Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: Иргэдээ ажил хөдөлмөртэй болгохыг Засгийн газрын, төрийн нэн тэргүүний нэг чухал зорилго болгоё
Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж Хөдөлмөрийн төв биржийн ажилтай өнөөдөр танилцав. Ерөнхийлөгчийг тус биржийн дарга Ц.Энхтуяа угтан авч албадын дарга нар нь ажлаа тус бүр товч танилцууллаа. Эхлээд Гадаад хөдөлмөр зуучлалын албаар орлоо. 10 хүний бүрэлдэхүүнтэй энэ алба 2011 онд 2260 хүнд зуучлан Солонгос явуулжээ. Хуучин цэнгэлдэх хүрээлэнд хонон өнжин зосдог байсан бол одоо энэ албанд бүртгүүлж үйлчлүүлдэг болсон байна. Дараа нь биржид ормогц зүүн гар талд байрлах цахим машинтай танилцуулав. Эндээс хөдөлмөрийн биржийн бүх мэдээллийг үйлчлүүлэгч харах боломжтой юм байна. Энэ машинд Монгол Улсын бүх сум, аймаг, нийслэлийн ажлын байр, ажил хайгч, ажиллах хүчний захиалга өгсөн тоо, саналыг нэгбүрчлэн харах нөхцөлийг бүрдүүлжээ. Ажил олгогчоор нь эсвэл ажлын байраар нь хайж хардаг аж. Тухайлбал өнөөдөр Улаанбаатарт 638 ажлын байр байна гэсэн мэдээлэл гарч байлаа.
Ерөнхийлөгч Өмнөговь, Баянхонгор, Дорнод зэрэг аймгийн ажлын байрны мэдээллийг сонирхлоо. Ийм мэдээлэл авах боломжийг ирэх оноос бүх аймаг, цаашлаад нийт сумдад хангана гэж танилцуулж байв. Дотоод хөдөлмөр зуучлалын албаар ороход энд ажиллагсад үйлчилгээнийхээ 80 хувийг онлайн хэлбэрээр үзүүлдэг гэж байв.
-Өнөөдрийн байдлаар 35038 хүн идэвхтэй ажил хайж байна. 2012 онд 17900 ажил олгогч 74000 ажлын байр зарлуулаад байна. Өдөрт 9000 ажлын байр байдаг бол одоо улирлаас шалтгаалан 7000 ажлын байрны захиалгатай байна гэж албаны дарга Т.Түмэндэмбэрэл танилцуулав. Мэргэжлийн чиг баримжаа олгох үйлчилгээний албаар ороход дарга Г.Оюунчимиг нь тэнд ажилд орох хүний ур чадварыг шалган тогтоодог, бас тодорхой сургалт явуулдаг тухайгаа ярилаа.
Ерөнхийлөгч эдгээр албаар ороод “Биднийг Засгийн газарт ажиллаж байхад ийм газар ерөөсөө байгаагүй. Одоо бол энэ чиглэлээр маш их дэвшил гарсан гэж ойлгодог. Юутай ч хичнээн хүн ажил хайж байна, хэд нь хаана хайж байгаа, ямар газрууд хүн ажилд авахаар эрэлхийлж байна гэдгээ Монгол Улс мэддэг болжээ. Аймгуудад энэ мэдээлэл оччихсон юм байна. Сумдад бүр “түц” маягаар очно гэж ойлгож болох нь ээ. Үнэхээр ажил хайж байгаа хүн энэ Хөдөлмөрийн биржийг зориод ирэхэд ажил олдох магадлал 90 хувьтай болж гэж би ойлгож байна. Тэгэхээр иргэдийн зүгээс идэвх л хэрэгтэй юм байна. Дэд бүтэц нэгэнт бий болсон байна. Би ажилгүй гээд гэртээ суугаад байх хэрэггүй. Одоо бүгдээрээ ажил хийж, юм бүтээдэг болцгооё. Хороо, дүүрэг, аймаг дээрээ яваад очиход ийм дэд бүтэцтэй болчихсон байна. Ажил хийвэл ам тосддог. Ажил хийх гэж буй, хийж байгаа хүмүүсээ л төр дэмжье гээд байгаа шүү дээ. Ийм дэд бүтэц бий болгох нь төрийн үүрэг, түүнийг нь ашиглаад аж ахуйн нэгжүүд ажилтнуудаа олж авах, иргэд нь ажилтай болох л үүрэгтэй. 2004 онд ийм дэд бүтэц байгаагүй. Гэтэл одоо энэ чиглэлээрээ хоёр жил ажиллачихсан, байраа бариулчихсан, сарын дараа нээлтээ хийх гэж байгаа, бүтэц бүрэлдэхүүн нь жигдэрчихсэн хөдөлмөрийн биржтэй болоод байна. Энэ бол чухал ахиц дэвшил. Шинэ Засгийн газар хүмүүсээ ажилтай болгоход тэргүүн зэргийн ач холбогдол өгч буй энэ үед үнэхээр чухал байгууллага гэж бий бодож байгаа” хэмээн хэлэв.
Ингээд Хөдөлмөрийн төв биржийн ажилтнуудтай уулзлаа. Уулзалтад Хөдөлмөрийн яамны сайд Я.Санжмятав оролцож яамныхаа бүтэц зохион байгуулалт, зорилгоос товч танилцуулав. Тэрээр “Шинэ Засгийн газрын бүтэц дотроос Хөдөлмөрийн яамыг сонгон Ерөнхийлөгч маань танилцаж буйд сайдын хувьд баяртай байна. Хөдөлмөрийн яам нь хөдөлмөрийн харилцаа, хөдөлмөр эрхлэлт, мэргэжлийн боловсролын сургалт, жижиг, дунд үйлдвэрлэлийн хөгжлийн бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах 7 газар, 6 хэлтэстэйгээр үйл ажиллагаа явуулж байна. Бодлогоо хөдөлмөрийн төв бирж, хөдөлмөр эрхлэлтийн үйлчилгээний төв, хөдөлмөрийн судалгааны институт, хөдөлмөрийн нөхцөл, мэргэжлийн өвчин судлалын төв, жижиг, дунд үйлдвэрийг хөгжүүлэх сан, Солонгос улс дахь нэг цэгийн үйлчилгээний төв, аймаг, нийслэл дэх хөдөлмөрийн хэлтсүүдээр дамжуулан хэрэгжүүлж, хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлт, нийлүүлэлтийг ханган ажиллах юм. Хөдөлмөрийн төв бирж дээр хүн бүрийн сонирхсон асуултад автоматаар хариу өгөх утас 24 цагаар, яаман дээр ажлын цагаар энэ асуудлаар хандсан хүмүүст үйлчлэх ажилтан ажиллуулж байна. Хуучин Нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөр яам хөдөлмөрийн асуудалд үйл ажиллагаагаа маш бага зарцуулж байсан бол одоо шинэ яам бүх хүнийг хөдөлмөртэй болгоход бүх ажлаа чиглүүлж байна. Тэр тусмаа байнгын ажилтай болгох, хэрэгтэй мэргэшлийг нь эзэмшүүлэхийг зорьж байна. Мэргэжлийн сургалт, үйлдвэрлэлийн төв бол Ерөнхийлөгчийг Ерөнхий сайдаар ажиллаж байхад хөл дээрээ боссон гэхэд болно. Бараг хаагдаад байсан газрыг суралцагчдад нь 45000 төгрөгийн цалин өгдөг болсноор орох хүний тоо эрс олширч сургууль хүрэлцэхгүйд хүрээд байна. Бид мэргэжлийн сургалт, үйлдвэрлэлийн төвүүдийн сургалтын 70 хувь ангид, дадлага нь 30 хувь байсныг эсрэгээр болгож өөрчлөхөөр төлөвлөөд байна”гэж танилцуулав.
Монголд хөдөлмөрийн насны 1 153 400 хүн байгаагаас 1 058 000 орчим нь ажил эрхэлж байна. Үүнээс харахад 96 мянга гаруй хүн хөдөлмөр эрхлээгүй буюу ажилгүйдэл 8 хувьтай байгаа аж.
Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж Хөдөлмөрийн төв биржийнхэнд хандаж хэлэхдээ “Ер нь ажилтай хөдөлмөртэй болох нь манай ард иргэд, айл өрх бүрийн нэн тэргүүний зорилго байгаа. Тэд “Ерөөсөө л ажилтай больё. Манайх тэдэн ам бүлтэй, хөдөлмөрийн насны таван хүн байна. Гурав, дөрөв нь ажилгүй” гэж байнга хүсэлт тавьдаг байлаа. Тэгээд иргэдээ ажил хөдөлмөртэй болгохыг Засгийн газрын, төрийн тэргүүний нэг чухал зорилго болгоё гэж шийдсэн. Тэгэхээр энэ чухал зорилгыг хэрэгжүүлэх гол газар бол Хөдөлмөрийн яам. Яг энэ ажлыг гардан хийх хүмүүс бол та нар сууж байна. Та нар бол ийм хариуцлагатай ажил дээр ирсэн хүмүүс. Нэг зүйлийг хэлэхэд аливаа Засгийн газарт байнга ажиллах шаардлагатай яамд гэж байдаг. Дээрээс нь яг юу хийх хэрэгтэйдээ бүтцээ тааруулж Засгийн газраа бүрдүүлдэг байх ёстой. Манайд яамандаа тааруулж ажлаа гаргадаг байсан. Энэ бол буруу. Монголд бид төрд зүтгэнэ гэж ярьдаг байсан бол одоо ард түмний төлөө зүтгэнэ гэж ярьж хэлдэг болж байна. Ингэж философи өөрчлөгдсөнийг ойлгож байна уу. Төр нь ард түмний төлөө зүтгэдэг болсон. Төрийн төлөө хүн зүтгэдэг биш. Нэгэнт тийм болж буй тохиолдолд яаж ард түмнийхээ төлөө зүтгэх вэ гэвэл хүмүүсийн хүсэж байгаа зүйлийг хийнэ гэсэн үг. Хүмүүс хөдөлмөртэй л болмоор байна. Ажилтай болмоор байна. Аятайхан цалинтай, ажилтай байж амьдралаа өөд нь татаад Монгол орондоо сайхан амьдармаар байна. Ийм л зүйлийг хүмүүс хүсэж байна. Ийм учраас шинэ Засгийн газар байгуулагдахад Хөдөлмөрийн яам тусдаа байгуулагдсан. Би дэмжиж байгаа.
Хөдөлмөрийн яам нь ажиллаад, иргэдээ ажил төрөлтэй болгох үйл ажиллагаа үргэлжлээд явах ёстой. Өмнө нь Хөдөлмөр, нийгэм хамгааллын яам, Нийгэм хамгаалал хөдөлмөрийн яам гэж байсан. Нийгэм хамгаалал нь урдаа гарчихсан учраас нийгмийн халамж нь нэмэгдээд явчихсан байхгүй юу. Нөгөө намууд бэлэн мөнгө амладаг, тэрийгээ дагаад Засгийн газар байгуулагддаг. Засгийн газар нь бэлэн мөнгө тараадаг. Бүтцээ дагаад бодлого нь ингэж өөрчлөгддөг юм. Тэгэхээр энэ бодлогыг өөрчлөх хэрэгтэй. Нийгмийн хамгаалал хөдөлмөрийн яамтай байхад нийгмийн хамгааллын ажил, бэлэн мөнгө тараах бүртгэх ажил яамны ажлын 90 хувь,харин 10-хан хувь нь хөдөлмөрийн үйл ажиллагаанд чиглэдэг байлаа. Одоо хүмүүсийг хөдөлмөртэй болгоход 100 хувь чиглүүлдэг болъё гэж байгаа юм.
Миний энд ирсэн гол шалтгаан бол ерөөсөө Монгол хүний ажилтай болох нэн тэргүүний зорилгыг хангах дэд бүтэц, үйлчилгээ Монголын төрд, Монголын Засгийн газарт хэр байгаатай танилцах явдал. Зүгээр нэг яам байгуулаад, нэр өгөөд орхиж байна уу, бодит ажил болох нь уу гэдгийг харах гэж ирж байгаа юм.
Энэ байгууллагын хаалгаар орж ирээд харахад хөдөлмөрийн бирж нь байна, хөдөлмөр эрхлэлт үйлчилгээний төв нь байна. Хөдөлмөрийн судлагааны институт бий болж байгаа юм байна. Бүтцээ бодитоор бий болгож гэж бодож байна. Би өмнө нь хурал дээр үг хэлж байсан. Манай төрийн бодлогод нэг дутагдал бий. Дарга, сайд ирээд өөрийнхөө сэтгэл хөдлөлөөр ажилладаг. Харин сая Санжмятав сайд хэлж байна. Бид нар ямар ч дарга, сайд хүрээд ирсэн энд бий болчихсон байгаа судалгаа, мэдээлэл, бүтэцдээ түшиглэн ажлаа явуулна гэж. Энэ бол маш зөв. Монголд 560 мянган өрх байгаа бол бүгдэд нь судалгаа хий л дээ. Өрхөөр нь судлахад л бүх зүйл тодорхой гараад ирнэ. Тэр айлд хэдэн хүн ажилгүй байна. Сум, аймаг, дүүрэг руу шилжүүлээд харахад бас тодорхой гараад ирнэ. Улаанбаатарын хэмжээнд харж болно. Улаанбаатарын шинэ удирдлагууд ч иргэдээ ажилтай, орлоготой болгоё гээд шинэ бүтэц бий болгож байгаа шүү дээ. Тэгэхээр энэ бүтцүүдийн уялдааг гаргаж өгье. Судалгаа хамгийн чухал. 40-өөс дээш насны ээж нар ажилгүй байгаа байж магадгүй. 40-өөс дээш насныхан ажлаас халагдвал дахин ажилд орох боломж бага байдаг. Уг нь 40-өөс дээш насныхан бол тодорхой мэргэжилтэй, яг ажиллаж байх ёстой хүмүүс шүү дээ. Тэгэхээр яаж энэ хүмүүсийг ажилтай болгох вэ? Энэ дээр судалгаа хийгээд таарсан үйлчилгээг төрөөс санал болгох хэрэгтэй.
Манай ахмадууд 55, 60 хүрээд тэтгэвэрт гардаг. Бусад газар бол зөвлөх үйлчилгээ хийлгээд туршлагаас нь хуваалцдаг. Энэ бол бодлогын залгамж чанар.
Өнөөдөр зарим гадаадын орноос манайд зөвлөх үйлчилгээ үзүүлье гэсэн хүсэлт байнга тавьж байдаг шүү дээ. Тэгэхээр өөрийнхөө туршлагатай, мэдлэгтэй, чадвартай хүмүүсээс зөвлөгөө авч ажиллах хэрэгтэй. Заавал 100 хувь цалин авахгүй байж болно шүү дээ. Тэр хүмүүс тэтгэврээ авна, нэмээд 30 хувийн цалин өгөхөд хангалттай. Иймэрхүү маягаар урамшуулаад тогтоож ажиллуулах хэрэгтэй гэж бодож байна.
Ажилтай хүн бол учиртай.Энэ үгний цаана том агуулга байгаа юм. Үнэхээр ажилтай хүн бол учиртай хүн байхгүй юу. Ажилгүй хүн бол хамгийн хэцүү хүн. Тэр гэр бүлдээ сайхан уур амьсгал бий болгож чадахгүй. Аав ээж нь ажилгүй, идэр насны хоёр хүүхэд нь ажилгүй бол тэр айл ямар уур амьсгалтай байх нь ойлгомжтой. Тийм улсууд ажил хайж өдөржин баахан явна. Бүтэхгүй болохоор гундуухан буцаж ирнэ. Аз жаргалыг тэд мэдрэхгүй. Улс орны сайн сайхан чинь аз жаргалтай гэр бүлээс бүтдэг шүү дээ. Тэгэхээр Монгол аз жаргалгүй, уур бухимдалтай улс болж хувираад байгаа юм. Яаж Монгол Улсыг аз жаргалтай, хүн бүрийг инээмсэглэсэн сэтгэл хангалуун болгох вэ? Энэ аз жаргал гэдэг мөнгөөр хэмжигддэггүй зүйл. Тийм биз дээ. Ажилтай болж байж аз жаргалтай сайхан амьдралын 90 хувь бий болно.
Хөдөлмөрийн яам бол Монголчуудыг, Монгол улсыг аз жаргалтай сайн сайхан амьдралтай болгох энэ үйл ажиллагааг хийх гол газар юм. Тийм учраас Монгол Улсын төрийн тэргүүний хувьд, Ерөнхийлөгчийн хувьд ийш зорьж ирлээ. Шинэ Засгийн газрын ажил нь бүтэж байна, ажил нь явж байна. Энэ Засгийн газрыг байгуулах гэж бид нэлээн их ажиллалаа шүү дээ. Арай гэж нэг олон талаас нь эвлүүлж бүтээлээ. Одоо би энэ Засгийн газрыг цаашаа эрчимтэй ажиллуулахын төлөө л байна. Эрчимтэй, тогтвортой сайн ажиллах ёстой. Үүний төлөө би ажиллах болно.
Хийдэг ажил нь тодорхой байх ёстой. Түүнийг нь харах зорилго надад байсан. Ажил сайн явж эхэлж байгаа юм байна гэсэн бодол төрлөө.
Би дөрөв таван зүйл нэмж хэлье. Ер нь бидэнд нэг зорилго байгаа. Одоо бид гадагшаа монголчуудаа явуулдаг улс биш, дотогшоо монголчуудаа ирүүлдэг улс болъё гэж байгаа. Монгол Улс эрх чөлөө, тусгаар тогтнолоо олсны 100 жилийн ойд зориулсан Улсын Их Хурлын хүндэтгэлийн чуулган хийхэд 2011 оны 12 дугаар сарын 29-нд миний хэлсэн үгийн гол санаа тэр байсан. Монголчууд аа олуулаа болъё. Тэгэхийн тулд Монгол Улсынхаа ард иргэдийн амьдралыг өөд нь татъя. Хүмүүсээ ажилтай, орлоготой болгоё. Гэр бүлийг дэмжье. Төрөлтийг дэмжье. Энд тулгуурласан суурь дэд бүтцүүдийг бий болгоё. Хоёр залуу хүн гэрлээд амьдрахад хамгийн түрүүнд “Хаана очиж төрөх вэ? Төрөх эмнэлэг байна уу?” гэж бодогдох ёстой. Тэрийг бид бий болгож өгөх учиртай. Тэгээд ажилтай, хүүхэдтэй боллоо гэж бодъё. Хүүхдээ өгөх цэцэрлэг байна уу? Өнөөдөр монголд 70 мянган хүүхэд цэцэрлэгээр дутаж байна. Нэг цэцэрлэгт 70 хүүхэд явна гэж тооцоход 1000-ыг барих хэрэгтэй байна. 140 хүүхэдтэйгээр тооцвол 500 цэцэрлэг барих хэрэгтэй байна. Засгийн газар, Их Хурал үүнд санхүүжилт хийх ёстой. Энэ Их Хуралд сонгогдсон 9 эмэгтэй гишүүн үүний төлөө байх ёстой гэж би хувьдаа бодож байна. Хүүхэд маань өвдвөл хамгийн түрүүнд аваачаад үзүүлэх эмнэлэгтэй, хүүхдийн эмчтэй байх ёстой. Дараа нь сургуулийн насанд хүрэхэд нь сургууль нь бэлэн байх ёстой. Тэрийг төрөөс бий болгоход бид туслах ёстой. Төр өөрийнхөө боломжоор туслаад, хувийн хэвшлээ ч дэмжээд явах ёстой. Энэ дэд бүтцийг бий болгох нөгөө талын нэг дэд бүтэц нь танай дээр байгаа дэд бүтэц юм.
Монгол хүнийг гадагшаа явуулдаг байгууллагын хажууд одооноос нэг байгууллага бий болгох хэрэгтэй. Тэр нь Монгол хүнийг дотогшоо ирүүлдэг байгууллага байх учиртай. Гадаадад сайхан мэргэжил эзэмшчихсэн, ажиллаж байсан хүн буцаж ирээд ажил хайна шүү дээ. Тэр хүмүүсийг ажилтай болгодог бүтэц байж байх ёстой. Өмнөд Солонгосоос 100 залуу эргээд ирэхэд, Америкаас 30 хүн хүрээд ирэхэд, Европын холбооноос 100 монгол буцаад ирэхэд хамгийн түрүүнд тосоод авдаг газар байх хэрэгтэй. Аав ээж, ах дүү нь тосоод авах л байх. Гэхдээ улсын нь хувьд тэр хүмүүсийг тосож аваад “Энд ийм ажил байна. Чи ийм мэргэжилтэй” гээд хэлэх газар байх хэрэгтэй. Иймэрхүү маягаар гаднаас ирж байгаа монгол хүнээ ажилтай болгоё. Тэгэх юм бол олон монгол буцаж ирнэ. Бүр дээрээс нь өөрийгөө монгол гэж үздэг Буриад, Халимаг, Өвөрмонгол хүмүүс бий. Энэ улсууд монгол хэлээ мэддэг. Монголдоо ажиллая гээд 100 жилийн өмнө Богд хаанд захиа бичээд олон хүн ороод ирсэн, одоо бид бүгдээрээ нэг улсын иргэд болоод явж байна шүү дээ. Яг иймэрхүү хүмүүс Монгол руу бас харж байна. Энэ бүтэц Хөдөлмөрийн яаман дээр суурилж гараасай гэж бодож байна. Ер нь цаашдаа энэ чиглэл дээр бид хуультай болно.
Дараагийн миний хэлье гэсэн нэг зүйл хүүхдийн хөдөлмөр. Шүүмжлэгддэг, гэхдээ байсаар л байна. Үүнийг Хөдөлмөрийн яам өөрчлөх ёстой. 9,10,16 настай хүүхдүүд янз бүрийн газар тэрэг түрсэн, мод чирсэн явж байгаа. Бид бүгдээрээ телевизээр хардаг. Хүүхэд бол сургуульд явж байх ёстой. Хүүхэд бол цэцэрлэгтээ байх ёстой. Ээж аавууд ажиллах ёстой. тэр сургуулиа төгссөн ах эгч нь ажилтай байх ёстой. Эднийг ажилтай болгоё. Хүүхдүүдээ сургуульд нь явуулъя. Ойрын хэдэн жилд Монгол улс хүүхдийн зүй бус хөдөлмөр эрхлэлтийг халсан орон болъё. Энэ чиглэл рүү бүтэц бий болгоход өөрчлөгдөх болов уу гэж бодож байна.
Хөдөлмөрийн яам бол монгол хүн бүрийг ажилтай болгох шууд үүрэг хүлээсэн яам биш, тэр дэд бүтцийг нь л бий болгох ёстой. Нөгөө талд нь 50 хувийн нэг ажил байгаа. Энэ тухай ярихгүй байгаа. Монголд хүн хөдөлмөрлөх нөхцөлийг бүрдүүлдэг бодлого энэ яамнаас гарч байх ёстой. Үйлдвэрийн бодлого ч байх ёстой. Монголд нэг ч үйлдвэрийг дампууруулмааргүй байна. Нэг ч ажлын байрыг хаамааргүй байна шүү дээ. Өнөөдөр манай Их Хурлын гишүүд заримдаа сэтгэлийн хөдлөлөөрөө “Гаднаас орж ирээд манай хөрөнгө мөнгийг, баялгийг худалдаж аваад байна. Үүнийг болиулъя” гээд Гадаадын стратегийн хөрөнгө оруулалтын тухай хууль гаргачихсан. Уг нь тэр хууль гадны төрийн өмчийн, төрийн компани дээр л хязгаарлалт тавих ёстой байсан юм. Гэтэл төрийн гэдэг үг нь байхгүйгээс бүх аж ахуйн нэгжид хамаатай мэт болсон. Үүнээс болоод сар бүхэн 100-200 сая доллар Монголоос зугтлаа. Сар бүхэн 2000 хүн ажлын байраа алдлаа. Тэр улс төрийн популизм хийж байгаа улс төрч бол монголд нэг үйлдвэр бий болгоогүй. Нэг ч ажлын байр бий болгоогүй нөхдүүд. Аягүй бол төсвийн мөнгөн дээр тендер зарлаж гүйж орж ажлын байрыг булаадаг нөхдүүд байгаа. Тэгэхэд Монголын жирийн иргэдийн ажиллаж байгаа ажлын байр ингэж алга болж байна.
Гаднаас орж ирэх байсан томоохон хөрөнгө оруулалт, жижиг дунд үйлдвэрлэлийн хөрөнгө оруулалт бүгд зогссон. Та бүхэн хараарай. Зун арав арван мянгаараа ажил идэвхтэй хайж байсан бол одоо долоон мянга руу буучихлаа гэж байна шүү дээ. Тэр бол улирлын чанартай ч хөрөнгө оруулалт нэмэгдэж орж ирээгүй учраас бас ингэж байгаа юм. Та бүхэн нэг зүйлийг их сайн ойлгох хэрэгтэй. Монгол Улс бас их өвөрмөц орон шүү дээ. Бид төгрөгөө хэвлээд тараагаад бусад улс оронд аваад очиход бараа болохгүй. Хэн ч авдаггүй. АНУ доллараа үйлдвэрлээд бусад улс руу нийлүүлчихэд эргээд улс руу нь бараа болоод ороод ирнэ. Одоо ойлгож байгаа биз дээ. Тиймээс гаднаас орж ирж байгаа долларыг дагаж ажлын байр бий болдог юм. Бид өнөөдөр 10 их наяд төгрөгтэй сууж байна. Гаднаас хоёр тэрбум доллар ороод ирэхэд 2000 ажлын байр монголд бий болдог байхгүй юу. Монголд баялаг бий болдог. Ийм болгох гол шаардлагыг тавьж байдаг яам бол Хөдөлмөрийн яам. Монголд лиценз зараад явж байгаа, цаас зараад явж байгаа, эх орны газар шороог цаасаар дамжуулж зарж байгаа улсуудтай хатуу тэмцэх ёстой. Тэдний энэ ажил хаагдаж байж болно. Над руу жирийн компанийн захирал утасдаж байна. Би 9 сар гараад ажилчдынхаа 70 хувийг хална. Яагаад гэвэл ажлын байргүй болчихлоо гэж. Надтай жирийн ажилчин хүн уулзаж байна. Компанийн ажилчин хүн. Дөрөвдүгээр сараас хойш бидэнд ажил олдсонгүй гэж. Өрөмдлөгийн компанийн захирал утасдаж байна. Бидэнд 4 сар өрөмдлөгийн ажил олдсонгүй гэж. Би 200 гаруй хүн ажиллуулдаг. Өмнө нь олж авсан хэдэн төгрөгөө хувааж аваад 10,20-иороо хуваагдаж нэг нэг байранд суугаад өдрийн хоол авч идээд дөрөвдүгээр сараас хойш ажил харлаа. Энэ ажил олдохоо болчихлоо. Юу болчихов оо, энэ Монгол оронд гэж. Нөгөө популист улс төрчдийн үр дагавар ингэж гардаг юм.
Эхний ээлжид бид хүмүүсээ ажилтай болгоод авъя даа. Гурван саяулаа шүү дээ. Бүр тоог нь нэмсээр байж гурван сая болж байгаа. Уг нь хоёр сая найман зуун мянга шүү дээ. Жилдээ 16000 хүн нас барж, 56-66 мянган хүн шинээр төрдөг. Ингээд бодохоор бид жилдээ 40 мянгаар нэмэгдэх боломж байгаа юм. Тэгж нэмэгдэж гурван жилийн дараа гурван сая хүргэ л дээ ерөөлөөр. Тэр гурван сая хүн ажилтай орлоготой, амьдрал нь гялалзаж, мөнгө нь нэмэгдэж байвал Монголын хувьд үндэсний аюулгүй байдлын бодлого хэрэгжиж байна гэсэн үг.
Дахиад нэг шинэ санаа хэлье. Үүнийг бүгдээрээ дэмжиж явъя. Хүний хөл гар хүрээгүй газар гялгар уут хийсээд оччихсон байгаа. Хүн бараг гишгээгүй байгаа гэж бодсон газар архины шил хагалаад хаячихсан байна. Монголын сайхан орон чинь хогийн тантан болох гээд байна. Энэнээс салах маш амархан арга байгаа юм. Сум бүр багт хуваагдаж байгаа. Гэтэл багийн ард иргэд босоод манай нутаг дэвсгэр дээр нэг ширхэг ч хог байх ёсгүй гээд багаа эхлээд цэвэрчихье. Сум руу орж байгаа 100 сая төгрөгөөс тэр хог цэвэрлэх ажлыг цагаар нь үнэлээд тэр хүмүүст цалин өг л дөө. Тэр гялгар уут, архины шил, хогийг цуглуулаад мөнгө авах боломж байна шүү дээ. Тэгээд бүх л аймгийн нутаг дэвсгэрийг хоггүй болгочих. Бүх аймаг хоггүй болчихвол Монгол Улс хоггүй болно. Улаанбаатар, Дархан, Эрдэнэт хогныхоо асуудлыг шийдчих. Монгол хүмүүс өөрсдөө тийм сэтгэлгээтэй бол. Би нэг шил ус уугаад хөдөө явж байгаа бол савыг нь машин дотроо гялгар уутанд хийж байгаад Улаанбаатарт хогийн сав руу хийх хэрэгтэй. Тэгээд хаа тааралдсан газраа хог хаяж, агаар, хөрсөө бохирдуулж, өөрсдөө ч өвчин тусмааргүй байна шүү дээ. Бид чинь цөөхүүлээ. Энэ муу зуршлаа халах хэрэгтэй.
Хөдөлмөрийн яам бол Оюутолгой, Эрдэнэт үйлдвэр биш. Ажлын байрыг хэдэн зуугаар нь гаргаад хүн ажиллуулдаг байгууллага биш. Энэ бол ажил хайж байгаа тэр ард иргэдэд орлоготой болох дэд бүтэц, нөхцөлийг нь бүрэлдүүлж өгөөд тэр нөхцөлөө хадгалж байх ёстой. Тэгэхээр энд шинээр ажилд орсон хүмүүс байгаа байх. Яагаад манай яам бий болчихов гэдгийг нэлээн сайн ойлгосон байх.
Дээрээс нь бас нэг зүйл хэлэхэд орон нутагт эрх мэдэл шилжинэ гэж нэлээн ярьж байгаа. Үүнийг би Ерөнхийлөгч байх хугацаандаа байнга дэмжинэ гэж бодож байгаа. Бид нэг нь Ерөнхийлөгч, нөгөө нь сайд байж мөнх амьдрахгүй. Нэг л өдөр ажлаа өгөөд л явна. Бидний ажлыг “Өөртөө төвлөрүүлсэн эрх мэдлээр нь биш, тэр эрх мэдлийг хүнд өгснөөр нь, хэчнээн ард иргэд эрх мэдэлтэй болсноор нь, ард иргэд нь өөрсдөө асуудлаа шийддэг болсон эсэхээр нь” дүгнэнэ. Өөртөө баялаг цуглуулдаг биш тэр баялгийг ард иргэд рүүгээ шилжүүлснээр бидний ажил дүгнэгдэнэ гэж боддог. Би ажлаа өгөхөд Монгол Улсын төр, ард иргэд арай илүү шударга болсон, хууль хэрэгждэг болсон, олон хүн ажилтай болсон, эрх мэдэлтэй болсон, ард иргэд нь асуудлаа шийддэг болсон байх ёстой. Яагаад ингэж хэлээд байна гэхээр 70,90,100 жил ард иргэдийнхээ асуудлыг дээрээс шийдэх гэж оролдсон юм. Дээрээс шийдэх гэж оролдоод явахгүй байна. Иргэндээ эрх мэдлийг өгчихвөл эхний ээлжид 100 сая төгрөгөөрөө сумаа хогноос салгах шийдвэр гаргаж магадгүй. Харин дээрээс шийдэх юм бол сумын Засаг дарга машин авч унана гэж магадгүй. Ард иргэд шийдэх юм бол цэцэрлэгээ хамгийн түрүүнд барина. Дээрээс шийдэх юм бол Засаг даргын конторыг хамгийн түрүүн засна. Хүн мөнгө, эрх мэдэл аваад ирэхээр өөрсдийнхөө амьдралыг л эхэлж шийддэг байхгүй юу. Айл гэхэд л хар цагаан зурагтай бол өнгөт зурагт авна гэдэг биз дээ. Хажуудаа мод тариагүй бол мод тарьдаг. Ингээд ирэхээр газар бүхэн айл бүрийн амьдрал сайжирна. Юу гэж хэлэх гээд байна гэхээр яам бүхэнд бодлого байх ёстой гэж хэлэх гээд байгаа юм. Хөдөлмөрийн яаман дээр тэр мөнгийг дагаж, тэр хөдөлмөрийг дагаж эрх мэдэл шилжиж байгаасай гэж бодож байна. Тэр 100 сая төгрөг очсоныг сумын Засаг дарга хуваарилах хэрэггүй. Тэгвэл тэр авлигач болоод муугаараа дуудуулна. Төрд ажиллаж байгаа бид дандаа авлигач муугаар дуудуулмааргүй байна шүү дээ. Одоо бид хуулийг тодорхой болгож өгнө. Энэ тухай бид 10 жил ярьсан. Эхлээд хүн ойлгодоггүй байсан. Одоо та нар ойлгож эхэлж байх шиг байна. Гол нь тэр дэд бүтцээ бүрэлдүүлчих, нөгөө талаас монголд хөдөлмөрлөх нөхцөл байж байх ёстой.
Ерөнхийлөгч яваад нэг газар ирлээ гэхэд айхтар тус дэмжлэг үзүүлээд байж чаддаггүй. Гэхдээ энэ явж байгаа ажлын ерөнхий утгыг хүмүүст ойлгуулах хэрэгтэй. Ер нь сайн удирдагч бол үзэл санааны тээгч байдаг. Өөрөө ажил хийдэг хүн биш үзэл санааг тээж аваачиж ойлгуулдаг хүн. Үзэл санаа гэдэг бол яг цастай адил. Бороотой адил. Бороо орохоор ган тайлагддаг. Үзэл санаа байж л ногоо ургадаг байхгүй юу. Тэгэхээр Хөдөлмөрийн яам яагаад байгуулагдсан юм? “Манай яам чинь Монгол Улсад хамгийн чухал яамны нэг юм байна. Би тийм хамгийн чухал яамны дотор ажилладаг хүн шүү” гээд та нар бод л доо. Бидний ажлыг дэмжиж байгаа юм байна. Би зөв ажил хийж байгаа юм байна гэж бодож яв. Ингэвэл та бүхний ажил ч сайн байх болно. Монголын ажил ч сайн байх болно”гэлээ.
Эндээс гараад Монгол, Солонгосын хамтарсан политехникийн коллежтэй танилцав. Тус сургуулийн оёдол, сүлжмэлийн ангаар ороход багш нь “Манай хүүхдүүд төгсөөд 100 хувь ажилтай болдог. Бас компаниуд хүүхдүүдийг маань булаацалдан дадлага хийлгэдэг. Тэгэхдээ дагалдангийн цалингаас гадна хийснээр мөнгө өгдөг. Сургалтын машин тоног төхөөрөмжийн хувьд бол сүүлийн үеийнх. Төгсөгчдийн чанар сайн болж байна. Захиалгаар хувцас оёх, сүлжих ажил хийж сургууль дээрээ бас дадлага хийдэг. Захиалгагүй ч хувцас хунар хийх боломжтой. Гэхдээ борлуулах дэлгүүр, лангуу байдаггүй” гэв.
Ерөнхийлөгч “Ер нь онолоос дадлага руу голлон чиглэж буй нь зөв гэж би үзэж байна. Хуучин сургалтын 70 хувь ангид, 30 хувь дадлага байсан. Харин одоо эсрэгээр нь болгохыг зорж байгаа гэж ярьж байна. Сайн мэргэжилтэн, сайн мэргэжилтэй ажилчин болох ёстой. Энэ хүүхдүүд ажилтай болох гэж сурч байгаа. Бас их дээд сургууль төгссөн хүмүүс хүртэл мэргэжлийн сургалт, үйлдвэрлэлийн төвд суралцан ажилчин болж байна. Энэ бол бас сайн хандлага. Бүгд их дээд сургуульд сурах, дээд боловсролтой байх албагүй. 2005 оны үед их дээд сургууль төгсөгч 10 хүн тутмын 8 –д нь ажил олддоггүй байсан. Тэгвэл мэргэжлийн сургалт, үйлдвэрлэлийн төвийг төгссөн 10 хүүхдийн 8 нь ажилтай болдог. Үүгээрээ суралцагчиддаа ч, улсдаа ч хамаагүй илүү ач холбогдолтой хөрөнгө оруулалт юм” гэж хэллээ.
Гагнуурын ангиар ороход суралцагчид нь 3D орчинд ажилладаг цахим гагнуурын сургалтын машин дээр ажиллаж байв. Энэ сургалтын хоёр машиныг Мянганы сорилын сангийн хөрөнгө оруулалтаар авсан. Эдгээр машиныг ашиглахад электрод шаардлагагүй, гагнаж буй ажлаа дэлгэц дээр хардаг, эдийн засгийн хувьд хэмнэлттэй, утаа униар гарч орчноо бохирдуулдаггүй, бас чанартай нарийн мэргэшүүлэх боломж бүрдүүлсэн төхөөрөмж хэмээн багш нь тайлбарлаж байлаа. Энэ машин дээр сайн дасгал хийснийхээ дараа жинхэнэ гагнуурын аппарат дээр ажиллаж мэргэшдэг юм байна. Мөн уурхайн экскаваторын сургалтын машин дээр хичээллэж байгаа суралцагчдыг харж сонирхлоо. Асар үнэтэй хүнд даацын машинууд дээр тэр бүр ажиллаж дадлага хийх боломж байдаггүй. Тиймээс энэ сургалтын машин их чухал юм. Сурах зүйлийнхээ бараг 90 хувийг энэ машин дээр дэлгэц харан хийж эзэмших боломжтой гэж багш нь ярив.
Тус сургууль дээр мэргэжлийн сургалт, үйлдвэрлэлийн төвүүдийн багш нарыг компьютер дээр сургалтын нэн шаардлагатай программ сурган эзэмшүүлэхээр хичээллүүлж байгаатай таарлаа. Тэр программуудыг сурснаар сургалтын материалуудаа цахим төхөөрөмжөөр кино маягаар бэлтгэж, дэлгэцээр үзүүлэх чадвартай болох юм байна. Бас сургалтын чухал номуудыг цахим аргаар олшруулж байгааг үзлээ. Ингэснээр суралцагчид онлайн хэлбэрээр тэдгээр ном, сурах бичгүүдийг унших боломжтой болдог юм байна.
Ерөнхийлөгч тус сургуулийн багш, хамтран ажиллагч компаниуд, мэргэжлийн холбоод, бусад МСҮТ-ийн захирлуудтай энд уулзлаа.
Хуучныхаар ТМС, одоогийнхоор МСҮТ нь нэг үе суралцах хүн олддоггүй сургууль байсан. Сүүлийн арваад жилд явуулсан бодлогын үр дүнд МСҮТ-үүд сургах хүнээ багтаахад ч хэцүү болчихоод байна. 2004 онд Ерөнхий сайд болоод миний хэлж байсан нэг зүйл бол “Ядууралтай дайн зарлая” гэсэн үг. УИХ дээр ингэж ярьж байсан, хүмүүс санаж байгаа байх. Яагаад ядуу байна гэхээр хүмүүс ажилгүй байсан. Яагаад ажилгүй байна гэхээр мэргэжилгүй байсан. Мэргэжил байв ч орчин үеийн нөхцөлд таарахгүй байсан. Тийм учраас ард иргэддээ, ажилтай болъё гэсэн хүмүүстээ мэргэжил олгоё. Өмнө нь ажиллаж байсан хүмүүсээ ахин мэргэшүүлье гээд Мэргэжлийн сургалт, үйлдвэрлэлийн төвүүдийг сэргээх үйл ажиллагаа явуулсан. Үүний үр дүнд ажилладагт тооцогдож байсан хуруу дарам цөөн МСҮТ өнөөдөр 74 боллоо. Өмнө нь суралцагчдаасаа төлбөр авдаг байсныг зогсоож, цалин өгдөг болсон. 7-8 жилийн өмнөөс ингэж цалин өгч эхэлсэн. Дээр нь үйлдвэрлэлийн дадлага хийхээрээ оюутнууд цалин, нэмээд хийснээрээ мөнгө авч байна. Өөрөөр хэлбэл дадлага хийж буй үйлдвэрийн газар нь урамшуулал өгдөг болсон байна. Одоо Хөдөлмөрийн яам хүмүүсээ ажилтай болгоход үйл ажиллагаагаа 100 хувь зориулах нь. Дээрээс нь Боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны яаманд харьяалагдаж байсныг нь болиулаад мэргэжлийн боловсрол олгодог төвүүдээ Хөдөлмөрийн яаманд мэдэлд өглөө. Өмнөх Засгийн газрын үед ярьж байсан ч ингэж шийдэж чадаагүй. Шинэ Засгийн газар бүтцээ зөв шийдсэн гэж бий бодож байгаа. Энэ чухал ажлыг зөв шийдэж, өргөн хүрээтэй ажил хийгдэж байгаад би баяртай байна.
МСҮТ-ийн төгсөгчид 100 хувь ажилтай болдог гэж зарим багш ярилаа. Үүнээс МСҮТ нь илүү шаардлагатай мэргэжлийн хүмүүсийг бэлтгэж буй нь харагдаж байна. МСҮТ нь бүрэн дунд боловсрол эзэмшүүлнэ, мэргэжилтэй болгоно. Энэ бол сайхан боломж. Цааш мэргэжлээрээ их дээд сургуульд сурч болно. Нэг зүйлийг онцолж хэлэхэд Мянганы сорилын сангийнхан их сайн төслүүд хэрэгжүүлж байгаа. Мянганы сорилын сангийн төслийн тухай яригдаж байхад би Засгийн газрын ажлын хэсгийг ахалж ажиллаж байсан. Ямар ч байсан бид ярьсаар байгаад тус сангийн төслийн мөнгийг оруулж ирэх нөхцөлийг бий болгосон. Тэр мөнгийг юунд зарцуулах вэ гэдгийг ярихад нэг хэсэг нь энэ МСҮТ-ийг дэмжих, мэргэжлийн боловсон хүчин бэлтгэх дэд бүтэц, чадавхийг бий болгоход зориулья гэж байлаа. Мянганы сорилын сангийн хамгийн амжилттай хэрэгжиж буй төслүүд бол энэ чиглэлийнх. 20-иод сургууль дээр техник, тоног төхөөрөмжийн асуудлыг нь шийдэж, 3 сургуулийг үлгэрчилсэн загвар сургууль болгоод байна. Хөрөнгө оруулалтын төслүүдийг болж л өгвөл иргэдээ мэргэжилтэй, ажилтай болгох дэд бүтцийг бий бүрдүүлэхэд зориулаасай гэж боддог. Ийм бодлогыг анхан шатнаасаа дээд шатаа хүртэл бид дэмжиж ажиллана. Цаашид МСҮТ-үүдээ санхүүгийн хувьд дэмжинэ. 45000 төгрөгийн тэтгэлгийг нь нэмэгдүүлэх шаардлагатай ч байж магадгүй. Ер нь МСҮТ-д суралцагчдын сурах нөхцөл улам сайжирна гэж итгэж байгаа. Та бүхэн Монгол Улсад хэрэгтэй, ирээдүйтэй ажилд хүч хөдөлмөрөө зарцуулж байгаа хүмүүс. Оюутан залуучууд нь ч гэсэн өөртөө хэрэгтэй боловсролыг өөртөө хэрэгтэй сургуулиасаа олж авч байгаа хүүхдүүд юм” гэлээ.
Дараа нь багш, оюутан, компани, холбоодын төлөөлөл Ерөнхийлөгчид санал, хүсэлтээ хэлэв. Ерөнхийлөгч анхааран судалж үзэхээ илэрхийллээ.
Мэдээний том зургуудыг дор дарж татаж авна уу
Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: Иргэдээ ажил хөдөлмөртэй болгохыг Засгийн газрын, төрийн нэн тэргүүний нэг чухал зорилго болгоё
