Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн хуулийн зөвлөх П.Цагаан өнөөдөр хэвлэлийн бага хурал хийж, шүүх эрх мэдлийн шинэчлэлийн хүрээнд зургаан шинэ хуулийн төсөл боловсруулаад байгаа бөгөөд “Иргэний танхим” –д энэ сарын 22-нд тэдгээрийнхээ талаар нээлттэй хэлэлцүүлэг зохион багуулах тухайгаа мэдэгдлээ. Тэрээр хэлэхдээ “Шүүх эрх мэдлийн шинэчлэл сүүлийн жилүүдэд тулгамдсан асуудлын нэг болоод байна. Улс орны эдийн засгийн хөгжлийн хурдац, нийгмийн эрэлт хэрэгцээнд нийцсэн өөрчлөлт шинэчлэлийн хэрэгцээ, шаардлага нэгэнт бий болжээ.
Нийгэм, эдийн засгийн хөгжлийн баталгааны нэг чухал хүчин зүйл шүүх эрх мэдлийн байгууллагын үйл ажиллагааг цаашид улам боловсронгуй болгох, институцийн хувьд чадавхийг бэхжүүлэх, хариуцлага, ил тод байдлыг нь сайжруулахыг олон нийт хүсэн хүлээж байна. Өөрөөр хэлбэл энэ шинэчлэл нийгмийн эрэлт хэрэгцээ, шаардлага болоод байна.
Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн санаачилгаар 2011 оны 4 дүгээр сарын 14-15-нд зохион байгуулсан “Шүүх эрх мэдлийн шинэчлэл ба шударга ёс” чуулганаар энэхүү эрэлт хэрэгцээ, шаардлага байгааг харуулсан. Шүүх эрх мэдлийн шинэчлэлийн чуулган 15 салбар хуралдаан хийж, тулгамдсан асуудлуудыг нухацтай хэлэлцэж, үнэтэй олон санал, зөвлөмж гаргасан юм. Уг санал зөвлөмжийн хэрэгжилтийг хангах зорилгоор Ерөнхийлөгч захирамжаар шүүх, прокурор, цагдаа, хуулийн сургуулиуд, олон улсын байгууллага, өмгөөлөгчид зэрэг өргөн төлөөллийг хамарсан ажлын хэсэг байгуулан ажиллалаа. Ажлын хэсэг шүүхийн тогтолцоог шинэчлэх, бие даасан, хараат бус байдлыг хангах, шударгаар хэрэг, маргааныг шийдвэрлэх тогтолцоог бий болгохтой холбоотой Шүүхийн тухай, Шүүхийн захиргааны тухай, Шүүгчийн эрх зүйн байдлын тухай, Шүүхийн иргэдийн төлөөлөгчийн тухай, Эвлэрүүлэн зуучлуулах тухай, Хуульчийн эрх зүйн байдлын тухай багц хуулийн төсөл боловсруулаад байна. Эдгээр нь шүүхийн тогтолцоо, үйл ажиллагаа болон хуульчийн эрх зүйн байдал, өөрөө удирдах байгууллагынх нь эрх хэмжээ, чиг үүргийг зохицуулах юм. Түүнээс гадна шинэ хуулиуд шүүхийн бие даасан, нээлттэй ил тод байдлыг хангах, зохистой ачааллыг бий болгох, шүүгчид тодорхой хэрэг, маргааны төрлөөр мэргэших, шүүхийн захиргааг бэхжүүлэх зэрэг шинэтгэлийн тулгуур асуудлуудыг зохицуулна. Улмаар шударга шүүхээр шийдүүлэх Үндсэн хуулийн зарчмыг бодитойтойгоор хэрэгжүүлэх суурийг бүрдүүлэх юм.
Шүүхийн тухай хуулийн төсөлд шүүхийн тогтолцоо, зохион байгуулалтыг Үндсэн хуулийн үзэл баримтлалын хүрээнд шинэчлэн, шүүхийн бие даасан байдлын баталгааг хангах зохицуулалтыг тусгалаа. Шүүхийн захиргааны тухай хуулийн төсөлд шүүхийн бие даасан байдал, өдөр тутмын тасралтгүй үйл ажиллагааг хангахад нэн чухал үүрэгтэй шүүхийн захиргааны эрх хэмжээ, чиг үүргийг тодорхойлсон. Мөн Үндсэн хуульд Шүүхийн ерөнхий зөвлөлийн талаар заагдсан чиг үүргийг хэрэгжүүлэхэд шаардагдах эрх, хэм хэмжээ, чиг үүрэг, бүтэц, бүрэлдэхүүнийг шинэчлэн орууллаа. Шүүгчийн эрх зүйн байдлын тухай хуулийн төсөлд шүүгчид тавигдах шалгуур, сонгон шалгаруулах, томилох, чөлөөлөх, огцруулах журмыг тодорхойлон шүүгчийн хараат бус байдлын баталгааг хангахад анхаарсан.
Шүүхийн шударга, нээлттэй байдлыг иргэдийн оролцоогоор хангах, Үндсэн хуульд заасан иргэдийн төлөөлөгчийн эрх хэмжээ, чиг үүргийг тодорхойлох зорилгоор Шүүхийн иргэдийн төлөөлөгчийн хуулийн төслийг шинээр боловсрууллаа. Шүүхийн хэт их ачааллыг багасгах зорилгоор дэлхий нийтийн нийтлэг чиг хандлага болсон эвлэрүүлэн зуучлуулах механизмыг шинээр нэвтрүүлэх эрх зүйн орчныг бүрдүүлэх хуулийн төслийг шинээр боловсруулсан.
Түүнчлэн хуульчийн эрх зүйн байдал, мэргэжлийн үйл ажиллагаа эрхлэх тусгай зөвшөөрөл, мэргэжлийн хариуцлагын тогтолцоо, үйл ажиллагаандаа баримтлах зарчим зэргийг тодорхойлж, хуульчдын өөрөө удирдах байгууллагын чиг үүрэг, зохион байгуулалтын эрх зүйн үндсийг бүрдүүлсэн Хуульчийн эрх зүйн байдлын тухай хуулийн төслийг бэлэн болгоод байна.
Эдгээр багц хуулийн төсөлд шүүгч, шүүхийн ажилтнууд, өмгөөлөгчид, иргэдээс санал авах зорилгоор “Иргэний танхим”-д нээлттэй хэлэлцүүлэг 6 дугаар сарын 22-нд Ерөнхийлөгчийн Тамгын газраас зохион байгуулна. Хэлэлцүүлгээс гарсан санал, зөвлөмжийг хуулийн төслүүдэд тусган эцэслэнэ. Үүний дараа багц хуулийн төслийг УИХ-д өргөн барина. Шүүх эрх мэдлийн шинэчлэл бол зөвхөн Ерөнхийлөгчийн юм уу хууль тогтоогчдын хүрээнд биш, ард иргэдийн оролцоо дэмжлэгтэйгээр хийгдэх урт хугацааны ажил юм. Сэтгүүлчид та бүхэн ч үүнд чухал үүрэгтэй. Тиймээс эдгээр хуулийн төслийн явцад ч, батлагдсаны дараа хэрэгжүүлэхэд ч хамтран ажиллана гэдэгт итгэж байна” гэв.
