавьсан шүү дээ. Манай хэвлэлийн мэдээллийнхэн ч босгосон. Хэдэн жил ярьсан шүү дээ. Энэ асуудал аюул боллоо гэж. Тэгээд асуудлыг ҮАБЗ-ийн түвшинд, улс төржиж хэлвэл УИХ-ын дарга, Ерөнхий сайд, Ерөнхийлөгч гурвуулаа хамт суугаад энэ бол аюул юм гэсэн. Үүнд УИХ-ын даргын оролцоо их байгаа. Ерөнхий сайдын санаачилга ч их байгаа шүү. Энэ бол аюулгүй байдлын асуудал, өнөөдөр ийм орчинд иргэд удаан амьдарч болохгүй. Ийм учраас бид арга хэмжээ авах ёстой хэмээн зөвлөмж гаргаад, зөвлөмжийн дагуу УИХ-аар хууль гаргуулаад явж байгаа. Тэгэхээр энэ бол дээд түвшинд, улс төр болон аль ч талаасаа харсан нэгдсэн ойлголт болжээ. Энэ ойлголтын дагуу бид ажиллаж байгаа. Өнөөдөр УИХ-ын гишүүд энэ асуудалд оролцож байна. Би хувьдаа УИХ-ын гишүүд энэ 5, 6 дугаар сардаа багтаан утааны асуудлаар асуулга тавиад, УИХ нэгдсэн хуралдааны үеэр хуулийн хэрэгжилтийн асуудлыг авч хэлэлцэх шаардлагатай гэж бодож байгаа. Би энэ талаар УИХ-ын даргад хэлнэ. Ерөнхий сайдад өнөөдрийн уулзалтаар ярьсан асуудлыг мөн ярина. Бид хоорондоо “Би ийм юм хийнэ. Утааны асуудлаар ийм юм ярих гэж байна. Цахилгаан станцын асуудлаар ийм байна” гээд Ерөнхий сайд, УИХ-ын дарга нар бас ярилцаад энэ энэ чиглэлээр ингэж ажиллая гээд явж байгаа. Би хувьдаа өнөөдөр энэ Засгийн газрыг шахаж ажлыг нь хийлгэх ёстой, юм хийх ёстой шүү дээ гэж үзэж байна. Богино хугацаа байна. Сонгуулийн уур амьсгал ороод, ердөө л ганц жилийн хугацаа байна. Энэ хооронд Засгийн газар, сайдууд дэвтэр дээрээ хамгийн их анхаарах 3, 4 асуудал жагсааж тавьж байгаад л орох хэрэгтэй. Тэгэхэд бол би нийслэлийн утааны асуудлыг заавал орно гэж бодож байгаа. Миний хувьд бол энэ анхаарах шаардлагатай, ард иргэдийн нийтлэг эрх ашигтай холбогдож байгаа зүйл. Гол асуудал бол даац хэтэрсэн гэж түрүүн төлөөлөгчид хэлж байсан. Сүүлийн 25 жилээр тооцоход нийслэлд нийтдээ 470000 хүн нүүж ирсэн байна. Энэ бол зургаан аймгийн хүн тэр чигээрээ нүүж ирсэн гэсэн үг. Ерөөсөө 600000 хүнээс илүү гарах боломжгүй гэсэн нийслэлийн тооцоо судалгаа байдаг. Одоо бол хоёр дахин их болжээ. Хоёр дахин даацаа хэтрүүлсэн машины жолоочийг зогсоогоод торгодог. Энэ дээр иргэд ч хариуцлага хүлээх ёстой, удирдлага нь ч бодох ёстой. Тэгэхээр энэ даац хэтрээд ирэхээр усны асуудал маш хүндрэлтэй байдалд орж байгаа. Агаарын бохирдол, хөрсний бохирдол, цэвэрлэх байгууламж байна. Нийслэлийн цэвэрлэх байгууламж ямар байгааг бид мэдэж байгаа. Тэгэхээр бүх юмны даац хэтэрсэн. Нийт ард иргэддээ хандаад нэг зүйл хэлж байгаа. Өмнө нь ч хэлж байсан. Нийслэл одоо нүүж ирэх газар биш. Энэ нийслэлд ирдгийг таслан зогсоох хэрэгтэй. Нөгөө талд нь иргэдэд бас боломж олгож өгөх хэрэгтэй л дээ. Орон нутагт алслагдсан аймагт амьдрах боломж олгох хэрэгтэй. Энэ бүсийн нэмэгдлийн хууль ч юм уу гээд. Их Хурал энэ асуудлыг авч хэлэлцэх гэж байх шиг байна. Нийслэлээс гадагшаа гарсан дэд бүтцүүдийг бий болгоё. Хамгийн гол нь иргэдэд сонголт бий болгох хэрэгтэй. Мөнхбаяр даргад би нэг зүйлийг байнга сануулж байгаа. Газраа чөлөөл гэхдээ нүүх газрыг нь зааж танайх энд бууж болно. Хэрвээ стандартаа хэрэгжүүлэхгүй, үүргээ биелүүлэхгүй бол танайхыг албадан нүүлгэнэ гэх мэтээр. Ингэж сонголт хийлгээд үүргээ биелүүлээд байвал нийслэлд амьдарна биз. Цаашлабал иргэд нэг зүйлийг ойлгох хэрэгтэй. Нийслэлд амьдрахад үнэтэй болох юм байна. Ер нь бол шаардлага тавигдах юм байна. Хариуцлагатай болох юм байна гэдгийг манай иргэд хамгийн түрүүн ойлгох хэрэгтэй. Нийслэлд амьдрах гэдэг бас амаргүй юм байна шүү тэгэхээр нийслэлийн дагуул хотод амьдрах нь дээр юм. Нэг их өндөр шаардлага байхгүй юм байна. Ийм ойлголтыг бид тал талдаа өгөх шаардлагатай байна. Төлөөлөгчдийн хэлээд буй нэг зөв санаа байна. Бид богино хугацааны шийдэл биш урт хугацааны юм аа давхар харж явах хэрэгтэй юм байна. Гансүх сайд байгаль орчны сайдын хувьд энэ дээр яг анхаараад өөрийнхөө боломжийн хүрээнд ажиллаад байгаа гэж бодож байгаа. Одоо бол цаашаагаа Засгийн газар, Их Хурал, орон нутаг нийслэлийн хүрээнд хийх ажлууд гарч байгаа. Урт хугацааны шийдэл нийслэлд хэрэгтэй байгаа юм. Даац хэтэрсэн учраас экологийн сүйрэл гарч ирээд байгаа. Дээрээс нь Улаанбаатарын өвчин эмгэг гэдэг ойлголт бий болсон. Амьсгалын замын өвчлөл нийслэлд байгаа. Иргэд бүгдээрээ үр хүүхдээ боддог байх. Тэр цусанд нь нэг хоёр үеэр давтагдахгүй тогтдог тийм өвчлөл эмгэг үүсээд байгаа. Энэ дээр утаа гаргаж байгаа бүх хүмүүс анхаарах шаардлагатай. Одоо биднийг харж байгаа, сонсож байгаа айл өрх бүхэн ойлгох ёстой. Ирэх намраас ирэх өвөл түүхий нүүрс түлэх хэрэггүй юм байна. Хог түлж болохгүй юм байна гэдгийг ойлгох хэрэгтэй. Нийслэлийн иргэдийн төлөөлөгчдийн хувьд тэдэнтэй ярилцаад ойлгуулаад байх боломжтой шүү дээ. Манай хороо стандартаа хангачихлаа. Одоо тэр хязгаарлалтын бүс рүү орж нөгөө тавин хувийн цахилгааны хөнгөлөлтийг нь эдэлье гэх мэт асуудлыг иргэд хороогоороо яриад шийдчих хэрэгтэй байгаа юм. Өөр нэг чухал асуудал хэлье. Их Хурал хоёр чухал юм шийдэж өгсөн. Хүн амын албан татвараас чөлөөлөх асуудал. Тэр юу вэ гэхээр утаа гаргадаггүй зуух худалдан авбал тэрнийг худалдан авч байгааг орлогыг чинь татвараас чөлөөлье гэж. Аж ахуйн нэгжийн хувьд энэ утааг багасгах чиглэлд тоног төхөөрөмж худалдаж авахад татвар ногдох орлогоос чөлөөлж өгье гэж. Би дөрөв дэх өдөр аж ахуйн нэгжүүдийн удирдлагатай уулзах гэж байгаа. Монгол Улсад төмөр зам гээд 18000 хүн ажилладаг газар байна. Магадгүй нэлээд хэсэг нь Улаанбаатарт амьдарч байгаа. Нэлээн хэсэг нь гэр хороололд амьдарч байгаа. Тэгэхээр төмөр зам тэр хөнгөлөлтийг нь гаргаад стандартад нийцүүлчих. Яг үүнтэй адил хэдэн мянган хүн ажилладаг, хэдэн зуун хүн ажилладаг аж ахуйн нэгж Монголд маш олон бий. Шийдэл бол байгаа. Улаанбаатарын 152 хорооноос 40 хувь нь байшин хороо гэж бодъё. Энд байгаа иргэдийн төлөөллийн оролцоотойгоор 60-70 магадгүй 80-90 хороог монголын нэг том аж ахуйн нэгжтэй тохироод айлуудаа стандартад нийцүүлье гээд дүүргийн дарга, хэсгийн төлөөлөгч нь санаачлаад явбал болох л байхгүй юу. Би энийг хэлэх гээд байгаа. Энэ дээр хандив өргөөч ээ. Та нар ингэж ажилла л даа. Би энэ дээр дэмжлэг үзүүлье. Энэ санаачилгыг өрнүүлэхэд тусалъя. Энд хандив өргөж байгаа бол татвараас чөлөөлье. Байшинд байгаа нь ч хордоод, гэрт байгаа нь ч хордоод бүгд хордлоготой байгаа. Одоо аж ахуйн нэгж нь, иргэд нь, удирдлага нь оролцоод 90 хороо 100 хороог утаанаас салгахад Улаанбаатар утаанаас салж болно гэж ойлгож байна. Их Хурлын гишүүд нь оролцоод ингээд л яв л даа. Ийм санаачилга гаргаж ажиллая. Энэ бол тодорхой шийдэл. Нөгөө талаас хүмүүс нэг зүйл яриад байна. Зуух олон жил ярилаа, дээвэр олон жил ярилаа гэж. Харин олон жил ярьж байж өнөөдрийн энэ шийдэлд хүрч байгаа шүү. Зургаан жилийн турш янз бүрээр явсаар байгаад өнөөдрийн 60 мянган зуух үйлдвэрлэх тухай ярьж байна. Энэ дээр Улаанбаатарын удирдлага, Засгийн газар, УИХ гээд тал талаасаа ярьсан. Дээвэр туурга олон жил ярьж байж энэ аж ахуйн нэгжүүд бий болж, одоо түүгээр хангах боломжтой бүрдэж байна. Ноднин гэхэд 5000 зуух туршилтад явж байсан бол одоо 60 мянган зуух ард иргэдэд хөнгөлөлттэй үнээр өгөх тухай асуудал ярьж байна. Одоо жаахан анхаараад ажиллах юм бол үр дүн гарах боломж байна гэж харагдаж байна. Тэгэхээр хийх ажилтай холбоотой хэдэн зүйл хэлье. Нөгөө цахилгаан станцаа бид барина. Тэгээд цахилгаан өгөөд 50 хувийн урамшуулал өгнө гээд ирэхээр дэд станцаа хүчжүүлэх асуудал чухал болно. Тавдугаар цахилгаан станцаа эхлүүлэх ажлыг шууд хийх хэрэгтэй. Зургадугаар цахилгаан станцын хувьд бид Багануур ойрхон юм уу гэж бодож байна. Багануур дээр техник эдийн засгийн үндэслэл чинь гарч байгаа. Хот тэлий гэвэл Багануур Багахангай руу тэлэх боломж байгаа юм. Газар хөдлөлтийн эрсдэл бага. Хойшоо тэлэх гэхээр ийм эрсдэл өндөр байгаа юм. Тэлэлтийн асуудал дээр бүгд анхаарья. Улаанбаатараа тойроод тав зургаан бичил хотууд бий болох боломжтой. Тиймээс Төв аймгийн Засагт даргатай Мөнхбаяр дарга уулзаад газраа аваад гадуур нь тэр жижигхэн улаан шугам татаад, тэнд ажлаа хиймээр байна. Засгийн газар нэг ажил хийж байгаа. Хотоос хамгийн амархан нүүж болох хүмүүс бол оюутнууд. Налайхад байгаа оюутны хотхон руу Их Хурал анхаараад хөрөнгө мөнгийг шийдээд ажилламаар байна. Дээрээс нь шаардлагатай бол төрийн төв байгууллагууд ойрхон нүүсэн ч бас болно. Засгийн газар, шүүх бүх юм энэ хот дотор байдаг биш ойрхон хотод цомхон дүүрэгт төрийн төв байгууллагууд ажиллаж болно.
Бид эзэнгүй зүйл яриагүй. Яг тэр утаа гаргаж байгаа айл нь байна. Үүрэг хүлээсэн хүмүүс түүнийгээ анхаарч ажиллах хэрэгтэй. Ерөнхийлөгч нь ч адилхан, Иргэдийн хурал нь ч адилхан, түүний төлөөлөгч, УИХ-ын гишүүд бүгд адилхан. Утааны асуудал бол хоёр талаасаа эзэнтэй юм шүү. Өглөө энэ хэлэлцүүлэг эхлэхэд “Манайхан утаатай тэмцэх ажлыг, утааг бууруулахад анхаарал тавих асуудлыг утаатай үед ярьдаг. Харин утаагүй үед нь үүнийг шийддэг юм” гэж хэлсэн. Явж явж энэ дүгнэлтэд хүрч байна. Энэ тавдугаар сараас 10 дугаар сарын хооронд Нийслэлийн агаарыг бохирдлыг бууруулах Үндэсний хороо амрахгүй ээ. Мягмар аа, Үндэсний хороо, танай ажлын алба амрахгүй. Цэвэр агаарын алба, агаарын чанарын алба, БОАЖЯ дээр ажиллаж байгаа хүмүүс болон хотын удирдлагууд амрахгүй. Долдугаар сард морь уяад яваад өгдгөө болих хэрэгтэй. Одоо амралтынхаа асуудлыг зохицуулаад өвөл утааныхаа үед амарч болно. Яг ийм байдлаар зохицуулах ёстой. Тэгэхгүй бол зуны гурван сар алга болдог. Намар хичээл эхэлдэг, тэгээд эргээд харсан чинь хүнд байдалтай болчихсон байдаг. Тэгэхээр хойтон гэхэд нэг л зүйлийг сонсох хэрэгтэй. Иргэд “Энэ жил утаа шал өөр боллоо шүү. Энэ ч ёстой үнэхээр өөр боллоо” гэтэл нь сайн ажиллах хэрэгтэй. Энэ жилийн агаарын бохирдлын хэмжилтийг дараа жилийнхтэй харьцуулан гаргах хэрэгтэй. Энд хариуцлагаас зугтах гээд бултуулах гээд байх зүйл байхгүй. Энэ жилийн 12 дугаар сарын 30-нд ямар байсан хойтон жилийн 12 дугаар сарын 30-нд ямар байх вэ гэдгийг гаргаад л бүгдээрээ ажил, хариуцлагын тухай яръя.
Ерөнхийлөгчийн хувьд Засгийн газрыг шахаж ажиллая. Засгийн газар нь хотоо шах, хот нь дүүргээ, дүүрэг нь хороогоо, хороо нь дотроо хэсгийн ахлагч нараа сайн шахаж ажиллуул. Ингээд ажиллахад тал талаасаа үр дүнд хүрэх боломжтой.
Ингээд өнөөдөр цаг боломжоо гаргаад хүрэлцэн ирсэн Нийслэлийн иргэдийн хурлын төлөөлөгчид, удирдлага болон УИХ-ын гишүүд, энд анхаарал тавьж байгаа Засгийн газрын гишүүд, тодорхой яамдын ажил хариуцсан хүмүүс, мөн төслүүд дээр ажиллагсдад санал бодлоо хуваалцсанд баярлалаа.
Ийн нээлттэй хэлэлцүүлэг өндөрлөв.
