Их эзэн Чингис хааны мэндэлсний 850 жилийн ойд зориулсан Хүндэтгэлийн хуралд Д.Дэмбэрэлийн хэлсэн үг
Эзэн Богдынхоо сургаалаар эв эеэ эрхэмлэе
Эрхэм хүндэт анд нөхөд өө, Монголчуудаа!
Их эзэн Чингис хааны гэгээн мэлмий гийсний 850 жилийн ойг тохиолдуулан та бүхэнд чин сэтгэлийн мэндчилгээ дэвшүүлье.
Одоогоос найман зууны тэртээ Их хуралдайгаар Тэмүүжинг эзэн хаанд өргөмжилснөөрөө хүн төрөлхтний соёл иргэншлийн хөгжилд түүхэн онцгой үүрэг гүйцэтгэсэн эргэлтийн эхийг монголчууд тавьжээ. Энэхүү түүхэн хувь хүн-Чингис хаан монголын олон аймаг, угсаатныг тухайн үеийн нийгмийн харилцаа, үндэстнийхээ ертөнцийг үзэх үзэлд зохицсон улс төр, хууль цаазын бодлогоор нэгдмэл удирдлагад нэгтгэн бэхжүүлэхийг хичээн эрмэлзсэн ажээ. Түүний төрт ёсны үзэл санаа он цаг улирах тусам улам бүр тодорч, орчин үеийн соёлт ертөнцийн анхаарлыг бүр ч ихээр татах болов.
Үр дүн нь дэлхийн хөгжилд хамгийн хүчирхэг нөлөө үзүүлсэн мянганы суут хүнээр Чингис хааныг тодруулсан явдал юм аа. Их хүнийг хэн нэгэний хүсэл зоргоор биш харин түүх, түүхэн цаг хугацаа үнэлж цэгнэдэг байна. Хүн төрөлхтний хөгжил, дэлхийн даяаршлын чиг хандлага Чингис хааны үйлсийг тунгаан үзэж үнэлэх үндэс шалгуур нь юм. Өнөөдөр Чингис хааны үйл хэрэг үзэл санааг гүнзгий ухаж ойлгох болсон хүн бүр түүнийг талархан дэмжигч болжээ.
1. Тэрээр аугаа үзэл санаагаар ажилласан нь тодорхой. Түүний байгуулсан Их Монгол улсын төрийн бодлого тэлж тив дамнасан дэлхийн эзэнт гүрнийг байгуулахад хүргэсэн юм. Өргөн утгаар авч үзвэл: улс хоорондын харилцааг өргөтгөж, улс үндэстнүүдийг эв эетэйгээр аж төрөх нөхцөлийг бүрдүүлэх, чөлөөт худалдааг хөгжүүлэх, шударга ёсыг тогтоох, хуулийн тэгш байдлыг хангах гэсэн тэмүүлэл нь түүний үзэл санааны цөм нь байв.
Чингисийн үйл хэрэг шинэ шинэ улс, үндэстэн бүрэлдэн тогтноход шийдвэрлэх нөлөө үзүүлсэн юм. Ийм болохоор нэгдсэн тулгар төр болон дэлхийг засан төвшитгөх үйл хэргийг хэрэгжүүлэхдээ баримталсан Чингис хааны цэцэн билгийн охь сургаалыг монголчууд төдийгүй ертөнц дахин судлах болов.
2. Чингис хаан Их Монгол улсыг байгуулсан төдийгүй Монгол үндэстэн бүрэлдэх нөхцөлийг хангаж өгсөн гавьяатай. Өнөөдөр Монголчууд үндэстнийхээ хувьд бас оршин тогтож байна.
Бид Чингис хаанаараа бахархдаг аа. Бидний бахархал нь хоосон бардамнал, сагсуурал, ёс төдий зүйл байх ёсгүй. Харин ч их эзнийхээ төрт ёсны үзэл санааг сэтгэл, үйлдэлдээ цогцлоон шингээж зам мөртөө эрхэмлэн хэрэгжүүлснээр энэ бахархал хангагдах учиртай. Энэ бол бидний нэр төрийн хэрэг ээ.
3. Тэр ганцаарчлан захирах эрх мэдлийг дангаар эдэлж байгаагүй болох нь түүхэн баримтуудаас харагдаж байна. Эзэнт гүрний үеэс парламентат ёсны түүх эхэлсэн гэж үзэх үндэстэй. Их хуралдай, цэцийн зөвлөл мэтийн өнөөгийн ардчилсан ёсонд үнэ цэнэтэй үр хөврөл Монголын нэгдсэн тулгар төрийн зарчимд шингэсэн байв. Их Хурал гэсэн нэр тэр үеийн ардчилсан аргаар төр улсаа авч явсан агуулгын гүн утга учиртай юм.
Эдүгээ бид нүүдэлчний соёл иргэншлийг суурин соёл иргэншилтэй хослуулсан шинэ монголын ардчилсан төрийг төлөвшүүлж байна.
Ард түмний төлөөллийн байгууллага УИХ-ыг олон улсын жишээ туршлагаар улам баяжуулан, төгс төгөлдрөөр авч явах нь та бидний эрхэм зорилт, бас үүрэг юм.
4. Чингис хаан, түүнийг залгамжлагчдын хүч чадлын нэг гол эх сурвалж нь төрд зүтгэгчдийн зан суртахуунд оршиж байлаа. Улс төрийн худал хуурмаг, шударга бус, ёс зүйг гажуудуулсан төрийн удирдлагын алив үйлдэл нь түмний итгэлийг алдаж, төрийн нэр хүндийг унагаж улсаа доройтуулдаг байна.
5. Төрийг авч явах монгол ухааныг Чингис хааны сургаал гэрээслэлийн өв сантай холбон авч үзвэл өнөөгийн бидэнд анхаарах зүйл олон бий.
Зөвшилцөл, харилцан ойлголцол бол ардчилсан парламентын амин сүнс нь мөн. Төрийн ажил үйлсийг эрхлэхдээ үл итгэлцлийн үрийг тарих, улс төрийн тогтворгүй байдал буй болохоос ямагт сэрэмжлэх ёстой.
Монголчууд бид төрөө төвшитгөн, түмэн олноо амар түвшин байлгаж, улс орноо мандуулахад их хааны билэг сургаал, суу билгийн хүч ширгэшгүй их ээ.
Шударга ёсыг сахиж, эв эеийг хичээж, сайн үйлсийг дэлгэрүүлье.
Анхаарал тавьсанд баярлалаа.
2012 оны 11 дүгээр сарын 14
Их эзэн Чингис хааны мэндэлсний 850 жилийн ойд зориулсан Хүндэтгэлийн хуралд Д.Дэмбэрэлийн хэлсэн үг
