Монгол Улсын Ерөнхий сайд асан Дашийн Бямбасүрэнтэй ярилцлаа.
-Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Цахиагийн Элбэгдорж Үндэсний эрх чөлөөний хувьсгалын зуун жилийн ойн хүндэтгэлийн чуулганд хэлсэн үгэндээ монгол үндэстнээ эх орондоо урьсан. Монгол төрийн өндөр албыг үүрэлцэж явсан хүний хувьд Ерөнхийлөгчийн уриалгыг хэрхэн хүлээж авсан бол оо. Яриагаа эндээс эхлэх үү?
-Хүндэтгэлийн чуулганд Ерөнхийлөгчийн хэлсэн үгийг сонсоод надад нэг л зүйл бодогдож байлаа. Монголын төрийн тэргүүнүүд Их эзэн Чингэс хаанаасаа хойш ард түмэндээ хандаж ийм ухаалаг, гүн утга санааг агуулсан үг хэлсэн билүү. Улс орныхоо хувь заяа зам мөрийг харж, ард иргэдийнхээ ахуй амьдралыг олон талаас нь эргэцүүлсэн үнэхээр нэг монгол төрийн тэргүүн шиг, улс орны эзэн шиг үг хэлсэнд өвгөн би баярлаж сууна даа. Ерөнхийлөгчийн хэлсэн үг ганцхан надад баяр төрүүлээд зогсохгүй түмэн олонд их сайхан сэтгэгдэл үлдээлээ. Элэг нэгтнүүдээ эх орондоо дуудсан уриалга нь монголчуудын сэтгэл зүрхийг огшоолоо.
Бид чинь 1952 оноос "Дархан манай хувьсгалт улс..." хэмээн төрийн дууллаа эхэлдэг байсан бол сүүлийн үед өөрчлөөд "Дархан манай тусгаар улс Даяар Монголын ариун голомт..." хэмээн дуулж байгаа. Монгол үндэстэн бүрэлдэн тогтож төрт улсаа байгуулсан гал голомт бол яах аргагүй өнөөгийн Монгол Улс л даа. Дэлхий дээр бид нэг их олуулаа биш. Арван сая орчим гэж дуулддаг. Аль ч улс оронд аж төрж байгаа монгол үндэстэнд өөрийн эх оронд, өвөг дээдсийнхээ нутагт ирж аж төрөхсөн гэх чинадын хүсэл байдаг нь мэдээж. Хуучин тогтолцооны үед эх орондоо санасны зоргоор ирж чаддаггүй байсан болов уу. Өнөөдөр монголчууд маань ардчиллын ач буянаар дэлхий дахинд нэртэй нүүртэй явна. Тиймийн учир дэлхийн хаана ч аж төрж буй монгол үндэстэн олон Монгол Улс бол хүний эрх, эрх чөлөөг дээдэлдэг ардчилсан улс гэдгийг сайн мэдэж байгаа. Монголд очоод өөрийнхөө хүч хөдөлмөр, оюун ухаанаар сайхан амьдрах боломжтой гэдгийг мэднэ. Мөн Монголын газрын баялаг олон улсын анхаарлыг ихээхэн татаж байгааг ч тэд судалж байгаа. Яг ийм торгон цагт Монгол Улсын Ерөнхийлөгч гүн утга бүхий үг хэлж, монгол үндэстнээ эх орондоо урьсан нь жинхэнэ цагаа олсон явдал боллоо. Монголчууд бол хуваагдмал үндэстэн. Гэхдээ нэг айхтар үг бий. Могой гурав тасравч гүрвэлийн дайтай, Монгол гурав тасравч гүрний дайтай гэж. Үнэхээр ч нутаг дэвсгэрийн хувьд гурав хуваагдсан тал бий.
1993 оны арванхоёрдугаар сард намайг Тайваньд очиход таван зуун арван найман монгол хүн байсан.
-Та тоог нь ямар сайн санаж байна аа?
-Тэд өвөг дээдсийнхээ өлгий нутагт очиж бие амрахсан гэнэ. Туулынхаа уснаас нэг амсаж цай чанахсан хэмээн хүсч тэмүүлж байгаа нь өөрийн эрхгүй мэдрэгдсэн. Тэр цагаас хойш миний бие дэлхийн хаана ч аж төрж байгаа монголчууд маань ус нутгаа гэсэн сэтгэлээ гээгээгүй юм байна гэдгийг гүнзгий ойлгодог болсон. Түүнээс хойш хориод жил боллоо. Монгол орон ардчиллын замаар тууштай яваад өдий зэрэгт хүрлээ. Ерөнхийлөгчийн уриалга нэг талаас монгол үндэстнийхээ хэл соёлыг бүрэн бүтэн авч үлдэхэд хэрэгтэй ч цаана нь олон утга агуулга байгаа. Жишээлбэл, гадаадад байгаа монголчууд дэлхийн өндөр технологийг эзэмшсэн байх нь мэдээж. Тэд эх орондоо ирж Монголоо гэсэн сэтгэл зүрхтэй ажиллахад улс орон минь улам л хөгжиж таараа.
-Улс орны цаашдын хөгжлийг та яаж харж байна. Хүн нэмбэл хүнс нэмэгдэнэ гэсэн үгийг Ерөнхийлөгч иш татсан байсан?
-Элэг нэгтэн олон маань эх орондоо ирэхэд хүн бүр өөр соёлтой, өөр технологитой өөр ертөнцтэй ирэх нь мэдээж. Ингээд улс оронд шийдэгдээгүй байгаа асуудлыг шийдчихэж болох юм. Оюуны чадавхи, дэлхийн соёл гэж үнэт зүйл манайд шууд нэвтэрнэ шүү дээ. Хүмүүнлэг ёс, энэрэнгүй ёс талаасаа чухал. Монголчууд маань хил хязгаараар хэдий өөр ч элгээрээ нэг шүү дээ. Ерөнхийлөгчийн эл уриалга нэг өдөр хэрэгжээд өнгөрөх биш. Магадгүй зуун жил үргэлжилж байж монголчууд маань төв рүүгээ, голомт руугаа ирж хүчээ нэгтгэх болов уу. Мэдээж төвөгтэй асуудал гарч таарна. Гол нь хоёр хөрштэйгээ найрамдалт харилцаагаа эвдэхгүйгээр нөхцөл байдлаа сайтар ойлгуулах. Мөн дотооддоо үндэснийхээ эрх ашгийг хамгаалах зохион байгуулалтаа сайтар хийж байж асуудлыг шийдвэрлэх байх аа. Дэлхийн монголчуудын анхдугаар чуулга уулзалт 1993 онд болсон юм. Социалист тогтолцооны хуучинсаг сэтгэхүйгээр Хувьсгалт намынхан хандаж байсан. Хоёр хөрш ч сандралдаж л байсан. Харин өнөөдөр улс үндэстнийхээ эрх ашгийн төлөө монгол хэл, соёл гэдэг дэлхийн хүн төрөлхтний үнэт баялгийн нэгээхэн хэсэг юм гэдэг хандлагыг ойлгодог болж.
-Энэ дашрамд нэг зүйлийг асуумаар байна. Ерөнхийлөгчийг монгол үндэстэндээ хандаж уриалга гаргасны дараа Монгол Улсын гурав дахь Ерөнхийлөгч Н.Энхбаяр "улс төрийн бодлогогүй алдаатай үг хэллээ. Тэр олон хүн ирэхэд манайх яаж хүлээж авах юм. Хоёр хөршийн харилцаанд ч сайнаар нөлөөлөхгүй" гэх утгатай мэдэгдэл хийсэн байсан. Үүнд та ямар бодолтой байна вэ?
-Монголчууд эх орондоо ирэхэд аливаа нэг улс оронд хохирол учруулалгүй, ямар нэгэн чирэгдэл бололгүйгээр ирчихэж чадна байх аа. Зөвхөн хоёр хөршөөс монголчууд ирээд болчих юм биш. Дэлхийн өнцөг буланд суугаа монгол үндэстнүүд маань наашаагаа тэмүүлнэ шүү дээ. Эцэг өвгөдийнхөө нутагт ирж хүч хөдөлмөрөө зориулан ажиллахыг тэд эрмэлзэж байгаа. Н.Энхбаяр дарга бол монгол төрийг удирдаж явсан хүн. Аливаа зүйлд гоомой хандамгүй юм. Шуудхан хэлэхэд, монгол хүн, монгол төрийн тэргүүн монголчуудаа эх орондоо ирээч хэмээн уриалахад улс төрийн алдаа гэж юу байхав. Харин түүнийг мушгин гуйвуулах гэж, улс төрийн алдаа мэтээр бусдад ойлгуулах гэж байгаа нь өөрөө түүхэн том алдаа юм аа.
-Монгол үндэстнээ эх орондоо ирэхийг уриалсан төрийн тэргүүний үгний тухайд ийм байж. Тантай нэгэнт уулзсаных өнөөгийн улс төрийн амьдрал болоод эдийн засгийн тогтворгүй байдлын талаар асуух гэсэн юм. Өнөөдөр Монголын эдийн засаг маш хүнд байдалд орчихлоо. Долларын ханш галзууртлаа өсч, монгол төгрөг үнэгүйдэж эхэлсэн. Үүнд нэртэй эдийн засагчийн хувьд, мөн Монголын төрийг хамгийн хүнд хэцүү үед нуруундаа үүрч явсан хүний хувьд тайлбар өгөхгүй юу?
-Долларын ханш хэрхэн өсч буйг өдөр бүр, цаг минут тутамд харж сууна. Дэлхийн зах зээлд долларын ханш ч, нефтийн үнэ ч тогтвортой л байна. Алт, зэсийн үнэ ч хэвийн байгаа. Гэтэл монгол төгрөгийн ханш унаж цаас болж байгаа нь нэг л зүйлтэй холбоотой. Тэр нь бэлэн мөнгөний хавтгайрсан түгээлт. Өнгөрөгч сонгуулиар төрийн эрх барьж байсан МАХН иргэн бүрт нэг сая таван зуун мянган төгрөг өгнө гэж амласан. Энэ бол арай хэтэрхий, бодит байдал дээр хэрэгжих ямар ч боломжгүй амлалт байсан. Уг амлалтаа биелүүлэх гэж Ардын намынхан улайран зүтгэж байна. Хүн бүрт далан мянган төгрөг ч өгч үзлээ, хорин нэгэн мянгыг ч өгч байна. Одоо бүр одонтой эхчүүдэд мөнгө өгнө ч гэх шиг. Ингэж бэлэн мөнгийг хавтгайруулсан нь монгол төгрөгийг үнэгүйдэхэд хүргэж байгаа юм.
-Тэгэхээр бэлэн мөнгө тараана гэдэг эрсдэлтэй байх нь ээ?
-Тэгэлгүй яах вэ. Өнчин ядуу хүүхдүүд, өвгөд хөшид юм уу хөдөлмөрийн чадваргүй хүмүүст мөнгө өгөх нэг хэрэг. Ажилтай төрөлтэй боловсрол мэдлэгтэй, хөдөлмөрийн чадвартай хүмүүс нийгмийн олонх нь байдаг. Тэдэнд бэлэн мөнгө тараах нь бүтээлч хөдөлмөрөөр аж төрөх сэтгэхүйг нь унтраагаад хүний гар харах, цаашлаад улс үндэстэн мөхөл рүүгээ явах үүд хаалга нээгдэхэд хүрнэ. Ийм л хортой зүйл. Энэхүү хор уршгийг бид олон удаа амсаж байна даа. Хуучин хувьсгалт нам одоогийн Ардын нам сонгууль дөхөх бүрт бэлэн мөнгө тараана, цалин хөлс, тэтгэвэр тэтгэмжийг нэмнэ гэж хий хоосон амладаг. Түүнийг нь дагаад бараа бүтээгдэхүүний үнэ нэмэгдэж, иргэдийн амьдрал улам доройтдог. Ингээд үнэ хөөрөгдөж, худал амласан мөнгөө төсөвт бүрдүүлэх ажил нь эхэлдэг дээ. Өнгөрөгч сонгуулиар бэлэн мөнгөний амлалт үнэхээр хэрээс хэтэрсэн. Үүний горыг одоо л амсаж байна. Ирэх сонгуулиар бэлэн мөнгөний амлалт дахиад гарах юм бол ард иргэдийн амьдрал өнөөдрийнхөөс улам дордоно.
-Долларын ханш бүр гурван оронтой тоо руу орох боломж байгаа болов уу?
-Дэлхийн зах зээлд долларыг евротой харьцуулахад сүүлийн үед чангарч байгаа. Хятадын юань гэж айхтар хүчтэй валют гараад ирлээ. Сүүлд гэхэд Лондонд юанийн арилжааны төв нээгдэж байх жишээний. Юань, долларын ханш сүүлийн үед тогтвортой байгаа. Долларт итгэх итгэл дэлхийн зах зээлд буурахгүй байх шиг. Евротой харьцуулахад өсөөд байгаа. Энэ нь доллар байр сууриа хүчтэй хадгалах боломжтой гэдгийг харуулж байгаа.
-Монгол төгрөгийн ханш ямар байх бол оо?
-Үүнийг төр л мэднэ шүү дээ. Өнөөдрийнх шиг бэлэн мөнгө хавтгайруулж тараагаад байх юм бол мэдээж ханш нь унана. Эдийн засгийн ямар ч сургуулийн оюутны сурах бичигт мөнгөний хэмжээ үйлдвэрлэсэн баялгийнхаа хэмжээтэй тэнцүү байна гээд заачихсан байдаг биз дээ. Гэтэл манайх чинь үйлдвэрлэлээсээ хэд дахин илүү мөнгөний нийлүүлэлт хийгээд байхаар ханш уналгүй яахав дээ.
-Монголбанк алдаатай бодлого явуулаад байна уу?
-2008 оноос хойш Монголбанкны мөнгөний бодлого, Их хурал, Засгийн газрын бодлого гурав зөрж эхэлсэн. Үндсэндээ мөнгөний бодлого гурван салаа болж эхэлсэн. Засгийн газар нь амлалтаа хэрэгжүүлэх гэж мөнгө тарааж эхэлсэн. Ямаанд ч хүртэл мөнгө өгч байсан шүү дээ. Их хурал нь бас өөр нэг бодлого барьдаг. Монголбанк бодлогын хүүгээ нэмээд арилжааны банкуудаа улам багалзуурдаад, боомилоод байдаг. Арилжааны банкууд нь зээл олгож чадахгүй Засгийн газрын бонд юм уу, Монголбанкийг хараад байдаг. Энэ нь нэг талаас эдийн засгаа үхүүлж байна гэсэн үг л дээ. Мөн Монголбанкны бодлогод шүүмжлэлтэй хандах зүйл олон байна. Өнгөрсөн жилүүдэд дэлхийн томоохон орны банкууд бодлогын хүүгээ 00 хүртэл бууруулж байхад манайх нэмэх замаар явсан. Энэ нь буруу юм.
-Банк санхүүгийн тухайд товчхондоо ийм байж. Улс төрийн гол шуугиан Ардчилсан нам засгаас гарсан явдал. Үүнийг та хэрхэн үзэж байгаа вэ?
-Ардчилсан нам хамтарсан Засгийн газраас гардаг нь зөв. Харин ч оройтож гарлаа. Энэ оны төсөв батлагдахаас өмнө гарсан бол амлалтынхаа хариуцлагыг Ардын нам ард түмнийхээ өмнө өөрөө хүлээх байсан. Тэгтэл энэ оны төсвийг С.Баярцогт сайд өөрөө гардаж хийж өгөөд, Ардчилсан нам түүнийг нь хамтарч баталж өгөөд эдийн засгаа ч будлиулаад, ард иргэдээ ч сэтгэл санааг нь үймүүлчихлээ. Үүнд би шүүмжлэлтэй хандаж байгаа. Гэхдээ Ардчилсан намд гарахаас өөр гарц байгаагүй. Харин хамтарсан Засгийн газраас Ардчилсан нам гарсны дараа улс төрд их сонин үзэгдэл болж байна аа. Ардын нам Монголын төрийг албан тушаалын наймааны зоос шиг бодож байгаа нь харамсалтай. Монгол Улсын Ерөнийлөгч, Ардын намын дарга Ерөнхий сайдыг хүлээж аваад хэд хэдэн зүйлийг онцгойлж хэлсэн. Тэргүүн шадар сайдын алба хэрэггүй, хамтарсан засгийн үед бий болгосон улс төрийн албан тушаал. Мөн Засгийн газрын танхимыг Их хурлын гишүүдээс сонгодгоо болих хэрэгтэй. Их хурлаас гадна байгаа ажлаа сайн мэддэг хүмүүсээр сайд нарыг томилъё гэсэн чиг үүрэг өгсөн. Гэтэл Ардын намын дарга тэгэхээс тэгэх гэж байгаа юм шиг Их хурлын гишүүдээ сайд болгох гэж зүтгүүлж байдаг. Эндээс нэг л зүйл тодорхой харагдаж байгаа юм.
-Тэр нь юу бол?
-Өнөөгийн төр засгийг удирдаж байгаа Ардын намын нөхөд төрийнхөө эсрэг болчихож. Монгол төрдөө хандах хандлага нь буруу, маш муухай болсон байна. Монголын төрийг албан тушаал, наймааны хэрэгсэл болгож байгаа нь даанч яав даа гэмээр харагдах юм. Ер нь ч тэгээд өөрийн гэх үзэл бодолгүй, албан тушаал, эд хөрөнгийн төлөө зүтгэж яваа Ардын намынхан, өнөөгийн засгийн удирдлагууд албан тушаалаасаа эртхэн татгалзаж дараагийн хүмүүстээ өгвөл яасан юм гэж бодоход хүртэл хүргэж байна. Ардын намынхан Их хуралд цөөнх болоод Засгийн газрыг сөрөг талаас нь хараад сууж байвал арай нэг ухаан суух нь дээр юм уу даа.
-Ардын намынхныг бүхэлд нь дүгнэлээ. Ерөнхий сайд Сү.Батболдын талаар тусад нь асууя. Засгийн газрын тэргүүнийг та ажлаа хэрхэн хийж байна хэмээн дүгнэж байгаа вэ?
-Энэ хүн бизнесмэн талаасаа сайн бизнесмэн байж болно. Гэтэл Ерөнхий сайд улс орныхоо ажлыг бүхэлд нь хамарч байдгийн хувьд өөр. Засгийн газрын мөрийн хөтөлбөрийн биелэлт ямар байгааг харахад сэтгэл зовох зүйл их байх юм аа. Ядуурал гэхэд яаж нэмэгдэж байна вэ. Гурван жилийн өмнө 32 хувьтай байсан бол өнөөдөр 39, 40 шахам хувьтай болоод байна. Мөн инфляцийн удаа дараагийн өсөлт байна. Эдийн засгийн хямрал хоёр дахь удаагаа хүчтэй давтагдах өнгө аяс мэдрэгдээд ирлээ. Энэ бүгд Засгийн газрын тэргүүнтэй холбоотой. Сү.Батболдын хувьд өмнөх Ерөнхий сайд С.Баярын Засгийн газрыг шууд авч кабинетийнхэнтэй нь ажилласан. Цаанаас нь захиа даалгавар өгдөг, ерөөс Ерөнхий сайдын ажлыг далд удирдлагын дагуу хийгээд байна уу гэсэн хардлагыг төрүүлэхээр байдаг. Өнгөрсөн дөрвөн жилийг С.Баяртай, С.Батболдтой бүхэлд нь базаад хэлэхэд бололцоогоо л их тааруу ашигласан даа гэхээр байна.
-Ядуурал жилээс жилд нэмэгдээд байхад эдийн засаг өндөр хувиар өссөн гээд байдаг нь сонин санагддаг шүү?
-Манайхан юмыг хөөсрүүлнэ гэдгийг сайн мэдэх байх. Ухаандаа, тогооны дундуур байгаа сүүг самрахаар тогооны амсраас бараг дээш гартал хөөсөрдөг. Тун удалгүй өнөө хөөс нь буучихна. Монголын эдийн засаг өнөөдөр яг л ийм тогоотой сүүний хөөс шиг байна. Бидний бүтээж байгаа баялаг бол яг үнэндээ манай юм биш ээ. Хятадын компаниуд орж ирээд нүүрс ухаад явж байна. Бид ухсан нүхийг нь хараад ажил хийлээ, эдийн засаг өслөө гээд сууж байх уу. Хэцүү л байна даа.
Ярилцсан Н.ГАНТУЛГА
