Нийтлэлч Л.Мөнхбаясгалан
Ф. ФУКУЯМАГИЙН ЗАХИАС
Монгол улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдоржийн АНУ-д хийсэн албан ёсны айлчлал хоёр өдрийн өмнө өндөрлөв. Газар зүйн хувьд алс хол ч Америк бол хамгийн ойрын хөрш мэт санагддаг болчихож. Ердөө л хөрш айлдаа ороод гарахын дайтай хэзээний танил, дотно Америк. Дэлхийн хамгийн хүчирхэг энэ улсад манай төрийн тэргүүн албан ёсны айлчлал хийж байгаа нь ч бидний хувьд тэгэх л ёстой юм шиг санагдах болжээ. Гэтэл манай хоёр улс ердөө л 1987 онд дипломат харилцаа тогтоож байж шүү дээ. Бас ноён Б.Обамаг Ерөнхийлөгчөөр сонгогдсноос хойш 150 гаруй орны төрийн тэргүүн уулзах хүсэлтээ тавьсан боловч тэдэн дундаас Монголыг ийнхүү сонгож онцгойлон хандсанд нь талархах ёстой юм байна. Үгүй ээ, тэндэнд талархах биш ийнхүү тоогдож байгаа өөрсдөөрөө бахархах ёстой юм байна. Азийн жижигхэн Монгол АНУ-ын гуравдагч хөршөөр тоогдож, Ерөнхийлөгч маань очсон газар бүртээ үнэлүүлж, бахархуулж явна гэдэг гайхалтай санагдлаа. Хүмүүс хэлэх л байх, “За айлчлал болгонд л Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайд нар хүндлүүлж байдаг биш үү ” гэж. Тийм нь тийм. Гэхдээ би төрийн тэргүүн нарын айлчлалыг бишгүй дээ л дагаж явсан болохоос Ерөнхий сайд нар хэрхэн айлчилдгийг үнэндээ мэдэхгүй юм. Энд онцгойлж хэлэхэд манай улсын Ерөнхийлөгчийн хувьд аль ч улсад хүндлэгдэх нэгэн үнэт зүйл байна. Тэр бол түүний намтар нь. Хэн ч хөндлөнгөөс гар дүрж зохиож дэгсдүүлээгүй зөвхөн өөрийнх нь туулж өнгөрүүлсэн амьдралынх нь бодит түүх. Тухайлбал, XXI зууны ардчилсан орны төрийн тэргүүн нүүдэлчин удмын малчин айлд эхээс наймуулаа төрж өсч мал маллан, шилбүүр эргүүлэн гүйж явсан гээд бод доо. За тэгээд 20 жилийн өмнө Монголд ардчилсан хувьсгалыг биеэр удирдан, ялуулж, Харвард төгсөж, хоёр удаа Ерөнхий сайд болж өдгөө бүх ард түмнээсээ Ерөнхийлөгчөөр сонгогдон ажиллаж явна гэдэг айхтар намтартай хүн Монголдоо бүү хэл Азидаа цөөхөн байдаг юм биш үү.
Ямартай ч саяын албан ёсны айлчлалын үеэр Ерөнхийлөгчийг танилцуулах бүртээ эл намтарыг нь бахархал болгон ярьж байсан америкчуудаас л санаа авлаа. Манайдаа бол Ерөнхийлөгчийнхөө намтарыг бүгд мэддэг ч харийн нутагт Монголын нэрийн хуудас бол явдгийг анзаардаггүй л байлаа шүү дээ. Тэд буу зэвсэгтээ хүрч, цус асгаруулаагүй Монголын ардчилсан хувьсгалыг Ази дэх жишиг ардчилал гэж үздэг юм байна. Одоогоос 21 жилийн өмнө Бирмд ардчилсан хувьсгал хийхээр оролдсон Аун Сан Су Чи гэрийн хорионд байсан бол түүнтэй яг адилхан хувьсгал хийсэн Ц.Элбэгдорж өнөөдөр Ерөнхийлөгчөөр ажиллаж байна гэж тодотгоод “Энэ бол Монголын Ардчиллын загвар юм” гэсэн танилцуулга сайхан л сонсогдож байсныг хэлэх хэрэгтэй.
Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж, тэргүүн хатагтай Х.Болормаа нарын АНУ-д хийсэн албан ёсны айлчлалыг ач холбогдлоор хэд хэд ангилан дүгнэж болохоор байна. Айлчлал эхэлсэн эхний өдөр Калифорни мужийн Сан Франциско хотод хөл тавьсан. Ерөнхийдөө энэ удаагийн айлчлал Сан Франциско, Фашингтон, Нью Йорк гэсэн гурван том хотод өрнөсөн бөгөөд айлчлалын ажлын хэсгийнхэн нэлээд том “тулгалтад” орсон ч “хориглон хамгаалалт”-аа сайн хийх шиг санагдсан. Цагаан ордны босгыг давахын өмнөх хоёр шөнө ямархуу хэлэлцээрүүд өрнөсөн хийгээд хэвлэлийн эрх чөлөөгөөрөө гайхуулдаг өнөөх Америкийн чинь “Фашингтон пост” сонины тоймч Цагаан ордондоо хэрхэн хов зөөснийг ч энд дурдахгүйгээр өнгөрч чадахгүй. Ямартаа ч айлчлалын салхийг хагалсан эхний уулзалт гайхамшигтай байлаа. Энэ бол алдарт Стэнфордын их сургуульд зочилсон явдал юм. Уг сургууль сургалтын чанараараа дэлхийд хоёрдугаарт ордог гэдгийг манайхан андахгүй байх. Тэртээ 1891 онд Калифорни мужийн захирагч асан Лиланд Стэнфорд хүүгийнхээ дурсгалд зориулан байгуулсан энэ сургууль өнөөдрийг хүртэл дэлхийг шагшуулж байгаа нь хүн чин зүрхнийхээ угаас юу ч хийсэн амжилтад хүрдгийн нотолгоо болон оршсоор байгаа билээ. Манай улсын Ерөнхийлөгчтэй алдарт сэтгэгч, судлаач профессор Фрэнзис Фукуяама, Ларри Даймонд, Майкл Армакост, Стефэн Краснер, Коит Блэккер, Беатрис Магалони нар уулзсан юм. Нөгөөх “Их задрал”, “Түүхийн төгсгөл ба сүүлчийн хүн”, “Төрийг бэхжүүлэх нь” зэрэг улс төр, нийгмийн тухай онолын номыг нь уншиж биширч явсан Ф.Фукуяама дүрээрээ сууж байна шүү. Ерөнхийлөгчийн хажуугаар л “Гарын үсгээ өгөөч, хамт зургаа авахуулчихъя” гээд үсрээд байлтай нь биш тэвчихээс өөр замгүй. Харин зургийг л ханатлаа авлаа. Бас “Ардчиллын амин сүнс” зэрэг шилдэг бүтээлүүдийн зохиогч, ардчилал судлалаар нэрд гарсан улстөр судлаач, зохиолч, Цагаан ордон , Төрийн департамент, Дэлхийн банк, Рузвельт Институт зэрэг газарт ажиллаж байсан профессор Ларри Даймонд зэрэгцэж суугаад Монголын ардчиллын тухай ярьлаа. Тэдний хувьд Монгол дахь ардчиллыг их л анхааралтай судалдаг бөгөөд Ф.Фукуяама бүр Монголын тухай ном бичээд бараг дуусч байгаа гэнэ. Тэдний хувьд Монголын ардчилсан хувьсгалыг удирдаж байсан хүнтэй уулзсандаа баярлаж байгаагаа бас илэрхийлсэн. Ерөнхийлөгчийн айлчлалаас онцолж чухалчилж үзэх хэсэг нь яах аргагүй энэ байлаа. Учир нь Ф.Фукуяама “Монголын ардчилал бол яах аргагүй жишээ авахуйц загвар юм. 20 жилийн өмнө ялсан танай ардчилал зүй ёсоор бэрхшээлтэй тулгарна. Тулгарсаар ч ирсэн. Би энэ талаар ном бичиж байгаа. Танай улс шилжилтийн үеийг маш зөв замаар туулсан. Орос, Хятад хэмээх хоёр их гүрний дунд танайх оршиж байна. Хүссэн хүсээгүй Хятад улсын эдийн засаг, улс төрийн нөлөө дэлхий нийтэд хүч түрэн орж ирж байгаа. Ийм үед танайх ардчиллаа хэрхэн зөв залуурдаж хадгалж үлдэх вэ, бас танай улс авлигатай хэрхэн тэмцэх нь ч бас чухал шүү” гэсэн юм. Тиймээ энэ бол Ф.Фукуяамагийн захиас байлаа. Улам бүр хүчирхэгжин буй урд хөршийнхөө нөлөөнд тэр чигтээ уусчихалгүй хэрхэн монголоороо үлдэж, цаг хугацаа ирэх тусам ардчиллаас мултран зугтаж буй Оросын өмнө бөхөлзөхгүй бардам байхын ухааныг бид өөрсдөөсөө олох нь. Яагаад гэвэл дэлхий нийтэд урд өмнө нь ийм жишээ, ийм туулсан зам, ийм түүх байхгүй. Газрын баялгаараа ертөнцийн анхаарлыг татаж байгаа энэ үед бид ардчиллаа хэрхэн хамгаалж цаашид хөгжүүлэн авлигаасаа яаж салахаа бид өөрсдөө мэдэх юм байна. Энэ бол дэлхий нийтийн өмнө бидний бүтээх түүх байх нь. Ардчилсан хувьсгал ялаад 20 жил өнгөрөхөд анх удаа ардчилсан Ерөнхийлөгчтэй болсон манай улсын Ерөнхийлөгчид дайсан Фукуяамагийн захиас энэ юм. Дараагаар нь Ерөнхийлөгчийг Hoover хүрээлэнгээр зочилоход үүдэн дээр нь АНУ-ын төрийн нарийн бичгийн дарга асан алдарт Ж.Шульц өөрийн биеэр угтан тоссон билээ. Нүдэнд дулаахан, дар мөрөөрөө ялимгүй бөгтөр атлаа нэг их танил эрхэм том алгаа тосон инээмсэглэн зогсож байсан нь домогт Ж.Шульц байлаа. Аль Рейгиний үед л Төрийн нарийн бичгийн даргаар ажиллаж байсан энэ эрхэм өдгөө 91 насыг зооглосон гэхэд ануухан байсан шүү. Тэрбээр 25 жилийн өмнө Гадаад хэргийн сайдаар ажиллаж байхдаа Монгол Америкийн харилцаанд чухал хувь нэмэр оруулсан тул энэ удаа Ерөнхийлөгчийн зарлигаар Алтангадас одонгоор шагнуулсан. За тэгээд эл хотод Монголын консулын газар нээж, “Google” –ээр зочилж хамгийн сүүлд хийсэн бүтээгдэхүүнтэй нь танилцсан гээд ажил их л байлаа. Гэхдээ л төрийн тэргүүний Сан Францискогоос эхлүүлсэн айлчлалын гол утга учир, үр дүнг Фукуяаматай холбох миний өнцөг энэ юм. Бидний туулж, бүтээж яваа нийгмийг, манай улсын өмнө тулгамдаад буй асуудлыг яг тэр чигээр нь хэдхэн үгээр багтааж хэлсэн агуу сэтгэгчийн үг холын хол Америкаас хамгийн ойрхон Монголд хандаж хэлсэн сургамж мэт санагдсан. Ерөнхийлөгчийн айлчлал Сан Франциско хотоос Фашингтон хотод хэрхэн өрнөсөн Цагаан ордон ямархуу тулгалт хийсэн зэргийг даваа гаригийн дугаараас үргэлжүүлэн уншаарай.
