Соёл бүтээдэг үндэстэн цөөхөн байдаг. Тийм цөөхөн үндэстний нэг нь монголчууд юм
Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн үйл ажиллагаанд дүн тавих зорилгоор Монголын медиа корпорациас “Ардын үг” иргэдийн зөвлөлдөх аяны хэлэлцүүлгийг цувралаар зохион байгуулж байгаа билээ.
Энэ гуравдугаар сарын 6-ны өдөр анхны хэлэлцүүлгийг Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн өнгөрсөн 8 жилийн хугацаанд гадаад бодлого, аюулгүй байдлын чиглэлээр хийсэн ажлын хүрээнд хийсэн юм.
Удаах хэлэлцүүлгийг “Монгол хэмээх нэгэн нэр” сэдвийн дор гуравдугаар сарын 29-ний өдөр “Чингис” зочид буудлын хурлын танхимд зохион байгууллаа.
Уг хэлэлцүүлгээр Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдоржийн 2009-2017 оны хооронд монгол хэл, бичиг, түүх, соёл, уламжлалаа дээдлэх, сэргээх, хөгжүүлэх, дэлгэрүүлэх, монгол хүнээ хөгжүүлэх, урлаг, спорт, нийгмийн бодлогыг дэмжих чиглэлээр гаргасан зарлиг, санаачилга, хэрэгжүүлсэн төсөл, хөтөлбөрийн хэрэгжилтийн талаар ярилцлаа.
Уг зөвлөлдөх хэлэлцүүлэгт хөндлөнгийн “МЕС” судалгааны төвөөс санамсаргүй түүврийн аргаар сонгосон 450 гаруй “Ардын эксперт” оролцсон юм.
Зөвлөлдөх хэлэлцүүлэгт Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж оролцон иргэдийн тавьсан асуултад дэлгэрэнгүй хариулт өгөв.
Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж хэлэхдээ “Зөвлөлдөх хэлэлцүүлэг явуулдаг ийм соёл тогтож байгаад би баяртай байна. Ард иргэдээс сонгогдсон, томилогдсон албан тушаалтан хийсэн ажлынхаа талаар иргэдийн хүссэн үед, мөн хэвлэл, мэдээллийн байгууллагын зүгээс санал тавьсан аль ч тохиолдолд тайлбарлах, ярих шаардлагатай гэж би боддог.
Бид ч байнгын өдөр тутмынхаа ажилд дарагдаад өмнө хийсэн зарим ажлаа санахгүй болчихсон ч тохиолдол байдаг. Иргэдэд ч Ерөнхийлөгчийн хийсэн зарим ажлын талаар тайлбар авах шаардлага гардаг байх. Энд сууж байгаа хүмүүсээс таны хийсэн тийм ажил, гаргасан шийдвэр намайг баярлуулсан гэж хэлэх хүн байгаа байх. Таны гаргасан тэр шийдвэрт би үнэхээр дургүйцсэн, яагаад ийм юм гаргасан юм бэ гэж тайлбар асуух хүн ч байж магадгүй.
Би хувьдаа УИХ-ын гишүүд, сайд дарга нар ч адилхан, иргэддээ тайлагнадаг, аймгийн удирдлага нь аймгийнхаа иргэдэд, сумын удирдлага нь сумынхаа иргэдэд тайлагнадаг, хоорондоо ажлаа ярьдаг байх нь их чухал гэж бодож байгаа. Зайнаас, амьдралдаа гар барьж үзээгүй байж бие биеэ доош хийж муулаад суух нь Монголын урагшлах замд сайн нөлөө болохгүй. Харин улаан нүүрээрээ тулаад уулзаад ярилцахаар монгол хүмүүс сайхан ойлголцдог.
Монголын медиа байгууллагаас тавьсан саналд үгүй гэж хэлэх аргагүй байсан. Бид бүхэн энэ хүмүүсийн гаргасан хөтөлбөрийн дагуу ажлаа танилцуулна. Энэ арга хэмжээнд хот, хөдөөгийн иргэд, мөн гадаад оронд сууж байгаа иргэд чөлөөтэй оролцох боломжтой байгаад би хувьдаа баяртай байна. Оршлоо багасгаж шууд асуулт хариултын байдлаар явъя гэж бодож байна” гэв.
Ингээд зөвлөлдөх хэлэлцүүлэг асуулт хариултаар үргэлжиллээ.
Хөтлөгч Б.Жаргалмаа: -Би СГЗ Ш.Гүрбазар гуайг аминчилж урьсан юм. Монголоо гэж их ярьдаг хүн учраас урьсан. Та эхлэх үү?
Монгол Улсын СГЗ Ш.Гүрбазар: -“Би иргэн хүнийхээ хувьд үүнд оролцож болох уу” гэж Монголын медиа группын удирдлагууд руу 20-иод хоногийн өмнө ярьж байсан. Би энэ удаа зохиолч, сэтгүүлч гэдгээрээ биш, Баянзүрх дүүргийн иргэн гэдгээрээ орж байна. Миний саналыг хүлээж авсанд баярлалаа.
Бүгдээрээ сэтгэлээсээ ярья. Би яах гэж “Монголоороо гоёдог. Монголтойгоо адилхан. Монголын үнэртэй салхи, Монголоо санасан сэтгэл” гэж шүлгүүд бичээд байдаг юм бэ гэвэл хуучны нам, эх орны сэдэвт шүлэг шиг алдар хүнд олох гэж бичдэггүй юм. Үнэхээр миний эмзэглэдэг юм бол энэ. Энэ юмыг энэ даяарчлал дотор алдчих вий. Үүнийг сахиж хэвтээд, үүнийгээ чарлаад байх юм шүү гэж бодсондоо энэ шүлэг, дуунуудыг хийдэг. Энэ хамгийн чухал. Үүнийгээ л алдахгүй байхад болно.
Эдийн засаг дээр, дор янз бүр байдаг. Сэргэх нэг өдөр ирнэ. Айлууд галтай, галгүй байж болно. Галгүй байлаа гээд хойно байгаа алтан гэрэлээ шатаахгүй нь ойлгомжтой. Ийм үед үүнийг гаргаж ирэх чандын ухаан хэрэгтэй. Энэ бол чухлаас чухал зүйл. Амин юм гэж бидэнд бий. Би есдүгээр Богдын тухай маш сайн мэднэ. 1993 онд тодруулах гэж явж байсан хүний нэг бол би. Та бол маш их иргэний зориг гаргасан. Энэ бол Монголын тусгаар тогтнолтой холбоотой, Монголын чандын үнэмшилтэй холбоотой зүйл. Та бол гайхамшигтай, нэр төртэй хийж чадсан.
Өөрийнхөө мэдэл, эрх, цаг хугацааны хүрээнд энэ нандин зүйлийн дархлааг сайн тогтоогоод авъя гэдэг бол таны чандын ухаан юм. Энэ чухал, бусад нь болно. Монголын заяа өндөр. Дархлаа л цагийн цагт тогтоож, үеийн үед байх ёстой.
Монголын медиа группынхэнд хэлэх өөр нэг санал бол Ардын үгээр гарсан саналуудыг дараагийн Ерөнхийлөгчид сайн дамжуулах хэрэгтэй. Үүнийгээ битгий алдаарай гэж цаашаа хэлмээр байгаа юм. Би иргэн, яруу найрагч хүний хувьд хэлэхэд үнэхээр гайхамшигтай зүйлсийг тогтоосон танд баяр хүргэе.
Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: -Ерөнхийлөгчийн ажлын нэг онцлог байгаа юм. Үүрэг, хариуцлагыг нь хуулиар маш тодорхой зааж өгсөн. Нөгөө талдаа Монголын уламжлал, соёл, хэл, заншлын асуудлыг аль ч төрийн байгууллагад гэхээсээ нэг яам хариуцаад явдаг. Ер нь соёл, уламжлал, түүхтэй холбоотой асуудлыг Монгол Улсын Ерөнхийлөгч авч явах ёстой. Монголын сэдэв бол Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн авч явах ёстой сэдэв мөн гэж би эхнээсээ үзсэн. Авч явах ёстой гэж үзсэн таван сэдвийн маань нэг бол Монголтой холбоотой сэдэв байгаа юм.
Хуулиар бүх ажлыг заагаад өгчихсөн байдаг учраас үүнийг авч явах нэг арга олсон. Тэр юу вэ гэхээр манай иргэдээс гарч байгаа Монголтой холбоотой сайн санаачилгыг дэмжие. Түүнийг ажил болгоход түлхэц үзүүлье. Энэ бол Элбэгдоржийн гэдэг юм уу, Ерөнхийлөгчөөр ажиллаж байгаа хүний ажил гэж өрөөсгөлөөр харах хэрэггүй. Үнэхээр та бүхний дэмжлэг, оролцоо байгаагүй бол миний ажил хийх, гүйцэтгэх гэж юу байх вэ. Энэ талаас нь харах хэрэгтэй.
Энэ нь сайн соёл болоод, манай иргэд сайн зүйл гэж үзэж байгаа
соёл болж, Монголын төрийн бодлого болж цаашаа тогтох хэрэгтэй.
Хэрэв энэ нь хүний нэрээр нэрлэгдвэл мартагдана. Өөрчлөгдөнө. Энэ бол Монголын нэрээр нэрлэгдэх ёстой ажлууд. Ийм санаачлагуудыг дэмжие гэсэн хандлагаар ажиллаж байсан гэдгээ хэлье. Баярлалаа.
Монгол Улсын гавьяат багш Ш.Чоймаа: - Монгол дархлаа гэдэг бол яах аргагүй өнөөдөр бидний аминд тулсан асуудал юм. Ш.Гүрбазарын хэлдгээр бид өнөө маргаашийн эдийн засаг, хүмүүсийн бухимдлын тухай л ярьж байна. Монгол дархлаа гэдэгт хүмүүс олон зүйлийг хамруулж ярьж байна лээ. Энэ үнэн. Дэлхийд түгсэн Монголын нууц товчоо номын нээлтэд зориулж Үндэсний номын сан дээр Ерөнхийлөгч үг хэлэхдээ хийсэн ажлаа жагсаагаад үзсэн. Монгол судлал, монгол өв соёлыг дэмжих талаар нэлээд ажил хийсэн байна лээ гэсэн. Ерөнхийлөгч гэдэг хуучнаар бол хаан гэсэн үг. Үе үеийн Ерөнхийлөгч нарын авч явах алсын хараатай бодлого бол монгол дархлаа байх ёстой. Энэ цаашаа дархлаа болж үргэлжлээсэй билээ.
Өнөөдөр хоёр том гүрний дунд байгаа бид өөрсдөө даяаршил гэж ярьж, өөрөө өөрийгөө даяаршуулах, харьшуулах гээд, эцэг эх нь хүүхдээ хүртэл тийм байдалд оруулж байна. Ийм эгзэгтэй үед энэ үнэхээр чухал асуудал юм. Монгол хэлээрээ ярьж, ойлгож, ухаарч чадаагүй байх үед нь цэцэрлэгийн хүүхдэд гадаад хэл зааж байна.
Монгол хэл бичиг, өв, соёл гэдэг зүйлийн талаар Ерөнхийлөгчийн хоёр чухал зарлиг 2010 онд гарсан. Энэ нь Монгол бичгийн албан хэрэглээг нэмэгдүүлэх тухай зарлиг, Монголын уламжлалт ухаан, арга билгийн үндэс гэдэг хичээлийг ЕБДС-д албан ёсны хичээл болгож оруулах, түүний ач холбогдлын тухай маш дэлгэрэнгүй заасан зарлиг юм. Өнөөдөр үнэнийг хэлэхэд өөрөө хотод өсч төрсөн, аав ээж нь ч хотод өсч төрсөн ийм хүмүүс бол махыг нь иддэг болохоос биш малын тухай төсөөлөлгүй болчихоод байна.
2000 жилийн түүх нь бидэнд илхэн байгаа өнө эртний түүхтэй Монгол Улс маань дэлхийгээс ялгарах өв соёлоороо л өөрийн дархлаа хийж, монгол үндэстэн оршин тогтнохын төлөө явах нь чухал юм.
Тусгаар тогтнол гэдгийн үнэ цэнийг залуучуудад ухааруулаасай билээ. Үүнийг ухаарахын тулд монгол үндэстэн дэлхий даяаршиж байгаа нөхцөлд хоёр том гүрний дунд яаж оршин тогтнох билээ гэдэгт сэтгэл зүрхээ зовоож, монгол судлал, монгол өв соёл, энэ бүрхний талаар Ерөнхийлөгчийн хийсэн ажлууд асар их байна. Энэ хийсэн зүйлийг цааш уламжлуулах талаар та анхаарал тавиасай билээ. Цагаан сараар монгол дээл өмсчихөөд, монгол дуу дуулчихад монгол хүн гэдэг бол биш шүү дээ. Толгой тархи нь монголоороо сэтгэдэг, өнө эртний монгол хэлний үгийн язгуур гарлыг үгийн гарлын толь шиг хадгалсан, үндэснийхээ бичиг үсгийг мэдэж, түүнийгээ ухаж, ухаарч байж л сая чи монгол хүн гэж өөрийгөө бардам хэлдэг болно шүү дээ. Үүнийг ухаараасай билээ.
Хан-Уул дүүргийн 8 дугаар хорооны иргэн Баатарсүрэн: -Би Монгол Улсын Ерөнхийлөгчид уулзалтаас өмнө “Сайн” гэдэг дүн тавьчихсан хүн. Ер нь сайн ажилласан. Ерөнхийлөгч болохоосоо урьд хийж байсан ажлуудаас нь өгсүүлээд Ерөнхийлөгч болсон 8 жилд үнэхээр сайн ч ажилласан, манай Монголын талаар дээд хэмжээний сайхан ч сурталчилгаа явуулсан. Үүнийг бид бүгд мэдэж байгаа.
Нэг зүйлд шүүмжлэлтэй байна. Энэ Ерөнхийлөгчийн чихэнд хүрдэг үү, үгүй юү, мэдэхгүй. Намаар талцаж, их олон хүнийг намын харъяаллаар ажлаас халлаа. Үүнийг та эрхэлсэн ажлынхаа, эрх мэдлийнхээ хүрээнд хойшид анхаарч, мэргэшсэн мэргэжилтнийг хэвээр нь ажилллуулах талаар харж үзвэл ямар байсан бэ. Ийм санал байна.
Яваад үзээд байвал монгол орон ямар сайхан гайхамшигтай вэ гэдгийг бүгд ойлгоно. Үзээгүй учраас ойлгохгүй байна. Сая зурагтаар гарсан. Гадаадын нэг эмэгтэй Монголыг амьдрахад хамгийн сайхан чөлөөтэй орон гэж нэрлэсэн байна лээ. Үнэхээр сайхан санагдсан. Бид зурагтаас өөр мэдээлэл авах зүйлгүй тийм хүмүүс. Ерөнхийлөгч ажлаа өглөө ч гэсэн цаашид Монгол орныхоо төлөө олон сайхан санаачилга гаргаж ажиллаасай гэж хүсэн ерөөе. Сайн сайхан бүхнийг хүсэе.
“Чингисийн хөх Монголоо Чимээлээд ирж төрөөрэй” гэж дараа төрөх хүүхдүүдийг бэлгэдэж ерөөе.
Баянзүрх дүүргийн 15 дугаар хорооны иргэн, эмч Мэндсайхан: - Монголын медиа группын явуулж байгаа “Ардын үг”-ийг хүмүүс сонин сонин байдлаар хардаг. Юуг нь ч ойлгоогүй байж Элбэгдорж явахаасаа өмнө өөрийгөө сурталчлахаар юм хийгээд эхэллээ гэж зарим нь хэлдэг.
Гэтэл өнөөдөр өөрөө ирээд суугаад үзсэн чинь бид энэ их олон мэдээлэл дотроос ерөөсөө хэрэгтэй юм авдаггүй юм байна. Ерөнхийлөгчийн эрх мэдлийн хүрээнд хамаарах ч юм бий, хамаарахгүй ч юм бий.
Ц.Элбэгдорж Ерөнхийлөгчтэй 2004 онд Ерөнхий сайд болохоос нь өмнө Өвөрхангайн нэг суманд лекц уншихаар очиж байсан. Тэр нь Өвөрхангайдаа “Хойд Солонгос” нэртэй сум л даа. Би өөрөө Өвөрхангайн хүн. Тэгэхэд нэг уулзсан. Өнөөдөр 13 жилийн дараа барааг нь харж байна.
Би энэ хүнийг үнэлж явдаг хүн. Асар их шүүмжлүүлсэн хэрнээ юм хийдэг. Элбэгдорж шиг шалгуулъя гэхэд УИХ-ын гишүүний ажлаа өгөөд шалгуулсан хүн энэ хугацаанд гараагүй шүү дээ. Энэ монгол дархлаа, спорт, эмнэлэг, монгол өв соёлтой холбоотой зүйл, үндэсний аюулгүй байдал, АСЕМ зэргийг олон хүн эсрэгээр ярьдаг.
Би өөрөө монгол уламжлалт эмнэлгийн эмч хүн. Дараагийн Ерөнхийлөгчид нэг чухал зүйлийг захиарай. Монгол Улсын эрүүл мэндийн систем бол бас л нэг дархлаа. Үүнийг цаашдаа анхааралдаа байлгаарай.
Үүний дотор Монголын брэнд болсон Монголын уламжлалт анагаах ухаан явдаг. Уламжлалт анагаах ухаан дотор жинхэнэ байгалийн гаралтай монгол эм тан хийх арга бий. Үүнийг хөгжүүлэх тал дээр та ивээлдээ авч дараагийнхаа хүнд өгөөрэй. Монгол Улс жилдээ 200 гаруй тэрбум төгрөгийн эмийг гаднаас авч хэрэглэдэг. Монголын уламжлалт анагаах ухааны 5-6 цех энэ дотор хувь хэмжээ эзэлж чаддаггүй. Гэтэл ханиад томуу, цагаан цэцэг, салхин цэцгийг анагаах эм манайд байгаа. Манай ЭМЯ-нд ховор эмийн ургамал, жимс жимсгэнийн фонд байхгүй. Гадаад орнуудад байдаг. Үүнийг үржүүлж, уламжлалт анагаах ухаанаа хөгжүүлбэл хүн амын эрүүл мэндэд хэрэгтэй. Мөн сургуулийн хөтөлбөрт өвчнөөс сэргийлэх уламжлалт арга гэдгийг оруулж өгмөөр байна. Танд амжилт хүсье.
Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: -Ш.Чоймаа багшийн хэлсэн дээр нэг зүйл хэлэхэд өнгөрсөн хугацаанд хийсэн, хийгээд хэрэгжээд явж байгаа ажлаа жагсааж үзэхэд 100 гаруй ажил гарч байсан.Түүний 30-аад нь “Монгол”, “Монголын төлөө” гэдэг сэдэвтэй холбогдож байсан.
Ерөнхийлөгчийн ажлыг аваад хамгийн анх миний хийсэн ажил бол ажлынхаа өрөөг Иргэний танхим болгохоос эхэлсэн. Төрийн ордонд Х.Чойбалсан гуай, Ю.Цэдэнбал гуайн сууж байсан, миний өмнөх Ерөнхийлөгч хүртэл ажиллаж байсан ажлын өрөөг Иргэний танхим болгоё гэсэн. Хуучин ҮАБЗ-ийн нарийн бичгийн дарга суудаг байсан өрөө рүү би өөрөө шилжсэн. Ордны засвараар урагш маш их татсан өрөө байсан.
Ард иргэдээс гарсан нэг сайн санаачилга, иргэд нь оролцдог байя гэсэн санаачилгыг дэмжихэд л улс орон даяар яваад өгдөг. Бүх аймаг, бүх сум Иргэний танхимтай болсон. Сарын ажлын хөтөлбөр гаргасан байна. Хэнтийн Батширээт гэж гайхалтай сум байна. Сард 17 хоног иргэд нь цуглаж ярьдаг. Тийм хэвшил тогтсон. Сургууль дээр гар утас яаж хэрэглэх вэ гэсэн асуудлаар ярьж байгаад сургуулийн хүүхдүүд сургуульд явахдаа гар утас авч явахгүй гээд шийдвэр гаргаад ажлаа зохицуулсан. Ийм гайхамшигтай, олон нийтээс гарч байгаа зөв саналыг төрийн зүгээс дэмжихэд үр дүн нь гардаг.
Олон газар явж байхдаа Монголын тухай, Монголын гайхалтай байсан тухай ярихдаа ганц жишээ татдаг. Би Бүгд Найрамдах Иран Улсад очиж байсан. Ираны дээд удирдагч гэж Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайдын дээр нэг хүн байдаг. Дээд удирдагч Аяатолла Хомейни гэдэг хүнтэй гар бариад л “Би өчигдөр Өлзийт хааны бунханд очоод ирлээ” гэхэд л Аяатолла Хомейни миний өөдөөс “Бид монголчуудад баярлаж явдаг” гэж хэлсэн. Монголын Ил хаад, Хүлэгү хаанаас эхлээд таван хаан байсан. Иранд анхны их сургуулийг монголчууд байгуулсан. Анхны одон орон судлах төвийг монголчууд байгуулсан. Анхны эмнэлэг, гэхдээ бүр сэтгэцийн эмгэгтэй хүмүүст зориулсан хөгжмөөр эмчилдэг эмнэлгийг монголчууд байгуулсан. Энэ ямар гайхамшигтай юм бэ. Музейд нь ороод үзэхэд үзмэрийн 70 хувь нь монголчуудтай холбоотой байсан.
Бид ийм гайхамшигтай түүхээрээ, ийм гайхамшигтай боломжоороо бахархахаас өөр арга байхгүй. Тэр хүн бараг хэрийн хүнтэй үг сольдоггүй, дэлхий дээр байгаа шиа шашны хамгийн дээд удирдагч гэж явдаг хүн шүү дээ. Тэр бас хэлж байгаа юм. “Танай хаан байхдаа манай шиа шашныг энэ газарт тэргүүлэх шашин болгож зарласан юм. Түүнд нь бас бид баярлаж явдаг” гэсэн. Үзэл бодол, шашнаар ялгаварлах зүйл байгаагүй. Ийм гайхамшигтай соёл бүтээж явсан улс.
Саяхан “Монголын эртний түүх” гэсэн 5 боть ном бичих саналыг манай түүхчид гаргасан. Энэ саналыг бид дэмжсэн. Зарим хүмүүс итгэдэггүй юм. Яг сүүлийн 4 жилд хамгийн их бүсээ чангалсан төрийн байгууллага бол уг нь Ерөнхийлөгчийн Тамгын газар, Ерөнхийлөгчийн алба байгаа юм.
Манай төсөв 2013 онд 11 тэрбум төгрөг байсан. Одоо дөрвөн тэрбум гаруй төгрөг байгаа. Бод доо. Хэдэн тэрбумаар буулгадаг. Гэхдээ сэтгэл байх юм бол идэж уух, албаны зардал, бүх юмнаасаа танаад ийм зүйлийг дэмжиж болдог. Хамгийн гол нь тэр удирдагч, тэнд байгаа хүнд сэтгэл байх хэрэгтэй.
Энэ номыг дэмжих бол айхавтар асуудал биш. Хамгийн гол ач холбогдол нь юу байсан бэ? Бид ЗХУ-д сурч л байсан. Европ, АНУ, барууныхан монголчуудыг юу гэдэг байсан бэ? Нүүдэлчид, бүдүүлгүүд гэсэн хандлагатай. Юм бүтээдэггүй, нурааж явдаг улсууд гэдэг. Гэтэл энэ номыг аваад үзэхээр, 2000-3000 жилийн түүхийг аваад үзэхээр монголчууд гайхамшигтай соёлыг бүтээж явжээ. Үүгээрээ л бид буруу ойлголтыг алга болгож байгаа юм. Үүнийг бид гадагшаа ярих биш, эхлээд хүүхдүүддээ зааж өгөх хэрэгтэй. Нэгдүгээр ангиас нь эхлээд Монголын соёл, уламжлалтай холбоотой Ш.Чоймаа багшийн ордог хичээлийн талаар Боловсролын яамтай хамтарч зарлиг гаргасан шүү дээ.
Нэгдүгээр ангиасаа л хүүхэд Монголынхоо соёл, уламжлалтай танилц. Эхлээд хэдүүлээ хүүхдээ монгол болгоё. Монгол сэтгэхүйтэй, Монголдоо хайртай, Монголынхоо түүхээр бахархдаг, Монголынхоо соёлоор бахархдаг, аав ээжээ хүндэтгэдэг болгоё. Дараа нь хүүхэд том болоод гадаад улсад сурч болно. Гадаад хэл сурч болно. Гадаад соёлтой танилцаж болно. Суурийг нь эхлээд монгол болгож тавьж өгье. Үүгээрээ гайхалтай. Монголчууд бүтээж явсан юм гэдгийг энд бий болгож өгсөн.
Үндэсний дархлаа, үндэсний чанар юугаар танигддаг юм бэ гэхээр ямар соёл бүтээж явснаараа л танигддаг. Соёл бүтээдэг үндэстэн цөөхөн байдаг. Тийм цөөхөн үндэстний нэг нь монголчууд байгаа юм.
Монголчуудыг доош нь хийдэг өөр нэг юм бий. Овог, аймгийн зохион байгуулалттай, бараг л улс, үндэстэн гэсэн ойлголт байгаагүй. Нэг л нүүдэллэсэн улс гэдэг. Энэ номоос аваад үзэхэд Хархорумаас эхлээд, өмнө нь байсан Сяньби, Жужан, Уйгур бүгд өөрийн нийслэлтэй. Гайхамшигтай соёлтой. Тэр хээ, торго, өмссөн хувцас хүчийг дуурайдаг. Монголчууд дэлхийд их гүрэн байхад монгол цэрэг шиг үсээ засуулахыг, монгол эмэгтэй шиг малгай, хувцастай байхыг, монголчууд шиг хувцасладаг байхыг дэлхий хойноос нь дагадаг байлаа. Ийм гайхамшигтай соёлыг монголчууд бүтээж явсан юм. Үүнийг л бид хамгийн энгийн хэлээр иргэддээ хүргэх гээд байгаа юм. Энэ ном хамгийн эрэлттэй ном болоод байгаа. Одоо үүнийг цахим болгоё гэж байгаа. Веб сайт руу ороход л энэ 5 ном бүгдээрээ байдаг, хүн принтерлэж аваад унших боломжтой болгоё. Эхлээд Монголын түүхээ хүмүүстээ ойлгуулаад, Монголын түүхээрээ хойч үеийнхэн бахархдаг, бидний хийж чадаагүй зүйлүүдийг нэмээд хийх юм бол энэ ажил цаашаа явах юм гэж хувьдаа би боддог.
Хувь хүний харилцаа, улс орны удирдагчдын хоорондын харилцаа гэдэг бол маш чухал зүйл. Ямар ч улс оронд очсон, миний хөтөлбөрт заавал оруулдаг зүйл бол Монгол судлалын сургуулиар орох байдаг. Монгол судлаачдын их хурал болоход 500 гаруй эрдэмтэн 40 гаруй орноос ирээд, бараг 90 хувь нь монгол хэлээр ярьж байсан. АНУ, Хятад, Япон, Европоос ирсэн бай хамаагүй, монгол хэлээр ярьж байгаа юм. Ямар гоё сонсогддог вэ. Монголын түүхийг судлаад, түүгээрээ цалин аваад, Монголын түүх ийм гайхамшигтай, монголчууд ийм юм бүтээж явсан гэдгийг тэр их сургууль, оюутнуудаар дэмжуулаад дэлхийгээр тарааж байгаа юм.
Монгол судлалын төв бол Монгол Улс л байх ёстой. Зарим газар Монголын бүх соёл, бүх юмны төв тэнд байна гэж хүчээр татах гэсэн хандлага бас байгаа. Үүний өөдөөс хэн сөрж зогсох ёстой юм бэ? Монголчууд, Монголын ард түмнийг төлөөлсөн Ерөнхийлөгч л сөрж зогсох ёстой. Чи үндэсний эрх ашиг дээрээ зогсч чаддаг, түүнийгээ баталж чаддаг, түүнийхээ төлөө дуугарч чаддаг байх юм бол тэр орны удирдагчийг хүртэл хүн хүндэтгэдэг юм шүү дээ. Эхлээд дургүй байдаг байж болно. Гэхдээ чи эрх ашгаа хамгаалж чаддаг байх юм бол энэ үнэхээр өөрийнхөө эрх ашгийг хамгаалж байна. Энэ хүний оронд байсан бол би тэгэх л байсан гэж нөгө хүнд бодогдтол нь зогсч чадах ёстой гэж би хувьдаа боддог.
Тийм учраас энэ бол миний хувьд зөвхөн Ерөнхийлөгчөөр ажиллах хугацаандаа ч хийх ажил биш. Монгол судлал, Монголын дархлаа, энэ бүх юм бол сүүлчийн амьсгал авах хүртлээ би энэ үйл ажиллагааг хийнэ. Миний цаашдаа хийх ажлын нэг урсгал, нэг чиглэл гэж бодож явдаг. Ерөнхийлөгчөөр ажиллаж байгаад, энэ удаан жил улс төрд явж байгаад цаашаа ямар чиглэлийн ажлууд байна гээд гаргаад үзэхэд 7-8 төрлийн ажил гарч ирж байна лээ. Түүний нэг хаяж болохгүй ажил бол энэ байгаа юм. Би үүнийг үргэлжлүүлээд явна.
Миний хөгшин аав Монгол гэдэг нэртэй. Монголын Цахиагийн Элбэгдорж гэж би өөрийгөө хэлдэг. Миний улсын нэртэй “Монгол” гэдэг сангаа байгуулаад, энэ чиглэлээр хамтраад, хийж чадаагүй байгаа зарим ажлаа үргэлжлүүлээд явна. /Алга ташив/
Та бүхний итгэл сэтгэлээр олон хүнтэй харилцаж, олон түмнийхээ дэмжлэгээр нүүрийн буянтай боллоо шүү дээ. Харилцаж хамтарч ажиллаж байсан зөндөө олон удирдагчид байна. Германы канцлер А.Меркелийг Монголд айлчилж ирэхэд албан ёсны ярианы сэдэвт огт байгаагүй нэг зүйлийг би хөндсөн. Би ярьж сууж байгаад хамтарч нэг сургууль байгуулъя. Герман инженерийн сургуулиараа дэлхийд хамгийн дээд талд байдаг. Монголд инженерийн сургууль хамтарч байгуулбал яасан юм бэ? Хоёулаа үүнийг одоо гараад хэвлэлийнхэнд зарлачихъя. Танайх хөрөнгө оруулалт сонирхож байгаа бол манай хүмүүс эндээ сураад, хоёр жилийг нь Германд сургаад дэлхийн хэмжээний инженер болгоё. Инженерүүд л улс орныг авч явдаг гэсэн. Тэр сургуулийг Налайхад байгуулаад, одоо 5 жил сургалтаа хийгээд явж байна. Ийм жижиг зүйлээс ажил эхэлдэг.
Японы Ерөнхий сайдтай гэрт нь уулзаж байхад “Манайх дундаж түвшний амьдралтай, тусламж авдаг улсын зэрэглэлээс хасагдаж байна. Та бүхний туслалцаа маш чухал байсан. Гэхдээ Монголд нэг чухал зүйл байна. Нэг сайн эмнэлэг байгуулах хэрэгтэй байна” гэсэн. Японы Ерөнхий сайд “Зөв санал байна. Дэмжие” гэсэн. Одоо ЭМШУИС-ийн дэргэдэх эмнэлэг байгуулахаар Амгаланд Японы хөрөнгө оруулалттай, 100 сая ам.долларын бүтэн тоноглол төхөөрөмжтэй, бүх эмч, ажиллах хүмүүсийг нь бэлтгээд, тэр эмнэлгийг байгуулах бэлтгэл ажил нь явж байна. Барилгын ажил нь явж байна. Иймэрхүү байдлаар л харилцааны асуудлууд шийдэгдэж байгаа. Дээрээс нь “Германтай хамтарч инженерийн сургууль байгуулсан. Японд инженер бэлдмээр байна. Японд 1000 инженер бэлдэж авъя. Манай залуучууд Японд ажиллах гэж гардаг. Хэл сурсан тэр залуучуудаас 1000 инженер бэлдэе. Японд дахин 5000 хүн мэргэшүүлж авъя. Танайх олимп хийх гээд маш их ажиллах хүч хэрэгтэй байгаа. Хамтарч ажиллая” гэсэн. Анхны улс төрийн ойлголцол бий болоход л араас нь сайд дарга нар очоод, түүнийг гэрээ болгоод зураад явдаг.
Би юунд дуртай байдаг вэ гэхээр монгол хүн явсан газраасаа шороо атгаж ирж байвал, монгол хүн Монголын жинг нэмэхэд ямар нэг үгээр ч бай, үйлдлээр ч бай, хувь нэмэр оруулж байвал би түүнийг өмөөрөх ёстой. Би түүнийг хамгаалах ёстой л гэж боддог. Энэ бол монгол хүний зоригийг мохоохгүй. Монгол хүний хийморь, зориг гэж цаанаасаа суучихсан юм байгаа юм. Ёндоо байгаа. Түүнийг нь өргөж явах нь Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн хийж явах ажил гэж бодож байгаа.
Сая энд орж ирэхэд нэг сонин сэтгэдэл төрж байсан. 2003 онд би анх “Нүүх үү, үлдэх үү” гэдэг лекцээ энэ зааланд уншиж байсан юм. Тэгээд аймгуудаар явж уулзалт хийж байсан. Олон жилийн дараа, сарын өмнө би тэр лекцүүдээ эргээд You Tube-ээс олж харахад маш олон санааг эргээд тэндээс авч байгаа. Тэнд ярьж байсан нэлээд олон зүйлээ хийж байгаа. Бас хийж амжаагүй юм байна.
Хүн ямар ч албан тушаал хийгээд, бүх бодсон санаснаа хийнэ гэж байдаггүй юм байна. Монголын удирдагч бүхэн маш олон зүйлийг хийхийг бодож байсан байх. Гэхдээ Монголын бүх удирдагчид бодсон санаснаа бүгдийг хийх хувь заяа ноогдоогүй байх гэж би боддог юм.
Монгол өөрөө өвөрмөц байршилтай, хэцүү нөхцөлд амьдардаг улс шүү дээ. Та бүхэн мэднэ. Монголын Ерөнхийлөгч байна гэдэг зөвхөн 3 сая хүн, сая 500 мянган хавтгай дөрвөлжин нутагтаа биш, чи хөршүүдтэйгээ харилцах хэрэгтэй, бүс нутагтайгаа харилцах хэрэгтэй, дэлхийтэй харилцах хэрэгтэй, Европтой харилцах хэрэгтэй, НҮБ-тай харилцах хэрэгтэй. Чи дэлхий дээр гарч байгаа том том санаачилгад оролцох хэрэгтэй.
Монгол гэдэг нэрийг тэнд сонсгож явах хэрэгтэй. Монгол гэдэг тэр сайхан зүйлээ үзүүлж явах хэрэгтэй. Бид нар зөвхөн Давосын уулзалт гэхэд л орой нь Монголын үдэшлэг зохион байгуулаад, тэнд Монгол хоолоор хооллоод, Монголын соёлын жижигхэн программ үзүүлэхэд л тэнд зөвхөн урилгаар ирдэг. Зарим орны Ерөнхийлөгч Давосын чуулганд оръё гэж онгоцоороо ирээд хашаанд нь орж чадалгүй буцсан байдаг юм. Яагаад гэвэл урилгагүй учраас буцааж байгаа юм. Би том хүн учраас орно гэж бодоод хүрээд ирдэг, тэгээд орж чаддаггүй.
Тэгэхэд монголчуудыг жил бүхэн уриад, дэлхийн хамгийн дээд зэрэглэлийн улстөрчид, хамгийн дээд зэрэглэлийн аж ахуйн нэгж, тэр олон удирдагчдын дунд жил бүхэн суулгаад, тэр бүхийг үзнэ гэдэг бол аугаа хүндэтгэл байгаа юм. Энэ бол нэг хүнд үзүүлсэн хүндэтгэл биш. Энэ бол Монгол Улсад, Монголын ард түмэнд, бидний зовж хэдэн үеэрээ бүтээсэн гайхамшигтай түүх, соёлд үзүүлж байгаа хүндэтгэл юм. Тэгэхээр үүнийг цааш нь бид авч явна, төлөөлнө гэдэг өөрөө их нэр төрийн хэрэг гэж боддог. Энэ хэлэлцүүлгэд ирээд санал бодлоо хэлж байгаа та бүхэнд үнэхээр их баярлаж байна.
Сүхбаатар дүүргийн 6 дугаар хорооны иргэн Гомбосүрэн: -Нэгдүгээрт, оффшорчдын асуудлаар та зарлиг гаргаж болох уу?
Хоёрдугаарт, энэ бүх намуудын үйл ажиллагааг зогсоож болохгүй юу? Болохгүй юм бүхний цаад талд нам сууж байгаа юм. Хулгайч бүхний цаана нам байгаа гэж бодож байна. Гуравдугаар асуудал бол архи, тамхи импортлохыг бүрмөсөн болиод, дотооддоо үйлдвэрлэе. Архийг бага градустайгаар, ядаж 25 градустай, ахиухан том том савтай, ахиухан үнэтэй үйлдвэрлэчихвэл уухаа болих болов уу гэж бодож байна. Үүгээр шийдвэр гаргаж болох уу?
Намуудын асуудал дээр Үндсэн хуульд, тухайлбал, хэрэг хийсэн, хүн алсан хүнийг бууддаг байсныг болиулаад Ерөнхийлөгч шийдвэр гаргасан шүү дээ. Намууд байж болно гээд Үндсэн хуулинд бичсэн. Гэхдээ одоо нам байхгүй гээд шийдвэр гаргачихвал яасан юм бэ?
Төв аймгийн Борнуур сумын тракторчин Алтанцэцэг: -Жирийн техникч, хөдөө аж ахуйн тракторын жолооч эмэгтэй энэ танхимд ирж дуу хоолойгоо хүргэх болсондоо баярлаж байна.
Монгол Улсын Ерөнхийлөгч таныг Монгол хүний мөн чанарыг дэлхийд таниулсанд чин сэтгэлээсээ баярлаж явдаг. Хэрвээ би настай хүн байсан бол миний хүү хурай хурай гэж хэлмээр санагддаг. Гэвч төөлбөл бие чацуу, тоолбол нас ойролцоо юм байна. Та үнэхээр Монгол хүний гайхамшигт оюун ухааны потинциалыг дэлхийд таниулж чадсан хүн шүү. Та магадгүй ээждээ эрх байсан ч гэсэн эх орныхоо төлөө та хатуужилтай, хоёрхон цаг унтаж байсан болов уу гэж би бас хардаг шүү. Таныг Монголын хөдөөгийн тракторын жолооч эмэгтэйчүүдийн нийгмийн асуудал дээр ажлаасаа буухаасаа өмнө нэг өөрчлөлт хийчих байх гэж найддаг. Яагаад вэ гэхээр тариан талбай дээрээ бид хүүхдээ чирээд, трактор дотроо төрөөд, ийм л юм болдог. Хэрвээ онгоцон дотор хүүхэд төрвөл 18 нас хүртлээ шагнуулдаг гэж сонссон. Гэтэл 1982 онд миний 2 ихэр хүү тракторын талбайд, яг ажил дээр нас барсан боловч нуугаарай гэсэн. Тэр үед нь би нуусан. Гэхдээ эргээд ийм сайхан болсон цаг үед Эхийн одонгоо авъя гээд хөөцөлдсөн чинь чиний хүүхэд үхсэн, бүр гуравхан сартайдаа үхсэн учраас чамд олгохгүй гэсэн. Энэ маш хатуу гамшиг байсан шүү. Тийм учраас надад цагаатгал үзүүлээч ээ. Би 2 хүүхдээ 10 сар тээсэн нь үнэн, 3 сар амьдруулсан нь үнэн. Би социализмд, бүтээн байгуулалтад гар бие оролцож явсан энгийн эмэгтэй хүн.
Тэгэхдээ би энэ хугацаанд зүгээр суугаагүй. Монгол орныхоо төлөө гадаад дотоодын хүмүүстэй харилцаж явсан. Би Германы нэрэмжит сангийн аж ахуйд, Германы анхны ургамлын комбайн барьсан хүн. Тэр утгаараа германчууд намайг дэмждэг байсан. Би эх орондоо маш их хайртай эмэгтэй, заримдаа ч бас гадаадад цагаачлахсан гэж бодох үе байдаг.
Өнөөдөр сууж байсан чинь Ерөнхийлөгч танд үнэнээ хэлмээр санагдлаа. Би яагаад сэтгүүлч болж чадахгүй гэж. Би сэтгүүлч хүнээс илүү сэтгүүлч болж чадна. Гэхдээ би санхүү дээр унаад байгаа юм. Сая тэтгэвэрт гарсан чинь миний авч байгаа тэтгэвэр 230 мянган төгрөг болж байна. Миний 13 дахь сарын цалин одоогийнхоор 10 дахин өсгөөд бодох юм бол тэр үед би 20 мянган төгрөг авдаг байсан. Тракторын жолооч, уурхайчин хоёр хамгийн өндөр цалинтай байсан. Социалист лагерь устаад зах зээлд ороход тэр үеийн цэвэрлэгчээс дор цалин өгч байгаа учир суралцах боломж надад алга. Хэрэв Монгол дархлаагаа үргэлжлүүлбэл, надад аяллын хөтөч болгох тийм завшааныг олговол, би сэтгүүлчийн 5 дугаар курсийн шалгалт өгөх хүсэлтэй байна. Монголд өнөөдөр УИХ-д суучихаад, боорцог идчихээд, хүнийг муулчихаад, эмэгтэй гишүүд маань эмэгтэйчүүдийн асуудал ярихын оронд тэтгэвэрт гарах насыг 65 хүргэнэ гэж дуугарч байгаа нь миний эгдүүцлийг хөдөлгөөд байгаа юм. Ард түмнээ хамгаалдаг Ерөнхийлөгч танд талархаж явдаг шүү. Та гайхалтай эр хүн шүү, гайхалтай ээжийн хүү шүү. Танд амжилт хүсье.
Баянзүрх дүүргийн 21 дүгээр хорооны иргэн Батбаяр: -Ерөнхийлөгчийн хийж буй ажилд баярлаж байна. Уулзалтаас биеийн тамир, спорт, урлаг гээд салбаруудад олон зүйл хийсэн нь тодорхой харагдаж байна. Нүүр тулж уулзсан дээрээ нэг асуулт асуумаар байна. Та 20 гаруй жил төрд суулаа. УИХ-ын гишүүнээс эхлээд Ерөнхийлөгч хүртэл хийлээ. Найз С.Зоригийнхоо талаар юу хийж, юу дуугарав аа? Үүнийг мэдэж байгаа хүн бол Э.Бат-Үүл, Р.Гончигдорж, та, Р.Амаржаргал гээд журмын нөхөд чинь бүгд байна. УИХ-д 20-30 жил суулаа. Найз нөхдийнхөө төлөө та хэд юу хийв. Та шударга байя гэж хэлдэг хүн. Шударга үнэн юу болов гэдгийг асуумаар байна.
Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: -Асуулт асуусан та бүхэнд баярлалаа. Намтай холбоотой гарч байгаа шүүмжлэлийг би бүрэн хуваалцаж авч байгаа. Бид нар ямар учраас нээлттэй нийгэм сонгосон бэ гэхээр миний хардгаар монголчууд улс орныхоо одоогийн амьдарлыг хамгийн үр дүнтэйгээр хэрхэн зохин байгуулах вэ гэж л энэ замыг сонгож авсан. Үнэхээр улс төрийн намуудын явуулж байгаа үйл ажиллагаа, ажилтай миний хувьд маш олон зүйлтэй нь санал нийлдэггүй. Үүнийг засах хэрэгтэй. Чи оролцож байсан, чи тийм болгосон гэдэг. Би оролцож байсан болохоороо дутагдлаа бүр сайн мэдэж байгаа. Дутагдалаа мэдэж байгаа, бурууг нь олж харж засах гэж яваа хүн бол бүр сайн.
Би улс төрийн намын тухай хууль санаачлаад, яаж хариуцлагатай болгох вэ, яаж санхүүжилтийг нь ил тод болгох вэ, яаж монголчуудыг талцуулдаггүй болгох вэ, яаж бодлогын нам болгох вэ гээд бүх талаас нь хууль санаачилж УИХ-д оруулж хэлэлцүүлсэн. Түүнийг УИХ-ын гишүүд олонхиороо кноп дараад буцаасан. Одоо энэ хуулиудыг бүр чамбайруулж чангалаад дахин өргөн барина гэж бодож байгаа.
Би шинэ УИХ-ыг гарч ирэхэд хэлж байсан. Энэ шинэ бүрэлдэхүүнд итгэх нэг шалтгаан байна. Яагаад гэвэл шинэ УИХ-ын гишүүдийн 41 нь шинээр сонгогдсон гишүүд байгаа юм. Тэд энэ сүүлийн 25 жилийн амьдралд хүүхэд байхаасаа эхлээд УИХ-ын гишүүн болтлоо явсан улсууд. Та нар мэдэж байгаа. Монголд юуг засмаар байна. Хамгийн түрүүнд засах зүйл бол Монголын улс төрийн амьдрал дотор байгаа юм. Улс төрийн нам гэдэг зүйл ард түмнээ төлөөлж чадахгүй болсон байна. Тэнд элсч орсон, түүгээр дамжуулж дарга цэрэг болсон хэсэг хүмүүсийн эрх ашгийг төлөөлдөг болсон. Ард түмний амьдрал, асуудлыг зөвхөн сонгуулийн үеэр ирж ярьдаг. Сайхан зүйлүүд хэлдэг. Сонгогдоод явахаараа мартдаг. Ордонд ороод зөвхөн өөрсдийн эрх ашигт нийцэж байгаа, болж байгаа, нэг бол сэтгэл хөдлөлөөр олон түмэн дэмжиж магадгүй гэж харж байгаа ганц нэг асуудлыг дундуур нь хавчуулаад юм шийдэх гэж явдаг болсон.
Тиймээс Намын хуулийг бүрэн өөрчлөх хэрэгтэй. Бид засч чадах юм бол чадна. Үнэхээр сайн намын тогтолцоотой болж болно. Болохоор хууль оруулсан байгаа. Түүнийг батлах хэрэгтэй.
Дээрээс нь сая шинэ хууль оруулсан. Монголын иргэний улс төрийн эрх ерөөсөө хэрэгжихгүй байгаа. Яагаад бид ардчилал руу орсон юм бэ? Иргэний улс төрийн эрхийг улс төрийн намууд, улстөрчид төлөөлнө гэж бодсон, төлөөлөхгүй байна. Тиймээс Иргэний улс төрийн эрхийг хэрэгжүүлэх хууль гэж тусад нь хууль санаачилсан. Энэ бол хамгийн чухал хууль.
Иргэд сум, аймаг, улсдаа байгаа тодорхой асуудлыг шаарддаг. Түүний төлөө санал асуулга явуулдаг. Энэ асуудлыг УИХ-аар хэлэлцдэг, наад асуудлаа боль гэдэг. Ийм эрх иргэдэд байх ёстой юм. Улс төрийн намаас гадна иргэд сонгуульд нэрээ дэвшүүлэх боломжийг бүрэн нээж өгөх ёстой. Иргэний улс төрийн эрхийг хэрэгжүүлэх боломжийг бид гаргах ёстой. УИХ руу оруулсан, дахиад буцсан.
Монголын ард түмэн айхтар мэдээлэлтэй, улам хэрсүү болж байгаа хүмүүс. Өнөөдрийн эрх баригчид та нар хийж чадахгүй бол дараагийн эрх баригчдын ажил болно шүү. УИХ дээр 65 суудлаар хүч түрээд, улс төрийн өнцгөөр асуудал шийдэж байна. Гэвч өмнө нь 65 суудалтай нам 15 суудалтай болохыг бид харж байсан юм...
Соёл бүтээдэг үндэстэн цөөхөн байдаг. Тийм цөөхөн үндэстний нэг нь монголчууд юм
