Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн санаачилгаар “Хар тамхи, мансууруулах бодисын аюул, урьдчилан сэргийлэх, таслан зогсоох арга зам” сэдэвт нээлттэй уулзалт өнөөдөр “Иргэний танхим”-д болов. Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж энэхүү уулзалтад оролцож үг хэлснийг бүрэн эхээр нь толилуулж байна.
Та бүхний энэ өдрийн амгаланг айлтгая. Байдал ямар байгаа талаар саяын танилцуулгуудаас та бүхэн ойлгосон гэж бодож байна. Энэ бол мэдээж бүрэн зураг биш. Зөвхөн зах зухаас нь ярилаа. 2010 оны 12 дугаар сард “Иргэний танхим”-д нэлээд өргөн хэмжээтэй хэлэлцүүлэг хийсэн. Бас энэ чиглэлээр зохих байгууллагууд нэлээд ажилласан. Нэр томъёоны хувьд бид хар тамхи гэж ярьдаг. Харин мэргэжлийн хүмүүс мансууруулах бодис, сэтгэцэд нөлөөлөх эм гэж ярьж байгааг та бүхэн сонссон байх аа. Өнөөдөр энэ тухай ярих болсон гол шалтгаан бол хар тамхины хэрэглээ, түүнийг тойрсон гэмт үйлдэл үнэхээр нийгэм, иргэдийн санааг зовоосон, сэтгэлийг түгшээсэн түвшинд хүрсэн явдал юм.
ҮАБЗ-д энэ чиглэлээр нэлээд олон мэдээлэл ирж байгаа. ҮАБЗ-ийн ажлын албанаас гаргасан мэдээллээр өнөөдөр сэтгэцэд нөлөөлөх бодис, мансууруулах хар тамхийг хэрэглэж буй хүмүүсийн тоо 16 мянгад хүрсэн байна. Энэ тоог та бүхэн сонсоод тийм их гэж үү хэмээн гайхаж байгаа байх. Олон улсын дүгнэлтээр нэг хэрэглэгчийн ард дунджаар дөрвөн хүн байдаг гэдэг. Тэгэхээр 16 мянгаа энэ дөрвөн далд хэрэглэгчээр үржүүлэхээр 64000 гэсэн тоо харагдаж байна. Энэ бол манай улсын нэг аймгийн хүн амтай тэнцэхүйц том тоо гарч ирж байна. Ийм тоо сонсоод бид цочирдохгүй, түгшүүр төрөхгүй байхын аргагүй байна.
Бодит байдлыг мэдээлж ярьж сэрэмжлүүлэх нь төрийн үүрэг
Сая оюутан, сурагчдын дунд хийсэн судалгааг сонслоо. Дөрвөн хүүхэд тутмын нэг нь дараах байдлаар хариулсан байна. “Бид хар тамхи ямар нэг байдлаар хэрэглэсэн”, “Бид хар тамхи хэрэглээч гэсэн хүсэлт, урилга авч байсан”, “Бид хар тамхи хэрэглэж буй хүмүүсийг өөрийн нүдээр харж байсан” гэжээ. Тэгэхлээр танайх дөрвөн хүүхэдтэй гэж бодоход нэг нь энэ асуудалд ямар нэгэн байдлаар оролцжээ гэсэн дүгнэлт хийж болохоор байна. Найман хүүхэдтэй айл гэхэд хоёр нь ямар нэг байдлаар холбогдож байна. Санал асуулгад оролцогчдын 75 хувь нь оюутан, 25 хувь нь сурагч байна.
Энэ сэтгэцэд нөлөөтэй бодис, хар тамхитай холбоотой хэргийн гаралт 2010 онд 2009 онтой харьцуулахад 3 дахин өссөн, 2011 онд 2010 оныхоосоо дахиад 3 дахин өссөн байна. Зарим мэдээллээр бол 5 дахин өссөн гэжээ. Энэ бол хэрэглээ ихэссэн, хэмжээ хэлбэр, оролцоо, үйлдэл нэмэгдсэнийг л харуулж байна. Нэг хэргийн ард 10 үйлдэл байна гэж ярьдаг. Ингээд бодоход энэ хар тамхитай холбоотой үйлдэл ямар хүрээгээр тэлж буй нь харагдаж байна. Бас нэг түгшүүртэй тоо хэлье. Манай цагдаагийнхны мэдээлснээр 2011 онд 3 бүлэглэл зохион байгуулалттай гэмт хэрэгтнүүдийг баривчилжээ. Нэг бүлэглэлийн ард хар тамхийг үйлдвэрлэдэг, худалддаг, тээвэрлэдэг гээд хэд хэдэн бүлэглэлүүд байгаа. Энэ бол Монгол Улсын хүн ам ихтэй цэгүүдийг хамарч буй аймшигтай үзэгдэл болж харагдаж байна.
Өөр нэг нотолгоо байгаа. Сүүлийн үед ирж буй мэдээллийг харж байхад баар цэнгээний газрын эзэд, тэнд ажилладаг хүмүүсийн яриагаар орой бүр үйлчилгээгээ зогсоон хаалгаа бариад цэвэрлэгээ хийхэд тэнд хар тамхи, мансууруулах бодис хэрэглэсэн ямар нэг ул мөр үлддэг гэж байна. Тариур, зүү, бодисын асгасан үлдэгдлийг тэд олж хардаг байна. Томоохон баар, цэнгээний газрууд бараг ийм үлдэгдэлгүй байхаа болжээ. Зөвхөн Улаанбаатарт биш, Дархан, Эрдэнэт гээд Монголд хичнээн баар цэнгээн байдаг билээ.
Өнөөдөр Төрийн тэргүүний хувьд байгаа байдлыг ард иргэддээ мэдээллээ. Ийм аюул монголд хэдийнэ ороод иржээ. Үүгээр бид сэрэмжлүүлэг өгч байна. Дээр нь төр засгийн зүгээс ямар арга хэмжээ авч байгаа, цаашид хэрхэх талаар хэлье гэж бодож байна. Зарим хүн энэ тухай ярих нь санаа сэдэл өгнө, дуугай байж байгаад даръя гэж хэлдэг. Ярихгүй, хэлэхгүй зөвхөн мэдээ уншаад суух боломжгүй болж байна. Одоо ээж аав нь, багш нар нь, сургууль дээр байгаа нийгмийн ажилтан нь, найз нөхөд нь бие биедээ анхаарал тавихгүй бол нэг мэдэхэд оройтсон байх вий.
Ярихгүй, хэлэхгүй байх нь бас газар авах таатай хөрсийг бий болгоно. Энэ аюул яг л газар доорх хөвдний түймэр шиг нийгэмд асар хурдан тархаж байгаа гэдгийг хэлэх гэсэн юм. Ер нь манайд ийм хэрэглээ байхгүй ч юм шиг зарим нь яриад байдаг шүү дээ. Энэ аюул манайхыг тойрно гээд байдаг. Тийм юм байдаггүй юм аа. Бид нэг дэлхий дээр, бас чөлөөт нийгэмд амьдарч байна. Тэр зовлонг бид дайрч гарна. Харин ямар байдлаар вэ гэдэг нь бидний асуудал.
Өнөөдөр бид энд тодорхой хүмүүс, нийгмийн бүлгүүдийн төлөөллийг урьсан. УИХ-ын гишүүд, сайд нар, УИХ-ын даргын болон Ерөнхий сайдын зөвлөхүүд оролцож байна. Үндэсний аюулгүйн байдлын зөвлөлийнхэн, шүүхийнхэн, Улсын Ерөнхий прокурорын газар, Цагдаагийн ерөнхий газар, Гаалийн ерөнхий газар, Мэргэжлийн хяналтын ерөнхий газар, Тагнуулын ерөнхий газар, Гадаад харилцааны яам, Байгаль орчин, аялал жуулчлалын яам, Боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны яам, Хил хамгаалах ерөнхий газар, Сэтгэцийн эрүүл мэндийн төвөөс оролцож байна. Монголын залуучуудын холбоо, Оюутны холбоо, Цахим өртөө сүлжээний төлөөлөл ирж, анхаарч оролцож байгаа нь мөн чухал юм.
Өнгөрсөн зууны эхээр манай улсад нэг аюул орж ирсэн нь усыг хатуу спирттэй хольсон архи байсан. 100 жилд Монгол Улс ямар байдалтай болсныг та бүхэн бүгдээрээ мэдэж байгаа. Монгол нийгмээрээ архинаас хамааралтай болсон. Монголын эдийн засгийн орлогын нэг гол бүрдүүлэгч нь архи болсон. Ингэтлээ гажуудсан. Архинд түшиглэсэн эдийн засагтай, түүнээс нийтээрээ хамааралтай болсон. Архинд түшиглэсэн ёс заншилтай болж эхэлсэн шүү дээ. Энэ тухай бид хангалттай ярьж байгаа.
Гэтэл одоо орж ирж буй энэ аюул тэр 100 жилийн өмнөх тэр аюулаас хэд дахин их байна. Төр засаг гэж байдаг л юм бол энэ аюулыг ямар хэмжээнд хүрч байгааг ард иргэдийнхээ сонорт хүргэж, сэрэмжлэх арга хэмжээ авахгүй бол болохгүй болж эхэллээ.
Би дахиад нэг тоо хэлье. Хар тамхи, сэтгэцэд нөлөөлөх бодист донтоно гэдэг архинд донтохоос 60 дахин хүчтэй юм байна. Өөрөөр хэлбэл 60 дахин хүчтэй, 60 дахин аюултай хор орж ирж байна. Манайхан зарим нэгийгээ “энэ балгах дуртай юм хөөрхий” гэж хэлэх нь бий. Энэ мэдээж буруу. Гэтэл энэ хар тамхи шууд дон , солиорол, өвчин болдог. Шууд өөрийнхөө амь насыг хорлох, нэг үгээр өөртөө удаан хугацааны цаазын ял өгч байна гэсэн үг.
Та бүхэн бүгд үр хүүхэддээ хайртай. Миний хүүхэд сайн сайхан яваасай гээд хамаг юмаа зориулсан чинь зарим нь хар тамхины донтон болчихсон явж байна шүү дээ. Цаашид үр удмаа үлдээх чадваргүй, эмчлэх боломжгүй, хорвоогийн мөнх бусыг залуугаараа үзэх аюулд орчихсон явж байна. Үүн шиг эмгэнэл байж болох уу.
Төрөл зүйлийн хувьд энэ сэтгэцэд нөлөөлдөг эм, бэлдмэл бодис 10 гаруй байна гэдэг. Гэтэл энэ бодисын төрөл, хэлбэр маш олширчээ. 50-60 төрөл, хэлбэртэй болсон байна. Кинонд нунтаг цагаан юм татаад гардаг шүү дээ. Одоо тэр маань ус, хий, тос, мөс хэлбэртэй, зөвхөн тарьдаг, татдаг биш уудаг, иддэг, тэр ч байтугай зүгээр өрөөндөө тавиад харахад хорддог болсон. Ингэж таван мэдрэхүйгээрээ дамжуулан донтдог болсон байна.
Нэг хар тамхичин жилдээ дунджаар 30-40 сая төгрөгийг тэр донтох хэрэглээндээ зарцуулдаг болсон байна. Хар тамхинд дөнгөж орж буй хүнийг эмчлэхэд наад зах нь 8 сая төгрөг шаардагддаг юм байна. Одоо ийм донтой болж буй хүнийг найман сая төгрөгий нь өөрөөс нь гаргуулаад эмчлэх хэрэгтэй. Тэр хүнд туслах хэрэгтэй. Өвчтөн гэж үзвэл бид туслах л хэрэгтэй болж байна даа. Харин анхаарахгүй тэр аюулт зам руу нэгмөсөн оруулчихвал дараагийн зам тэртэй тэргүй тодорхой болно. Бидний үр хүүхэд ийм болж болохгүй ээ.
Өнөөдөр энэ аюултай тэмцэх үндэсний чадавх, сэрэмжлүүлж, авч хэрэгжүүлж буй арга хэмжээ мэдээж туйлын хангалтгүй байгаа. Хууль, хяналтын байгууллагууд өөрсдийнхөө чадлаар ажиллаж байна. Олон жил бор зүрхээрээ явж байгаа төрийн бус байгууллагууд байна. Гэхдээ тэдний ажил хоорондоо уялдаагүй байна. Энэ ажлыг хөрөнгө мөнгөний “үлдэгдлээр” явуулж байна. Эхлэлийн шинжтэй, тохиолдлын шинжтэй, хэвлэлийн мэдээнд тулгуурласан шинжтэй л байна.
Үндэсний хөтөлбөр 2002 онд гарч, 2005 онд хэрэгжиж дууссан. Одоо үндэсний хөтөлбөр ч алга. НҮБ-аас бүх улс орнуудыг үндэсний хөтөлбөртэй болохыг даалгасан байдаг. 2002 онд “Мансууруулах, сэтгэцэд нөлөөлөх бодисын эргэлтэд хяналт тавих тухай хууль” гарсан. Энэ хууль бүх асуудлыг хамарч чадаагүй. 2011 оны 5 дугаар сард эл хуульд өөрчлөлт оруулж Үндэсний хороо, ажлын албатай болгохоор заасан. Гэсэн атлаа энэ хороог хэн ахлах, ямар бүрэлдэхүүнтэй байхыг нь бичээгүй. Одоо болтол энэ Үндэсний хороогүй, ажлын албагүй, хаанаас санхүүжихийг шийдэж өгөөгүй байгаа. Байдал ийм л байна.
Өнөөдөр бид энэ асуудлыг ярилцсаны дараа би Засгийн газарт чиглэл өгсөн зарлиг гаргана. Ингээд ажлын хэсэг байгуулж, Үндэсний хөтөлбөр боловсруулж батална. Хар тамхины талаар бие даасан хуультай болно. Тэр Үндэсний хороог нь ажиллуулна. Ажлын албыг нь бий болгож, төсвийг хэрхэн гаргахыг хуульчлан баталж, төрийн болон төрийн бус байгууллагуудын ажлын уялдаа холбоо ямар байхыг тодорхой болгож өгнө өө.
Энэ чиглэлээр мэргэжлийн хүн Монголд бараг алга. Хүнээ сургах хэрэгтэй байна. Лаборатори, техникт нь анхаарах хэрэгтэй байгаа. Гадаад, дотоод байгууллагуудын хамтын ажиллагаа хэрэгтэй байна. Урьдчилан сэргийлэх, соён гэгээрүүлэх ажил чухал байна. Энэ бүх ажлыг бид хийнэ. Хаалттай хаалганы цаана ярьж байсан энэ асуудлуудыг шийдвэрлэж, ажил хэрэг болгоно.
Манай Улсын Их Хурал, Засгийн газар, мэргэжлийн бусад байгууллагын хүмүүс санал нэгтэй байгаа гэж бодож байна.
Монгол хар тамхитай холбоотой асуудал дээр хатуу бодлоготой орон байх болно.
Монгол хар тамхитай холбоотой асуудал дээр зөөлөн аядуу бодлоготой байх уу, хатуу бодлоготой байх уу гэдэг гэж ярьж байгаа. Нэг зүйлийг хатуу хэлье. Монгол бол хар тамхитай холбоотой асуудал дээр чанга бодлоготой орон байх болно. Өнөөдөр үүнийг зарлаж байна гэж ойлгох хэрэгтэй. Монголын төр зөөлөндөө зөөлөн, хатуудаа хатуу байдаг. Гэхдээ энэ асуудал дээр бол нэг л нүүртэй байна. Тэр бол хатуу бодлого. Одоо үүнийг дотооддоо ч, гадаадад ч ойлгох хэрэгтэй. Ямар учраас ингэж хэлж байгаагаа тайлбарлъя.
Дотоод хүчин зүйл бий. Монгол бол ирээдүйдээ итгэдэг улс. Монголчууд бол үр хүүхдээ, хойч үеэ сайн сайхан яваасай гэж боддог, хүсдэг ард түмэн. Монголчууд бол хойч үедээ итгэдэг, тэднийхээ амьдралын төлөө явдаг, үр удмаа олон болгох гэж хүсдэг ард түмэн . Хэдэн хүүхэд төрүүлсэн чинь хар тамхинд ороод дуусвал яах вэ. Тийм учраас бид хатуу бодлоготой байх болно.
Монголчууд бол эрх нь бэрх болсон, хор сор хоёроо ялгахаа байсан тийм хүмүүс биш. Үүнийг ойлгох хэрэгтэй. Монголчууд бол гэрийн, бас төрийн засагтай агуу үндэстэн. Тийм учраас бид энэ үндэстний сайн сайханд тэрслэн гарч ирж байгаа хорын эсрэг хатуу бодлоготой байх болно гэдгээ хэлж байна.
Гадаад хүчин зүйл: Бид хоёр хөрштэй. Манай хоёр хөрш бол дэлхий дээр хар тамхины хэрэглээгээр хамгийн их анхаарал татсан, хамгийн том зах зээлтэй орнууд. Хар тамхи, мансууруулах бодисын асуудал дээр хоёр хөрш маань хатуу бодлого хэрэгжүүлдэг. Гэтэл бид зөөлөн бодлоготой байвал тэр аюул манайх руу “асгарч” орж ирнэ. Бид тэднээс илүү хатуу бодлого барих учиртай. Наад зах нь зэрэгцсэн хатуу бодлогыг явуулах хэрэгтэй. Ингэж хууль дүрмийг чангална гэдгийг хэлэх гэсэн юм.
Та бүхэн хар тамхитай эвлэрэнгүй байдаг, хар тамхийг шүтдэг улс орон гэж сонссон уу? Нэг ч тийм улс байхгүй. Ямар учраас ихэнх улс орон хар тамхитай ингэж хатуу тэмцдэг юм бэ? Яагаад гэхээр ямар ч нийгмийн байгуулалтай энэ хар тамхи харш байдаг учраас. Тэр социалист байна уу, капиталист байна уу хамаагүй. Бас ямар ч шашинд харш. Тэр Арабд байна уу, Азид байна уу хамаагүй. Ямар ч соёл иргэншилд энэ хар тамхи харш учраас улс орон бүхэн хатуу тэмцдэг юм аа. Тийм учраас энэ хар тамхитай холбоотой зохион байгуулалттай хэрэг хийж байгаа хүмүүст зөвхөн монголд биш, дэлхийд гишгэх газар байхгүй. Хоёрхон зам л байгаа. Нэг бол шоронгийн “наар”, нөгөө бол үхэл. Өөр гарц байна гэж битгий эндүүрээрэй.
Дараагийн нэг асуудал бол наймаа худалдаанд оролцож, зөөвөрлөж тээвэрлэсэн иргэдийн үгийг сонсч байхад тэд “Амьдрал хэцүү ядуу, би мэдсэнгүй” гэж хэлдэг. Хар тамхитай холбоотой асуудал дээр ямар нэг шалтаг сонсохгүй ээ. Мөнгөгүй гээд хар тамхи зөөж хэрэгт битгий ор, мөнгөтэй гээд хэрэглэж амьдралаа битгий сүйтгээч ээ.
Хамгийн гол нь хар тамхины асуудалд орж байгаа хүмүүсийн “толгойг илэх” тухай асуудал байхгүй. Донтсон нэрээр бусдыг уруу татаж байгаа бол гэмт хэрэгтэн гэсэн үг. Архиар биенээ шахвал гэмт хэрэг гэж тооцно гэж бид одоо ярьж байгаа. Тэгж хуулинд оруулах гэж байгаа. Тэгэхэд өнөөдөр хар тамхи татахыг нэгэндээ уриалж уруу татаж байгаа бол энэ асуудал маш ноцтой гэмт хэрэг мөн. Энэ тухайд өрөвдөх, хайрлах тухай асуудал байхгүй. Хэлмэгдсэн, ядуу зүдүүгээсээ болсон гэж жүжиг тоглох хэрэггүй.
Ажилгүй байгаа бол ажил олж хий. Монголоор дүүрэн ажлын байрны зар байна шүү дээ. Хар тамхинаас өөр, хар тамхи хэрэглэж, зөөвөрлөж ард түмнийхээ эсрэг гэмт хэрэг үйлдэхээс илүү өөр хийж болох олон ажил бий. Ийм боломж эрх чөлөөт монголын нийгэмд хангалттай байгаа.
Хар тамхи бол хүний оршихуйд цэг тавьдаг аймшигтай тахал
Хар тамхины аюул нь тухайн нийгмийн сайн сайхны эсрэг гэмт хэрэг болж хувирдаг. Хар тамхи бол хүнийг хүн биш сүг болгодог. Сая та бүхэн сонссон байх. Хүн байх эрмэлзэл нь алга болж байгаа юм. Хар тамхи хэрэглээд л эхэлсэн бол сурах, сайн сайхан амьдрах тэмүүлэл тэр хүнд үгүй болдог. Хүүгээ сайхан, чадалтай, авъяастай хүн болгоно, сайн тамирчин, сайн ажилтан болгоно гэж бодож байсан бол хар тамхи тэр мөрөөдлийг чинь алга болгож байгаа юм.
Бас дээр нь хамгийн хүсэшгүй халдвартай өвчнүүдийн үүр уурхай болж байгаа юм. Сая та бүхэн сонссон, хар тамхи хэрэглэсэн хүний бүх эрхтэн нь, тархинаасаа эхлээд гэмтэж эхэлдэг. Мөнгө олох гэж улангасан гэмт хэргийн замруу ордог. Хар тамхи хэрэглэдэг хүмүүст гарц байхгүй, нар харагдахгүй.
Хүнийг ийм болгодог учраас хүн төрөлхтөн, бүх ард түмэн хар тамхины эсрэг хатуу тэмцэл өрнүүлдэг. Хар тамхи татахаар инээдэг гэж зарим хүмүүс ярьдаг. Тэр бол ханиадам болж хувирдаг. Бүр шууд утгаараа ханиалгадаг гэж байгаа. Хэдэн минут инээж байснаа л огиод эхэлдэг гэдэг. Эрдэнэ болсон бие махбодь нь хүлээж авахгүй болоод тэр. Аймшигтай муухай зүйл биед ороод ирлээ гэсэн үг. Хүмүүс бурхан болохынхоо өмнө нэг сайхан сэргэж ирдэг гэж ярьдаг. Энэ бол ахмад настай хүмүүст тохиолддог зүйл. Харин хар тамхи хэрэглэж байгаа залуучуудын хувьд арван хэдхэн насанд нь үхэл тийм хурдан ойртож ирж байгаа хэрэг. Хар тамхи хэрэглэх нь зүгээр л чөтгөрийн хаалга, үхлийн үүд нээгдэж байна гэсэн үг. Үүнийг л байгалиасаа эрдэнэ болсон бие чинь хэлж өгөөд байна.
Хар тамхи хүний удам, сайн сайханд нөлөөлдөг. Миний бодлоор хар тамхи бол хүн төрөлд, оршихуйд цэг тавьдаг аймшигтай тахал юм байна гэж ойлгож байгаа. Хүний төрөлд мэндлэнэ гэдэг ямар гайхамшигтайг та бүгд мэднэ. Тэр хүний төрөлд тань төгсгөл болсон энэ аюулд битгий ойртоорой гэж хэлэх гэсэн юм.
Нэг гэрийн ахан дүүс хийгээд бие биенээ хар тамхичин болгосон хүмүүст өршөөл гэж байж болохгүй. Ямар учраас би хатуу байх тухай хэлээд байна гэхээр, нэг гэрийн ахан дүүсийнхээ зовлонгоор мөнгө хийж байгаа, зовлонгоор нь жаргал хийж байгаа хүнд өршөөл байж болох уу? Байж болохгүй. Тийм учраас хар тамхины асуудал дээр хатуу бодлого байх ёстой.
Та өнөөдөр бодож магадгүй, “За манайд өнөөдөр хар тамхины аюул тохиолдохгүй” гэж. Гэтэл нэг л мэдэхэд хүү чинь, охин чинь нэг бол шоронгийн, нөгөө бол эмнэлгийн, эсвэл хорвоогоос явах ийм сонголтын өмнө ирчихсэн сууж байх вий. Энэ бол аюул шүү.
Хамгийн гол сэргийлэх арга бол хувь хүн өөрөө өөртөө л хувь заяагаа тодорхойлдог. Бурхан багшийн хэлсэн үг байдаг. “Та өөрөө өөрийнхөө аврал” гэж. Хүн өөрөө өөрийнхөө л аврал. Өнөөдөр үүнийг бүр хэрэгтэй гэж бодон бодон сануулж байна. Цаашид ч санаж явах ёстой. Монгол Улс үр үндсээрээ Афганистан шиг болмооргүй байна. Бид ийм ирээдүйг Монголд бий болгомооргүй байна. Афганистаны байдлыг хар тамхины зовлон гэж олон хүн ярьдаг. Тэнд ямар ч нийгэм, ямар ч соёл иргэншил тогтож өгөхгүй байна. Дэлхийн хар тамхины зах зээлийн 50 хувийг Афганистан ганцаараа нийлүүлж байна. Өнөөдөр энэ тухай дэлхий даяар ярьж байна. Монголыг Афганистан шиг ийм зовлонтой болгож болох уу? Ийм хувь заяаг манай улс үндэстэн хэзээ ч хүсэхгүй.
Айл гэрээрээ аймшгийн кино шиг болчихсон байвал яана ! Хүүхэд нь эцэг эхээ үзэж чадахаа байгаад, хар тамхинд орохоор гэр бүлээ үзэн ядаж, алахад ч бэлэн ирээдүйг бид хүсэхгүй. Хар тамхинд донтсоноор мөнгө олохын тулд хэнийг ч алахад бэлэн болдог. Гэмт хэрэгтэн бий болж байгаа нь тэр. Тийм айлд аз жаргалын тухай бодохын ч хэрэггүй. Хар тамхи хэрэглэж байгаа хүмүүсийн очдог зам нь ойлгомжтой. Тийм учраас монголчууд өнөөдөр архийг жигшиж эхэлж байгаа шигээ хар тамхийг ч ингэж жигших ёстой.
Ялангуяа гэмт хэрэгт оролцож зөөвөрлөж авч ирээд ард түмнээ хордуулж “урилга” өгч байгаа нь “чөтгөрийн урилга”. Тэр бол найзын урилга биш. Үхэлд чинь урьж байгаа чөтгөрийн урилга . Муу муухайд урьж байгаа урилга. Ингэж ойлгох хэрэгтэй.
Хар тамхины хэрэгт оролцсон хэнд боловч өршөөл гэж байхгүй.
Ийм үйлдэл хийж байгаа этгээдүүдтэй бид хатуу тэмцэнэ. Энд өршөөл байж болохгүй. Та өөрөө бөх хүн ч байж болно, дуучин, мэргэлдэг, бичдэг гээд ямар ч хүн байж болно. Та ямар ч бай танд төрийн өршөөл байхгүй гэдгийг өнөөдөр би хатуу хэлж байна. Та настай ч бай, залуу ч бай, эр ч бай, эм ч бай, мөнгөтэй ч бай, мөнгөгүй ч бай дахин хэлэхэд хар тамхины хэрэгт оролцсон хэнд боловч өршөөл гэж байхгүй.
Би Ерөнхийлөгчийн хувьд нэг зүйлийг дахиад хэлье. Хар тамхины хэргээр шоронд орсон этгээдүүдийг өршөөхгүй. Цаашид бид эрүүгийн хуулинд өршөөлд хамрагддаггүй тийм заалт оруулна. Ерөнхийлөгчийн хувьд энэ асуудлаар нэг ч уучлал үзүүлэхгүй. Яг хүн алсан хүнтэй адилхан жигшиж, ялыг нь дуустал эдлүүлнэ. Энэ тухай ял эдлүүлдэг манай шүүх прокуорын байгууллага энэ талаар чиглэл авч байна гэж ойлгоорой. Хар тамхитай орооцолдсон бол ямар нэгэн энэрэл байхгүй. Чиний зөөвөрлөн авч ирсэн, өөрийн чинь тараасан хар тамхины цаана хэдэн арван гэр бүл сүйрч байгаа. Ийм байдал руу бид оруулахгүй. Бид ийм бодлого барина.
Хар тамхинаас ашиг олдог гэсэн эндүүрэл байдаг. Ашиг гэдэг бол нийгмийн сайн сайхныг бүтээдэг зүйл. Байшин барьж байгаа, хувцас оёж байгаа, цагаан идээ үйлдвэрлэж байгаа бол нийгмийн сайн сайхны төлөө бизнес хийж буй ашиг. Гэтэл хүний зовлонгоор ашиг олно гэж байж болохгүй зүйл шүү дээ. Хар тамхиар ашиг хийж байгаа хүн заавал баригдана. Зовлон нь хар мөртэй учраас тэр. Хар тамхинаас болоод хүн үхэж, гэмт хэрэгт орсон бол түүгээр дамжаад нөгөөх эзэн нь заавал баригддаг. Ихэнх нь энэ гэмт хэргийг баригдахгүй гэж бодож “ашиг” гэж олж хардаг байх. “Нэг удаа оролцоод би мөнгө хийсэн одоо намайг олохгүй” гэж бодож байгаа бол битгий эндүүрээрэй. Тийм учраас хар тамхинаас ашиг олох тухай ойлголт байхгүй. Хүний зовлонгоор амьдралыг нь сүйрүүлж хүний эрүүл мэндийг сүйрүүлж “ашиг хийнэ” гэдэг ойлголт байхгүй.
Хар тамхины гэмт хэрэгтэн заавал баригдана. Өөрийн чинь мөрийг өөр хүн гаргаад явж байгаа. Чи бол үхэл тээсэн мөртэй явж байгаа этгээд. Тийм учраас энэ төрлийн гэмт хэрэг үйлдсэн, орооцолдсон этгээдийг бид олох л болно, чамтай заавал хариуцлага тооцно. Нэг өдөр өөрийн чинь дээр “хуулийн заазуур” ирэх болно.
Ингэж хар тамхины эсрэг хатуу бодлого барина гэдгийг би хэлэх гэсэн юм.
2012 оны хоёрдугаар сарын байдлаар өнөөдөр манай 17 иргэн БНХАУ-д хар тамхи зөөвөрлөсөн, хар тамхитай холбоотой асуудалд орооцолдсоноос үүдэж доод тал нь долоон жилийн ялтай хоригдож байна. 2006 онд хар тамхины асуудлаас болоод шийтгэгдсэн эгч дүү хоёр энэ сарын сүүлээр манай талын хүсэлтээр, Монголд ирсэн. Олон жилийн ял авсан байгаа. Монголын хуулиар дахиад энд ял эдэлнэ. Монгол Улс өөрийн хуультай, дээр нь Монгол Улс НҮБ-ын гишүүн. Бидний нэгдэж орсон олон улсын конвенциуд байгаа. Бид үүнийг дагаж мөрдөх ёстой. Өөр оронд хар тамхины гэмт хэрэг хийчихээд, монголдоо ирэхээр өршөөгдчихнө гэж битгий бодоорой. Ямар ч бай хууль, шударга ёс гэмт хэрэгтэнд очно. Хууль зохих журмын дагуу тэр асуудал нь шүүхээр шийдвэрлэгднэ.
Бид хар тамхи зөөвөрлөсөн, хар тамхины хэрэгт оролцсон хүмүүсийн толгойг илж болохгүй. Надад албаны хүн хэлж байсан. “Хар тамхи зөөвөрлөөд явж байсан нутаг нэгтнээ тэнд баригдлаа гэхээр өрөвдсөн, хэлмэгдсэн гэж телевизээр харуулаад эхэллээ” гэж. Архичинг та нар өрөвддөггүй шүү дээ. Архинаас үүдээд гэмт хэрэг хийсэн хүнийг өрөвддөг үү. Тэгвэл түүнээс хэд дахин илүү аюултай гэмт хэрэгт орооцолдсон этгээдийг өрөвдөх тухай асуудал байхгүй. Жигших тухай асуудал л байгаа. Хэдийгээр гэмт хэрэгтэн Монголдоо ирсэн ч гэсэн ял дуусаагүй байгаа бол хууль журмын дагуу шүүх дээр дахиад асуудал яригддаг байх ёстой.
Монголын нэг иргэн Хятад улсад 70 ширхэг капсул хар тамхи залгиад баригдсан байна. Эмнэлэгт түүний биеээс нь туулгаж аваад гарах хооронд эмнэлэгийн цонхоор үсрээд нас барсан тохиолдол гарсан. Энэ бол харамсалтай явдал. Яагаад үүнийг ярьж байна гэхээр дахиад монголын нэг ч иргэн энэ хэрэгт бүү өртөөсэй л гэж хэлж байгаа хэрэг.
Нэг ч айл өрх үр хүүхдээ битгий ингэж өнчрүүлээсэй. Аав, ээж ах дүүсээ амьдын тамд нэг ч хүн битгий аваачаасай гэж бодож байна.
Хамгийн гол нь яагаад хар тамхины эсрэг хатуу хандаж байна вэ гэхээр, хар тамхи залгиж зөөвөрлөж, тээвэрлэж байгаа эзэд нь Монголоос олдож байгаа, бас Монголоос зорьж байгаа, Монгол хамгийн сүүлчийн буудал нь болж байгаагаас үүдэж байгаа юм.
Зарим улс оронд визтэй зорчдог болох асуудлыг шийдвэрлэнэ
Хар тамхи улс орны нэр хүндэд ч сэвтэй. Дахин нэг мэдээлэл хэлэхэд манай урд хөрш Хятадад өмнө нь баригдсан 17 иргэнээс гадна дахин шинээр 15 иргэн урьдичлан хоригдох төвд нь хоригдож байна. Энэ 17 иргэн бол шүүхээр шийтгэгдсэн иргэдийн тухай би ярьсан. Шинээр хоригдсон 15 иргэний тоо бол 2011 оны 4 дүгээр сарын 8-аас хойшхи хугацаанд болсон хэрэг. Энэ бол 2011 оны буюу дөнгөж саяхны туулай жилийн тоо баримт. Энэ 15 иргэдийн хувьд бүгдээрээ Малайзийн нийслэл Куала-Лампураас Хятад улсыг зорьж гарсан байдаг. Түүгээр ч зогсохгүй манай олон тооны иргэд Куала-Лампурд хар тамхи зөөвөрлөх бэлтгэл хангаад тааламжтай үеийг хүлээгээд сууж байгаа тухай мэдээлэл байна. Тэр бэлтгэл хангана гээч нь сэтгэл зүй, мөнгө төгрөг, гэдэс дотор угаалгах, янз бүрийн дарамт шахалтад өртөх зэргээс бүрддэг гэх.
Тэгтэл нэг хэсэг нь бүгд баригдсан байхад, нөгөө хэсэг нь “боломж” хүлээгээд сууж байна гэх. Дээрх иргэдийг зохих улс орнууд мэдэж байгаа, харж байгаа, бас хүлээж байгаа. Баригдахгүй байх гэж бодож сэтгээд явж байж магад. Харин чамайг харж байгаад үйлдэл дээр нь эд мөрийн баримттайгаар илрүүлчихнэ.
Эрхэм аав ээжүүд ээ, Малайзийн нийслэл Куала-Лампурт үр хүүхэд чинь байгаа бол шууд буцааж дууд.. “Хар тамхины хэрэгт орооцолдов! Битгий тийм алхам хийгээрэй! Хэрэв тэгвэл тэд чамайг мэдэж байгаа. Тийм байдлаар урд хөршийн хилээр нэг л алхаа л бол шууд баригдана. Одоо тэр тааламжтай нөхцөл гэж огтоос байхгүй. Монголчууд ингэж зөөгөөд байгааг, хаа хаанаа бүгд мэдэж байгаа” гэж хэл. Ямар учраас Монголчууд Малайзаас ингэж зөөгөөд байна вэ гэхээр Монгол Малайз орны хооронд визгүй зорчдог болсноос хойш ийм байдалд хүрээд байгаа.
Би Гадаад харилцааны сайдад Малайзийг визтэй болго гэж үүрэг өгсөн.. Бид, хоёр орны засгийн газрын хэлэлцээрт өөрчлөлт оруулахаар хүсэлт тавина. Тэнд монголоос оюутнууд бий. Тэд оюутны визээрээ суралцана. Харин жуулчны хувьд визтэй болгоё.
Хар тамхины хэргээр баригдаж байгаа тохиолдлуудын ихэнх нь манай урд хөршид болж байгаа. Сүүлийн 15 хүн бүгд малайзаас БНХАУ-руу нэвтрэх замдаа баригдсан. Ийм учраас би энэ хоёр орны тухай дурьдаж ярьж байгаа юм.
Хар тамхийг жигших захиасыг үр хойчдоо үлдээ
Энэ аюул бол өнөөдөр гарцгүй зүйл биш. Зүгээр л эргэн тойрондоо, ах дүүгээ, хүүхдүүдээ нэг бүртгэчих. Ах дүүстэйгээ нэг уулзчих. Ер нь эцэг эхчүүд, багш нар бусдын хүүхдэд сургааль хайрлах дуртай, өөрийнхөө хүүхдэд чаддаггүй.
Одоо дуудаад уулз. Ялангуяа хүүхэд чинь хэнтэй уулзаад байгаа нь мэдэгдэхгүй, хачин болчихсон яваад байгаа бол ярь. Эрт дээр нь, эхнээс нь бариад авах юм бол эмчлээд, энэ аюулаас сэргийлэх боломж байгаа. Би бүх аав ээж нарт , эмээ өвөө, ах эгч нарт ингэж уриалж байна. Буруу хүмүүстэй нийлсэн байх вий. Хар тамхи татсан, хэрэглэсэн хүүхдүүдээс асуухаар 70 хувь нь “бид найз нөхдийнхөө дунд хэрэглэдэг” гэж хэлсэн байгаа. Буруу найз нөхөд л уруу татсан байгаа. Тийм учраас одоо хожимдоогүй дээр нь хүүхэдтэйгээ яриарай.
Өнөөдөр Улс гэрийн эцэг чинь ингэж хэлж байна гэж ойлго. Тэр гэрийн эцгүүд, аав ээжүүд хүүхдүүддээ, амраг садандаа, ханьдаа, хар тамхины аюулаас сэргийл гэж хэлэх хэрэгтэй.
Учир нь бид нэг хувь заяатай, нэг гэр бүл, нэг ард түмэн. Тийм учраас бидний нэг ч болтугай хүүхэд энэ аюулд өртөхгүй байх ёстой. Өнөөдрөөс эхлээд хүүхдээ татаж ав, буруу зуршилтай найз нөхдөөс нь салгаад анхаарал тавиад эхлэх юм бол энэ асуудлыг зогсоож болно. Бид нэг л гэр бүл учраас ах дүү, амраг садангаа ийм аюулруу татан оруулж болохгүй. Бас бусдын хууль дүрмийг зөрчиж болохгүй гэдгийг хэлэх гэсэн юм.
Өнөөдөр энд хэвлэлийнхэн хангалттай байна. Ийгл, МҮОНТ, Шууд, SBN телевизүүд, өнөөдрийн уулзалт, хэлэлцүүлгийг шууд дамжуулж байна. Би талархаж байна. Ийгл телевизийнхэн бүтэн сарын турш орой бүхэн энэ чиглэлээр мэдээлж, нэвтрүүлэг хийнэ гэж байгаа. Хийх хэрэгтэй. Энд өнөөдөр Ерөнхийлөгч ярьлаа, одоо хамааралтай хүмүүс, хууль хяналтын байгууллагынхан энэ тухай ярь. Энэ хооронд бид үндэсний хөтөлбөрөө, хуулиа боловсруулна. Болж өгвөл энэ хаврын чуулганаар хөтөлбөр, хуулиа батлуулаад авах хэрэгтэй. Тэгээд хариуцсан байгууллагуудаа ажилд нь оруулъя. Энэ тухай зарлиг гарна, ажил хийгдэнэ гэдгийг хэлье.
Би өнөөдөр гурван зүйлийг анхааруулъя гэж бодсон юм.
Нэгдүгээрт. Сэрэмжтэй бай. Хар тамхины аюул монголын хаалгыг тогшилгүй орж ирсэн. Танай хаалгыг бас тогшилгүй орно шүү. Энэ аюул хэнд ч тохиолдож болно. Аль ч айлд, ямар ч хүнд тохиож болно. Ийм учраас сэрэмжтэй байгаарай. Энэ сэрэмжийг үр ачдаа дамжуулж өг.
Хоёрдугаарт. Хар тамхинаас хол бай. Хар тамхи гэдэг зүйлийг хаяа хатавчиндаа бүү ойртуул. Үр хойчдоо захих сургаал гэж байгаад монголчууд захиж ирсэн уламжлалтай. Энэ захиасыг захиж бай. Тийм захиасын нэг нь хар тамхийг жигших захиас юм шүү. “Миний хүү, миний хүүхдүүд, ач зээ хар тамхинаас хол яваарай” гэж захиж байх хэрэгтэй.
Гуравдугаарт. Би түрүүн хэлсэн, хэрвээ хар тамхины гэмт хэрэгт холбогдох юм бол зөөвөрлөсөн, тээвэрлэсэн, олсон, тарьсан, ургуулсан, хадгалсан, янз бүрийн байдлаар ямар ч хүн холбогдсон бай өршөөл байхгүй шүү. Хууль улам чанга болно. Энэ бол улс үндэстний аюулгүй байдалд харш, манай нийгмийн сайн сайхан, ард иргэдийн маань амар амгалан амьдрахад аюул занал учруулдаг. Хүний, өрх гэрийн аз жаргал тэмүүллийг алга болгодог. Хүмүүсийн, иргэдийн амьдралыг сүйтгэдэг тийм аюултай. Ийм учраас бид хар тамхины асуудал дээр хатуу бодлоготой байна” гэлээ.
Уулзалтын үеэр Нийслэлийн эрүүл мэндийн газрын төслийн зохицуулагч Д.Ганцэцэг “Хүүхэд залуучуудын дунд хар тамхи, мансууруулах бодисын хэрэглээ, түүнээс учрах аюул”, Эрүүгийн цагдаагийн газрын дарга, хурандаа С.Ганбат “Хар тамхи, мансууруулах бодистой холбоотой гэмт хэргийн өсөлт, түүний үр дагавраас сэргийлэх нь”, Хар тамхи, мансууруулах бодисоос иргэдийг хамгаалах нийгэмлэгийн тэргүүн Ш.Лхагвасүрэн “Хар тамхинд донтох эмгэг, түүний хор нөлөө” сэдвүүдээр тус тус мэдээлэл хийсэн юм. Уулзалтыг Монголын үндэсний олон нийтийн телевиз, Ийгл, Шууд, SBN телевизүүд шууд дамжуулан үзүүлэв.
