Их эзэн Чингис хааны мэндэлсний 850 жилийн ойд зориулсан Хүндэтгэлийн хуралд хөгжмийн зохиолч Б.Шаравын хэлсэн үг
Эрхэм хүндэт ерөнхийлөгч өө,
Ноёд, хадагтай нараа
Монгол улсаа цогцлоон бүтээж, цэгцлэн бадруулах түүхэн их үйлсийн үзэл санаа, үйл хэргийн түүчээ эзэн богд Чингис хааныхаа мэндэлсний 850 жилийн ойг үндэсний бахархлын өдөр болгон ёслол төгөлдөр тэмдэглэж байгаад жирийн нэгэн уран бүтээлч би их баяртай байна. Өнөөдөр манай үндэсний үзэл санаа, соёлын сэргэн мандалтын нэгэн томоохон бодит үйл явдал болж байна. Хичнээн ихийг бодож, хичнээн ихийг хийж, бүтээж, хичнээн бусдыг даган дуурайлаа ч үндэсний бахархал, үндэсний ялгуулсан түүхгүйгээр аливаа улс үндэстний сэргэн мандалтын тухай ярих боломжгүй гэж би боддог оо.
Чингис хаан бол чухамхүү тэр их түүх, үндэсний бахархлын гол баатар нь билээ. Харамсалтай нь энэ гол баатар сүүлийн хэдэн зуунд манай урлаг соёл, уран бүтээлд улам бүр бүдгэрсээр, Дэндэвийн Пүрэвдоржийн 60-аад онд тууривсан “Чингис хаан”, “Тусгаар тогтнол” шүлгүүд, Ардын зураач Ү.Ядамсүрэнгийн “Чингис хаан”-ны хөрөг, 800 жилийн ойд зориулан босгосон гэрэлт хөшөө, Р.Чойномын зарим тууривлууд зэрэг цөөн хэдэн бүтээлийг эс тооцвол бүтэн зуунаар бүрмөсөн орхигдоход хүрсэн гашуун үнэн бий. Урлаг уран бүтээлд орхигдоно гэдэг нь үнэн чанартаа үндэсний үзэл санаанаас гол сэдэв, гол үзэл баримтлал, гол баатраа орхигдуулсан гэсэн үг юм. Гэхдээ Д.Нацагдарж, Б.Явуухулан, Б.Ренчин, Д.Намдаг, Л.Гаваа, Н.Чүлтэм, С.Гончигсумлаа, Л.Мөрдорж гээд олон олон суутнууд гарамгай бүтээлүүдээрээ ил биш ч далд сануулсаар ирсэн юм. Бас монголчуудын мянга мянган жилээр үе дамжин тээж ирсэн үлгэр домог, баатарлаг туульс, уртын дуу, морин хуур тэр гол баатраа мартуулахгүй байж чадсан. Тийм болохоор урлаг уран бүтээлд орхигдож, бүдгэрсэн болохоос ард олныхоо сэтгэл оюунд огтхонч мартагдаагүй ээ.
Энд бид монголын “Нууц товчоо” хэмээх манай түүхийн алтан судар, онцгой ой санамж байсаар ирснийг тухайлан тэмдэглэе. 1990 онд “Нууц товчоо”-ны 750 жилийн ойг монголын түүхийн төдийгүй, уран сайхны сэтгэлгээний онцгой тууривал болохыг тодруулан тэмдэглэсэн.
“Нууц товчоо” бол Чингисийн тухай уншигддаг эрэмгий найраг, харагддаг уран зураг, сонсогддог яруу хөгжим билээ.
Монголд өрнөсөн ардчилал, шинэчлэлийн үзэл санаа уран бүтээлч биднийг ард түмнийхээ түүхийг шинээр харж, шинээр сэтгэж, цоо шинээр бүтээн тууривахад уриалан дуудаж, бид ч түүний эрэлд мордоцгоосон билээ. Яг ийм үед хийж бүтээх ид насандаа байсан бидний үеийн уран бүтээлчид ихээхэн азтай. Би бол хөгжмийн зохиолч хүн. Хөгжмийн урлагийн нэг давуу чанар нь үзэл санаагаа үгээр биш, эгшигээр илэрхийлдэг, үйл хөдлөлөөр биш, агуулгаар нь мэдрүүлдэг болохоор бодсон сансанаа ил хэлж, илэрхийлж болдог дэвшилтэт урлаг билээ. Тийм болохоор миний 1981 онд бичсэн “Замбуу тивийн наран” магтуу, 1983 онд бичсэн “I симфони”, 1987 онд тууривсан “II симфони” зэрэг томоохон бүтээлүүдэд их түүх, эзэн Чингисээрээ бахархах, эгэл ардынхаа урлагийг дээдлэх үзэл санаа огтхон ч алдраагүй гэж боддог оо. Харин 1990-ээд оноос Чингисийнхээ тухай ил тод ярьж, бичиж, бахархан дуулах сайхан цаг тохиож, “Алтан ураг” үндэсний бүжгэн жүжиг, “Чингис хаан” дуурь, “Чингис хаан бат оршиг” их дуулал, “Үхэж үл болно Чингис хаан” киноны хөгжим зэрэг олон олон томоохон бүтээлүүддээ эзэн Чингис хааныхаа дүрийг гол баатар болгон босгож ирэх ховорхон боломж надад тохиосон юм. Үүнийг минь үнэлж, тэр аугаа хүний нэр сүр, суу алдрыг тээсэн энэ төрийн дээд одонг надад хүртээсэнд гүнээ талархаж явдаг юм.
Чингис хааны мөнх тэнгэрийн тухай үзэл, хүний сэтгэлийг хураавал бие нь яахан холдох тухай сургааль бол манай үндэсний уран сайхны сэтгэлгээний үндэс суурь, монгол хүн болж төлөвшихийн гол цөм асуудал гэж бид ухаардаг. Хүн бол сэтгэлийн амьтан. Тийм болохоор урлаг, уран бүтээл түүний сэтгэлийг хураах хүчит зэвсэг мөн. Өнөөдрийн монгол хүнд эх орноон хайрлах, их түүх, эзэн Чингисээрээн бахархах, бас бие биедээн хүн ёсоор хайрлан хандах, ёс суртахууны эрхэм дээд чанар улам бүр үгүйлэгдсээр байх болсныг анхааран үзвэл тэр сэтгэлийг хураах, хүнийг төлөвшүүлэх хүчит зэвсэг болсон урлаг, уран бүтээлийг хөхүүлэн дэмжих төр түмний онч далайцтай бодлого ч улам бүр хэрэгтэй болсоор байна. Уран бүтээлч бид ч Чингис хаанаа хий хоосон магтан дуулах биш, аугаа их үзэл санааных нь гүнд нэвтрэн орж, жинхэнэ монголоороо сэтгэж, туурвиж чадвал манай орчин цагийн урлаг, уран бүтээл, уран бүтээлч бид ч дэлхийн түвшинд өөрсдийн байр сууриа баттай эзэлж чадна гэдэгт би итгэдэг. Монголчууд бидний төрүүлж, өсгөж, торниулсан, монголчуудаа бас нэгтгэж, захирч өдий зэрэгт хүргэсэн аугаа их хүү Чингис хааны минь үйл хэрэг, үзэл санаа өнө мөнхөд орших болтугай. Миний туурвисан “Чингис хаан бат оршиг” их дууллын төгсгөл хэсэгт дуулдагчлан
СУУТ БОГД ЧИНГИС ХААН БАТ ОРШИГ.
ХУРАЙ, ХУРАЙ, ХУРАЙ.
Их эзэн Чингис хааны мэндэлсний 850 жилийн ойд зориулсан Хүндэтгэлийн хуралд хөгжмийн зохиолч Б.Шаравын хэлсэн үг
