“Ярилцъя” та бүхэнтэй Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн Гадаад бодлогын зөвлөх Л.ПҮРЭВСҮРЭНГ уулзуулж байна.  

-Та бол Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн Гадаад бод­­­логын зөвлөх. АНУ-д хий­­сэн албан ёсны айлч­лалыг хэрхэн дүгнэж байгаа бол. Айлчлалын хүрээнд сэтгүүлчдийн  нэвтэрч ча­даагүй олон уулзалт, арга хэмжээ болсон?

-Хэвлэл мэдээллийн хэ­рэгс­­лүүдээр айлчлалын та­лаар нэлээн мэдээлсэн байх. Өөрөө бас газар дээр нь ажил­ласан сэтгүүлчийн хувьд маш их мэдээлэл цуглуулсан байх гэж бодож байна. Гэхдээ л “Хөшиг­ний цаана их юм бол­дог” гэдэг нэг үг байдаг л даа.

-Тийм болохоор л?

-Хоёр орны Ерөнхийлөг­чийн уулзалтын хувьд бол үнэхээр онцлог уулзалт болсон гэж үзэж байгаа. Ерөнхийлөгч Оба­­ма­тай өмнө нь манай Ерөн­хий­лөгч олон улсын хур­луудын үеэр хоёр ч удаа уул­заж, товч­хон ярилцаж бай­сан. Мэдээж уулзалтад бэлт­гэдэг бүхэл бүтэн баг ажил­ла­даг. Гадаад хэргийн яам, Ерөн­хийлөгчийн зөвлөхүүдийн хэм­жээнд зохих бэлтгэлийг ханга­даг зарчим байна. Ямар сэдэв ярих вэ гэдгээс эхлээд. Дээ­рээс нь яг хоёр хүн уулзаад нүүр тулаад ярина гэдэг бол өөр л дөө. Цэвэр тэр хувь хүний өөрийнх нь авьяасаас шалт­гаалж тухайн уулзалтын ерөн­хий уур амьсгал шийдвэр­лэгд­дэг. Хувь хүний чанараас, хувь хүний хүн татах чадва­раас их юм шалтгаална. Энэ дээр бол манай Ерөнхийлөг­чийн хувьд Обаматай маш сайн ярьсан. Таарсан хүн гэж байдаг шүү дээ. Нэг тийм эв нийлсэн. Тэрэн шиг л бүх юм онцгой зохицсон уул­залт бол­сон. Мэдээж уулзалтад бэлт­гэдэг тактик гэж байна. Оба­ма юу сонирхох вэ, ямар­хуу чиг­лэ­лийн юм ярьж байгаа билээ, дотоодынх нь улс төрийн бай­дал ямар байна. Гадаад бод­логодоо ямархуу акцент өгч байна гээд бүгдийг нь судалж бэлтгэнэ. Дээрээс нь Ерөн­хийлөгч өөрөө үнэхээр Обамаг татах сэтгэл зүйн шинжтэй бэлтгэлүүдийг сайн хийсэн байсан. Хамгийн энгийн жишээ гэхэд Ерөнхийлөгч “Та бид хоёрт ижил зүйл бий” гэж хэлж байх жишээтэй. Нөгөө талаас юу билээ гээд тэр дор нь асууж байгаа юм.

Дотроо та бол хар арьстан гэр бүлээс гаралтай, би бол бас малчны хүүхэд ч гэх юм уу нэг тиймэрхүү зүйл ярих гэж байна гэж ч бодож байсан байж мэдэх юм л даа. Тэгэхэд Ерөнхийлөгч “Бид хоёулаа Харвардын төгсөгч” гээд л хэлэхэд шал өөр болоод нүд нь гэрэлтээд ирж байх жи­шээтэй. Харилцааны ийм жи­жиг гэлтгүй деталиуд хүмүү­сийн яриаг илүү ойр, илүү амтлаг, илүү дотно болгож өгдөг.  Тэрний л нэг тод жишээ. Дээрээс нь Ерөнхий­лөг­чийн байгаль орчны асуудлаар барьж байгаа байр суурь, эрчим хүчний асуудлаар барьж бай­гаа байр суурь, өөрийнх нь хувь лидерийн түүх гээд олон талаар судалсан байна лээ. Ерөн­хий­лөгч ч Обамагийн амжилт­тай хэрэг­жиж байгаа бодлогуудыг цохон тэмдэглэж, харилцан байр сууриа солилцож, нэлээн ярилцсан. Яриа бол үнэхээр аятайхан болсон л доо. Хуга­цаа­наасаа хамаагүй илүү сунаж ярилцсан. Ерөнхийлөгч жишээ нь Монголын говийн талаар дэлгэрэнгүй ярьсан. Энэ талаар  хэвлэл мэдээл­лийн хэ­рэгс­лүүдэд тэр болгон тэмдэглэг­дээгүй байна лээ. Хоёр Ерөн­хий­лөгчийн хэм­жээнд ярьсан нэлээн том асуудлын нэг бол “Монголын говь”-ийн асуудал байсан. Байгаль орчны асуудал, үнд­сэн­дээ цэвэр эрчим хүчний асуудал юм даа. Үнэхээр эрчим хүч гэдэг бол хүн төрөлх­төний хөгжлийн чухал түлхүүр. Үүнийг ашиглахаасаа өмнө бай­гальд хоргүй ашиглах асуудал дээр бол асар хүчтэй бодлого явуулах ёстой. Зүгээр нэг цэвэр эрчим хүчний тухай асуудал биш. Манай бизне­сийнхэнд бол олон чухал санаа байна гээд ярихад Обама хэлж байсан. Таныг байгаль орчны асуудал дээр үнэхээр зүтгэж байгаа гэж мэднэ гэж хэлж байна лээ. Тэгэхэд нь та Монголын говь гэж төсөөлөх үү. Тэр бол 300 илүү хоног нартай, ер нь бол хүн амьтан сийрэг суурьшсан ийм бүс. Энэ бүсэд нарны энерги, сал­хины энерги ашиглаад бид бараг эрчим хүчний гол хэрэг­лэгч болоод байгаа Хятадыг хан­гах ийм ирээдүйн том төс­лийг хэрэг­жүүлж болно ш дээ гэхэд Обама маш их дэмжин хүлээж авч байсан.  Иймэрхүү ши­нэ санаа нэлээн хөндөгдсөн. Өөр нэг яригдсан зүйл бол ардчилсан Монгол Улс гэдэг сэдэв байлаа. Энэ асуудал дээр Обама ихээхэн анхаарал тавьж, асууж байсан. Та яаж 20 жилийн өмнө тэр хүйтэнд жагсч байсан юм, яаж тэр коммунист дэглэм гэдэг юмыг цус гаргалгүй түлхэн унагааж байсан юм. Төв Азийн орнуу­дад бол танай туршлага үнэхээр чухал. Үүнийг үзээд өн­гөр­сөн хүмүүсийн хувьд, ялан­гуяа тэр тэмцэл дунд явж ирсэн таны үгийг сонсох, турш­лагыг тань судлах асуудал асар чухал гэж онцолж байсан. Одоо ингээд Ардчилсан орнуу­дын хам­тын нийгэмлэгийг танай улс тэргүүлж ажиллана шүү дээ. Үүн дээр та энэ туршлагаа таниулж, үнэхээр лидер гэдгээ харуулж энэ бай­гууллагыг авч яваач, туг нь болж яваач ээ. Энэ дэлхийн түмэн бүгд адилхан үнэт зүйл нэгтэй. Тэр нь ардчилал, хүний эрх, төрт ёс юм. Үүн дээр таны үүрэг оролцоо чухал байна гэж Оба­ма биечлэн хүсэлт гарга­сан.

-Ерөнхийлөгчийн айлч­ла­лын бүрэлдэхүүнд ажил­ла­сан сэтгүүлч мөртлөө Ерөн­хийлөгчийгөө тэр том шагнал авахыг мэдээгүй бай­­сан. Та нар урьд нь мэд­сэн байсан уу. Бас бидэнтэй адил мэдээлэлгүй байв уу?

-Энэ үйл явдал бол яах аргагүй айлчлалын үеийн хамгийн том сюрпризийн нэг байсан. Бас хэчнээн хэвлэл мэдээллийн эрх чөлөө хөгжсөн өнөөгийн орчин нөхцөл ч гэлээ зарим нэг хэмжээгээр далд байлгах юм гэж байна л даа. (инээв)  Энэ шагналыг манай Ерөнхийлөгчид гардуулах болс­ноо нэлээн хэд хоногийн өмнө манай талд мэдэгдсэн байсан. Танай Ерөнхийлөгчид ийм том шагнал гардуулна. Гардуулсны дараа үг хэлээч ээ гэж. Энэ бол өөрөө асар том нэр хүндтэй шагнал. АНУ-ын Ерөн­хийлөгч Клин­тон, Син­гапурын Ерөнхий­лөгч авч байсан. Бан Ги Мун авч байсан. Сока Солагийн ерөн­хий­лөгч авч байсан. Азийн бод­лого руу хандсан жинтэй байр суурь баримталж байгаа, Ази тивдээ жинтэй үүрэг гүйцэтгэж байгаа ийм хүмүүст олгодог шагнал юм байна лээ.

-Тивээсээ гарч ирж бай­гаа шинэ лидер гэдгийг нь хүлээн зөвшөөрч байна гэсэн үг биз дээ?

-Ер нь бол Азидаа жинтэй хүн боллоо. Азийн бодлогод бол тэргүүлэх үүрэгтэй оролцогч хүмүүсийн нэг гэж үзсэний илэрхийлэл болгож олгож байгаа шагнал. Шагналын бас нэгэн эзэн болох Хенри Кессенжер бол АНУ-ын Төрийн нарийн бичгийн даргаар ажиллаж байсан, Нобелийн энхтайвны шагналтан том хүн. Ёслолын үеэр шагналтнууд үг хэлсэн. Монгол Улсын Ерөн­хийлөгч, ус, эрчим хүч, хүнс­ний хомсдолыг хэрхэн шийд­вэрлэх талаар өөрийн үгээ хэлсэн бол Х.Кес­сен­жер Азийн бодлогын талаар үг хэлсэн. Сүүлийн бараг 50 ша­хам жил АНУ-ын Ази руу чиг­лэсэн бодлогод болон ерөнхий гадаад бодлогыг тодорхой­логчдын нэг гэгддэг хүн  шүү дээ. Хэлсэн үгэн дотор нь бас сонин санаанууд гарч л байна лээ. Ерөнхийлөгч шагнал аваад үг хэлснийг чи өөрөө мэдэж бай­гаа. Азийн нийгэмлэг гэдэг бол өөрөө асар сонин гэж хэлэхээр бүрэлдэхүүнтэй. Тэнд 1000 гаруй хүн ирсэн байсан. Азийн бүх л орон байж байна лээ. Америкийн Ази тив рүү лобби хийдэг компаниуд, улстөрчид, урлагийнхан, сэтгүүлчид гээд.

-Ерөнхийлөгч их сайн үг хэлсэн байна лээ?

-Шагнал авсны дараа Ерөн­хийлөгч үг хэлсэн. Үнэхээр Азидаа хамгийн чухал асуудал юу байна вэ гэдгийг тэр орой гар­гаж ирж танилцуулах зорил­го, үүрэг ногдсон. Азид нүүр­лээд байгаа хамгийн том асуудал бол хүнсний асуудал, хүнсний хомсдолын асуудал юм. Дээрээс нь эрчим хүчний болон усны асуудал. Энэ гурван асуудал дээр Ерөн­хийлөгч тодорхой байр сууриа илэр­хийл­сэн. Дараа нь үг хэлсэн Хенри Кессенжер гуай хэлж байсан. Үнэхээр Азийн шинээр гарч ирж байгаа лидер оновчтой гурван асуудлыг гаргаж тави­лаа. Энэ бол Ази тивийн он удаан жил яригдах асуудал шүү. Энэ гурван асуудлыг бид үргэлж ярих ёстой гэсэн байр суурь илэрхийлж байсан. Тэ­гэхээр оновчтой үг хэлсэн гэсэн үг.

-Дэлхийн том том хэвлэл мэдээллийнхэнтэй уулзаж олон ярилцлага өгсөн. Түү­нээс гадна хамгийн сонир­холтой нэг арга хэмжээ бол гадаад харилцааны зөвлөл дээр Ерөнхийлөгчийн тавь­сан лекц байсан?

-Нью-Йоркт байдаг Амери­кийн гадаад харилцааны зөв­лөл гэдэг үнэхээр Америкийн то­моо­хон судалгааны байгуул­лага. Ази руу үйл ажиллагаа явуул­даг компаниуд, их сур­гуу­л­иуд, төрийн бус байгуулла­гуудыг нэгтгэж, Ази руу ер нь ямар бодлого явуу­лах ёстойг, ийшээ чиглэсэн гадаад бод­лого ямар байх ёстой зарчмыг тодорхойлдог байгууллага л даа. Америкийн төр засгийнхан, бизнесийн­хэнтэй өмнө нь бид уулзаад л өнгөрдөг байсан. Бид Америктай урт хугацаанд гурав дахь түнш болж харилцах гэж байгаа. Дээр нь худалдаа, эдийн засгийн харилцаагаа  өргөтгөх гэж байгаа бол Америкийн зөвхөн одоо төр барьж байгаа хүмүүстэй нь биш тэр бодлогыг тодорхойл­дог, урт хугацаанд оршин тогтнож ирсэн тийм байгуул­лага, хүмүүс рүү нь хандах ёстой. Тийм хүмүүс рүү хүрч ажиллах ёстой гэсэн зорил­тыг энэ айлчлалын нэг чухал бодлого болгож тодорхойлсон л доо. Энэ үүднээс тэр бай­гуул­лага дээр очиж лекц уншья гэдэг санал гаргаж хөөцөлдсөн юм. Үүний үр дүн гарлаа. Бас аз таарч тэр байгууллагын жилийн хурал­даан нь болж байсан. Жилийн хуралдаан гэдэг бол Америкийн өнцөг булан бүрээс ирсэн хүмүүс нь бүгдээрээ оролцдог чухал хуралдаан нь байдаг. 150 гаруй судлаач, эр­дэм­тэн, эдийн за­сагч, нэр нөлөө бүхий хүмүүс ирсэн байсан. Тэрэн дээр Ерөнхий­лөгчид тавьсан асуул­туудын хүрээнд Өвөрмон­голын асууд­лаас эхлээд Хятад улсын байдал, ато­мын асуудал, Хойд Солон­госын гээд маш олон асуудлыг хөндөж байсан. Асуултуудад хариулт өгсний нь дараа хүмүүс баяр хүргэж байсан. Зарим үед тан­хим нийтээрээ алга таших хэм­жээний хариул­туудыг ч өгч байсан. Дараа нь хүмүүс “Та бол үнэхээр улс төрийн хувьд шархадсан чоно шиг, олон юм үзчихсэн хүн юм. Тийм боло­хоор таны амнаас ямар нэг хөнгөн үг салгахгүй юм байна. Үнэхээр хүлээн зөвшөөрөхөөс аргагүй юм гэж байсан. Үнэхээр ч их хурлын сонгуульд нэр дэвшигч иргэд­тэй уулзалт хийж байгаа юм шиг сэтгэгдэл төрж байсан. Асар олон хүн гар өргөж, ар араасаа оочерлож байсан. Гэхдээ тэнд энгийн нэг нөхөр асуулт тавихгүй байгаа ш дээ. Харвардын их сургуулийн профессор л гэнэ. Ямар нэг  том компанийн захирал ч гэнэ үү,  тийм хэмжээний хүмүүс л асуулт асууж байна лээ. Энд бол Ерөнхийлөгч өөр дээрээ анхаарал төвлөрүүлж байгаа явдал огт биш юм. Монгол Улсын нөхцөл байдлыг Амери­кийн бодлого тодорхойлж байгаа, судалгаа гаргадаг тэр хүмүүст ойлгуулах, манай өнөөгийн нөхцөл байдал, уул уурхайн чиг хандлага хаашаа явж байна, эдийн засаг нь хаашаа явж байна вэ, төр, засаг нь ямар бодлого барьж байна вэ, гадаад бодлого дээрээ ямар чиг бариад байгаа юм, бид ямар итгэл найдвар тээж яваа юм гэдгийг таниулсан. Монгол Улс дээрээ л  анхаарлыг нь татаж авчирч байгаа хэрэг юм. 

-Хөшигний ард юм юм болдог гэгчээр Тавантол­гойд ямар амбийц илэрхий­лэв?

-Ер нь бол өөрөө ч харсан байх. Бизнесийн болон янз бүр­ийн уулзалтан дээр Амери­кийн худалдааны танхим энэ тэр дээр Америкийн нөгөө компани бол байж л байсан шүү дээ. Америкийн талаас ч тэднийгээ дэмжүүлэх сонирхлоо  илэр­хийлж байгаа. Үнэхээр олон талын сонирхол байна. Хөрш орнуудаас эхлээд өөр орон ч гэсэн байж л байна. Үүн дээр ил тод, тендерийн процесс л явж байна. Тийм болохоор улс төрийн талаар ямар нэгэн нөлөөлөл орох, амлалт үүрэг авах ч гэдэг юм уу боломжгүй зүйл. Энэ бол яг ил тод өрсөл­дүүлээд л Монгол Улсад аль ашигтай ийм хувилбараараа л бид шийднэ. Энэ үзэл бодлоо ч Ерөнхийлөгч илэн далангүй илэрхийлсэн.

Энэ удаагийн АНУ-д хий­сэн айлчлал бол нэлээн онцлогтой болсон. Нэгдүгээрт, агуулгын хувьд АНУ-тай дипломат харилцаа тогтоогоод 25 жил болж байна. Өнгөрсөн 25 жилийн дотор бид Америк руу харж мөрөөдсөн, Ардчил­лын орон гэж өнгөц төдий ярьсан, тусламж гуйсан, ийм л байсан. 25 жилийн дараа энэ чиг хандлагыг өөр шатанд гаргах, агуулгын хувьд өөр болгох ёстой биз дээ. Тэр цаг нь ч болсон. Үнэхээр гурав дахь хөршийн нэг нь гэж үзэж байгаа юм бол Америкийн эдийн засгийн бодит сонирхол Монголд хаана байна вэ, Монголын өнөөдөр учраад байгаа эдийн засгийн асууд­лууд дээр Америкийн тэр хүчтэй нөлөөтэй эдийн засаг яаж орж ирэх вэ, энэ талаар ер нь үр дүнтэй ажил хийе гэсэн зорилго тавьсан. Зөвхөн тусламж гуйгаад байх шиг Монголын эдийн засаг өөрөө Америкийн хөрөнгө оруулал­тыг шингээчих чадвартай боллоо. Худалдаа наймаа хийсэн ч гэсэн бид Америкаас юм худалдаад авчих, шингээчих чадвартай болчихлоо. Тэрий­гээ илэр­хийлье гэсэн ийм л зорилт тавьсан. Энэ үүднээсээ Нью-Йоркт, Вашингтонд хий­сэн уулзалтууд дээр жишээ нь, хөрөнгө оруулалт хүссэн яриа хэлэлцээр огт хийгдээгүй байгаа. Дараагийн 25 жилд Монгол, Америкийн харилцаа эдийн засаг руу, хөрөнгө оруу­лалт, худалдаагаа илүү өөр төв­шинд гаргасан ийм харил­цаа хөгжих хэрэгтэй юм биш үү гэсэн тэр амбийцийг гаргаж чадсанаараа ач хол­богдолтой болсон. Товчхондоо ийм л байна даа.

-Сүүлийн асуулт, зөвлөх өө, “Роснефть”-ээс Ерөн­хийлөгчид захидал ирсэн гэсэн үнэн үү?

-Захидал ирээгүй. Ер нь бол “Роснефть” манайд неф­тийн гол нийлүүлэгч компани гэдэг нь үнэн. Гэхдээ Монгол Улсын Ерөнхийлөгчид шууд хандаад байх нөхцөл байхгүй шүү дээ. Ерөнхийлөгч ОХУ-д айлчлахдаа “Роснефть”-ийн­хэнтэй уулзаа­гүй. Ерөн­хий­лөгч зарчим барь­даг. Тэр нь юу вэ гэхээр аливаа бизнес  бизне­сийнхээ жамаар л явах ёстой. Бизнес нь биз­нестэйгээ харьц­даг, төр засаг нь төр, засаг­тайгаа харьцаад явна гэсэн. Энэ бол гол зарчим.  Ерөн­хийлөгч ОХУ-д айлч­лахдаа Ерөнхийлөгч Д.Мед­ведев, Зас­гийн газрын тэргүүн В.Путин нартай хэлэлцээ хийсэн. Тэрнээс биш хувийн компа­ниудтай уулзаагүй.