Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж Кувейт,Катар улсад айлчлаад ирлээ. Зүгээр ч нэг айлчилсангүй,тодорхой үр дүн, хөгжлийн бодлогын олон шинэ санаа тээсээр ирэв.
ХААН НЬ ХААНТАЙ УУЛЗАЖ БАЙЖ Л АСУУДЛЫГ ШИЙДДЭГ ЮМ БАЙНА
Кувейтийн эрх баригчид монголчуудад үнэхээр элэгтэй юм. 1990 онд Саддам Хуссейн Кувейтыг хүч түрэмгийлэн эзлэхэд хамгийн түрүүнд буруушаасан улс нь Монгол байв. Тэр үед манай улс ЗХУ-ын савраас дөнгөж мултрах гэж оролдож байсан,биднийг хэн ч тоохгүй тийм л ядруухан байлаа шүү дээ. Тийм байж зоригтой мэдэгдэл хийсэн тухайн үеийн гадаад бодлогыг тодорхойлогчид үнэхээр алсыг харсан мундаг хүмүүс байж. Ёстой л дипломат зөв бодлого гэж үүнийг хэлэх байх. Агтны хариу жилдээ гэгчээр тэр үеийг кувейтүүд мартаагүй, харин ч өдөр бүр дурсч бидэнд талархаж явдаг юм билээ.Энэ яриа манай төрийн тэргүүнийг Кувейтийн эмир буюу хаантай нь уулзах үед бас л гол сэдэв болж байв. Эмир нь 82-той гэхэд ануухан,бас их энгийн хүн юм. Улсынхаа Гадаад хэргийн сайдаар олон жил ажилласан болоод ч тэр үү олон улсын харилцааны талаар мундаг мэдлэгтэй. Бас англи хэлээр сайн ярьж байна. “Би чинь Гадаад хэргийн сайдаар олон жил ажилласан хүн. Судлаад үзэхэд түүхэнд Зөвлөлтийн Громыко л надаас олон жил Гадаад яамыг удирдаж байсан юм билээ” гээд л манай Ерөнхийлөгчтэй энгийн яриа өрнүүлж байв.
Өмнө нь Кувейт улс манайд зөвхөн зөвхөн зээл тусламж үзүүлдэг донор орон байсан бол одоо харилцан ашигтай хамтран ажиллах түнш болох хүсэлтэй байгааг эмир онцолж байлаа. Үүнийг дагаад хоёр улсын харилцаа шинэ өнгө аясаар хөгжих боломж байгааг хоёр тал уулзалтын үеэр нотолж байсан юм. Кувейт бол хаант засаглалтай орон. Энд гол ажлыг шийдэхдээ бүгд л эмирийн амыг хардаг. Нэг ааш нь хөдөлчихөд ажил таг зогсох явдал байдаг гэнэ. Олон улсын харилцаан дээр ч энэ байдал заримдаа гардаг аж. Авах хүн бөхийнө гэгчээр Кувейтийн тэр олон сайд дарга нартай тал засч уулзсанаас эмиртэй нь уулзаад сайн ярихад л болдог юм байна. Гэхдээ эмир хүссэн хүн болгоныг хүлээж авч уулзаад байдаггүй. Өөртэйгөө ижил зиндааны, үүнтэй дүйцэхүйц алба хашдаг хүнийг л хүлээж авдаг. Өөрөөр хэлбэл их зиндаархаж харилцдаг аж.Одоо бидэнд уул уурхайн олон төсөл,бүтээн байгуулалтын ажил хийхэд их мөнгө хэрэгтэй байгаа.Үүний заримыг Кувейтээс босгох боломж байгаа ч үнэн хэрэгтээ тэр бүр өгч авалцаж чадахгүй байгаа юм. Өнгөрсөн жил болсон манай Ерөнхий сайдын айлчлалын үеэр ч тэгж ажиллая, ингэж хамтарч хийе гэсэн олон яриа гарсан юм билээ. Үнэн хэрэгтээ тодорхой биеллээ олсон нь бараг байхгүй.
Яг ийм үед Монголын төрийн тэргүүн Кувейтэд айлчилсан нь чухал үр дүнтэй болов. Манай Ерөнхийлөгч тэдний ойлголтоор бол нэг ёсондоо Монголын хаан юм. Тэр үүднээсээ эмир Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдоржтой илэн далангүй ярилцаж тусалж чадах зүйл бол шууд л үүрэг өгөөд хийлгэчихэж байна лээ. Юуны түрүүнд Хөгжлийн банк, Арабын эдийн засгийн хөгжлийн Кувейтын сангийн хооронд хамтран ажиллах санамж бичигт гарын үсэг зуруулчихлаа. Энэ сантай манайх анх удаа хамтран ажиллах гэж байгаа юм биш л дээ. Өмнө нь, тус сангийн хөнгөлөлттэй зээлээр дэд бүтцийн салбарт гурван төсөл хэрэгжүүлсэн нь Тайширын усан цахилгаан станц, Дархан-Эрдэнэт, Эрдэнэт-Булган-Уньтын чиглэлийн хатуу хучилттай замын төслүүд юм. Одоо бас хоёр төсөл хэрэгжих шатандаа байгаа юм. Гэхдээ энэ бол Кувейтийн сангийн хувьд өчүүхэн төслүүд. Харин гэрээ байгуулснаар олон тэрбум доллароор яригдах томоохон төслүүдийг албан ёсоор санхүүжүүлэх боломж нээгдэж байгаа аж. Ямар ч гэсэн эмир нь монголчуудтай хамтарч ажилла гээд үүрэг өгчихсөн,одоо бүх ажил биднээс л шалтгаалах болов. Кувейтүүд техник эдийн засгийн үндэслэл нь олон улсын хэмжээнд хийгдсэн төсөл шаарддаг юм байна. Гэтэл бидэнд тийм шаардлага хангасан нь байтугай май гээд өгчих төсөл байдаггүй, нэгнийхээ нүүрийг улайлгадаг байсан юм билээ, үнэндээ. Бид цаашид уул уурхайн олон төсөл хийнэ, гаднынхантай хамтарч ажиллаж таарна. Тэгэхээр олон улсын хэмжээнд хийгдсэн техник эдийн засгийн үндэслэлтэй төсөл боловсруулахад онцгой анхаарал хандуулах хэрэгтэй байна,бид үргэлж бадар бариад явдаг цаг ард хоцорсныг Ерөнхийлөгч онцлон хэлж байна лээ.
Кувейтийн эмир манай талаас тавьсан зарим нэг асуудлыг (өөрсдөөс нь хамааралгүйгээр) шийдэх боломжгүй гэдгийг ч хэлсэн. Үүнд энэ улсаас нефтийн бүтээгдэхүүн авах тухай яриа. Манайхан Кувейтэд айлчлах болгондоо зовлонгоо тоочиж бензин гуйдаг. Тэгээд бидэнд тэдэн сая баррель нефть нийлүүлэх боломжтой гэж байна гэсэн сайхан үгийг дарга нар хэлсээр ирдэг. Бензин,шатахуунаас хараат байдалтай бидэнд энэ нь үнэхээр сайхан сонсогдож хүлээлт үүсдэг л дээ. Ерөнхийлөгчийг Кувейтийг айлчилна гэдгийг сонссон хүмүүс, Кувейтээс бензин, шатахуунаа авчихвал ашгүй дээ. Тэд ганц шанагадаад өгөхөд л бидэнд хангалттай шүү дээ гэж ярьж байлаа. Харин газар дээр нь очоод эмиртэй нь уулзсаны дараа бол гашуун ч гэсэн бодит байдалтай эвлэрэхээс өөр аргагүй байв. Кувейтүүд манайхаас нефть харамлаж сүйд болсон юм биш. Тэд бол манайд нефтиэс их юм алга, ав л гэж байна. Даанч яаж танайд аваачих гарцыг ололхгүй байна, та нар ч бас шийдэж чадахгүй байгааг ойлгож байна гэж хэлж байна лээ. Уг нь Хятадад байдаг нефтийн үйлдвэртээ тодорхой хэмжээний бензин, шатахуун нэрүүлээд өгчих бодолтой л байсан юм билээ, кувейтүүд. Даанч хятадууд дургүйцсэн юм уу даа. Мэдээж манайхаас болж Хятадтай муудалцахыг хэн хүсэх билээ. Тэр хол газраас олон улс дамнуулж элсэн цөлөөр машинаар зөөгөөд дараа нь вагонд ачаад авчирна гэдэг үнэхээр үлгэр болж таарч байна. Тэгэхээр Кувейтээс нефть авах тухай талаар бүгд нэг ойлголттой болчих хэрэгтэй байна. Тэгэхгүй бол нэг дарга нь Кувейтэд очихдоо бас л энэ талаар ярьж тэдний гайхашралыг хүргээд,бас энд ирээд тэндээс авах боломжтой юм байна гээд л нийгэмд хоосон хүлээлт үүсгэнэ. Ерөнхийдөө Кувейт бол бидний хувьд бензин, шатахууны асуудлаа шийдэх гарц биш юм байна. Хоёр их гүрний дунд байдаг бидний энэ зовлонг кувейтүүд ч ойлгож байна лээ. Гэхдээ даанч болохгүй болохоор яалтай билээ.
Кувейтүүд боловсролд их анхаардаг, тэр хэрээр их дээд сургуулиуд нь сургалт сайтай. Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж инженер, архитектор, биотехнологийн чиглэлээр Кувейтийн их дээд сургуулиудад сурч буй оюутнуудад олгох тэтгэлгийн тоог нэмэгдүүлэх санал тавьсныг эмир хүлээн авсан . Мөн цөлийн бүсэд дэд бүтэц хөгжүүлэх, суурин газар байгуулах, ногоон бүс бий болгох, байгалийн баялгийн ашиг орлогыг зүй зохистой зарцуулах зэрэг асуудлаар харилцан ярилцсан юм. Айлчлалын үеэр Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж Кувейтийн бүх л эрх мэдэлтэй хүмүүстэй биечлэн уулзаж хоёр улсын бүх талын хамтын ажиллагааг сайжруулах гарцын талаар санал солилцлоо.
БИДЭНД БАЯЛАГ БАЙНА, ТЭДЭНД МӨНГӨ БАЙНА
Кувейт улсын иргэд өнгөц харахад үнэхээр сайхан амьдрах юм аа. Бүх юм нь бэлэн. Ажлын цаг богинохон, хангамж сайтай. Үндэснийхээ баялгийн орлогын 10 хувийг Хойч үеийн төлөөх санд төвлөрүүлдэг. Нефть нөхөн сэргээгдэхгүй баялаг учир эртнээс ирээдүйгээ харж байгаа хэрэг л дээ. Уг нь тэдний нефтийн нөөц бараг зуу гаруй жилийн дараа дуусах юм гэсэн. Гэтэл ийм эртнээс (бидний ойлголтоор) хойч үедээ зориулж мөнгө хадгалж байдаг, аргагүй л ухаалаг удирдагчидтай улс юм. Кувейтүүд, баялгийг зарж болно, үрж болно. Харин маргааш энэ нутагт үр хүүхдүүд минь амьдарна шүү гэдгийг хэзээ ч мартаж болохгүй. Энэ бол манай улсын хөгжлийн нэг чиглэл гэж ярьдаг юм билээ. Кувейтэд их мөнгө байна. Тэд энэ их мөнгөө гадаадын аль нэг томоохон банкинд хадгалаад байхыг чухалчилдаггүй. Эргэлтэд оруулж өсгөх, байг гэхэд бууруулчихалгүй хадгалж байхыг хүсдэг, ингэж ч ажилладаг юм байна. Тиймдээ ч Арабын эдийн засгийн хөгжлийн Кувейтийн сан байгуулж мөнгөө эргэлдүүлж байна. Кувейтийн сан нь тус улсын Засгийн газрын агентлаг бөгөөд хөгжиж буй орнуудад эдийн засаг, техникийн туслалцаа үзүүлэх зорилгоор 1961 онд байгуулагджээ. Үндсэн үйл ажиллагаа нь зээл, техникийн туслалцаа үзүүлэх, батлан даалт гаргах, бусад улс, бүс нутгийн хөгжлийн сан, санхүүгийн байгууллагад хөрөнгө оруулах зэрэг юм. Ингэхдээ гол төлөв дэд бүтэц газар тариалан, эрчим хүч, тээвэр харилцаа холбооны санхүүжилтэд анхаардаг байна.
Иргэдийнх нь амьдрал үнэхээр хангалуун болохоор гаднаас “зарц” авч ажиллуулдаг. Бараг айл болгонд 2-3 үйлчлэгч байх. Кувейтийн иргэн болно гэдэг тэнгэрийн умдаг атгахтай адил гэж нэг орос найз маань хэлж байсан нь үнэхээр үнэн юм байна. Иргэдийнхээ амьжиргаанд онцгой анхаарсан учраас тэнд элдэв жагсаал, цуглаан бараг гардаггүй аж. Саяхан нэг жагсаал болоод Ерөнхий сайдаа огцруулчихаж. Өөрсдийнх нь яриагаар бол тэр сайд нь авлига аваад байсан аж. Тэгээд л огцруулчихсан гэж байна лээ. Үнэн ч юм бүү мэд, тэр их хангамжтай газар, тэр их хувь хөрөнгөтэй хүн авлига аваад байна гэхээр нэг л үнэмшил муутай сонсогдож байлаа. Эмирийн гэр бүлээс л Ерөнхий сайдыг сонгодог болохоор тэр дор нь нэг нөхрийг аваачаад Засгийн газрын тэргүүн болгочихож байна.
Кувейтэд болохгүй, бүтэхгүй гэдэг үг үйлчилдэггүй юм шиг санагдсан. Асуудал гэхээр ч зүйл алга. Сүүлийн үед Арабын ертөнцөд орж ирээд байгаа хувьсгалын үнэр ч энд алга. Цаашид орж ирэх ч сэжүүр шалтгаан алга. Яагаад иргэд нь хувьсгал гаргахгүй байгаа юм бэ гэхээр,амьдрал болж байхад тэгж яах юм бэ гэж хариулах юм. Үнэхээр ч хангалуун амьдралаа хэн л өөрчилж гуйлгачин болгохыг хүсэхэв. Хүн л юм болсон хойно хаант засаглалтай оронд жирийн иргэд нь баячууддаа атаархдаг баймаар. Гэтэл ингэхгүй байх нөхцөлийг ёс заншлаараа зохицуулчихаж. Наад зах нь хаад ноёд, сайд, жирийн иргэд ч адилхан л үндэснийхээ хувцасыг өмсдөг. Адилхан л цагаан даавуугаар хийсэн, хэн нэг нь онцгойрч захыг нь алтаар эмжихгүй. Хэрвээ сайд дарга нар нь Армани ч юм уу аль нэг брэндийн хувцас өмсөөд явбал хүн л юм болсон хойно нэгийгээ илүүд үзэж таарна. Тэгэхээр хаантай адилхан хувцаслаж адилхан хоол унд идэж байгаа бид юу боллоо гэж эсэргүүцлийн жагсаал хийхэв гэж кувейтүүд ярьж байна лээ. Үнэхээр л бодууштай үг.
Кувейтэд улс төрийн нам байгуулах хориотой. Гэхдээ энэ нь дарангуйллын засаглал тогтсон улс гэсэн үг биш. Хэвлэл нь чөлөөтэй, бүр хааныгаа шүүмжилдэг гэж байгаа. Хаан нь ч намайг гүтгэлээ, хамтдаа шалгуулъя гээд гүйгээд байдаггүй. Ардчилсан орон гэхээр биш, хаант засаглалтай дарангуйлалд орсон улс гэхээр бас биш. Их сонин тогтолцоотой. Ер нь л иргэдийнхээ эрх ашгийг дээд зэрэгт тавьдаг цөөн орны нэг яах аргагүй мөн. Монголчууд амьдрал болохгүй байна гэсэн тойрогт амьдарч байгаа бол кувейтүүд болж байна гэсэн хүлээсэнд амьдарч байна.
Бид цаашид Арабын орнуудтай сайн харилцаа тогтоох боломж, нөхцөл байна. Ялангуяа Кувейттэй бүх талын харилцаатай байх боломж бидний алганд ороод ирлээ. Харин атгаад авах уу, хаях уу гэдэг нь биднээс л шалтгаална. Газрын баялгаа ашиглахад бидэнд маш их мөнгө хэрэгтэй, тэр их мөнгө Кувейтэд байна. Ажиглаад байхад тэднээс мөнгө авч харилцан ашигтай ажиллах олон шалтгаан харагдана. Наад зах нь кувейтүүд бидэнд ах дүү шигээ л хандана гэдгээ ил хэлж байна. Нөгөө талаар тэдэнтэй хамтран ажилласнаар их гүрнүүдийн эрх ашгийн хүлээсийг бага ч гэсэн сулруулах боломжтой. Их гүрнүүд манай уул уурхайн төслүүдэд хөрөнгө оруулахдаа давхар нөлөөгөө нэмэгдүүлээд л явж байгаа. Бид ч тэднээс улам бүр хамааралтай болно. Харин Кувейт бол өөр. Тэд манайд хөрөнгө орууллаа гээд Орос, Хятад шиг нөлөөгөө тогтоочихгүй. Кувейтүүд олон улсын тавцанд тийм хэмжээний тоглогч болох ч өдий байна. Тэдэнд нэг л эрх ашиг бий. Баялгаа зарж олсон мөнгөө банкинд хадгалж дампуурах эрсдэл хүлээж байснаас хөрөнгө оруулах замаар найдвартай хадгалах,бас харилцан ашигтай хамтран ажиллах. Энэ нь манай гадаад бодлогын үзэл баримтлалд ч нийцэх байх. Одоо бол харилцааны түлхүүр бидний гарт байна гэдгийн гол учир энэ. Сүүлийн үед шүүмжлэлийн бай болоод байгаа Хөгжлийн банкны ажил одоо л жинхэнэ утгаараа эхлэх боломж бүрдлээ. Ерөнхийлөгчийн айлчлал үндсэндээ тэдний ажлын хурдад ташуур болж өгөв.
Тэд Кувейтийн сантай гэрээ байгуулсан, одоо хүссэн ч эс хүссэн хаанаасаа үүрэг авсан кувейтүүд Хөгжлийн банкныхнаас төслөө шаардаад эхэлнэ. Кувейтүүд олон улсын хэмжээнд хүлээн зөвшөөрөгдсөн компаниудаар хийлгэсэн техник эдийн засгийн үндэслэлтэй төсөл авдаг. Гэтэл үнэндээ бид одоогоор энэ шаардлагыг хангаж чадахгүй байгаа. Шаардлагад нийцэхийн тулд ажиллахаас өөр аргагүй. Кувейтийн хөгжлөөс авууштай олон санааны нэг бол энэ. Маш олон санаа, амжилттай хэрэгжсэн түүх байна. Гэхдээ Кувейтийн хөгжлийг бид тэр чигээр нь хуулбарлаад авахад учир дутагдалтай. Авах зүйл ч их байна, эргэлзэж харах нь ч байна. Бидний хүсээд байгаа байгалийн баялгаа зараад иргэддээ жигд хуваагаад бүгдээрээ хангалуун амьдарч байгаа сонгодог жишээ бол Кувейт. Гэхдээ энэ хөгжил үү, ухралт уу гэдгийг сайн эргэцүүлж бодох хэрэгтэй байна. Юу ч хийхгүй хэвтээд байдаг үндэстэн олон жил оршин тогтносон түүх дэлхийд байхгүй. Харин ингэж байгаад сөнөсөн үндэстэн, агуу улсын тухай түүх бол хангалттай олон бий. Ерөнхийлөгчийн Арабын орнуудад хийсэн айлчлал чухамдаа энэ талаар эргэцүүлэн бодох сэжүүрийг бидэнд олголоо.
Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: МОНГОЛЧУУД БУСДЫН ШҮТЭХ ЭРХИЙГ ҮРГЭЛЖ ХҮНДЭЛЖ ИРСЭН
Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж Катарт айлчлах үеэрээ НҮБ-ын Соёл иргэншлийн холбооны чуулга уулзалтад оролцлоо. Дэлхий дахины тогтвортой байдал соёл, шашин шүтлэгийн харилцаанаас улам бүр хамааралтай болж байна. Үүгээр зогсохгүй буруугаар ашиглавал хурцадмал байдал, үл ойлголцлыг бий болгох аюултай байгаа. Иймд эдгээрийн эерэг нөлөөг бататгах, харилцааны халуун дулаан уур амьсгалыг бүрдүүлэх зорилгоор Испани, Туркийн Засгийн газрууд НҮБ-ын ивээл дор Соёл иргэншлийн холбоо байгуулах санаачилгыг 2005 онд гаргаж өргөн хүрээний дэмжлэг хүлээсэн юм. Тус холбоонд эдүгээ НҮБ-ын гишүүн 120 гаруй орон нэгдэн оржээ. Холбоонд Засгийн газраас гадна олон улсын болон бүс нутгийн байгууллагууд, иргэний нийгмийн байгууллагууд, хувийн хэвшлийнхэн оролцож болдог ажээ. Монголын тал тус холбооны “Анд нөхдийн бүлэг”-т өнгөрсөн есдүгээр сард нэгдэн орсон байна. Дохад болсон энэ удаагийн чуулга уулзалтад 20 гаруй орны төр засгийн тэргүүн оролцож “Соёл хоорондын ойлголцлыг дэмжих замаар хөгжлийг хурдасгах нь” сэдвээр санал солилцлоо.
Хуралдааны танхимд орохоор шатаар өгсч явахад европ царайтай нэг нөхөр хальтирахдаа fuck гэж чангаар хэлчихэв. Гэтэл ард нь явсан нэг араб ихэд дургүйцэж түлхээд авлаа. Тэд арай л зодолдсонгүй салав. Үнэхээр соёл,ёс заншил өөр,боловсролын ялгаатай хүмүүс Дохад цугларсныг энэ явдал нотлоод өгөв.
Олон улсын анхаарлын төвд байсан уг хуралдааны нээлтэд манай Ерөнхийлөгч НҮБ-ын дарга Бан Ги Мүний хажууд хүндэтгэлийн суудалд заларлаа. Сүүлийн жилүүдэд Монголын нэр хүнд гэрлийн хурдаар өсч ялангуяа ардчилсан Ерөнхийлөгчтэй болсны “үр ашгийн” наад захын жишээ энэ болов. Хэзээ л Монголын төрийн тэргүүн дэлхийн удирдагчидтай эн зэрэгцэн сууж халуун дотно яриа өрнүүлж байлаа даа. Цаг үе үнэхээр өөрчлөгдөж, эх орны маань нэр дэлхийд цуурайтдаг болжээ. Бан Ги Мүн даргын ярьснаар бол хэл яриа, соёл,зан заншил өөр хүмүүс ойлголцох гэж энд ирсэн нь л өөрөө том амжилт аж. Хэрвээ олон үндэстнүүд бие биедээ хүндэтгэлтэй хандаж, ойлголцоод явбал дэлхийд дайн тулаан гарахгүй амар тайван амьдрах боломж байгааг тэрээр онцолсон юм. Удалгүй хөгжил дэвшил,соёлын талаар бага хуралдаан болж манай төрийн тэргүүн оролцов. “Би хаана ч явсан хамгийн түрүүнд эх түүхээ ярихыг боддог. Нэгэн цагт монголчууд дэлхийн бодлогыг тодорхойлж явлаа. Тэд нутгийн иргэдийн соёл, ёс заншил,шүтэх эрхэнд хүндэтгэлтэй хандаж байсан түүхтэй. Бас соёлыг дэмжиж музей, сургууль олныг байгуулж байжээ. Үүний нотолгоо болсон үзмэрүүд эндэхийн музейд байдаг юм байна. Ер нь эх хэл, эх түүхээ сайн мэдэхгүй бол бусад орнуудын соёл зан заншлыг ойлгож улмаар хүндэтгэлтэй хандаж чадахгүй. Үүнийг л би онцлоод байгаа юм шүү дээ” гэж Ерөнхийлөгчийг хэлэхэд танхим даяар алга ташилт нижигнэлээ. Ерөнхийлөгч цааш нь ярихдаа,сүүлийн үед дэлхий даяар боловсролын талаар их ярих болж. Иргэд нь боловсрол сайтай бол улс хөгжих нь гарцаагүй үнэн. Монгол бол хоёр их гүрний дунд оршдог, байгалийн баялгаараа олон улсын анхаарлын төвд ороод байгаа улс. Бид уул уурхайг бус боловсролыг шүтэж байж улсаа хөгжүүлнэ гэдгээ сайн ойлгодог хэмээн хэлэв. Дараа нь ЮНЕСКО-гийн ерөнхий нарийн бичгийн дарга Ирина Бокова үг хэлэхдээ, Монголын Ерөнхийлөгч боловсролын чухлыг их зөв тодорхойллоо. Боловсролтой байхын тулд бас эрх чөлөөтэй байх ёстой гэсэн юм. Нэр нөлөө бүхий хүмүүс боловсролын талаар янз бүрийн санаа хэлж байв. Зарим нь боловсролтой хүн наад зах нь асуудлыг нударгаар шийдэхгүй гэж байхад зарим нь хүүхдэд багаас нь зөв боловсрол олгох хэрэгтэй гэж байлаа. Бидний сайн мэдэх “BMW” компанийн гүйцэтгэх захирал, манай компанид 56 орны иргэд ажилладаг. Бүгд л өөр орчинд өссөн, амьдралын ялгаатай байдалд амьдарч байсан улс. Харин манайд ажилласнаар тэдний хооронд ёс заншлын байтугай үзэл бодлын зөрүү ч бага гардаг. Энэ бол боловсролтой холбоотой. Бид ажилчдынхаа боловсролд маш их мөнгө зарцуулдаг. Энэхүү оюуны хөрөнгө оруулалт эргээд бидний ашгийг нэмэгдүүлдэг гэж хэлсэн юм. Үнэхээр бодууштай үг шүү.
Чуулганы үеэр Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж ардчилал, соёл иргэншлийн сэдэвт хуралдааныг даргаллаа. Ардчиллын тухай сонирхолтой илтгэлийг Германы эрдэмтэн, судлаач Кристиан Велзел тавьсан юм. Тэрээр их олон орноор явж ардчиллын талаар судалгаа хийжээ. Түүний ярьснаар бол соёл, боловсролын ялгаа олон үндэстэнд бэрхшээл үүсгэж байгаа гэнэ. Боловсролтой иргэдийн тоо нэмэгдэх тусам ардчиллын мөн чанар хадгалагдаж үлддэг юм байна. Боловсролтой байвал орлого нэмэгдэж дотоодын нийт бүтээгдэхүүн жинхэнэ утгаараа иргэдэд наалдацтай өснө гэдгийг ч хэлсэн. Тэгвэл Хятадад яагаад эдийн засаг нь өсөөд байхад тэнд ардчилал байдаггүй юм бэ гэсэн асуулт ч гарсан. Үүнд, аливаа зүйл аажмаар хувьсан өөрчлөгддөг. Хятадууд мөнгөтэй болоод улмаар боловсрол эзэмшиж байна гэдэг ардчиллын суурь боловсролтой болж байгаагийн нэг нотолгоо гэж герман эрдэмтэн хариулсан. Гэхдээ тэр хятадуудын талаар дэлгэрүүлж ярихыг хүсэхгүй байна лээ. Бидний хувьд Монголд ардчилал ямар төвшинд хөгжиж байгааг мэдэх нь сонин байв. Харамсалтай нь, тэд манай орны талаар судалгаа огт хийгээгүй юм байна. Манайд ардчилал тогтоод 20 гаруй жил боллоо. Гэтэл ардчилал маань хөгжиж байна уу,эсвэл зогсчихсон уу гэдгийг хэн ч мэдэхгүй яваа. Тиймээс Ерөнхийлөгч герман судлаачид хандаж Монголд энэ сэдвээр судалгаа хийлгэх хүсэлт тавьсан юм. Герман эрдэмтэн ч нааштай хүлээн авч ирэх жил манайд ирж нарийвчилсан судалгаа хийхээр боллоо.
ЖИЖИГ УЛС ХӨГЖИЖ БАЙНА, ХАРИН БИД...
НҮБ-ын Соёл иргэншлийн холбооны чуулга уулзалтад оролцсоноор Ерөнхийлөгчийн Катар, Кувейтэд хийсэн айлчлал өндөрлөлөө. Энэ удаагийн айлчлал урьд өмнөх шиг буцалтгүй тусламж гуйж гараа тоссон бус харин бусдын хөгжил дэвшлийн талаар чихээ дэлдийлгэж шинэ санаа “олзолж” явснаараа онцлог байв. Персийн буланд байрладаг эдгээр жижиг улс үнэхээр нүдэнд харагдахуйц илт хөгжиж байна. Тэдний хөгжилд байгалийн баялаг, тэр дундаа нефть, байгалийн хий дэм болж байгаа нь ойлгомжтой. Гэхдээ манайхаас ялгаатай нь зөвхөн баялгаа ухаад л зараад байхгүй иргэдийнхээ боловсролд их анхаардаг юм байна. Катар л гэхэд сүүлийн 15-хан жилийн дотор бүс нутагтаа тэргүүлэгчдийн нэг болтлоо хөгжсөн гэж байгаа. Энэ жижиг улсын хөгжлийн нэг үндэс нь олон улсын томоохон хурал, чуулган, спортын арга хэмжээг нутагтаа зохион явуулж чаддаг. Одоо бол ямар л томоохон хурал зарлахад дандаа Катарт болж байна. Биднийг очих үед томоохон таван хурал, чуулга уулзалт болж байсан. Жижиг улс ийм замаар өөрийгөө дэлхийд таниулж хөгжил дэвшлийн шинэ санааг гаднынхнаас “хуулбарлаж” хөгжиж байгаагийн тод жишээ Катар болж байна. Энд 2006 онд Азийн тоглолт болсон,2022 онд хөлбөмбөгийн дэлхийн аварга болно. Тэр хэрээр маш их бүтээн байгуулалт өрнөж хоногийн дотор л нүүр царайгаа өөрчилж байх юм. Тэд энэ бүхнийг өөрсдийн мундагтаа хийгээд байгаа юм биш. Гаднын судалгаа, зөвлөх үйлчилгээний мундаг компаниудыг хөлслөн хурал, томоохон тэмцээнийг нутагтаа авахын тулд хэрхэхийг тэднээр заалгаж бас хийлгэж байна. Манайхан шиг зөвхөн өөрсдийн хүчээр хийнэ гэдэг хоосон эх оронч үзэл бүтэл муутайг катарууд нотолж чадаж байгаа юм. Наад зах нь замаа гаднын хөрөнгө оруулалттай,шилдэг шинэ технологитой компаниар бариулчихаж байна. Тэгээд л 20-30 жилийн баталгаа аваад машинаараа тайван давхиж явна. Гэтэл манайхан үндэсний компаниар замаа бариулна гээд л үр дүн нь ямар байгааг бараг нэг хоногийн дараа мэдэрч, уурлаж бухимдаж сууна. Уг нь замд зарцуулж байгаа (бүр жил бүр шүү!!!) тэр их мөнгийг гаднын мундаг компаниудад өгч стандартын дагуу бариулчихвал бид наад зах нь 20-30 жил замын талаар толгой өвдөхгүй явж болох нь.Катар улс чадах зүйлээ өөрсдөө, чадахгүйгээ бусдаар хийлгэ гэдэг зарчмаар хөгжиж байна. Бас л бодууштай санаа шүү. Тийм жижигхэн Катар, Кувейт улсууд хөгжиж бүр бүс нутагтаа түлхүүр тоглогч болоод байхад олон мянган жилийн бахдам түүхтэй, тэднээс хамаагүй том монголчууд бид одоо ч хөмөрсөн тогоон дотроо суугаад байгаа нь дэндүү харамсалтай. Үнэндээ бидэнд зөв бодлого, хамгийн гол нь эх орноо гэх сэтгэл дутаж байна. Бидэнд арабуудаас сурах зүйл их байна, бас эргэцүүлж бодох зүйл ч их байна.
“Үндэсний шуудан” сонин Н.ЭНХБАЯР
