Их эзэн Чингис хааны мэндэлсний 850 жилийн ойд зориулсан Хүндэтгэлийн хуралд Н.Багабандийн хэлсэн үг
Эх орон нэгт элгэн садан монголчууд аа, эрхэм хүндэт зочид оо
Алт удах тусмаа өнгө нь гялалздаг шиг, аугаа их үйлсийн эзэн алсрах тусам гэрэл гэгээ сацруулан улам улмаар тодордог жамтай аж. Их эзэн Чингис хааны суу алдар өрлөг түүхийн зуун зууны нугачаанд бүүдийн бүдгэрэлгүй, наран саран адил тодоос тод гэрэлтүүлэн гийгүүлж байна. Их хаантан мөнхөд дуурсагдах аугаа их үйл хэргийг бүтээхийн тулд төрсөн, аугаа их үйлсийн эзэн байхаар дээд тэнгэрээс заяагдсан тавилантай, ер бусын хүн байлаа. “Замба тивд оршин амьдарч 720 төрлийн хэлээр ярьдаг, таван янзын өнгийн улс түмний эзэн болсон” их хаан Монгол хүн байснаар нь, Чингисийн эзэнт гүрэн дэлхийн тал хагасыг нэгтгэн захирч, хувь заяаг нь шийдэж байснаар нь үр удмыг нь залгаж яваа Монгол түмэн бахархан омогшиж нь хэнбугай ч үгүйсгэж эс чадах зүй ёсны хэрэг мөнөөс мөн.
Чингис хаан, түүний залгамжлагчдаас хойш хэн ч давтаж чадаагүй энэ аугаа үйлсийн сэтгэгч нь, уран дархан нь, ялалтад жолоодсон суут жанжин нь, үндэстнээ бүрдүүлж, төр улсаа түвшитгөсөн удирдагч нь Чингис хаан өөрөө байсан, чингэснээрээ хүн төрөлхтний аугаа хүмүүсийн цомогт орж, тэнд үүрд мөнх үлдэх гавьяатан болсон нь бахархалтай. “Өөрийн цаг хугацааг эзэгнэж чадсан тэр хүн үнэнхүү агуу их юм”. Богд Чингис хаан өөрийн амьдран буй цаг хугацааг эзэгнэж чадсан учраас үнэнхүү агуу, гандан бууршгүй суу алдартан болж, алдар гавьяаны эзэн суусан байна. Түүнийг азын тэнгэр хавьгүй илүү ивээж, хүн төрөлхтний түүхийн алсын алс дайдад өнө мөнхөд гийх гэрэлт од болон тодрох хувь төөргийг Мөнх Тэнгэр хайрлажээ. Их хаантан эрх мэдэл хийгээд суу алдрын оргилд цэцэг бүрхсэн замаар шууд шулуухан алхалсаар гараагүй, түмэн бэрхшээлийг тэнгис, мянган зовлонгийн далайг зовж зүдэн туулж байж хүрсэн юм. Чингис хаан нэрээ түүхэнд алтан үсгээр тов тод сийлүүлсэн, төмөр мэт зүрх зоригтой, хувиршгүй дайчин чанартай, тэнгэр газрыг тэтгэсэн хүч чадалтай Монгол дээлтэй цэрэг, Монгол дуулгат цэргийн жанжин байсан, одоо ч байгаа, ирээдүйд ч байх болно. Их хааны цэрэг хүний сүр жавхаа, алдар суу Монгол үе үеийн цэрэг эрсийн мах цусанд шингэж, өвлөн уламжлагдах нь дамжиггүй.
Та бид их хааныхаа суу алдрыг өргөн, бүхнээс илүү бахархах эрхтэйн зэрэгцээ түүний хэлж үлдээсэн билиг сургаалийг хэлбэрэлтгүй сахин дагах үүрэгтэйгээ ухаарах ёстой. “Өндөр уулын хөтөл зорь, өргөн далайн олом зорь, хол хэмээн бүү цөх явбаас хүрюү, хүнд хэмээн бүх цөх өргөвөөс даагдюү” хэмээсэн Богд эзний сургаалиас Монгол хүн бүр сэтгэлийн тэнхээ, биеийн хүчээ сэлбэж, санаж сэрж явбал зохилтой. “Өндөр уул давж, өргөн мөрөн гаталж, төмөр дөрөө сэтэртэл жийж явахдаа олон улсыг эзлэн биеийг нь хураатлаа сэтгэлийг нь хураагтун, сэтгэлийг нь хурааваас бие нь хаа очих” гэх гүн гүнзгий утгат сургаалийг их эзэн хаан өв болгон үлдээсэн. Түмэн олныхоо сэтгэлийг хурааж, тэднийхээ төлөө хоёргүй сэтгэлээр зүтгэдэг албаттай төр хүчтэй. Хамгийн дээд хууль болох ард түмний сайн сайхан байдлыг хүчтэй төр л хангаж чадна. Туурга тусгаар улсаа хөгжүүлэн хүчирхэгжүүлэхийн тулд эрх чөлөөтэй, боловсролтой, мөр бүтэн, гэдэс цатгалан ард түмнээ түшиглэх учиртай. Их эзэн хаан бидэнд “нэгэн хэлтэй, нэгэн сэтгэлтэй байгтун” гэж гэрээсэлсэн. Дуугарвал дуу нэг, дугтарвал хүч нэг, эвсэг найрсаг, ард нийтээрээ улс орноо хөгжүүлье, аж амьдралаа дэвжүүлье гэсэн нэгэн үзүүрт сэтгэлтэй байж хөгжил дэвшилд хүрэх болно. Чингисийн Монголчууд тэнгэр тэтгэсэн азтай ард түмэн. “Түүх бол бидний үйлсийн эрдэнэсийн сан, өнгөрсний гэрч, одоогийн үлгэр жишээ ба сургамж, ирээдүйн сэрэмжлүүлэг мөн”. Өрлөг түүхээрээ бахархахын хамт ирээдүйн сэрэмжлүүлгийг нь умартаж хэрхэвч болохгүй. Баатарлаг түүхээрээ, Их эзэн Чингис хаанаараа та бид омог бардам бахархаж байна.
Бид бүхнийг алтан төрийн сүлд ивээх болтугай.
Их эзэн Чингис хааны мэндэлсний 850 жилийн ойд зориулсан Хүндэтгэлийн хуралд Н.Багабандийн хэлсэн үг
