Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж ОХУ дахь айлчлалаа амжилттай эхлүүллээ

2011 оны 06-р сарын 27-нд Бусдад түгээх

Сэтгүүлч  С.Бэлэгмаа

Монгол Улсын Ерөн­хийлөгч Ц.Элбэгдорж ОХУ-д хийх албан ёсны айлчлалаа ам­жилт­тай эхлүүллээ. Тав­дугаар сарын З0-наас зур­гадугаар сарын гуравны хооронд хийх Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн айлчлалын багт УИХ-ын гишүүн, ЗТБХБ-ын сайд Х.Баттулга, УИХ-ын гишүүн, Гадаад харил­цааны сайд Г.Зан­дан­шатар, УИХ-ын гишүүн, Батлан хамгаалахын сайд Л.Болд, УИХ-ын гишүүн Р.Амар­жаргал, Нийслэлийн Засаг дарга бөгөөд Улаан­баатар хотын захирагч Г.Мөнхбаяр, ЗТБХБ-ын дэд сайд А.Гансүх, ХХААХҮ-ийн дэд сайд Х.Золжаргал, ЭБЭХ-ний дэд сайд Б.Ариун­сан болон албаны бусад хүмүүс багтсан юм.

2009 онд ОХУ-ын Ерөн­хий­лөгч Д.А.Медведев, ОХУ-ын Засгийн газрын тэргүүн В.В.Путин нар Монгол Улсад албан ёсны айлчлал хийс­нийг монголчууд мар­таагүй байх. Тэгвэл манай улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж энэ удаа ОХУ-ын Ерөнхийлөгч Д.А.Мед­ведевийн айлчлалын хариу болгон хойд хөршдөө ал­бан ёсоор зочилж буй нь энэ.ОХУ-ын Ерөнхийлөгч Д.А.Медведев Монголд айлч­лах үеэрээ хоёр орны стра­те­гийн түншлэл хөг­жүү­лэх тухай тунхаглалд гарын үсэг зурсан билээ. Үүнд шинэ төмөр замын бүтээн бай­гуулалт болон Улаан­баа­тар төмөр замын шинэч­лэлт, манай хамтарсан үйлдвэрүүд болох “Эрдэнэт”, “Мон­гол­росцветмет”, мөн нүүрс, ураны салбарт ажил­лах зэрэг асуудлуудыг тусга­сан байдаг. Харин Ерөн­хийлөгч Ц.Эл­бэгдорж айлчлалынхаа хүрээнд өнгөрсөн хугацаанд хийсэн ажлаа дүгнэхийн зэрэгцээ манай улсад тохиол­доод буй нефтийн хомс­долоос авахуулаад олон асуудлыг нааштайгаар шийд­вэрлэхээр ОХУ-ыг зорь­сон юм. Мөн сүүлийн жилүүдэд эрс буурсан бараа эргэл­тийг нэмэгдүүлэх буюу худалдаа, хөрөнгө оруулалтын салбарт ихээхэн өөрчлөлт авч ирнэ гэж бизнесийнхэн хүлээж байна. Ямартай ч цээж дүүрэн итгэл найдвар тээсэн Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж болон албаны хүмүүсийг Москва хотын Шереметьево олон улсын нисэх онгоцны буудалд Оросын цагаар 11.00 цагт газардахад ОХУ-ын Гадаад хэргийн дэд сайд А.Н.Бородавкин, ОХУ-аас Мон­гол Улсад суугаа Онц бөгөөд Бүрэн эрхт Элчин сайд В.В.Самойленко, ОХУ-ын ГХЯ-ны Төрийн ёслолын газрын дарга А.И.Яковлев, Монгол Улсаас ОХУ-д суугаа Онц бөгөөд Бүрэн эрхт Элчин сайд Д.Идэвхтэн, элчин сайдын яамны дипломат ажилтнууд ёслол төгөлдөр угтаж авав.

23 градусын дулаантай, сэвэл­зүүр зөөлөн салхи үлээ­сэн дэлгэр “ногоон” Москва Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж нарыг хүлээж авсан даруйд ОХУ-ын хэвлэл мэдээл­лийн хамгийн том агентлаг болох “Итар-Тасс”-аар зочилсон юм.

Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн лекцийг амтархан сонсов

Москва хотын Кремлийн ордонд байрласан Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Эл­бэг­дорж ОХУ-ын мэдээллийн “акул” байгууллага болох “Итар-Тасс”-аар зочлоход тус агентлагийн Ерөн­хий захирал В.Игнатенко, тэргүүн ор­логч Г.Гусман нар хүлээн авч уулзав. Цаг нартай уралдаж, шуур­хай яваа манай улсын Ерөнхийлөгч “Итар-Тасс” агентлагаас гараад шууд М.В.Ломоносовын нэрэм­жит Москвагийн их сур­гуулийг зорьсон юм. Ректор В.А.Садовничий болон эрдэм­тэн, багш, оюут­нууд Ерөн­хийлөгч Ц.Эл­бэг­дор­жийг төв байрныхаа 32 дугаар дав­харт зоч­луулж, Москва хотыг дээрээс нь тольдуулаад зог­сохгүй орос, монгол най­рал дуу эгшиглүүлж хүндэт­гэл­тэйгээр угтав. Харин Ц.Эл­бэгдорж Ерөнхийлөгч “Цаг уурын өөрчлөлт ба дэлхийн дулаарал” сэдвээр.М.В.Ломоносовын нэрэмжит Моск­вагийн Их сургуулийн эрдэмтэн, багш, оюутнуудад сонирхолтой лекц уншлаа.

Тэрбээр “М.В.Ломоно­совын нэрэм­жит Москвагийн их сур­гууль бол дэлхийн цуу­тай сур­гуулиудын нэг юм. Мон­голын алдар цуутай олон хүн энэ сургуулийг төгс­сөнийг дуулгахад таатай байна. Тэгвэл би энэ удаа Цаг уурын өөрчлөлт ба дэлхийн дулаарал сэдвээр лекц уншиж, та бүхний саналыг сонсъё гэж бодлоо.

Дэлхийн цаг уурын дулаарал хүний ухамсарт үйлдлээс шалтгаалахгүйгээр хувьсан өөрчлөгдсөөр байна. Өнгөр­сөн жил Москвад их халуун, Монголд ган болсон. Мэдээж бороо орохгүй бол газрын чийг багасна. Тухайлбал Байгаль нуурын 70 хувийг Монголоос эхтэй гол мөрөн цутгаж, бүрдүүлдэг шүү дээ. Ноднин жил би энэ нууранд 438 метрийн гүнд шумбасан гадаадын анхны Ерөн­хийлөгч болсон. Энэ ут­гаараа Орос, Монгол хоёр улс уул ус, байгалиараа холбогддог онц­гой ач холбогдолтой төдий­гүй сүүлийн жилүүдэд газар чийгээ алдаж, цөлжилт явагдаж байгаа нь ганц манай орнуудын асуудал биш болоод байна. Тэр тус­маа өнгөрсөн 20 жилийн хуга­­цаанд Монголын газар нут­гийн 70 хувь нь цөлжих маяг­тай болсон.

Монгол Улс далайн түвш­нээс дунджаар 1600 мет­рийн өндөрт оршдог. Маш эмзэг хөрстэй орон. Мал аж ахуй гол­лодог. Хэрэв та бүхэн Мон­голын цаг агаарын өөрч­лөл­тийг мэдье гэвэл манай жирийн малчнаас асуу. Мал­чид маань Монгол орны бай­галийн өөрчлөлт, цөл­жилтийн асуудлыг маш сайн мэднэ.

Манай мал аж ахуй нүүд­лийн хэв маягтай. Хорин жилийн өмнө 25 сая толгой мал­тай байсан бол 50 сая шахуу малтай болсон. Гэтэл Монголын бэлчээр 25-30 сая толгой малын даацтай. Мөн Монголын голлох салбар уул уурхай. Уул уурхайгаа ашиг­лаж эхэлсэн нь байгаль орч­ныг эвдрэхэд нөлөөлж бай­на. Ер нь ч дэлхийн цаг агаар зургаан градус орчим өсөхөд л ургамал амьтанд сөр­гөөр нөлөөлнө. Тэгвэл сүүлийн жилүүдэд нэгээс хоёр градусаар нэмэгдчихлээ. Энэ талаар 130 орны төр зас­гийн тэргүүн өнгөрсөн жил Копингаген хотод уулзаж, ярилц­сан. Тэнд бүгд санал нийлээгүй ч цаг агаар хувьсан өөрчлөгдөж буй асуудалд нийтээрээ сэтгэл нэгдсэн. Одоо улс орнууд, олон улсын бай­гууллагууд энэ асуудлыг судалж, нэгдсэн байр суурьт хүрэх хэрэгтэй байна. Хүн алтыг уухгүй, усыг л ууна шүү дээ.

Би хүмүүст нэг л зүйл хэлэх дуртай. Томоор мөрөө­дөц­гөөе. Жижиг биш, том мөрөөдөж байж том зүйлийг бий болгоно. Одоо дэлхийн эрчим хүч бас том асуу­дал үүсгэж магадгүй бол­чихлоо. Заримдаа би утасгүйгээр эрчим хүчийг яаж дамжуулж болох вэ гэж мөрөөддөг. Онгоц нисч байгаа шиг машиныг ч нисдэг болгох юмсан гэж мөрөөддөг. Тэгэхээр цөл­жилт ихээхэн асуудал үүс­гээд байгааг би энэ удаа хэлэхийг зорилоо. Нэг стакан усаар шүдээ угаадаг болж, хэрэгцээгүй тохиол­долд илүү өрөөнийхөө тогийг дэмий асааж, үрэхээ больё гэж нэмж хэлмээр бай­на” гээд цөлжилт, бай­галь цаг уурын өөрч­лөлтийн талаар сэтгэл эмзэг­лэж явдгаа ярьсан юм.

Үүний дараа Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Эл­бэгдор­жоос багш, оюут­нууд сонирхсон асуултдаа хариулт авав. Тухайлбал “Та Байгаль нуурт шумбасан, харин Хөвсгөл нууранд хэзээ шумбах юм бэ” гэж оюу­тан асуухад “Байгаль нуур, Хөвсгөл нуур хоёр хол­боотой гэдэг. Мэдээж Хөвс­гөл нууранд шумбах нь миний мөрөөдөл боловч одоо­хондоо шумбах онгоц байх­гүй байгаа юм” гэж учир­лав.

Тэрбээр үргэлжлүүлээд байгаль экологид ээлтэй Мон­гол гэрийнхээ талаар багш, оюутнуудад ярьж өгнө лээ. “Монгол гэр арай жижиг­хэн, багталцахгүй юм биш үү” гэж асуухад Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж “Манайх Алтайн ууланд амьдардаг байлаа. Би эцэг эхээс наймуулаа. Дээрээ долоон ахтай. Аав, ээж, ах нар юу ярьж байгааг бүг­дийг сонсоно, бүгдийг мэднэ. Хүүхдүүдийнхээ дэр­гэд юу ярьж болох вэ, юуг ярьж болохгүй вэ гэдгээс авахуулаад хамт, ойр өссөний ач холбогдол, сурч мэдэх зүйл их.

Долоон ахын долоон аяга манайд байдагсан. Ээж маань бидний аяганд хоолыг яг тэгшхэн хувааж өгнө. Тэгэх­гүй бол надад хоол үлдэхгүй шүү дээ” гэж хэлээд зочдыг инээлгэж орхив. Цааш нь тэрбээр “Ээж маань малын сүүгээр 10 гаруй төрлийн цагаан идээ хийдэг байсан. Тэр нь их амттай. Бас ма­найх тэмээгээр нүүнэ. Тэмээ хавтгай тавхайтай мал болохоор хөрс эвддэггүй.  Харин коммунизм Монголын амьд­ралыг жаахан өөр­чил­сөн. Өнөөдөр манай малчид гар утсаараа хот руу залгаад ноолуур ямар үнэтэйг асуу­даг болжээ. Тэгэхдээ Мон­голын иргэдийн 50 хувь нь гэртээ амьдарсаар байгаа ч орчин үед хүмүүс олон өрөө сууцанд амьдрахыг илүүд үзэж байна. Охин нь нэг өрөөнд, хүү нь бас нэг өрөөнд. Охин, хүү хоёр кори­дортоо л тааралдах жишээтэй. Ийм хол, хөндий амьд­рал сайхан гэж үү” гэх­чилэн сонирхолтой, санаа авмаар зүйл олныг ярихад М.В.Ломоносовын нэрэмжит Моск­вагийн их сургуулийн багш, оюутнууд алга нижиг­нүүлэн байж амтархан сонс­сон юм.

Монгол Улсын Ерөн­хийлөгч Ц.Элбэгдорж тэр­гүүт­нүүд дэлхийн хэмжээний хүнд­тэй сургуулиас хөдөл­сөн даруйдаа бизнес форумд орол­цохоор Олон улсын худал­дааны төв рүү яарав­чил­лаа.

 

Хүнд үед нэг л гарц байдаг, тэр нь Оросын ард түмэн

Монгол Улсын Ерөн­хий­лөгч Ц.Элбэгдорж Мон­гол, Оросын бизнес хурал­даанд оролцох үеэрээ энэ үгийг хэлсэн юм. Үнэхээр ч зовох цагт нөхрийн чанар таниг­дана гэгчээр хувьсгал, шинэчлэлтийн хүнд хэцүү цаг мөчүүдэд Оросын ард түмэн л монголчууд бидний дэр­­гэд байсныг мартах учир­гүй.

Тэгвэл нефтийн хувьд өдгөө ОХУ-ын бүрэн хараат болс­ноо сүүлийн сар гаруйн хуга­цаанд илүү их мэдэрсэн Монгол Улсынхаа өмнөөс Орос ах нарыг аргадаж, учирласан өнгө аястай үг хэлж, нэг инээлгэж, нэг цөсийг нь хөөргөн байж бодол сэтгэлээ хуваалцсан төрийн тэргүүнээ өрөвдөхгүй байхын аргагүй. Ёстой л зөө­лөн нь хатуугаа иднэ гэгчээр сүүлийн 20-иод жилийн хугацаанд худалдаа, эдийн засгийн талбарт бараг шахуу түнжин тасраад байсан бид­ний холбоог эргүүлэн нэгт­гэхэд Монгол Улсын Ерөн­хийлөгчийн үг, үйл хөдлөл бүр сайн үр дүн авч ирс­нийг энд дурдах хэрэгтэй. Монгол, Оросын бизнес ху­рал­­даанд оролцсонЦ.Элбэг­дорж Ерөнхийлөгчийн хэл­сэн үгийг товчилбол ин­гэж өгүүл­сэн юм.

“Та бүхний бизнес чуул­ганд амжилт хүсье. Монгол, Оросын харилцаа, холбоо их онцлогтой. Монгол Улс бол хойд, урд хөршийн голд орш­дог хэдий ч хүнд үед нэг л гарц байдаг. Тэр нь Оросын ард түмэн. Өөрөөр хэлбэл бид цусаар гагнагдсан ард түмэн. Халх голд олон орос хүн монголчуудын тус­гаар тогтнол, эрх чө­лөөний төлөө халуун амиа өгснийг Монголын ард түмэн мартаагүй. Энхийн хөдөлмөр, сансрын уудамд ч бид хамтдаа л байсан. Өнгөрсөн жил би Байгаль нуурт шумбаж, энэ онд сансрын уудамд ниссэний 30 жилийн ой тохиож бай­на. Энэ утгаараа уул ус, байгаль дэлхийгээрээ ч бид холбогдсон хүмүүс. Гэхдээ шилжилтийн хүнд үед их зүйл өөрчлөгдсөн хэдий ч аль улс нь сайн вэ, аль улсыг бид түших хэрэгтэй вэ гэж ард түмнээсээ асуухад 60 хувь нь Орос гэж хариулдаг. Тэгэхээр дэлхийн олон орноос Оростой бид онцгой харил­цаа холбоотой гэдгийг энд дурдах нь зүйтэй.

Орост олон Монгол оюу­тан суралцаж, төгссөн. Үүний үр дүнд өнөөдөр ма­най төрийн албаны 70 хувь нь оросоор ярьдаг. Нэг хэсэг Орос, Монголын худал­даа, харилцаа тодорхой хэм­­жээгээр муудсан боловч одоо 1991 онтой дөхөж очиж бай­на. Нэг ёсондоо бид хөгж­лийн­­хөө шинэ зааг дээр ир­лээ.

1951 онд Монголд анхны галт тэрэг ирсэн. Тэр бол Монголын дэд бүтэц хөгжих эхний алхам болсон. Харин өнгөр­сөн жил бид төмөр замын бодлогоо шинээр боловсруулсан шүү дээ. Тэгэх­дээ өргөн, нарийн царигийн алийг сонгох вэ гэдэг асуудал дээр нэлээн мар­гаан үүссэн. Ингээд өргөн царигийг сонгосон. Бас 1949 оноос хойш төмөр замын гэрээ өөрчлөгдөөгүй. Энэ хугацаанд Оросын төмөр замд олон өөрчлөлт гарсан. Мөн хувь нийлүүлсэн “Улаан­баатар төмөр зам” нийгэм­лэг, “Эрдэнэт”, “Мон­голросцветмет” хам­тарсан үйлдвэрүүдэд өөрчлөлт өгсөн. Хил гааль дээр ч өөрч­лөлт гарсан боловч Хятадынхаас илүү Оросын гааль дээр удаж, хүндрэл гардаг нь нууц биш.

Би Орос, Монголын харил­цаа цаашдаа улам идэвх­жээсэй гэж хүсдэг. Оросын цахилгаан эрчим хүчний шугам, хийн хоолой Монголын гадуур биш тэг дундуур нь дайрч өнгөрөөсэй гэж боддог. Манайх гуравхан сая хүнтэй, хоёр том гүрний дунд оршдог улс. Шуудхан хэлэхэд бид нэгхэн сая тонн нефть хэрэглэдэг. Тэр нь та бүхэнд боломжтой зүйл. Сүүлийн үед манай улсад неф­тийн хомсдол үүссэнээс болоод уул уурхай, хөдөө аж ахуйн салбар зогсоход хүрээд байна. Манайх жижигхэн хэрэглээтэй улс шүү дээ. Бид үүрдийн хөршүүд, эндээс бид хэзээ ч нүүхгүй.

Манай монголчууд нэг сайн хуучин хөрш хоёр шинэ хөршөөс илүү хүчтэй гэж үздэг. Тэр хуучин хөрш нь та нар юм. Ямартай ч Монгол Улсын Ерөнхийлөгч та бүхнийг урьж байна. 1000 сонсохоор нэг үз гэдэг. Манай улсад зочлоод сайн түншээ олоорой. Хүн төрөлхтөн, ард түмнийхээ төлөө сайн сайх­ныг бүтээцгээе” гэж Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж Оросын бизнес­мэнүүдтэй бодол, сэтгэлээ хуваал­цахад тун таатайгаар хүлээж авсан юм.

Ер нь айлчлал хийнэ гэдэг өнгөн талаас нь харахад аятайхан ажил мэт боловч үнэн чанартаа амар­гүй даваа юм билээ. Үг, үйл хөдлөл бүхнийг нь хүний нутгийн улс нэвт шувт ажиглаж, хэлсэн, хийсэн бүгдэд нь онцгой ач холбог­дол өгнө. Тэр тусмаа саяхныг хүртэл хөгжлийн буурай оронд тооцогдож явсан улсын төрийн тэргүүн байна гэдэг тэгтлээ хүсэх зүйл биш боловч Монгол Улсын Ерөн­хийлөгч энэ удаа эд материалаар баян явснаас оюун ухаанаар цэлмэг байсан нь дээр гэдгийг Оросын ард түмэнд бодитоор харуул­лаа. Оросын ард түмэн мон­голчуудыг сонсдог болжээ.

Монголчууд сонсч байна, тэгэхдээ өөрийнхөөрөө шийдэж байна

“Монголчууд сонсч байна, тэгэхдээ өөрийнхөө шийдэж байна” гэсэн гарчигтай нийт­лэл манай улсын Ерөн­хий­лөгчийг ОХУ-д айлчилж байх үед хэвлэгдсэн юм. Оросын хэвлэлийнхний дүгнэл­тээр бол Монгол Улс сонсох нь сонслоо, гэхдээ асууд­лыг өөрийнхөөрөө шийдлээ гэж үзэж байна. Үнэхээр ч олон жилийн өмнөх Монгол Улс өөрчлөгдөж, дэлхийд тоог­дох хэмжээнд хүрсэн нь Ерөнхийлөгчийн энэ удаа­гийн айлчлалаас тод хараг­дав.

Ямар сайндаа “Путиний хааж чаддаггүй замыг Мон­гол Улсын Ерөнхийлөгч хаалаа” гэсэн утгатай нийтлэл Ерөнхийлөгчийн багийнхныг ОХУ-ыг зорих үеэр нийтлэгдэгдэх вэ дээ. Өөрөөр хэлбэл хамгийн дээд хэмжээний зочдыг л хүлээж авах үеэрээ ОХУ-ын хотууд авто замаа чөлөөлж өгч, Ерөн­хийлөгч Д.А.Медведев өөрийн­хөө амьдран суудаг Кремльдээ урьдаг юм байна. Энэ бүх хүндлэлийг Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдоржид үзүүлснийг бахархалтайгаар өгүүлэх нь зүй­тэй биз ээ.

 

Би өдөр бүр ийм эрч хүчтэй, залуу, чадварлаг удирдагчтай уулзаад байдаггүй

ОХУ-ын Ерөнхийлөгч Д.А.Медведевийн урилгаар тус улсад айлчилсан Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Эл­бэгдорж ОХУ-ын Холбооны хур­лын Холбооны зөвлөлийн даргын үүрэг гүйцэтгэгч А.П.Торшинтой уулзсан юм. Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж энэхүү айлчлал чухал ойнууд давхцаж буй жилд тохиож байгаагаараа онцлог болохыг дурдаад найрсаг дотноор хүлээн авсанд таларх­лаа илэрхийлэв.

“Монгол, Орос хоёр улсын харилцаа бол онцгой юм. Манай улсын хөгжил цэцэглэлт, тайван амьдралын төлөө Оросын цэргүүд амиа өгснийг ард түмэн маань мартаагүй. Бүтээн байгуулалт, хөгжил дэвш­лийн үед ч бидэнд Оросын ард түмэн олон талаар тусалж, хамтран ажил­лаж ирсэн. Монголоос, Орос улсад чухал хэрэгцээтэй олон мэргэжлээр боловсон хүчин бэлтгэж байсны үр дүн одоо ч гарсаар байна. Өнөөдөр манай улсад 40-өөс дээш насны хүмүүсийн бараг 70 орчим хувь нь орос хэлээр ярьдаг. Бид сансарт ч, далайн гүнд ч хамт байсан. Бидний энэ онцгой харилцаа шинэ хандлагаар хөгжиж байгаад би талархалтай байдаг.

Бүс нутгийн болон хил орчмын харилцаа хамтын ажиллагаа бидний хувьд чухал юм. Манай хоёр орны худалдаа эргэлтийн 70 гаруй хувь нь бүс нутгийн  хүрээнд хийгдэж байна. Бид орон нутгуудын, хөрш зэргэлдээ бүс нутагтай харилцах хүсэл эрмэлзлийг нь дэмждэг. Энэ талаар хамтарсан төлөвлөгөө боловс­руулж, амжилттай хэрэг­жүүлэхэд таныг дэмж­лэг үзүүлнэ гэдэгт итгэж байна.

Хүмүүнлэг, боловсрол, соёл урлагийн салбарын харил­цаа амжилттай эрчим­жиж байна. Холбооны хурлын Холбооны зөвлөлөөс зохион байгуулдаг Байгалийн эдийн засгийн форумд Монголын талаас жил бүр оролцсоор ирлээ. Энэ жил ч мөн Монголын төлөөлөгчид оролцох болно.

Хоёр орны харилцаа хамтын ажиллагаа олон салбарт хөгжиж байгаагийн дотор парламент хоорондын харил­цаа чухалд тооцогддог. Парламентын  төлөөлөгчид тогтмол харилцан айлчилж байна. Энэ жил Улаанбаатар хотод зохиогдсон Ази-Номхон далайн олон улсын Парламентын чуулганд ОХУ-ын Холбооны хурлын  дарга оролцсонд талархаж байна” гэж Ерөнхийлөгч Ц.Элбэг­дорж ярив. 

ОХУ-ын Холбооны хурлын Холбооны зөвлөлийн даргын үүрэг гүйцэтгэгч А.П.Торшин Монгол Улсын Ерөн­хийлөгчийн айлчлал амжилт­тай болж байгаад баяр хүргээд “Бидний хувьд Монгол Улсаас илүү ойр дотно хөрш байхгүй. Эрхэм Ерөнхийлөгч та манай хоёр ард түмэн сан­сарт ч, далайн гүнд ч хамт гэж сайхан үг хэллээ. Таны айлчлал хоёр улсын хооронд дипломат харилцаа тогтоосны 90 жилийн ойн хүрээнд хийгдэж байгаа нь санамсаргүй хэрэг биш. Энэ айлчлал, манай хоёр орны харилцаа хамтын ажиллагааг бүх талаараа шинэ утга агуулгаар баяжуулна гэдэгт би эр­гэлзэхгүй байна.

Би өдөр бүр ийм эрч хүчтэй, залуу, чадварлаг удирдагч­тай уулзаад байдаг­гүй. Таны хийж хэрэг­жүүлж байгаа бодлого үйл ажиллагаа Монгол Улсын хөгжил цэцэглэлтэд онцгой үүрэг гүйцэтгэнэ гэдэгт итгэж байна.  Украинчууд танаар төдийгүй таны гэр­гийгээр их бахархаж байсныг би сонссон.

Айлчлалынхаа хүрээнд  Орос орны төдийгүй дэл­хийн соёлын өвийн судалгаа, цуглуулгын төв бол­сон Санкт-Петербург, мөн Халимаг улсын Элстэй хотуудад айлчилж байгаа нь санамсаргүй хэрэг биш гэж би ойлгож байна” гэсэн юм. Уулзалтад оролцогчид ялангуяа дэд бүтэц, тээвэр, батлан хамгаалах салбарт хамтын ажиллагааг хөг­жүүлэх чиглэлээр харилцан ярилц­сан билээ.

 

Холбооны хурлын тухайд

ОХУ-ын парламент нь Холбооны хурал юм. Холбооны хурал нь Хол­бооны зөвлөл, Төрийн Дум гэсэн хоёр танхимаас бүрд­дэг. Холбооны зөвлөлд субъект бүрээс хоёр төлөө­лөгч, засаглалын гүй­цэт­гэх болон төлөөллийн  бай­гуул­лагуудаас тус бүр нэг төлөөлөгч сонгогддог юм бай­на. Харин төрийн Дум дөрвөн жилийн хугацаатай сонгогддог 450 депутаттай ажээ. Хол­бооны хурал нь байнгын ажил­лагаатай байгууллага билээ.

 

Айлчлал-3

Холыг ойртуулж, хоёрыг учруулсан манай Ерөнхийлөгчийн айлчлал

Монгол Улсын Ерөн­хий­лөгч Ц.Элбэгдоржийн ОХУ-д хийсэн энэ удаагийн айлч­лалыг ерөнхийд нь “Холыг ойртуулж, хоёрыг уч­рууллаа” гэж дүгнэж болох юм. Түүхийг эргэн сөхвөл 1921 оны 11 дүгээр сарын тав­ны өдөр Монгол Ардын Засгийн газар, Оросын Зас­гийн газар хооронд найрсаг харилцаа тогтоох тухай гэрээ байгуулагдаж, дип­ломат харилцаатай болсон төдийгүй 1922 онд хоёр улс Элчин сайдын яамдаа Улаан­баатар, Москва хотноо бай­гуулж байв. Хэдийгээр энэхүү гэрээний дэмж­лэг­тэй­гээр Монгол Улсын боловс­рол, соёл, шинжлэх ухаан, аж үйлдвэр, тээвэр, цахил­гаан эрчим хүч болон бүтээн байгуулалтын бусад салбарууд эрчимтэй хөгжих эхлэл тавигдсан ч сүүлийн хорь гаруй жилийн хугацаанд бид­ний найрамдалт харилцаа өнгөц төдийхөн болсон нь нууц биш. Зах зээлийн хүнд шуур­ганд хөл алдахгүйн тулд Монгол, Орос улсын аль аль нь хувиа борлуулж, довоо шар­луулахыг илүүд үзсэн нь бид­ний дотно харилцаа зугуйх­наар холдож, хөн­дий­рөхөд нөлөөлсөн байхыг үгүйсгэхгүй. Ямартай ч өнгөрсөн хорь гаруй жилийн хугацаанд наана­даж Орос “школ”-ыг сон­гох Монголын залуус ховордож, Орос руу бизнес хийх ганзагын наймаачдын цуваа БНХАУ-ыг зорих бол­сон билээ. Харин Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн энэ удаагийн айлчлал Орос, Монгол ах дүүгийн найрам­далт харилцааг сэргээж, харил­цааны шинэ шатанд авч ирсэн гэж болно.

Үнэхээр ч манай улсын Ерөнхийлөгчийн хэлсэнчлэн Орост олон монгол оюутан сурал­цаж, төгссөний үр дүнд өнөөдөр төрийн алба болон 40-өөс дээш насныхны 70 хувь нь оросоор ярьж байна. Нийтээрээ шахуу Орост боловсрол эзэмшиж, Орос хүмүүжлийг хүртсэн манай 40-өөс дээш насныхан биеэ авч яваа байдал, соёлч болов­сон чанар, шударга, шулуун зангаараа одоогийн залуусыг яавч дагуулахгүй. Тэгвэл ОХУ-ын Холбооны хур­лын Төрийн Думын дарга Б.В.Грызловын хэлснээр өнөөдрийн байд­лаар Орос улсад 1200 мон­гол оюутан сурч  байна. Айлч­­лалын үр дүнд ОХУ-д тэтгэл­гээр суралцах монгол оюутны квот 230-300 болж нэмэгдсэнийг ч дуулгахад илүүдэхгүй. Боловсролын салбарт ийнхүү холыг ойртуулж, хоёрыг учруулсан Ерөн­хийлөгч Ц.Элбэгдорж бараа эргэлт, худалдааны салбарт мөн ихийг ам­жуулав. Нэн түрүүнд Мон­гол Улсыг ажилгүй шахам болгоод байсан нефть ний­лүүлэлтийн асуудлыг тогт­вортой байлгахад ОХУ-ын Ерөнхийлөгч, Засгийн газ­рын дарга нарыг анхаар­лаа хандуулахад нөлөөлж чадав. Түүгээр ч барахгүй вакцинжсан, эрүүл малын махыг ОХУ руу тогтмол экспортолж, энэ салбарыг “атгах” гарцыг Монголын бизнесмэнүүддээ ойртуулж, холбож өгснийг тодотгох ёстой. Ер нь бол Монгол Улс, ОХУ хоорондын нийт бараа эргэлт 2010 онд 1169,3 сая ам.долларт хүрч, Монголын импорт 1090,2 сая ам.доллар, экспорт 79,1 сая ам.доллараар хэмжигдсэн бөгөөд алдагдал 1011,1 сая ам.доллартай тэнцүү гарсан байна. Манай хоёр улсын  худал­даа нийт дүнгээр жил ирэх тусам өсөн нэмэгдэж буй ч алдагдал их хэвээр байгаа нь дээрх тоо баримтаас тодхон харагдана. Энэ нь газрын тосны бүтээгдэхүүний хэрэг­цээг бараг 100 хувь Оросоос импортлон хангадаг, экспортын хувьд тээврийн өндөр зардалтай, Оросын талын гааль болон тарифын бус саад тотгор их, Монголын мах, махан бүтээгдэхүүнд хойд хөршийн тавих хорио цээр бий зэрэгтэй холбоотой гэнэ. Юутай ч гэсэн Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэг­дорж энэ бүх асуудлыг нааш­тайгаар шийдвэрлэх алхамуудыг хийж чадлаа.

Мөн Монголын төмөр замын дэд бүтцийг байгуулах, шинэч­лэх, Монгол-Оросын хувь нийлүүлсэн “Улаан­баатар төмөр зам” нийгэм­лэгийг санхүүгийн хувьд бэх­жүүлэн шинэтгэх, худал­даа-эдийн засгийн харилцан ажил­лагааныхаа дэд бүтэц, механизмыг сайжруулахад шаардлагатай алхам хийж, өөрийн нутаг дэвсгэрт ажил хэрэгч уур амьсгал, хөрөнгө оруулалтын орчныг боловс­ронгуй болгох, хоёр талын худалдаанд байгаа асуудал, түүний дотор гуравдагч орны зах зээлд бүтээгдэхүүнээ гаргахад дэмжлэг үзүүлэхийг харилцан ашигтай байх зарчимд тулгуурлан үр бүтээл­тэй шийдвэрлэхийг талууд зорь­сон юм. Хоёр орны Төрийн тэргүүн нар Монгол-Оросын хөрөнгө оруулалтын хамтын ажиллагааны зарим томоохон төсөл, түү­ний дотор Дорнодын бүс дэх ураны хүдрийн геологи хай­гуул, олборлох, боловс­руу­лах ажилд Оросын кор­по­рациудыг оролцуулах асуу­далд ч ихээхэн анхаарал хан­дуулав.

Цаг хугацааны хувьд багахан хожимдсон ч гэлээ Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Эл­бэгдорж, ОХУ-ын Ерөн­хийлөгч Д.А.Медведев нарын хамтарсан мэдэгдлээс товч­лон хүргэе.   

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: “Биднийг ОХУ хүндэтгэн хүлээн авч байгаад дахин гүн талархлаа илэрхийлье. ОХУ-ын Ерөнхийлөгч Д.А.Медведев 2009 онд Монгол Улсад төрийн айлчлал хий­сэн. Тэр үед бид хоёр орны хоорондох стратегийн түншлэлийг хөгжүүлэх талаар тохиролцоонд хүрсэн. Энэ айлч­лал үнэхээр түүхэн айлчлал байлаа. Түүнээс хойш Орос, Монголын бүх салбарын харилцаа маш идэвхтэй явагдаж байна. Нөгөө талаас миний энэ удаагийн айчлал түүхэн ойнууд тохиож буй жилд болж байгаагаараа чухал. Бид айлчлалынхаа хүрээнд худалдааны салбарыг тойрсон асуудлуудаар түлхүү ярилцсан. Энэ чиглэлээр цаашдаа хамтран ажиллах ажил олон байна.

Монгол Улсын хувьд газ­рын тосны бүтээгдэхүүнээр ОХУ-аас бараг зуун хувь хамааралтай. Газрын тосны бүтээгдэхүүний тодорхой хомсдолоос болж манай улсын газар тариалан, үйлдвэрлэл, уул уурхай, нийтийн тээвэрт хүндрэл үүсээд байна. Үүнд ОХУ-ын Ерөн­хийлөгч Д.А.Медведев онцгой анхаарал хандуулахаа илэрхийлсэн явдалд гүнээ талархъя.

Үүнээс гадна бид сая тодорхой гэрээнүүдэд гарын үсэг зурлаа. Цэрэг техникийн хамтын ажиллагааны хүрээнд манай зэвсэгт хүч­ний зэвсэглэл, техникийн шинэч­лэлд хамтын ажиллагааг үргэлжлүүлэх талаар торхиролцсон. Соёлын хам­тын ажиллагааны тухайд ОХУ-ын музей, архивт хадгалагдаж буй манай соёлын үнэт зүйлсүүдийг хам­тарч судлах боломжуудыг ярилцсан. Түүнчлэн бид ОХУ-ын их, дээд сургуулиудад монгол оюутнуудыг идэвх­тэй суралцуулах төлөв­лө­гөөтэй ирсэн. Энэ төлөв­лө­гөөгөө ч давуулан бие­лүүл­лээ. Цаашдаа ОХУ-д суралцах манай монгол оюутнууд бидний хамтын ажиллагааг үргэлжлүүлэн авч явах боловсон хүчин болж бэлтгэгдэнэ гэдэгт ит­гэж байна” гэсэн юм. Хоёр улсын Ерөнхийлөгчдийг хэв­лэлийнхэнд байр сууриа илэр­хийлс­ний дараа сэтгүүлчид асуулт тавьсан юм.

 

“Блүүмбэрг” агентлаг:

-“УБТЗ” хувь ний­лүүл­сэн нийгэмлэгийн асуу­дал дээр ямар тохиролцоонд хүрэв ээ. Мөн Оросын талыг Таван ­толгой, Дорнод зэрэг том төсөлд оролцоход Мон­го­лын төр хэрхэн нөлөөлөх бол?

ОХУ-ын Ерөнхийлөгч Д.А.Медведев: “Өнөөдөр бид их чухал хэлэлцээрт гарын үсэг зурсан маань төмөр замын салбарт хамтран ажил­лахтай холбоотой баримт бичиг байлаа. Бид­ний хамтын ажиллагаа хэд хэдэн хэсгээс бүрдэж байна. Тухайлбал бидэнд 1949 оны зургадугаар сард хийсэн үндсэн хэлэлцээр бий. Цаг хуга­цаа өнгөрөх тусам бүх зүйл хувьсан өөрчлөгдөж байгаа учраас “УБТЗ” хувь нийлүүлсэн нийгэмлэгийн дүрмийн санг нэмэгдүүлэхээр тохирсон. Ойрын үед бид шаард­лагатай хөрөнгө ний­лүүл­тийг хариуцах болно. Үүний дараа төмөр зам илүү алдагдалгүй ажиллах байх гэж найдаж байна. 

Мөн “УБТЗ”-ын үйл ажиллагааг ерөнхийд нь өөрчлөх асуудал бий. Үүний дотор дүрмийн сан­гийн хувийг өөрчлөх, “УБТЗ”-ыг хэн, хэрхэн удирдаж ажиллах вэ гэдэг асуудал орж байна. Бас бидний Монголын талтай хэлэл­цэж буй асуудалд Таван толгойн орд газрыг эзэм­ших тухай бий. Мэдээж нарийн ширийн, тодруулах асуудлууд байгаа учраас энэ талаарх хэлэлцээрээ цааш үргэлж­лүүлнэ. Монгол, Орос улсын аль алиных нь эрх ашгийг багтаасан шийдвэр гарна гэдэгт итгэж байна. Монголын удирдлага ойрын хугацаанд энэхүү орд газрыг хэн эзэмших вэ гэсэн шийдвэрийг гаргах байх. Бидний хувьд өөрсдийнхөө саналыг танилцуулсан. Цөм болон бусад салбарт хамтран ажиллах асуудлаар Ерөн­хийлөгчтэй тохирсноо ч хэлэхэд таатай байна” гэв. Д.А.Медведевийг байр сууриа илэрхийлсний дараа Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж сэтгүүлчийн асуултад хариулсан юм. Тэрбээр “Сая хэлсэн зүйл дээр нэмж хоёр, гурван хариулт өгье гэж бодлоо. Нэгдүгээрт, “УБТЗ”-ын асуудал дээр бид 1949 оны хэлэлцээрийг орчин үеийн шаардлагад ний­цүүлэн шинэчлэх нь зүй­тэй гэж тохирсон. Энэ­хүү хэлэл­цээртэй хол­боотой асуу­дал цааш үргэлж­лэхээр бол­лоо. Ер нь энэ хэлэл­цээрийг шинэч­лэх тухай маш олон асуудал дээр бид­ний байр суурь нэгдсэн. Хоёр­дугаарт, Монгол Улсад хадгалагдаж буй томоохон ордууд, ялангуяа Таван толгойн ордын хувьд Монгол Улсын Засгийн газраас зарласан тендерийг удахгүй дүгнэнэ. Энд ОХУ-ын тодорхой аж ахуйн нэгжийн оролцоо бий. ОХУ-тай хамтран ажиллах боломж гараасай гэж би чин сэтгэлээсээ хүсч байна” гэлээ.

 

“МҮОНРТ”:

-“Сүүлийн үед хоёр талын худалдаа эрчимтэй хөгжихийн зэрэгцээ хэмжээ нь ч нэмэгдэж байна. Гэхдээ хэлэл­­цээрүүдээс жинтэй үр дүн олж харахгүй байна. Өөрөөр хэлбэл саад тотгор аль талдаа байна вэ гэж би асуух гээд байна л даа. Саадыг арилгах боломж хэр бай­на вэ?

ОХУ-ын Ерөнхийлөгч Д.А.Медведев: “Та хэн буруу­тай вэ, юу хийх вэ гэсэн оросуудын дур­тай асуул­тыг тавилаа /инээв.сурв/. Гэхдээ дипломат ёсыг бодоод хэн буруутай вэ гэдэг асуудалд би хариулахгүй. Мэдээж ажил урагшлахгүй байгаагийн хувьд аль аль тал нь буруутай байж таараа. Өнөөдөр би Ц.Элбэгдорж Ерөн­хийлөгчтэй уулзахын өмнө баримт бичгүүдээ үзэхэд Монгол Улстай хийж буй Оросын худалдааны дээд хэмжээ 20 хувьтай байна. Зөвлөлт улстай харьцуулбал энэ тоо бага байх л даа. Бидний тухайд мэдээж өөрийн бараа эргэлтийн хэм­жээг нэмэгдүүлэхийг хүсч байна. Тэгэхдээ механик аргаар биш, харин бараа эргэлтийн чанарыг өөрчлөх хэрэгтэй. Энэ маань аль аль талдаа ашигтай байх хэрэгтэй гэж бодож байна. Тухайлбал Монгол Улсад үйлдвэрлэж буй хөдөө аж ахуйн бараа бүтээгдэхүүнийг импортлох нь бидний хувьд чухал. Цаашдаа ч бараа эргэлтийг илүү олон чиглэлтэй бол­гох тал дээр ажиллана. Юу хийх вэ гэдэг нь ч үнд­сэндээ тодорхой болсон. Уг нь “УБТЗ”, “Эрдэнэт”, “Мон­гол­росцветмет” хам­тарсан үйлд­вэрүүдээс авахуулаад хамтын ажил­лагааны түүчээ болсон сайн жишгүүд бий шүү дээ. Таван толгой, Уран гэсэн томоохон төслүүд дээр ч гэсэн хамт­ран ажиллаж чадвал бусад бизнесүүдийг араасаа татаад явчихаж болно” гэс­нээр хоёр улсын Ерөн­­хий­лөгчийн хамтарсан хэв­­лэлийн хурал өндөр­лөсөн юм. Монгол Улсын Ерөн­хийлөгч Ц.Эл­бэгдорж, ОХУ-ын Ерөнхийлөгч Д.А.Медведев нар тавдугаар сарын 31-ний өдөр Москвад ган­­цаарчлан уулзаж, өргөт­гөсөн хэлэлцээ хийснийг цухас­хан дурдахад ийм байна. 

Төрийн Думын төлөөлөгчид Монгол Улсад зочлохоор төлөвлөж байна

Оросын Холбооны Улсад айл­чилсан Монгол Улсын Ерөн­хийлөгч Ц.Элбэгдорж ОХУ-ын Холбооны хурлын Төрийн Думын дарга Б.В.Грызловтой уулзав. Ноён Б.В.Грызлов Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн айлч­лал амжилттай болж бай­гаад баяр хүргээд “Манай хоёр орны харилцаа, хамтын ажиллагаа  өндөр түвшинд хүрсэн гэдгийг тэмдэглэн хэлмээр байна. Орос Монголын парламент хоорон­дын хамтын ажил­лагаа мөн өндөр түвшинд хүрч байна. Парламентууд байн­гын хэлхээ холбоотой ажиллаж, парламент дахь бүлгэмүүдийн санаачилгаар ажлууд эрчимтэй  явагддаг. Энэ жил манай улсын Төрийн Думын төлөөлөгчид Монгол Улсад зочлохоор төлөв­лөсөн. Худалдаа эдийн засгийн хувьд өнгөрсөн оны байдлаар хоёр орны бараа эргэлт 1.2 тэрбум долларт хүрсэн. Энэ түвшинд хүрсэн нь дэд бүтцийн чухал төс­лүүдэд эерэгээр нөлөөлөх нь дамжиггүй. Тухайлбал төмөр замын шинэ төс­лүүдийг би энд онцолж хэлмээр байна” гэлээ.

Харин Ерөнхийлөгч Ц.Эл­бэг­дорж “Бидний уламжлалт найр­саг харил­цаа стратегийн түншлэлийн түвшинд хүрч хөгжиж байгааг онцлон хэлмээр байна. Монгол-Оросын харилцаа олон зууны түүхтэй, баялаг уламж­лалтай. 2011 он бид­ний хувьд түүхт ойгоор баялаг жил болж байна. Шинэ цаг үе шинэ нөхцөл байдал бидний өмнө эдийн зас­гийн шинэ асуудлуудыг шийд­вэрлэхийг шаардах боллоо. Хэдийгээр худалдаа эргэлтийн хэмжээ хэдэн жилийн турш хадгалагдаж байгаа боловч Монголын хувьд энэ нь тэнцвэргүй бай­саар байна. Тиймээс Монгол-Оросын чөлөөт худал­дааны хэлэлцээрт хүрэх болом­жуудыг судлах ажлыг эхэлсэн.

Бүс нутгийн хамтын ажил­лагаа бол манай хоёр орны харилцааны чухал хэсэг юм. 2011-2012 онуудад бүс нутгийн хөгжил, хамтын ажил­лагааны төлөвлөгөө батлагд­сан. Энэ төлөвлөгөө хэрэг­жих нь хоёр орны ард түм­ний хүсэл сонирхолд ний­цэх юм. Бүс нутгийн хамтын ажил­лагааны боломжуудыг ашиг­ласнаар экспортыг нэмэг­дүүлж, Монголын бараа бүтээгдэхүүн Оросын зах зээлд гарах боломж нэмэг­дэнэ” гэсэн юм.

Монгол-Оросын харилцаанд шинэ түлхэц өгнө гэж В.В.Путин үзэв

Оросын Холбооны Улсад айл­чилсан Монгол Улсын Ерөн­хийлөгч Ц.Элбэгдоржид тус улсын Засгийн газрын дарга В.В.Путин бараалхсан билээ.

ОХУ-ын Засгийн газрын тэргүүн В.В.Путин 2010 онд Мон­гол-Оросын худалдааны эр­гэлт 42 хувиар, энэ жил 50 хувиар өссөн гэсэн сайхан мэдээг тэмдэглээд Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн энэ удаа­гийн айлчлал Монгол-Оросын харилцаанд шинэ түлхэц өгөхөд чухал ач хол­богдолтой гэж үзэж бай­гаагаа онцлов.

Ерөнхийлөгч Ц.Эл­бэг­дорж яриагаа хам­гийн тул­гамд­сан асуудлаас эхэлсэн гэж болно. Тэр нь мэдээж ОХУ-аас Монгол Улсад нийлүүлэх түлшний хэрэг­цээ юм. Хэдийгээр Оросын дотоодын зах зээлд шатахууны асуудал багагүй үүсч байгаа ч ноён В.В.Путин “Роснефть” компанийн нөөцөөс даруй нийлүүлэх болом­жийг судалж үзэхийг Зас­гийн газрын орлогч дарга И.И.Сечин болон бусад холбогдох албаны хүмүүст үүрэг болгов. Тэрчлэн хувь ний­лүүлсэн Улаанбаатар төмөр замын хамтын ажил­лагаа, шинэчлэлт, цөмийн эрчим хүчний салбарт хамт­­ран ажиллах нь хоёр орны харилцааны чухал асуу­дал болохыг тэмдэглээд “Дорнод Уран” компанийн үйл ажиллааг эхлүүлэх бэлтгэлийг хангахад анхаарч ажиллахаар боллоо.

Мөн мал эрүүлжүүлэх хам­тарсан хөтөлбөр хэрэгжиж эхэлж байгаад хоёр тал сэт­гэл ханамжтай байгаагаа харил­цан илэрхийлэв. Оросын талаас үзүүлж буй 375 сая рублийн буцалтгүй тус­лам­жийн хүрээнд 37 сая тун шүлхийн вакцин, 22 ариутгалын машин ний­лүүлэхэд бэлэн болсноо ноён В.В.Путин мэдэгдсэн байна. Вакцины эхний ачилт болох дөр­вөн сая тун вакциныг ойрын үед ачихаар бол­сон юм. Монголын талын хүсэл­тээр Монголд бэлт­гэгд­сэн үхрийн махыг бай­цаагч явуулж шалгуулсан шал­галтыг үндэслэн ОХУ руу үхрийн мах экспортлох зөв­шөөрөл ойрын үед олгохоо мэдэгдсэнээс эхлээд Оросын Засгийн газрын дарга В.В.Путинтай амжуулсан олон ажлыг энд дурдаж бо­лох билээ.

Дэндүү их зовлон амссан Оросын ард түмэн

Ерөнхийлөгчийн айлчлал гурав дахь өдрөө ОХУ-ын Санкт-Петербург хотноо үргэл­жилсэн юм. Түүх, дурс­галын цогцолбор, музей арвинтай эртний энэхүү хотыг Ленинград гэдгээр нь бид илүү сайн мэднэ. Зурга­дугаар сарын нэгний өглөө 07.00 цагт Москва хотын “Ленинградский” галт тэрэгний буудлаас Санкт-Петербург хот руу хөдлөх “Сапсан” хурдан галт тэргэнд Монгол Улсын Ерөн­хийлөгчийн айлчлалын баг сууцгаав. Гурван цаг, 50 минут үргэлжилсэн хурдан галт тэрэгний аялал 10.50 цагийн үед өндөрлөж, Санкт-Петербург хотын “Московский” буудалд зогсолт хийсэн юм. Хөгжим, бүрээ нижигнүүлэн, сүртэй­хэн угтсан “Санкт”-чуудыг Санкт-Петербург хотын Зас­гийн газрын гишүүн А.В.Прохоренко, Санкт-Петербург хот дахь ОХУ-ын ГХЯ-ны Бүрэн Эрхт төлөөлөгч В.В.Запевалов нар “тол­гойлжээ”. 

Айлч­лалын баг “Мос­ковский” галт тэрэгний бууд­лаас шууд л Пискаревскийн цогцол­борыг зорив. Учир нь дэлхийн II дайнд амь үрэгдэгсдийн гэгээн дурсгалд зориулсан Пискаревскийн цогцолборт Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж зочилж, цэцэг өргөх ёстой бай­сан юм. Эрэмгий төрхтэй, хүчирхэг эмэгтэйн хөшөө бүхий энэхүү цэцэрлэгт хүрээ­лэн улаан цэцэг, ногоон моддоор нэлэнхүйдээ гоё­сон байв. Харваас гуниг, харуус­лыг илтгэх энэхүү цогцол­бор 900 шахам хоно­гийн турш Герман, Фин­ляндын бүслэлтэд байх­даа эр зоригтойгоор амиа алд­сан ленинградчуудын гэгээн дурсгалд зориулагдан баригд­сан билээ.

Хамгийн их зовлон амссан ард түмнийг нэрлэ гэвэл ленинградчууд гэж хэлж болохоор дэндүү сэт­гэл эмзэглүүлэм, харам­сал­тай түүх өгүүлсэн хөшөө, дурсгалууд өдгөө Санк-Петербург хотноо хад­галаг­дан үлджээ.

900 гаруй хоног буюу гурван жилийн тур­шид буслэлтэд байсан Ленинг­радын ард түмэн хөлд­сөн Ладого нуураар л дамжуулан хотыг хоол хүнс, эм тариагаар амь залгуулдаг бай­сан гэдэг.

1941 оны есдүгээр сарын найманд бүслэлтэд автах үед хоёр сая 489 мянган ленинг­рад­чууд байснаас гурван жилийн дотор нэг сая гаруй нь бөмбөгдөлт, өлс­гөлөнд нэрвэгдэж амиа алдсан гэх юм билээ. Мөн 1941 оны есдүгээр сарын наймнаас дайсны нисэх хүчин асар хүч­тэйгээр Ленинградыг бөмбөг­дөж эхэлсэн тухай баримт амь үрэгдэгсдэд зориулсан бяцхан музейд хадгалагдан үлджээ. Харин 1941 оны 11 дүгээр сарын 20-нд нэг хүнд ногдох талхны нормын доод хэмжээг 125 граммаар тогтоосон байна. Гурван жилийн дотор Ленинград хотод нэг ширхэг ч тэжээмэл амьтан, арьсан эдлэл үлдээгүй бөгөөд үслэг эдлэлийг хүртэл хоол хүнсэндээ хэрэглэдэг болсон тухай итгэмээргүй яриа түүхийн хуудаснаа үлдсэн байдаг. Өлсгөлөнгөөс болж өдөр дараалан амиа алдах ар гэрийнхнийхээ махыг хүртэл иддэг дээрээ тул­сан Ленинградын зов­лонт иргэд дайны хөлд үрэгдсэн үр хүүхдийнхээ цогцсыг бусадтайгаа сольж, хүнсэндээ хэрэглэдэг болсон гэх гунигт дурсамж сэтгэл өвтгөх­гүй байхыг аргагүй. Харин Пискаревскийн цогцол­борын хүйтэн чулуун хананд “Ажилчид, сурагчид, багш нар, сайн дурынхан бүгд нэгэн дуугаар “Бид үхлээс айхгүй, үхэл биднээс айна” гэж хэлсэн тухай сийлсэн байв. Бас “Өлсгөлөн, хүйтэн, харанхуй өвөл одоо ч мартагдаагүй” гэдэг үгийг тод томруунаар бичсэн бай­лаа. Яаж ч мартагдах билээ дээ.

Ленинградын гунигт түүх

Ленинградын бүслэлт бол дэлхийн II дайны хамгийн эмгэнэлт хуудас юм. Дайн тулааны түүхэнд дэлхийн нэг ч хот Ялалтын төлөө Ленин­град шиг ийм олон амийг төлөөгүй гэж болно. Энэ бүслэлтийн үеэр нэг сая гаруй хүн амь үрэгдэж, бараг төчнөөн тооны цэргүүд тулааны талбар болон хотын эмнэл­гүүдэд нас баржээ. Мөн олон арван хүн нүүлгэн шилжүүлэлтийн үеэр амиа алдсан юм.

Ялалтын 15 жилийн ойгоор буюу 1960 оны тав­дугаар сарын есөнд Пискаревскийн цогцолборыг 26 гектар газарт албан ёсоор нээсэн байна. Энэ цогцолборт ахан дүүсийн 186 булш бий. Өлсгөлөн, бөмбөгдөлт, буудлагад өртсөн хотын 420 мянган иргэн, Ленинградын хамгаалагч 70 мянган дайчин энд нойрсож байгаа аж. Пискаревскийн цогцолборын хаалган дээрх гантиг чулуун самбар дээр “1941 оны есдүгээр сарын дөрөвнөөс 1944 оны нэгдүгээр сарын 22 хүртэл Ленинград хотод 107158 бөмбөг шидэж, 148478 их бууны сумаар бууд­сан тухай өгүүлсэн байв. Үүний уршгаар 16744 хүн амь үрэгдэж, 33782 хүн шархадсан бөгөөд өлсгөлөнгөөс болж 641 803 хүн нас барсан” хэмээн сийл­жээ.

Таня Савичевагийн өдрийн тэмдэглэл

Ленинградын бүслэлтийн аймшгийг биеэр туулсан Таня охины өдрийн тэмдэглэл Дэлхийн II дайны нэгэн бэлгэ тэмдэг болж үлдсэн тухай ном товхимлууд  өдгөө бий. Ленинградын сурагч охин Татьяна Нико­лаевна Савичева 1930 оны нэгдүгээр сарын 23-нд төрсөн бөгөөд 1944 оны дол­дугаар сарын нэгэнд нас бар­сан юм.

Охин Ленинградын бүс­лэлтийн эхний өдрөөс л өд­рийн тэмдэглэл хөтөлж эхэл­сэн аж. Түүний тэмдэглэлийн дэвтэр ердөө есхөн хуудастай, үүний зургаад нь түүний ойр дотны хүмүүсийн нас барсан сар, өдөр бичээстэй байдаг.

Танягийн өдрийн тэмдэглэлийн хуудсууд

-1941 оны 12 дугаар сарын 28-нд Женя өглөөний 12 цагт нас барлаа.

-Эмээ 1942 оны нэгдүгээр сарын 25-нд өдрийн гурван цагт өнгөрөв.

-Лёка гуравдугаар сарын 17-нд өглөөний таван цагт нас барлаа.

-Авга ах Вася дөрөвдүгээр сарын 13-ны шөнийн хоёр цагт нас барсан.

-Авга ах Лёша тавдугаар сарын 10-нд өдрийн дөрвөн цагт өнгөрлөө.

-Ээж тавдугаар сарын өглөөний 7.30. /Охин ээжийгээ нас барсан гэж бичиж зүрхэлсэнгүй бололтой, зүгээр л ээж гэж бичээд он сар тавьжээ/.

-Савичевынхан нас барлаа.

-Бүгд  нас барсан.

-Таня ганцаараа үлдлээ.

Хожим буюу 1990-ээд онд Савичевын гэр бүлээс Нина, Миша нар амьд үлдсэн нь тогтоогджээ.

Хэн ч, юуг ч мартаагүй

Таня айлын хамгийн бага нь буюу тав дахь хүүхэд нь байжээ. Түүний эцэг “нэпман” хэмээн цөлөгдөж, тэндээ хорт хавдар тусаад 1936 онд нас барсан аж. Таня сайхан хоолойтой байсан болохоор дуучин болох байх гэж гэрийнхэн нь найдаж байсан гэдэг.

1941 оны хавар Таня гуравдугаар ангиа төгсчээ. Тэрээр Ленинградын бусад хүүхдийн адил хог цэвэрлэж, шатдаг лонх хийх шилэн сав цуглуулж байлаа. Гэрийнхэн нь ээлж дараалан нас барсаар ган­цаар үлдсэн эхний өдрөө Таня хөршийндөө хоно­­сон байна. Дараа нь тэр хамаатны эгчийндээ очив. Евдокия Петровна Арсеньева /Дуся/ хөөрхий охиныг гэртээ авч иржээ. Тэрээр охиныг халамжилж бай­гаа нэрээр тэдний гэрээс олон эд зүйл зөөсөн гэдэг юм билээ. Дуся ажилдаа явахдаа гэрээ цоожилж, охиныг гудамжинд үлдээдэг байв. Иймээс ядарч туйлдсан Таня заримдаа орцны шатан дээр унтчихдаг байжээ. Зуны сар гарсан ч Таня үргэлж даарч байсан учраас өвлийн хувцастайгаа явдаг байв. Дуся удалгүй охиныг Горький мужийн Хүүхдийн газар руу илгээсэн байна. Таня­гийн явж байсан цуваа хэд хэдэн удаа бөмбөгдөлтөд өртсөөр бүр 1942 оны наймдугаар сард Шатки тосгонд ирсэн гэдэг. Тэднийг угтахаар станц дээр олон хүн цугларчээ. Шатки руу шархдагсдыг олноор авч ирдэг байсан ч анх удаа Ленинградын бүслэлтэд байсан хүүхдүүд ирж байгаа нь энэ. Галт тэрэг зогссон ч хэн ч гарч ирсэнгүй. Хүүх­дүүдийн ихэнх нь орноос босох тэнхэлгүй байсан юм. Харин дотогш орж харсан хүмүүс шоконд орж, ухаанаа гээх шиг болжээ. Тэдгээр хүүхдүүд яс арьс болж, асар том нүдэнд нь гуниг хуралдсан байв. Эмэгтэйчүүд аймшигтай орилолдоход галт тэргийг дагалдаж явсан НКВД-ийн ажилтнууд “Тэд одоогоор амьд байгаа” хэ­мээн тайвшруулж байлаа. Хүмүүс шууд л эцсийн үмх талх, хүнсээ бариад гүйлдэв. Эцэст нь хүүхдүүдийг харуул манаа дагалдуулан байж Хүү­хэд асрах газарт хүргэж өгчээ. Учир нь хүний сайхан сэтгэл, талхны өөдөс хэт өлс­сөн хүүхдүүдийг алж ч мэдэх байлаа.

Хоол хүнс, эм тариа хомс­долтой байсан ч тос­гоныхон хүүхдүүдийг ар­чилж халамжилсаар бай­дал дээрдэв. Хүүхэд асрах газрын 125 хүүхэд бүгд тураалтай байсны дээр тав нь, түүний дотор Таня халдварт өвчтэй байжээ. Охины бие маш их муудаж, 1944 оны гуравдугаар сард тахир дутуу иргэдийн төвд очсон байна. Таня охин багадаа ясны сүрьеэгээр өвчилж байсан бөгөөд чийг бам, мэдрэлийн цочрол, дист­рофи зэрэг хавсралт өвчнүүд нь ужгирсан аж. Түүний толгой нь байнга өвдөөд зогсохгүй сохорсон юм. Ингээд өнчин хүүхэд асрах 48 дугаар Хүүхэд асрах газарт ирсэн хүүхдүүдээс ганцхан Танягийн амийг л аварч чад­сангүй. 

Монголын өв соёлоор гоёсон Эрмитаж

Монгол Улсын Ерөн­хийлөгч Ц.Элбэгдорж Мон­гол туургатны дэлхийгээр нэг тарсан түүх, өв соёл, хос­гүй ховор бүтээл, олд­воруудын эрэлд нэгэнт морд­жээ. Үүнийг ОХУ-ын Санкт-Петербург хотноо хийсэн Ерөн­хийлөгчийн албан ёсны айлч­лалаас төвөггүйхэн ойл­гож болно. Дэлхийн түүх, соёлын өвийг тэр чигт нь цуг­луулчихсан уу гэлтэй ховор нандин олдвор, бүтээл, дурсгалын зүйлсээр хотынхоо сан хөмрөгийг бая­жуулсан Санкт-Петербургт үзэж харах, ойлгож тогтоох юмс тун их. Тэр тусмаа мон­голчууд бидэн шиг хүн төрөлхтөний түүхэнд оруулсан хувь нэмэр олонтой атлаа түүх соёл, өв хөрөнгөө дивэн дэлхийгээр цацчихсан улсад өнгөрсөн үеэ судлах, мэдэх зүйл бишгүй.

Монгол Улсын Ерөн­хийлөгч Ц.Элбэгдорж дэл­хийн түүх, соёлын өв болсон энэ хотод зочилсон даруйдаа Пискаревскийн цогцолборт цэцэг өргөж, хүндлэл үзүүл­чихээд Эрмитажийн музейг зорьсон юм. Дэлхий даяар шагшигдаж, гайхагдаад байдаг энэхүү музейд Монголын гэх тодотголтой олдвор, үзмэрүүд олноороо байх аж.

Айлчлалын баг Монголын анхны төрт улс Хүннү эзэнт гүрний нэг хэсэг болох Алтан ордны дурсгал, Эрмитажийн ховор үнэт эдлэлийн сан хөм­рөгөөр зочлоход Ноён уул­наас олдсон Хүннү гүрний дурсгалууд, Чингис хааны хэрэглэж байсан хоёр мөн­гөн гэрэгэ, хаад ноёдын өв уламжилсан мөнгөн тамга, Зана­базарын бүтээсэн цут­гамал бурхан, XVII-XVIII зуунд Оросын эзэн хаадтай харил­цаж,  дипломат шугамаар тэдэнд илгээж байсан бэлгүүд, XIII-XIV зууны үеийн Монгол хаадын эд, өлгийнөөс авахуулаад нүд хужирлам үзмэрүүд хараа бэлчээж эхлэв. Ёстой л үзээд үзээд барамгүй, хараад хараад ханамгүй дэлхийн гайхамшгуудыг Оросын ард түмэн яаж ингэж нандигнан хадгалж чадав аа гэж өөрийн эрхгүй дуу алдмаар олдвор, бүтээлүүд шилэн хоргоны цаана бөөнөөрөө “бүгж” бай­лаа. Болдогсон бол “Энэ чинь Монголын өв хөрөнгө” гэж хэнэггүйхэн хэлээд хуу хамаад явчихмаар л тийм нандин үзмэрүүд энд байдаг юм билээ. Мэдээж дэлхийн улс гүрний түүх, соёлыг бүхлээр нь илтгэсэн өнө эртний өв хөрөнгүүд цаг хугацаа улиран одох тусам улам үнэд орох нь дам­жиггүй. Тэр хэрээр дэлхийн соёл, үүх түүхийг нэг дороос харж үзэх гэсэн жуулчид Санкт-Петербург хот дахь Эрмитажийн музейг зорих нь элбэгших биз ээ. Одоо ч олны хөл тасардаггүй энэ музейн байгуулагдсан түүх II Ека­терина Хатан хаанаас эхтэй.

Архитекторч Ж.Б.Валлен-Деламот 1767-1769 онд Нева мөрний эрэг дээр ёслолын хүлээн авал­тын танхим, хэд хэдэн зочны танхим, хүлэмж бүхий барилга барьсан нь XVIII зууны эцэст бүтээн бай­гуулсан төгс цогцолбор болс­ноор Бага Эрмитаж хэмээн нэрлэгджээ. Өөрөөр хэлбэл XVIII зуунд II Екатерина Хатан хааны хувийн цуг­луул­гаас үүсч, XX зуунд дэл­хийн хамгийн том музейн нэг болтлоо өргөжсөн гэдэг. Тодруулбал 1754-1762 онд Хатан хаан Елизавета Петровнагийн захиалгаар Өвлийн ордны барилгын ажлыг эхлүүлсэн бөгөөд найман жилийн туршид баригд­сан юм байна. Энэ нь Хатан хааны хаанчлалын төгсгөл, III Петрийн богино хугацааны хаанчлалын эхэн үед таарчээ. Екатеринагийн захиалгаар Их болон Бага Эрмитаж, Эрмитажийн театрыг бариулснаар өнөө үед “Улсын Эрмитаж” гэгдэх музей цогцолбор үүс­сэн гэнэ лээ. Эрмитажийг үүсгэн байгуулагчид зүй ёсоор тооцогддог II Ека­терина  соёл, урлагийн олон бүтээлийг цуглуулж эхэл­сэн нь уг музей бий болох үндэс суурь тавигдсан төдий­гүй  Эрмитажийн 350 гаруй тэнхимд гурван сая гаруй урлагийн бүтээл, уран зургийн цоморлиг хад­галагд­даг юм.

Ерөнхийлөгч Ц.Элбэг­доржийн айлчлалын нэг хэсэг болсон Монголын өв соёлтой танилцах, Мон­гол судлалыг хөгжүүлэх аж­лын хүрээнд Эрмитажийн му­зейгээр ороход Оросын ард түмэн өөрсдийн үүх түүхэндээ дэндүү харам, нандин хандаж ирсэн нь ажиглагдав. Зовж босгосон амьдрал болохоор ч тэр үү өнгөр­снөө мартах биш, дур­саж явахыг илүүд үздэг ч байж болох. Өвөг дээдсийнхээ гэсэн бүхнийг хямгадаад зогсохгүй дэлхийн ховор нандин олдвор, бүтээлүүдийг цуглуулж чадсан тэдний дэргэд монголчууд бид арга­гүй харалган, харанхуй улс юм гэж бодогдсоныг нуух юун. Нийтээрээ биш л дээ. Гэхдээ нэг хэсэг нь цуг­луулж ядаж байхад нөгөө хэсэг нь устгаж, үгүй хийж, бүр улсынхаа музейгээс хулгай хийснийгээ гадагш худалдсан гэх харамсалтай үйлдлүүдийг монголчууд өдгөө хийсээр л байгаа шүү дээ. Өвөг дээдсийнхээ үлдээ­сэн үнэтэй бүхнийг талаар нэг цацчихсан монголчуудын энэ мэт “тэнэглэл”-ийг дурдвал дуусахгүй биз.

 

8000 гаруй гар бичмэл хадгалагдаж байна

Ерөнхийлөгчийг Эрми­тажийн музейгээс гараад ОХУ-ын Шинжлэх ухааны ака­демийн дорно дахины гар бич­мэл судлалын хүрээлэнд зоч­лоход Монголын түүх, соёлын холбогдолтой олон дээж дэлгэн тавьсан байв. Нийтдээ манай оронтой холбоотой 8000 гаруй гар бичмэл хадгалагддаг юм билээ. Тус хүрээлэн Монгол суд­лалаар анх ажлынхаа гарааг эхэлсэн аж.

Үүний дараа I Петр хааны нэрэмжит хүн судлал, угсаатны зүйн музейгээр зочлов. Энд Монголын тансаг болон хосгүй ховор эд өлгийн зүйл, манай орны түүхээс өгүүлсэн, хэвлэлд нийтлэгдэж байгаагүй гэрэл зургуудыг үзэж сонирхсон юм. Музейд дэлхийн бүх орны түүх соёлыг харуулсан 42 мянган гэрэл зураг байдаг гэнэ.

Юутай ч Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Эл­бэг­дор­жийн айлчлал цаашид хоёр орны эрдэмтэд энэ чиглэлээр хамтран ажил­лах, Монголын түүх соёлын дурсгалуудыг судалж томоохон бүтээл туур­вих эхлэлийг тавьж буй­­гаараа ихээхэн ач хол­бог­долтой боллоо. Иймээс ч Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж тус хотын захирагч В.И.Матвиенког хүлээн авч уул­зах үеэрээ “Дэлхийн түүх соёлын арвин их сан хөмрөг болсон Санкт-Петер­бург хотод айлчилсан нь санаандгүй хэрэг биш. Танай хотод хадгалагдаж байгаа Монголын түүх, соёлд хамаарах хосгүй үнэт бүтээл, ховор үзмэрүүдийг хамт­ран судлах, хамгаалах, Мон­голын үзэгчдэд  дэлгэн үзүү­лэх, шинжлэх ухааны ажил­тан, эрдэмтэн судлаач­дыг харил­цан солил­цох хүсэл­тэй байна. Монголын түүхийн гэрч бол­сон ховор бүтээ­лүүдийг судлах, хам­гаалах ажлыг төрийн зүгээс тууштай дэм­жих болно. Бидний боловс­ролын сал­бар дахь уламж­лалт харил­цаа, хам­­тын ажиллагаа хад­га­лаг­даж байгаад бид баяртай байна” гэж ярьсан юм.

Монгол судлалыг Монгол төрөөс дэмжиж эхэллээ

Монгол Улсын Ерөн­хийлөгч Ц.Элбэгдорж Мон­гол судлалыг хөгжүүлэх, мон­гол­чууд Монголынхоо түүх, соёлыг алгаа харж байгаа мэт мэддэг болох боломжийг олгох, дэлхий дахинд сурталчлах зорилгоо энэ удаа амжилттай эхлүүлэв. Эхлүүлэв гэдгийн учир нь нь өвөг дээдэс, эх орныхоо үнэ цэнэ болсон өв хөрөнгө, түүх соёлыг дэлхийн өнцөг булан бүрээс эрж, хайх, эргүүлэн таниулах Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдоржийн эрмэлзэл энд хүрээд өндөрлөчихгүй нь тодорхой. Тэрбээр Ленинградын цагаан шөнийг үзэж хоносныхоо маргааш ОХУ-ын Монгол судлаачдын хамт өглөөний цай уунгаа санал, бодлоо хуваалцсан юм. Мэдээж Монголын талаас Бурхан шашинтны төв, Гандантэгчэнлэн хийдийн тэргүүн хамба лам Д.Чойжамц, Шинжлэх ухааны академийн дэд ерөнхийлөгч П.Нямдаваа, Түүхийн хүрээлэнгийн захирал С.Чулуун нар байлцав. Өмнөх өдөр нь Монголтой холбоотой олон музей, судалгааны төвүүдээр зочилсон болохоор сэтгэл нь ихэд ханасан Ц.Элбэгдорж Ерөнхийлөгч Монгол судлаачдад хандаж ингэж өгүүлэв.

“Санкт-Петербургийн хүрээлэн Европт Монголыг хамгийн анх судалж эхэлсэн Монгол судлалын төв юм. Европт төдийгүй дэлхийд анхных нь байх. Өчигдөр би Эрмитаж, Хүн судлал, угсаатны зүйн музей, Дорно дахины гар бичмэл судлалын хүрээлэнд очсон. Монголын түүх соёлын ямар их өв уламжлалын баялаг Санкт-Петербургт хадгалагддаг юм бэ гэж гайхлаа. Маш олон хүн Монгол судлалд ажил, амьдралаа зориулдаг юм байна. Тэд их зүйлийг хийжээ. Монгол судлал их сонирхолтой гэж би боддог. Бидний өвөг дээдэс дэлхийд алдартай хүмүүс байсан. Монголын түүхийг маш олон хүн уншдаг, сонирхдог. Ардчилсан шилжилтийн үед энэ сонирхол жаахан багассан байж болох юм. Одоо сэргэж байна. Монголын түүхийн тухай америк эрдэмтэн нэг ном бичжээ. Тэр нь хүмүүс хамгийн их уншдаг ном болсон тухай Нью-Йорк таймс сонинд бичсэн байсан. Улс орнууд хүндрэл бэрхшээлтэй тулгарсан үедээ өвөг дээдсийнхээ мэргэн ухааныг эргэн хардаг. Жишээ нь монголчууд Чингис хаан яаж тэр том, орчин  үеийн шинжтэй гүрнийг байгуулсан юм бол гэж эргэн санадаг. Тэр үед Чингис хаан хамгийн шилдэг ухаантнуудыг урьж, уран барилга, бичиг соёлоо хөгжүүлж байжээ. Гэтэл Чингис хааныг яагаад зарим хүн муугаар хэлдэг вэ гэвэл тэр үед орчин үеийнх шиг PR сурталчилгаа байгаагүй. Зөвлөлтийн эрдэмтэд Чингис хааныг олон талаас нь судалдаг байсан. Жишээ нь Лев Гумилов байна. Залуу ийм судлаач өдгөө олноороо төрж байна. Монгол Улс эрчимтэй хөгжиж байна. Залуу эрдэмтдэд судлах зүйл хангалттай олдоно гэдэгт итгэж байна. Судалгааны сайн бүтээлүүд гарахад өөр орны Монгол судлаачид сонирхоно. Германд, АНУ-д, Хятадад Монгол судлалын хүчтэй төвүүд бий. Ерөнхийлөгч Д.А.Медведевтэй өргөн хүрээтэй асуудлаар ярилцсан. Түүний нэг нь Монголын түүх, соёлын өвийн асуудал. Дмитрий Анатольевичаас хоёр орны эрдэмтдийн энэ талаарх хамтын судалгааг ивээн тэтгэхийг хүссэн. Тэрбээр зөвшөөрсөн. Одоо эрдэмтэд ажилдаа орцгоох хэрэгтэй. Ерөнхийлөгч миний бие, манай Засгийн газар хилийн чанад дахь Монгол судлал, Монгол судлаачдыг дэмжих бодлого барьж байгаа. Тэд  бол эртний болон орчин үеийн монголчуудын тухай мэдлэг, мэдээллийг түгээгчид учраас бид дэмжиж байгаа юм. Өнөө жил Монголын хувьд түүхэн том ойнууд тохионо. Монголын анхны төр улс Хүннү гүрэн үүсэн байгуулагдсаны 2220, Тусгаар тогтнолоо сэргээсний 100, Ардын хувсьгалын 90, Орос улстай дипломат харилцаа тогтоосны 90, Монгол НҮБ-д элссэний 50, Сансарт хамтарсан нислэг хийсний 30, Байгаль нуурын гүн рүү шумбасны нэг жилийн ой болох юм. Тиймээс Монголын түүхийг судалж байсан, судалж байгаа эрдэмтэд, тэдний бүтээлийг эргэн дурсахыг хүсч байна. Наймдугаар сарын 9-14-нд Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн ивээл дор Монгол судлаачдын чуулган Улаанбаатар хотод болно. Аль болох олон хүн ирж оролцоосой гэж бодож байна. Шинэ эрдэмтэд, судлаачидтай холбоо тогтоох боломж бүрдэнэ. Та бүхэнд Монгол судлалтай холбоотой санал байвал хэлээрэй. Эрмитаж, Хүн судлал, угсаатны зүйн музейд Монгол судлалын тасаг бий. Эдгээрийн үзмэрийг баяжуулах, шинэчлэх, өөр томоохон музейнүүдэд Монгол судлалын тасаг нээхийг хүсч байна” гэж хэлэв. Түүний хэлсэн үгнээс үзвэл Монгол судлалыг хөгжүүлж, Монголын өв соёлыг дэлхий дахинаа таниулж, сурталчлахын зэрэгцээ монголчуудад өвөг дээдэс, үүх түүхээ улам сайн мэддэг байхад нь туслах их аянд яаравчлан морджээ. Энэ талаар Монголын түүхийн хүрээлэнгийн захирал С.Чулуунтай цөөн хором ярилцсанаа хүргэе.

Монгол судлаачдын хувьд түүхэн айлчлал боллоо

-Монгол судлалыг хөг­жүүлэх, гадаад дахь Мон­голын өв соёлтой танилцах, Мон­голч эрдэмтэдтэй нарийн харил­цаа тогтоох ажлын хүрээнд та Ц.Элбэгдорж Ерөн­хийлөгчийн айлчлалын багт багтаад ирлээ. Айлч­лалын үр дүнг хэрхэн харж байна вэ? 

-Ерөнхийлөгч Санкт-Петербург хотноо өрнүүлсэн айлч­лалынхаа хүрээнд ОХУ дахь Монголын түүх, соёлын судалгааны ажилд нэлээн анхаарал тавьж, энэ чиглэлийн судалгаа явуулдаг эрдэмтэдтэй тусгайлан уул­залт зохион байгуулсан. Өөрөөр хэлбэл Монголын түүхийн холбогдолтой баримт мате­риалтай өөрийн биеэр танил­цаж, Монгол, Оросын эрдэмтдийн цаашдын хамтын ажиллагаанд ихээхэн анхаарал хандуулсныг онцлох хэрэгтэй. Дэлхийд гайхагддаг Эрмитажийн музейгээр ороход нь миний бие тодорхой хэсгүүдийг Мон­гол Улсын Ерөн­хий­лөгчид тайлбарлаж, танил­цуулсан. Ер нь бол дэлхийд байгаа Монгол судлалыг Монгол Улсын төрөөс дэмжих үүд нээгдээд зогсох­гүй Монголын болон Оросын судлаачид хамтран ажиллах боломжтой боллоо гэж ойлгож байна. Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн энэ удаагийн айлчлал Монгол судлаачдын хувьд түүхэн айлчлал боллоо.

-Санк-Петербург хот, тэр тусмаа Эрмитажийн музей­гээр ороход Монголын гэх тодотголтой олон үзмэр байдаг юм билээ?

-ОХУ болоод Санкт-Петер­бург хотод Монголын түүх соёлын судалгааны мате­риал хамгийн их хадга­лагдаж ирсэн. Европ төдий­гүй дэлхийд анхны том Мон­гол судлалын төв энд бий болсон гэж тодорхойлж бол­но. Монгол Улсын түүхийн материалууд Санкт-Петербург хотын дөрвөн газар үндсэндээ хадгалагддаг юм. Тодруулбал Санкт-Петербург их сургуулийн улсын номын сан, Оросын шинжлэх ухааны Дорно дахины гар бичмэлийн хүрээлэнгийн сан, Эрмитажийн улсын музейн Монголын тасаг, Хүн­нүгийн тасаг, Монгол ба Түвдийн фонд, мөн Петерийн нэрэмжит хүн суд­лал угсаатны зүйн музейн Монголын фонд гэсэн газруудад хадгалагддаг. Үүнээс гадна нэг чухал газар байдаг нь Оросын эзэнт хааны нэрэмжит Газар зүйн нийгэм­лэг. Энэ Газар зүйн нийгэмлэг XIX зууны дунд үеэс Монгол болон хээрийн судалгааг эрчимтэй явуулсан нь одоо ч хадгалагдаж бай­гаа.

Харин Эрмитажийн музейн хувьд монголчуудын холбогдолтой дөрвөн хэсэг байна. Нэгдүгээрт, Монголын тасаг,  хоёрдугаарт, Монголын их эзэнт гүрэн буюу Чингис хааны ууган хүү Зүчийн байгуулсан “Алтан ордон”-ын тасаг, гуравдугаарт, Монголын анхны төрт улс Хүннү гүрний тасаг, дөрөв­дүгээрт, өвөг дээдэстэй хол­боо­той явсан улс орнуудын түүх дурсгалын тасаг гэж байсан. Тэдгээрээс ОХУ-ын нутаг дэвсгэрээс олдсон Алтан ордны үеийн мөнгөн гэрэгэ, ноёдын эдэлж бай­сан хувцас, хэрэглэл, хатдын гоёл чимэглэлийг нэрлэж болох юм. Мөн Эрмитажийн алтан эдлэлийн фондоор Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийг зочлоход XVII-XIX зуунд хамаарах Мон­голоос Оросын талд бэлэг­лэсэн эд зүйлс байсан. Жишээлбэл цул алтан хэт хутга, хүрэл зэвсгийн үед ямар өндөр түвшинд хөгжиж байсныг харуулах урлагийн бүтээлүүд, Чингис хааныг амьд байхад бичигдсэн Чин­гисийн чулууны бичгээс эх­лээд олон сонирхолтой олдвор, дурсгалууд энд бий.

-Өөрийн тань хувьд Эрмитажийн музейд өмнө нь Мон­гол судлалаар ажиллаж байсан гэсэн. Хэдийнээс Монгол судлалаар ажиллаж эхлэв ээ?

-Би 2002 оноос хойш Монгол судлалаар ажиллаж байна. Ерөнхийдөө Мон­голын түүхийн эх сурвал­жийн судалгаагаар ажилладаг. Ялангуяа XVII, XVIII зууны үеийн түүхийн баримт, судалгаанууд энд арвин хадгалагддаг шүү.

-Түүхээ мэдэхгүй хүн ойд төөрсөн сармагчинтай адил гэдэг. Үнэхээр ч түүх, соёл гэдэг тухайн улс үндэстний хөгжил, хүн төрөлхтөнд эзлэх байр суурийг илтгэдэг байх?

-Монголд энэ жил түүхэн ойнууд тохиож байна. Мон­голын анхны төрт улс Хүннү гүрэн байгуулагдсаны 2220 жилийн ой тохионо шүү дээ. Хүннүчүүд төв Азийн түүхэнд  анх удаа нүүдэл­чдийн эзэнт гүрнийг байгуулсан гавьяатай улс. Ер нь Африк, Америк хоёроос бусад бүх улсад Монголын холбогдолтой материал бий. Ийм улс орон дэлхийд тун ховор. Тухайлбал Ромын Ватиканы музейд Монголын их хаадын захидал, Монголоор аялсан жуулчдын тэмдэглэл бий. За тэгээд Английн Бри­танийн музей, Солонгос, Япон, Иран, Казахстан гээд Монголын түүх соёлтой холбоотой материал байхгүй улс үндсэндээ үгүй. Тэгэхээр энэ нь монголчууд дэлхийд ямар байр суурьтай, ямар түүхэн үүрэг гүйцэтгэсэн ард түмэн бэ гэдгийг харуулж байна. Энэ их түүх, соёл, олдворыг дагаад Монголыг судалдаг судлаачид ч цөөнгүй бий болсон. Эдгээр судлаачдыг Монголын эрдэмтэд сүүлийн үед нэлээн анхаарч, идэвхтэй хамтран ажиллаж байна. Саяын айлчлалын хүрээнд цаашдаа Монгол, Орос эрдэмтэд түүх соёлын олон дурсгалыг хамтран судлах, шинэ судалгааны материалуудыг эргэлтэд оруулах боломж нээгдлээ.

-Монголчууд ер нь түүхээ хэр их сонирхдог ард түмэн бэ?

-Ер нь бол түүхээ сонирх­доггүй ард түмэн гэж байхгүй. Тэр дундаа монгол­чууд шиг түүх соёлын асар өргөн мэдээлэлтэй ард түмэн ховор. Захын хүн л түүхээ мэд­дэг. Гол нь үнэн бодитой мэдэж байна уу гэдэг чухал л даа. Тиймээс манай суд­лаачид түүхийн шинэ баримт, материал цуглуулах, түүхээ баяжуулахын төлөө ажилласаар байна. 

 

Дайны жилүүдэд ганц ч суманд өртөөгүй Буддын сүм

Умард Монголын Буриад ястаны ачит соён гийгүү­лэгч, ариун сүсэгт номч мэргэн Агваан Лувсан Доржиевын 1909-1915 онд бариул­сан Гүнзэчойнэй дацан­гаар Монгол Улсын Ерөн­хийлөгч Ц.Элбэгдорж Халимаг Улсын нийслэл Элстэй рүү нисэхийн өмнө зочилсон юм.

Дэлхийн II дайны үед эргэн тойрных нь бүх бай­шингуудыг бөмбөгд­чихөөд байхад сумны хэл­тэрхий ч тусаагүй гэх энэхүү жи­жиг­хэн дацангаас XIII Далай лам төрсөн гэдэг. Үндсэн­дээ Ар, Өвөр Мон­гол, Халимаг, Буриад ястануудын хандиваар бос­сон Гүнзэчойнэй дацан 1933 онд сүүлчийнхээ номыг хурж, 1938 онд бүрэн хаагд­сан гэх юм билээ. Ингээд Ленинград хотын хурлын шийд­вэрээр 1968 оны 11 дүгээр сарын 25-ны өдөр дацанг хотын соёлын өвд бүрт­гэжээ. Харин 1990 онд Оросын буддын шашны төлөө­лөгчдөд эргүүлэн өгснөөр Санкт-Петербург хотноо шарын шашны бяцхан өргөө гал голомтоо дахин бадраасан юм байна. 1993 оноос дацанг сэргээж, бурхан багш бүтээхийн зэрэгцээ буян номын ажлаа эхлүүлжээ.

Гүнзэчойнэй дацанг тэнд­хийн Монгол туургатнууд болон Санкт-Петербург хот­ноо ажиллаж, амьдардаг мон­голчууд ихэд нандигнан хайрладаг аж. Ямар сайндаа Эрдэнийн сүм гэж нэрлэх вэ дээ. Бас Буриад, Халимаг, Монголын маш нандин түүх, шастир, баримт бичгүүд энд хадгалагддаг гэж дацангийн лам нар өгүүлж байв. Европт оршдог гэдэг утгаараа олны сонирхлыг ихэд татах энэхүү дацангаар Монгол Улсын Ерөн­хийлөгчийг хүрэлцэн очиход лам нар мандал өр­гөж, маань хөгжөөсөн юм. 

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч цугласан олонд хандаж “Монгол ах дүү нарынхаа түмэн амгаланг айл­тгаж байна. ОХУ-ын Ерөн­хийлөгчийн урилгаар ОХУ-д албан ёсны айлчлал хийх үеэрээ түүх, соёлын том төв болсон Санкт-Петербург хотноо зочиллоо. Өнөөдөр их сайхан үйл явдал тохиож байна. XX зуун, 1900-аад оны эхээр манай Монгол, буриадууд цуглаж, Оросын хамгийн сүүлийн хааны зөвшөөрлөөр олгогдсон газарт буддын уламжлалыг хадгалсан сайхан сүм босгожээ. Энэ сүмийг босгоход наймдугаар Богд Жавзандамба маш их тусалж, дэмжсэн гэдэг юм билээ. Мөн Агваан Лувсан Доржиев, Чин ван Ханддорж гуай энэ сүмийг босгоход бүхнээ дайчилсан. Сайн ноён хан Намнандорж гуай Монголын шинэ Засгийн газар байгуулагдсаны дараа ОХУ-д айлчилж байхдаа ч энэ сүмээр орж, дэмжлэг үзүүлсэн түүхтэй. Бидний өвөг дээдэс, үе үеийн төр, шашны хүний буян, авшиг шингэсэн энэ сайхан газрыг авч яваа та бүхэнд ард түмнийхээ өмнөөс гүн талархсанаа илэрхийлье. Номын цагаан мөр, буян үр­гэлж арвижиж явахын өл­зийтэй ерөөлийг өөд өөд нь өргөн дэвшүүлье” гэсэн юм. Гүнзэчойнэй да­цан­­гийн лам нарыг ном хурс­ны дараа Монгол Улсын Ерөн­хий­лөг­чийг алсаас ч бол­тугай харахаар ир­сэн Монгол туур­гат­нууд дурс­галын зураг татуулсан билээ.

 

ОХУ-д суугаа Онц бөгөөд Бүрэн эрхт Элчин сайд Д.Идэвхтэн:

Уул уурхайн ашиг сонирхлын тэнцвэрийг оло­ход чухал алхам хийлээ

-Жинхэнэ шинэ агуулгаар ажиллах эрч хүчтэй боллоо-

ОХУ-д суугаа Онц бөгөөд Бүрэн эрхт Элчин сайд Д.Идэвх­тэнтэй Мон­гол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Эл­бэгдоржийн айлчлал болон бусад асуудлаар дэлгэрэнгүй ярилцсанаа хүргэе.

Монгол Улсын нэр хүн­дийг гадны орнуудад өр­гөх хүндтэй үүргийг хү­лээ­сэн манай элчин сайд Д.Идэвх­тэн эх орныхоо алдрыг даж­гүй сайн гаргаж яваа тө­дийгүй мундаг дипломатч гэдгээ айлчлалын үеэр илэр­хий харуулж байсныг дур­дах­гүй өнгөрч боломгүй. Хо­лын хүнээс үг дуул гэг­чээр Д.Идэвхтэн даргын яриа­наас олж сонсох зүйл мон­гол­чууд бидэнд олон бий биз ээ.

    

-Таныг ОХУ-д элчин сай­даар ажиллаж байх ху­га­цаанд Монгол Улсын Ерөн­хийлөгч Ц.Элбэгдорж бүрэн хэмжээний айлчлал хийлээ. Тэгэхээр айлчлалд та ямар үр дүн өгч байгаагаас яриа­гаа эхлэх үү?

-Монгол Улсын Ерөн­хий­лөгчийн айлчлал амжилттай болж өндөрлөлөө. Гол хэ­лэл­цээрийг ОХУ-ын Ерөн­хий­лөгч Д.А.Медведев, ОХУ-ын Ерөн­хий сайд В.В.Путин, мөн Оросын Төрийн Ду­мын дарга Б.В.Грызлов, Оро­сын холбооны хурлын дар­гын үүрэг гүйцэтгэгч А.П.Тор­шин нартай хийсэн. Айлчла­лын үр дүнд хэд хэдэн ба­римт бичиг дээр гарын үсэг зурлаа. Бас хэд хэдэн баримт би­чиг дээр гарын үсэг зу­рах нөхцөлүүд бүрдсэн. Ту­хайлбал Монгол Улсын иргэд ОХУ-ын газар нутаг дээр ажиллаж, амьдарч байх үедээ түр хугацаагаар хө­дөл­мөр эрхлэх эрх нээх ба­римт бичгүүдэд гарын үсэг зу­раг­дахаар боллоо. Хоёрдугаарт Монгол Улс ОХУ-тай 3500 орчим км нутгаар хиллэдэг. Энэ утгаараа бид нэг уул, усны ард түмэн гэж хэлж болно. Тийм учраас хилийн бүс нутаг дахь харилцааг өр­­гөт­гөх нь онцгой чухал. Үүн­тэй холбогдуулаад ОХУ-ын бүс нутгийн субъектүүдтэй Монгол Улс хамтарч ажил­лах чиглэлээр Засгийн га­зар хоорондын хэлэлцээр ой­­­рын үед байгуулагдахаар бол­­­лоо. Хэрэв энэ хэлэлцээр бай­гуу­лагд­вал хилийн зур­ва­саар чө­лөөтэй дамжиж, тэнд бизнес эрх­лэх боломж бүр­дэх юм.

Харин яг тодорхой бай­гуу­лагд­сан хэлэлцээрүүд гэ­вэл нэлээдийг нэрлэж бол­но. Тухайлбал манай улс ОХУ-тай цэрэг, техникийн хам­тын ажиллагаатай явж ир­сэн шүү дээ. Монголын бат­лан хамгаалах салбар үнэн хэрэг дээрээ ОХУ-ын тус­­ламж, дэмжлэг, ху­дал­даж авсан зэр зэвсгээр хан­гагд­­даг гэхэд хилсдэхгүй. Тэ­гэ­­хээр цэрэг техникийн хам­­­тын ажиллагааны хү­рээн дэх оюуны өмчийг хам­­­гаа­­лах Засгийн газар хоо­­рон­дын хэ­лэлцээр сая бай­гуу­лагд­лаа.

Түүнчлэн өргөн уу­дам нутгаар хиллэдэг улс ор­нууд хил орчмынхоо бай­галь орчныг хамгаалах зайлш­гүй шаардлагатай. Энэ шаард­ла­га­тай уялдуулаад Увс нуур орчмын хил дамнасан бай­галь орчныг хамгаалах тухай Зас­гийн газрын хэлэлцээр бай­гуулагдсан. За мөн Эдийн за­саг, хөрөнгө оруулалтын чиг­лэлээр нэлээн хэдэн хэ­лэл­цээр хийгдсэн. Юуны тү­рүүнд “Улаан­баатар төмөр зам” хувь нийлүүлсэн ний­гэм­лэ­гийн дүрмийн санг өргөтгөх агуул­гатай протоколыг 1949 оны Засгийн газар хоо­рон­дын нэмэгдэл болгож сая бай­гууллаа.

Ингэснээр Улаан­­баатар тө­мөр замын дүр­мийн сан нийт­дээ 250 сая ам.доллараар нэ­мэгдэж, тех­ник, үр ашгаа сайжруулах боломж бүрдэж байна. Энэхүү 250 сая дол­ларын тал хувь буюу 125 сая долларыг ОХУ-ын Зас­гийн газар “Улаанбаатар тө­мөр зам”-ын дүрмийн санд оруу­лах юм. Үлдсэн тал ху­вийг Мон­гол Улсын Зас­гийн газар ний­лүүлнэ.

Үүнээс гадна манай эдийн засагт мал аж ахуй чу­хал үүрэг гүйцэтгэдэг шүү дээ. Монголын малыг эрүүл­жүү­лэх юм бол ОХУ-д мах ма­хан бү­тээг­дэхүүн ний­лүүлэх сайхан боломж улам илүү нэмэгдэнэ. Тэгэ­хээр Мон­голын ма­лыг эрүүл­жүү­лэх­тэй хол­бог­дуулж Оро­сын Засгийн газраас 370 сая рублийн тусламж олго­хоор болсон байсан. Энэ тус­лам­жийн эхний ээлжийг ний­лүүлэх, тусламжийг ал­бан ёсны баримт бичгээр ба­­тал­гаажуулах протоколд Оро­сын хөдөө аж ахуйн яам, Мон­голын ХХААХҮЯ-ны удирд­лагууд гарын үсэг зур­лаа. Ингэснээр эхний ээл­жинд буюу зургаан сарын эх­ний хагаст багтаад 8.2 сая тун шүлхийн эсрэг вак­цин ний­лүү­лэгдэхээр болж байна. Ийм замаар сүү­лийн хоёр жилд багтаад нийт­дээ 37 сая тун вакцин Мон­голын мал аж ахуйд ОХУ-аас нийлүүлэгдэх юм бай­на. Дээрээс нь ариут­га­лын машин, тоног төхөө­рөмж аймаг болгонд нэг нэ­гийг нийлүүлэхээр болсон. Ер нь гэрээ хэлэлцээ бай­гуу­лаг­даагүй ч гэсэн цаашдын хам­тын ажиллагааг ямар ямар чиглэлээр өргөтгөх вэ, хам­тарч ажиллаж буй сал­ба­руу­дын­хаа үр ашгийг хэрхэн дээш­лүүлэх вэ гэдэг асуу­дал хоёр улсын Ерөнхий­лөг­чийн уулзалтын гол сэ­дэв байлаа. Тухайлбал “Эр­дэ­нэт” үйлдвэр, “Мон­голросц­ветмет” нэгдлийн үр ашгийг хэрхэн дээшлүүлэх вэ, шинээр төмөр замын сүл­жээ барих, уул уурхайн то­моохон орд газарт Оросын хөрөнгө оруулалттай ашиг сонирхлыг яаж багтаах вэ гэдэг асуудал дээр ярилцсан. Тэгэхээр харилцан бие бие­нээ ойлголцох том алхам боллоо гэж хэлж болно.

-Олон салбарт үр өгөөжөө өгсөн айлчлал болсныг хэн хүнгүй харж байлаа. Тэр тус­маа Ерөнхийлөгчийг ОХУ-д айлчлах үеэр Монгол Улс нефтийн хомсдолд бүрэн ут­гаараа орсон байсан. Энэ асуу­дал ч нааштайгаар ший­дэг­дэхэд нэмэр болсон байх? 

-Монгол орон ОХУ-аас нефть худалдаж авдаг. Ма­най улсын хэрэгцээний ба­раг 99 хувийг энэ улс ний­лүүл­дэг. Нэг ёсондоо бид нефть нийлүүлэлт дээр ОХУ-ын шууд хараат орон бол­сон шүү дээ. Харин сая дөрөв, тав­дугаар сард ди­зель түлш­ний нийлүүлэлт муудаж, до­­тоод зах зээлд хүндрэл гар­сан. Үүнээс болоод газар та­риа­лан, уул уурхай, ний­тийн тээвэрт ихээхэн саад бэрх­шээл учирсан. Энэ асууд­лыг манай Ерөнхийлөгч Оро­сын дээд удирдлагуудтай ярилц­сан. Ерөнхийлөгчийн айлч­ла­лын хүрээнд Монголын ЭБЭХ-ний сайд Д.Зоригт Москва хотод ирж, Засгийн газ­рын орлогч дарга Сейчин гуайтай уулзаад нефть бү­тээг­дэхүүнийг нэмэгдүүлэх та­лаар яриа хэлэлцээ хийсэн. Ер нь цаашдаа жилийн жилд дутагдалд ордог, үе үе та­салд­даг сөрөг үр дагаврыг б­агас­гахын тулд тогтвортой кво­тоор нефть бүтээгдэхүүн ний­лүүлж байвал яасан юм бэ гэдэг саналыг сая тавь­сан юм. Үүнийг Оросын бай­гуул­лагууд хүлээж аваад судалъя гэ­сэн.

Оросоос Монголд нефть нийлүүлдэг ганцхан “Роснефть” гэж байгууллага бий. Тиймээс Монголын тал Оро­сын бусад нефть ний­лүүл­дэг компаниудтай хам­тарч ажиллах санал тавь­сан. Үүнийг Оросын тал байж болох зүйл гэж үзсэн. Тэгэ­хээр манай бизнесмэнүүд өөрс­дөө идэвхтэй ажиллавал бу­сад компаниудаас нефть ний­лүүлэх боломжтой болж байна.

-Тухайлбал ямар ком­паниудтай хамтарч боло­хоор санагдав?

-Тухайлбал “ТNКВР”, “Газпромнефть” гээд нефть нэрдэг компаниудтай бизнес эрхлэгчид хамтарч ажиллах боломжтой. Ингээд яривал олон зүйлийг хөндөж болно. Товчилж хэлбэл айлчлал үр дүнтэй боллоо. Хоёр ул­сын дээд түвшний уулзалт тогт­молжилж байгаа нь Монгол, Оросын харилцааг өр­гөтгөх, сайжруулах сайхан болом­жийг нээж өглөө. Монгол Улсын Ерөнхийлөгч ОХУ-д айлчлал хийсэн нь хоёр ул­сын хамтын ажиллагаанд ши­нэ эрч хүч, шинэ боломж, ши­нэ чиглэл, салбарыг нээ­лээ гэж дүгнэж болно.

-Үнэхээр Монгол, Оросын ха­рилцаа шинэ түвшинд гарсан нь Ерөнхийлөгчийн айлчлалаас харагдаж бай­сан. Наад зах нь Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийг хү­лээж авч буй хүндэтгэлийн байд­лыг хараад бахархаж бай­лаа?

-Монгол, Орос бол мөн­хийн хөршүүд. Олон жилийн уламжлалт харилцаатай. Тийм учраас ОХУ-ын Ерөн­хийлөгч Монгол Улсын Ерөнхийлөгчид хүндэтгэлтэй хандаж, энэ удаагийн айлч­лалыг өндөр дээд хэмжээнд зохион байгуулсан. Ту­хайл­бал Монгол Улсын Ерөн­хийлөгч эртний түүхтэй Крем­лийн том зочид буудалд байр­лаж, Засгийн газраас тус­гай үүргийн галт тэрэг, онгоц гаргаж өгснөөр Санкт-Петербург, Элстэй хотод айлчлах боломжийг олгосон. Ер нь айлчлалд хандаж буй про­токолын арга хэмжээнүүд нь энэ айлчлалд үнэхээр өн­дөр ач холбогдол өгч буйг ба­тал­сан үйл явдал болсон. Нэг ёсондоо энэхүү айлчлал хоёр хөршийн найрамдалт ха­рил­цааг илтгэхийн зэрэг­цээ Ерөнхийлөгчдийн бие биендээ нөхөрсөг, найр­сагаар хандаж буйн сайхан илэр­хийлэл боллоо гэж бидэнд ойл­гогдсон.

-Бас нэг чухал асуудал бол бараа эргэлт. Гар ба­риад бугуй барина гэгчээр найрсагаар угтсан хойд хөр­шийнхөнтэй бараа эргэл­тийн асуудал дээр “даам” гарах нь манай улсын хувьд чухал байсан. Монгол Улсын алдагдалтай ажиллаж буй бараа эргэлтийн асуудлыг хэр­хэн сайжруулахаар бо­лов?

-Зөвлөлт холбоот улс гэж байхад гурав орчим тэр­бум ам.доллартай тэнцэх хэм­жээний бараа эргэлт хоёр улсын дунд жилдээ хийгддэг байжээ. Одоо бол нэг тэрбум 200 сая орчим долларын ба­раа эргэлт жилдээ хийгдэж бай­на. 2009 оны эдийн зас­гийн хямралаар энэ бараа эргэлт маань 40 орчим ху­виар буурсан. Харин 2011 онд бараа эргэлтийн алдаг­дал, бууралтыг нөхөж авч чадаж байна л даа. Гэхдээ Оросоос Монголд нийлүүлж буй барааны эргэлт их, Мон­го­лоос Орос руу ний­лүүл­дэг барааны хэмжээ бага байгаа. Тухайлбал Оро­соос Монгол руу нэг тэр­бум орчим төг­рөгийн бараа ний­лүү­лэг­дэж байхад Мон­голоос Орос руу 80-хан сая ам.долларын бараа нийлүүлэгдэж байх жишээтэй. Үүнээс болоод худалдааны алдагдал, зөрүү их байна. Тэгэхээр зөрүүг ба­гас­гах хэрэгтэй, Монголоос ОХУ руу нийлүүлэх барааны эргэлтийг үлэмж хэмжээгээр нэмэгдүүлэх шаардлагатай гэдэг асуудлаар хоёр улсын Ерөнхийлөгч, ОХУ-ын Зас­гийн газрын тэргүүн нарын хооронд яриа хэлэлцээ болсон. Аль аль талдаа “Энэ­хүү асуудалд хамтарч ажил­лая, Монголын гарал­тай бүтээгдэхүүнийг Оро­сын зах зээлд гаргахад та­ри­фын болоод тарифын бус саад бэрхшээлүүдийг арил­га­хад ямар арга хэм­жээ авах ёстой вэ гэдэг чиг­лэ­лээр ажлын хэсгийг байгуулъя” гэж тохирсон. Хэрэв энэ тохи­рол­цоо, яриа хэлэл­цээний үр дүнд Монголын бараа Оро­сын зах зээл рүү чөлөөтэй нэвт­рэхээр болчихвол ху­дал­даа­ны алдагдал шууд ба­гас­на.

-Тэгвэл Оросын зах зээлд монголчууд бидний ажил­лах орон зай хэр байна вэ гэд­гийг ОХУ-д суугаа Элчин сайдын хувьд ажиглаж үзэв үү? 

-Их сонирхолтой асуулт байна. Нээрэн бид манайд хө­рөнгө оруулаач, манай зах зээлд орж ажиллаач гэж зарлахын хажуугаар өөрс­дөө Орост ямар бизнес эр­хэлж болох вэ, ямар хө­рөнгө оруулалт хийх боломж­той вэ гэдэг асуудалд анхаар­лаа хан­дуулах нь чухал. Ийм асуудал манай бизнес эрхлэгчдийн ч сонирхлыг ихээхэн татдаг. Тэгвэл Монголын хөнгөн, хүнсний үйлдвэрүүдийн бү­тээг­дэ­хүү­нийг Оросын зах зээлд борлуулах боломж бий гэж хэлмээр байна. Ноос ноолуурын үйлдвэрийг Орост байгуулж, Оростой хам­тарч мах боловсруулах үйлд­вэрийг бий болгож болно шүү дээ. Мөн барилгын сал­барт манайхан багагүй турш­лага хуримтлуулах бол­сон. Түүнийгээ Сибирийн бүс нутгуудад хамтарч хэ­рэг­жүүлж болно. Гэх мэт­чилэн­гээр монголчуудад Ор­о­сын зах зээлд нэвтрэх өргөн боломж бий. Үүнийг ма­най бизнес эрхлэгчид хэрэг­жүүлнэ гэж найдаж байна.

-Хэрэгжүүлэх байх аа. Ингэхэд уул уурхайн сал­бар бидний хамгийн ха­рам бөгөөд хөндүүр сэдэв шүү дээ. Оросын талд шал­таглуулж, мун­даг­дуул­чих вий гэж хэн бүхэн зүрх­шээж яваа нь нууц биш. Энэ асуудал ч мөн Ерөнхийлөгчийн айлчлалын чу­хал сэдэв байлаа?

-Монгол орон ашигт малт­малын боломжийн нөөцтэй гэдэг нь сүүлийн үед тодорхой болж, гадны улс орнууд, тэр дотор хойд хөршийнхөн ихээхэн сонирхох болжээ. Ма­най говийн бүс нутагт асар их нүүрс, зэсийн орд илэрч, дэлхийд зарлагдсан шүү дээ. За бас зарлагдаагүй хэр­нээ судлагдчихсан олон орд говь нутгаар бий. Мон­голын газрын зургийг харах юм бол инээж буй хүний дүр зураг бүхий байршилтай ордууд нээгдсэн юм билээ. Smilling face гэж нэрлэдэг. Тэгэхээр үнэн хэрэгтээ манай Монгол Улс инээмсэглэсэн, ирээдүйтэй итгэлтэй орны дүр зургийг харуулж байна. Харин энэ их баялагт Оросын оролцоо байлгахыг хойд хөршийнхөн ихэд хүсч байгаа нь тодорхой. Таван толгойд хөрөнгө оруулъя, хамтарч ажиллая, эрдэс баялгийг га­даадын зах зээлд гаргахад төмөр зам дээр хамтарч ажил­лая гэсэн сонирхлуудаа илэр­хийлсэн. Энэ тухайд бид мэдээж ярилцах ёстой. Ер нь бид хойд, урд хөрштэйгээ харилцан ойлголцож байж эрдэс баялгаа тэдний зах зээ­лээр дамжуулж тээвэрлэх, тэд­ний зах зээлд борлуулах зайлшгүй шаардлагатай. Тэ­гэ­хээр нэг талдаа эрэлт хэ­рэг­цээ, хүсэлт, нөгөө тал­­даа Оросын сонирхол давх­­цаж байна гэсэн үг. Гэх­­дээ со­нир­хол давх­цаж бай­на гэлээ гээд өө­рийн­хөө ашиг со­нирх­­лыг алдаж болох­гүй. Өөрс­дийн ашиг сонирхлыг давуу байлгана гээд бусдын­хаа со­нирхлыг үгүйсгэж болохгүй. Иймээс ашиг сонирхлын тэнцвэртэй байдлыг бий болгох нь нэн чухал. Харин хоёр Ерөнхийлөгчийн уул­залт эдийн засаг, хөрөнгө оруу­лалт, уул уурхайн ашиг сонирхлын тэнцвэрийг оло­ход чухал алхам хийсэн гэж харагдсан.

-ОХУ-д хийсэн Ерөн­хий­лөгчийн айлчлалд та ийм дүгнэлт өгч байгаа бол Халимагт зочлоход нь юу бодож байв. Халимаг улс дахь Ерөнхийлөгчийн айлч­лал их халуун, дулаан бай­сан шиг санагдсан шүү?

-Одоогоос 400 жилийн өмнө бидний удам судар бо­лох монгол хэлтэн, баруун айм­гийн хүмүүс Ижил мөрөнг гаталж Астраханийн нэг талд ирж суурьшсан. Ха­ли­магууд энд ирж суурьш­санаас хойш ОХУ-д сайн дураараа нэгдэж орсон шүү дээ. Өнгөрсөн жил сайн ду­раараа нэгдэж орсны 400 жилийнхээ ойг халимагчууд тэмдэглэсэн. Хэдийгээр олон зуун жил өнгөрсөн ч гэсэн Халимаг түмэн өөрийн соёл, хэл, уламжлалыг хадгалж ир­сэн нь концерт, Монгол Ул­­сын Ерөнхийлөгчийг хү­лээж авсан ёс заншил, дайлж буй хоол унднаас нь мэдэг­дэж байна.

Халимаг улсад хийсэн Ерөн­хийлөгчийн айлчлал ерөн­хийдөө соёлын агуул­га­тай танилцах айлчлал юм. Соёлын утгаар танилцаж буйн хажуугаар бүс нутгийн хэмжээнд халимагийнхан Монголд очиж бизнес хийх, монголчууд Халимаг нутагт ирж худалдаа хийх боломж олгох зорилгоор бизнесийн төлөөлөгчид дагалдан ирж ажиллалаа. Энэ маань ирээ­дүйтэй, хамгийн сайн үр дүнтэй ажил болох байх гэж найдаж байна.

Сая Ерөнхийлөгчийн айлч­лалын хүрээнд бүс нутагт хам­тарч ажиллах Засгийн га­зар хоорондын гэрээний тө­сөл боловсруулагдсан. Хэ­рэв энэ гэрээ ойрын үед бат­лагд­вал бүс нутгуудтай, түүний дотор Халимаг улстай хамтарч ажиллах эрхзүйн үндэс бүрдэнэ. Ер нь их халуун, дулаан уур амьсгал­тай айлчлал байсан гэдэгтэй би санал нийлж байна.

-Юутай ч таныг ОХУ-д элчин сайдаар ажиллаж байх үед Ц.Элбэгдорж Ерөн­хийлөгч төрийн дээд хэм­жээ­ний айлчлал хийлээ. Энэ үйл явдал таны хувьд ол­зуур­хууштай байсан биз? 

-Элчин сайд нь суугаа оронд төрийн дээд удирдлага нь айлчилна гэдэг тухайн ул­сын харилцаанд их том бо­ломж олгож буй хэрэг юм. Элчин сайдын яам энэхүү үйл явдалд ихээхэн хүчин чармайлт гаргаж ажилладаг юм л даа.

Үндсэндээ би энд элчин сайдаар томилогдсоноос хойш жил зургаан сарын ху­га­цаа өнгөрчээ. Намайг эл­чинд томилогдсоноос хойших жил зургаан сарын хуга­цаанд УИХ-ын дарга Д.Дэм­бэрэл гуай, Монгол Улсын Ерөнхий сайд С.Бат­болд, Монгол Улсын Ерөн­хийлөгч Ц.Эл­бэгдорж нар айлчл­ал хий­лээ. Аливаа ийм айлч­­лал, ялангуяа дээд түвш­ний айлчлал хоёр ул­сын ха­рил­цаанд шинэ эрч хүч өгдөг.

Элчин сайд болоод Элчин сайдын яамны дипло­матч­дын гол үүрэг бол айлчлалд бэлтгэх, айлчлалыг ам­жилт­тай болгох, орол­цох, айлчлалын үр дүнд гар­­сан шийд­вэрүүдийг хэ­рэг­жүү­лэ­хийн төлөө чармайж ажиллах явдал. Тэгэхээр гар­сан шийд­вэрүүдийг хэ­рэг­жүү­лэх ажил бидэнд үлдэж байна. Өөрөөр хэлбэл айлч­лал дуус­сан гэж ойлгож бо­лох­гүй. Жин­хэнэ шинэ агуул­гаар ажил­лах эрч хүчтэй бол­лоо гэж ойлгож бол­но.

-Тэгэлгүй яах вэ. Танд улам их амжилт хүсье.

-Баярлалаа.

-Ингэхэд ОХУ дахь манай Элчин сайдын яаманд ямар асуудал тоочсон монголчууд их ирэх юм дээ?

-ОХУ-д нийтдээ 5000 ор­чим Монголын иргэн ажил­­лаж, амьдарч, сурч бай­на. Энэ 5000 гаруй иргэ­нээс 3000 орчим нь оюутан су­рагч, үлдсэн хувь нь ал­бан болон хувийн ажлаар Орост ирсэн хүмүүс байдаг. Эдгээр хүмүүсийн хамгийн гол тавьж буй асуудал бол ОХУ-д амьдрах хугацаандаа түр хөдөлмөр эрхлэх эр­х­тэй болох тухай юм. Энэ ут­гаараа манай хоёр улс иргэддээ түр хугацаагаар хөдөл­мөр эрхлүүлэх боломж олго­хоор хэлэлцээрийн түв­шинд ярьж буйг би түрүүн дурдсан. Мөн зарим хэсэг нь “Манай улс хөгжиж байна, би ер нь нутагтаа очиж амь­даръя” гэсэн сонирхлоо илэр­хийлдэг. Тэр утгаараа нутгийнхаа мэдээллийг авах, ямар боломж байгааг сонирхох, иргэний шинэ­чилсэн бүртгэлд хамрагдахыг чармайх болсон.

Гуравдугаарт сүүлийн үеийн хүүхэд, багачууд ОХУ-д суралцаж, боловсрол эзэм­ших юмсан гэсэн хүсэл эр­мэл­зэлтэй болжээ. Иймээс аав, ээжүүд, ерөнхий боловс­ро­лын сур­гуульд сурч буй су­ра­г­чид Оросын их, дээд сур­гуульд оръё гэсэн хү­сэл­тийг ихээр тавьж байна. Ялангуяа Оросын Засгийн газрын тэтгэлэгт хамрагдах юмсан гэ­сэн санал цөөнгүй ирдэг. Тэ­гэ­хээр бид эдгээр иргэддээ зөвлөгөө өгөх, хууль зүйн үнд­сүүдийг тайлбарлах, ха­рилцагч байгууллагуудыг хол­бож өгөх ажлуудыг хий­дэг юм.

-Тэтгэлэгт сургалтад хам­рагдагсдын квотыг нэм­сэн нь боловсролын салбарт оруулсан багагүй хувь нэмэр байх?

-Хуучин иргэний сургуу­лиу­дад жилдээ 250 хүүхэд эл­сүүлэх, тэтгэлэг өгөх хэ­лэл­цээртэй байсан. Энэ жил квотоо 300 болгож нэ­мэгд­үүлсэн. Цаашдаа ч бүр нэмэгдүүлэх боломжтой гэд­гийг хоёр улсын Ерөн­хий­лөгч ярилцсан. Одоогоор Оро­с­ын зөвхөн иргэний сур­гуульд манай улсын 1500 гаруй хүүхэд сурч бай­на гэсэн тоо бий. Үүнээс гад­на цэргийн сургууль, мөн ху­вийн зардлаар боловсрол эзэм­шиж буй залуучууд олон байна. Жилээс жилд тоо нь нэмэгдсээр л байгаа.

-Сайны хажуугаар саа­рыг ч хөндөх хэрэгтэй байх. Өөрөөр хэлбэл ОХУ-ын хуулийг зөрчиж, Монголын нэр хүндийг унагаж буй хү­мүүс бий л биз дээ?

-Тийм ээ. Бид олуулаа юм болохоор сайн нь ч бий, саар нь ч байна. Зарим нь амьд­рах замаа олж чадахгүй хулгай хийх, хэрэгт хол­бог­дох асуудал үүсэх л юм. Тэднийг Оросын хууль хя­налтын байгууллагууд шүүж, хэлэлцээд торгохыг нь торгож, хорих байгууллагаар дам­жуулж хү­мүүжүүлэх ар­га хэм­жээ­нүүдийг ч авч байна. Яг өнөөдрийн байд­лаар 14 мон­гол иргэн хуу­лийн бай­гууллагаар эрхээ хяз­гаар­луулах шийтгэл ав­сан. Мөрдөн байцаалтын ша­танд буюу түр хоригдож буй 24 иргэн байна. Ингээд үзэх юм бол 5000 орчим мон­гол иргэнээс 40-өөд хүн са­хил­га­гүйтэж. Тэглээ гээд бид сахилгүйтсэн ир­гэ­дээ цааш нь түлхэж бо­лохгүй. Иргэдийнхээ эрх аш­гийг хамгаалах ёстой. Зөв­лөгөө өгөх, орчуулагч шаард­лагатай бол орчуулагч гаргах, ялын хугацаа нь дууссан бол эх оронд нь буцаах зэрэг ажлыг зохион байгуул­даг. Харин эрх нь зөрчигдсөн иргэдийн хувьд гэвэл харьцангуй цөөхөн. Гол бэрхшээл нь хууль ёсоор бүртгүүлэхгүйгээр удаан хугацаагаар оршин суусан ир­гэн олон бий. Тэд хууль хяналтынхны анхааралд өртөх нь их учраас ямар ч байсан иргэнийхээ талд асууд­лыг шийдвэрлэхийн тө­лөө чармайн ажиллаж байна даа.