Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Цахиагийн Элбэгдоржийн санаачилгаар “Хүчирхийллийн эсрэг нэгдэцгээе” уулзалт өнөөдөр Иргэний танхимд боллоо. Уг уулзалт дээр Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн хэлсэн үгийг хүргэж байна.
Өмнөд хөршийн нутаг дэвсгэр дээр хар тамхитай холбоотойгоор Монгол Улсын нэг ч иргэн дахин шийтгүүлээгүй
“Энд хүрэлцэн ирсэн эрхэм хүмүүсийн энэ өдрийн амгаланг айлтгая. Ийнхүү уулзаж, төрийн зүгээс аливаа асуудалд анхаарлаа хандуулахад тодорхой үр дүнд хүрч болдог. Өнгөрсөн 2012 оны гуравдугаар сарын 1-нд би энэ танхимд хар тамхитай холбоотой асуудлаар яриа өрнүүлж байсан. Хар тамхийг зөөвөрлөх, худалдах, хэрэглэхтэй холбоотой асуудалд Монгол Улс чухам ямар байр суурьтай байх вэ гэдгийг тэгэхэд маш тодорхой ярьсан. Иргэддээ “Хар тамхи гэдэг зүйлийг хаяа хатавчиндаа хавьтуулж болохгүй. Сонор сэрэмжтэй байгаарай. Хар тамхины асуудалд орооцолдох юм бол хатуу хандана” гэж сануулж байсан. Хар тамхины хувьд Монгол Улс хатуу чанд бодлого баримтална гэж хэлсэн.
Энэ бол бараг хоёр жилийн өмнөх үйл явдал. Тэгэхэд БНХАУ-ын нутаг дэвсгэрт хар тамхитай холбоотой асуудлаар шийтгүүлсэн, шийтгэлээ хүлээж байгаа манай хүмүүсийн тоо олон болсон байсан. Тэгвэл 2012 оны гуравдугаар сарын 1-нээс хойш урд хөршийн нутаг дэвсгэр дээр хар тамхитай холбоотойгоор Монгол Улсын нэг ч иргэн дахин шийтгүүлээгүй. Бүтэн хоёр жилийн хугацаанд шүү дээ. Энэ бол маш сайн үр дүн. Манай эцэг эхчүүд, ард иргэд, хууль хяналтын байгууллагынхан энэ асуудалд онцгой анхаарсны бодит жишээ энэ байгаа юм.
Гэр бүлийн хүчирхийлэл бол орчин цагийн боолчлол юм
Өнөөдөр би энд гэр бүл, охид эмэгтэйчүүдийн хүчирхийлэлтэй холбоотой байр сууриа илэрхийлье. Ер нь байдал ямар байна вэ, бид ямар ажил хийх хэрэгтэй байна вэ гэдэг талаар ярья. Эхний ээлжинд гурван зүйлд Та бүхний анхаарлыг хандуулъя.
Нэгдүгээрт, гэр бүлийн хүчирхийлэл бол орчин цагийн боолчлол юм. Олон улсад ингэжүздэг. Гэр бүлийн хүчирхийлэл олон улс оронд халуун сэдвийн нэг байсаар байна. Боолчлол гэдэг ойлголт нийгмийн байгууллагын түвшинд яригдахаа больсон. Гэтэл орчин цагт гэр бүлийн хүрээнд боолчлол байсаар байна. Зарим гэр бүлд энэ бурангуй үзэгдэл үлдсэн байна. Тэгвэл энэ бурангуй үзэгдэл гэр бүлд чухам ямар хэлбэрээр оршиж байна вэ? Хамгийн гол нь хүчирхийллийн хэлбэрээр оршиж байна. Эхнийх нь эрхийн хүчирхийлэл, голдуу гэрийн эрэгтэй хүмүүс “Би гэрийн эзэн, миний хэлсэн үг, миний үйлдэл бүхэн энэ гэрт хууль байх ёстой” гэсэн үзлээр хандаж байна. Ижил эрхийн бус, илүү эрхийн дарангуйлал байгаа юм. Энэ бол боолын эзний сэтгэхүй гэж хэлж болно. Хүүхдээ, эхнэрээ, хамт амьдарч байгаа хүмүүсээ ижил эрхтэй гэж хардаггүй.
Хоёрдугаарт, эд хөрөнгө, мөнгөний хүчирхийлэл байгаа юм. Зарим нь “Би энэ айлын гол орлогыг олж байна” хэмээн үзэж, хөрөнгө мөнгөнөөс гэр бүлийн гишүүдээ хараат байлгадаг хандлагатай байна.
Гуравдугаарт, бэлгийн хүчирхийлэл. Ямар ч ёс зүй байхгүй, ийм хандлага гарч байна. Мөн бие махбодын хүчирхийлэл байна. Айлган сүрдүүлдэг, зодож нүддэг. Бас сэтгэл санааны хүчирхийлэл гэж байна. Яг ийм хэлбэрээр зарим гэр бүлд хүчирхийлэл, боолчлол оршиж байна. Ямар аргаар үүнийг гүйцэтгэж байна вэ гэвэл таслан тусгаарлах, айлган сүрдүүлэх, хавчин боох, хүчирхийлэх, зодож нүдэх, тамлан зовоох аргаар энэ хүчирхийллийг үйлдэж байна. Хамгийн ноцтой нь гэр бүлийн хүчирхийлэл хамаарал бүхий хүмүүсийн дунд болдог. Гэр бүлийн, биологийн, оршин амьдрахуйн хамааралтай хүмүүсийн дунд хүчирхийлэл гарч байна. Эхнэр нөхөр, эцэг хүүхдүүд, төрөл садангийн хооронд хүчирхийлэл байна. Цоожтой хаалганы цаана, цэвэр ариун байх ёстой халуун гал голомт дотор ийм муухай зүйл байгааг хүлээн зөвшөөрөх аргагүй юм.
Хүчирхийллийн бараг бүх хохирогч нь охид эмэгтэйчүүд, хүүхэд, хөгшид байна
Энд тодорхой хэдэн тоо хэлье. Манай улсын гурван айл өрх тутмын нэгд нь гэр бүлийн хүчирхийллийн ямар нэг хэлбэр байна гэсэн судалгаа бий. Монголд гарч байгаа гэмт хэргийн бараг тэн хагас нь гэр бүлийн хүрээнд болж байна. Хүчирхийллийн бараг бүх хохирогч нь охид эмэгтэйчүүд, хүүхэд, хөгшид байна. Нэгэн судлаач “Дэлхийн III дайн гэр бүлд болж байна” хэмээн хэлсэн байдаг. Энэ дүгнэлт бол ноцтой юм. Би нэг зүйлийг онцгой анхааруулах гэсэн юм. Онцгой анхаарах шаардлагатай хүчирхийллийн хэлбэр Монголд байна. Нэгд, гэр бүлийн хүчирхийлэлд өртөгчдийн 80 гаруй хувь нь охид бүсгүйчүүд юм. Хоёрт, хөдөө бөглүү газарт энэ хүчирхийлэл ёс уламжлал адил бүр онцгой хэлбэртэй оршсоор байна.
Суурин газраас зайдуу амьдардаг, өрх толгойлсон эмэгтэйчүүд байдаг. Тэнд хүчирхийлэгчид ямар ч хууль журамгүй мэт олны нүднээс далд дураараа авирлаж байдаг. Бүр задарсан захиргаагүй хүчирхийлэгчидтэй айл өрх Монголд байсаар байна. Хөдөөний гэр бүлийн хүчирхийллийг олон улсад ихэд анхаарч үздэг, Монголд ч үүнийг хамгийн ихээр анхаарах ёстой.
Бага насны охидын эсрэг хүчирхийлэл бол охин үртэй айл бүрт түгшүүр төрүүлдэг. Хүчирхийлэлд өртсөн охидын ихэнх нь гэр бүл дотроосоо хүчирхийлэлд өртсөн байна. Хүчирхийлэгчдийг дарааллаар нь авч үзвэл хойт эцэг, ээжтэй нь хамтран амьдардаг хүн, төрсөн эцэг, өвөө, ах, садан төрлийнх нь хүн, бусад гэсэн байдалтай байна.
Бид охидоо хамгаалж чадахгүй бол Монголоо хамгаалж чадахгүй
Бид охидоо хамгаалж чадахгүй бол Монголоо хамгаалж чадахгүй. Бид хүнээ хамгаалж чадахгүй бол хүнлэг нийгэм байгуулж чадахгүй. Бид энэ асуудлыг онцгой анхаарах ёстой.
Гэр бүлийн хүчирхийлэл бол халдварладаг аюул юм. Энэ бол яг халдварт өвчинтэй адил зүйл. Энд бид уламжлал ярьж цэцэрхэх хэрэггүй. Араатан шиг аавтай өссөн хүү хожим эхнэр, охид хүүхдүүддээ араатан шиг ааш зан гаргадаг. Боол мэт дарлуулж өссөн охин том болоод боол мэт дарлуулж явах нь олонтаа. Муу зан, харилцаа бол үе дамжин үлддэг. Нэг үгээр хэлбэл халдварлаж үлдэж байгаа юм. Өвөө, ааваас нь хүүд нь, ээжээс охинд нь халддаг. Удам судрыг нь харах хэрэгтэй гэж Монголчууд ярьдаг. Охиноо хадамд гаргахдаа хүргэн залуугийн аав ээжийн ааш зан, амьдарч байсан орчныг сонирхдог. Тэр бүү хэл хажуу айл, хамар хашаа, айл саахалт, нэг баг, хороо, гудамжинд амьдарч байгаа айлын хэрүүл, хүчирхийлэл зөв амьдралтай айлд халдчих гээд байдаг шүү дээ.
Гэр бүлийн хүчирхийлэл нь уламжлалтай харш зүйл юм. Учир нь энэ бол муу зүйл. Энэ бол гэмт үйлдэл. “Эр эмийн хооронд илжиг бүү жороол” гэж монголчууд ярьдаг. Хайр сэтгэл нь жаргал, бахархал, хүндэтгэл болсон хосын хувьд энэ үг хамаатай байж магадгүй. Харин гэр бүлийн нандин харилцаа нь зовлон, дарлал, мөлжлөг, там, хүчирхийлэл, зодуур, нүдүүр болсон айлд сайн иргэний, сайн хамаатны оролцоо, жолоо, хараа хамгаалалт хэрэгтэй. Тэнд хүний нандин чанар, хүний амьд явах эрх, хүний эрхийг бүдүүлгээр зөрчиж байгаа юм. Ийм учраас энэ асуудлын дундуур сайн хүмүүс заавал оролцох ёстой. Энэ асуудлыг бага дээр нь зогсоох ёстой.
Эмэгтэй хүний эрхэнд халдахыг бидний өвөг дээдэс цээрлэдэг байсан
Өнөөдөр хүн амины хэргээр хоригдож буй эмэгтэйчүүдийн 80 гаруй хувь нь байнгын дарамт, гэр бүлийн таагүй харилцаанаас болж, нөхрөө хөнөөсөн байгаа юм. Манай улсад 2013 онд 2000 гаруй хүн гэр бүлийн хүчирхийлэлд, 300 гаруй охид бүсгүйчүүд бэлгийн хүчирхийлэлд өртсөн гэж албан ёсоор бүртгэгджээ. Нэг хүний цаана наад зах нь 10 нуугдмал хүчирхийлэлд өртсөн хүн байна гэж тооцох юм бол энэ тоо 23 мянга болж байгаа юм. Эмэгтэй хүний эрхэнд халдахыг бидний өвөг дээдэс цээрлэдэг байсан. Охин, ээж, ханиа эрднийн дээд эрдэнэ гэж хүндэлдэг байсан. Бүр саяхан социализмын үед хүртэл хүчингийн хэргийг хамгийн адгийн хэрэгт оруулж тооцдог байсан. “Улаан махны хэрэг” гэж үүнийг жигшин үздэг байсан. Ийм хэрэг хийсэн хүнийг үзэн яддаг байв. Ээж, эгч, дүү, охиноо доромжлуулсантай адил тийм хэрэгт холбогдсон этгээдийг наранд ч нарсанд ч жигшдэг байсан юм. Нийгэмд цаашид ч ийм сэтгэхүй байх ёстой. Бид үүнийг мөнхөд жигших ёстой.
Жинхэнэ эр хүн хүчгүйд хүч гаргадаггүй, охид эмэгтэйчүүдэд хүч хэрэглэдэггүй. Би аав, эр хүний хувьд эрчүүддээ хандаж нэг зүйл хэлье. Бүгдээрээ жинхэнэ эрчүүд байя. Охид эмэгтэйчүүдээ хамгаалъя. Сүүлийн үед манай аавууд, эрчүүд муу зуршлаасаа салж байгаад бид баярлаж байгаа. Олон аав архинаас гарч байна. Олон аав өөрийн хань, ээж, хүүхдүүдээсээ уучлал гуйсан байна. Амьдралаа зөв тийш нь өөрчлөх санаачилга гаргаж байна. Монголын эрчүүд түүхтэй бол түүхтэй, зоригтой бол зоригтой, ухаантай бол ухаантай. Гэрээ ч, төрөө ч төвхнүүлээд өдий хүрсэн билээ. Би хувьдаа хүний ухаантай нь уучилдаг, зоригтой нь буулт хийдэг гэж боддог. Би эрчүүддээ ийм байхыг уриалж байна. Бас хатуу сануулж байна.
Гэр бүлийн хүчирхийллийг гэмт хэрэг гэж үздэг болно
Гэр бүлийн хүчирхийлэгч гэм зэмгүй явдаг цаг өнгөрсөн. Энэ 2013 он бол тэр хүмүүст сүүлчийн он байх болно. Гэр бүлийн хүчирхийллийг гэмт хэрэг гэж үздэг болно. Гэр бүлдээ хүчирхийлэл, зовлон учруулдаг хүн бүхэн хуулийн хариуцлага хүлээдэг болно гэдгийг энд хэлье.
Ингээд би гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй холбогдолтой зарим гажуудал, түүнийг хэрхэн засах талаар бид юу хийх хэрэгтэй байна вэ гэдэг талаар хэдэн зүйл хэлье. Гажуудал 1. Гэр бүлийн хүчирхийллийн эсрэг хууль манайд бий. Гэвч хүчирхийлэгч гэмт хэргээ үйлдсээр л байна. Би энэ хуулийг сайтар санаж байна. Гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй тэмцэх тухай хуулийг, намайг гүйцэтгэх засаглалын тэргүүн байхад, 2005 оны нэгдүгээр сарын 1-нээс эхэлж хэрэгжүүлж эхэлсэн юм. Ийм хуультай боллоо гэж олон хүн баярлаж, талархаж байсныг би сайн санаж байна. Энэ хуулийн араас олон хөтөлбөр гарч, олон бодлого тодорхой болсон. Мэдээж зарим нэг нааштай өөрчлөлт, үр дүн бий. Гэвч гэр бүлийн хүчирхийлэл нэрийн дор үйлдэж байгаа хэргийг одоо гэмт хэрэг гэж үзэх цаг болсон.
Сая надад энэ асуудлаар бараг 20 орчим байгууллага нийлж санал бодлоо илэрхийлж, санал санаачилга өргөн барилаа. Гэр бүлийн хүчирхийллийн төрлийн гэмт хэрэгт Монгол Улс ял өгдөггүй тогтолцоо байгаа юм. Тийм учраас ял өгдөг болъё. Гэр бүлийн хүчирхийлэл дотор хүнийг зодож байна, заналхийлж байна, тарчлаан тамлан зовоож байна, боолчилж байна, бие, санааг нь зовоож байна, хүний сэтгэл санаанд гэмтэл учруулж байна. Энэ нь сүүлдээ оргон зайлах, бүр сүүлдээ сэтгэл санааны дарамтаас болоод амиа хорлоход ч түлхэж байна. Тиймээс үүнийг яагаад гэмт хэрэг гэж үзэхгүй байгаа юм. Тэгэхээр дээрх үйлдлүүдийг гэр бүлийн хүрээнд гарч байгаа ахуйн зүйл гэж орхиж болохгүй. Үүнийг хуулийн нэрээр нэрлэж цааш нь авч явах шаардлагатай байгаа юм. Гэр бүлийн хүчирхийллийг харж байхад гэмт хэргийн төрлүүд бүгд тэнд байж байдаг. Хөнгөн, хүндэвтэр, онц хүнд гээд авч үзэх юм бол ийм байгаа юм. Иймээс энэ асуудлыг энэ жилээс эхлээд засч хуулиндаа тодорхой оруулъя. Гэр бүлийн хүчирхийллийг гэмт хэрэг гэж тооцъё, мөн үүнд нь тохирсон хариуцлага тооцдог болъё.
Ингэж чадах юм бол гэр бүлийн хүчирхийлэл үйлддэг, мөн үүнээс болж цаана нь хохирч байгаа иргэд өөрсдийгөө хамгаалуулдаг, гэрч хохирогч нь өөрсдийгөө хамгаалуулдаг систем тогтолцооны хувьд орж ирж байгаа юм. Асуудлыг ингэж шийдэх хэрэгтэй. Гажуудал 2. Хоёр дахь асуудал гэвэл гэр бүлийн хүчирхийллийн улмаас хохирсон хохирогч улам хохирдог асуудал байна. Хөөрхий хохирогч хүчирллийн эсрэг тэмцэхээр улам хохироод явдаг. Би нэгэн жишээ хэлье. Гэр бүлийн хүчирхийлэлд өртсөн хохирогч гомдол гаргах гэхэд улсын тэмдэгтийн хураамж 70200 төгрөг төлөх төлбөрөөс эхлээд хохирдог. Хохироогчийг жижиг хэмжээгээр танхайрсан гэж хуулийн байгууллага үзвэл 15000 төгрөгөөр торгодог. Магадгүй энэ мөнгө танхайрагчаас бус хохирогчоос гарч байна. Гэр бүлийн хүчирхийлэлд өртсөн хохирогч эмнэлэгт үзүүлэхээр очиход үзлэг шинжилгээ, цаашилбал эмчилгээний зардал гарч байна. Гэтэл шинжилгээ, эмчилгээний зардал ямар үнэтэй байгаа вэ гэдгийг харахаар дор хаяж арван мянган төгрөгөөс цаашлаад хэдэн зуун мянган төгрөгийн төлбөр ноогдож байдаг.
Монголын төр хохирогчийн талд зогсох ёстой
Гэр бүлийг хүчирхийлэгч, хохироогч этгээд хэрэв эрүүлжүүлэхэд орсон байвал, эсвэл урьдчилан хорих төвд саатуулагдвал хуулиар 7-30 хоног баривчилна гэсэн байдаг. Тэнд байсан өдөр бүрийг мөнгөөр тооцож дахин мөнгө нэхдэг. Энэ мөнгийг хохироосон танхай этгээд биш, явж явж хохирсон хөөрхий тэр эмэгтэй л төлж таарч байгаа юм. Би энд нэг зүйл онцолж хэлье. Монгол Улсын төр хохирогчийн талд л зогсч байх ёстой. Хохирогчийн талд зогсдог хууль хэрэгтэй байгаа юм. Бид бүгдээрээ нэг дараалал ойлгох хэрэгтэй болж байна. Хохироогч танхай этгээд гарсан бүх төлбөрийг төлөх ёстой. Манай хуулинд үүнийг тэдэн өдрөөр албадан хөдөлмөр эрхлүүлнэ гэх зэргээр зааж өгсөн байдаг. Тэр хуулийн заалтыг илүү нарийвчилж, албадан хөдөлмөр эрхлүүлэхээс гадна танхай этгээдээр бүх төлбөрийг төлүүлэх хэрэгтэй байгаа юм.
Төлбөрөө хийгээд албадан хөдөлмөр эрхэлж байхдаа танхай этгээд, хүчирхийлэгч тодорхой сургалтад заавал суусан байх ёстой. Гэр бүлдээ, нийгэмд ямар гай тарьснаа тэр хүн бүрэн ойлгож, ухамсарласан байх ёстой. Түүнийгээ баталгаа болгож гаргаж өгсний дараа шүүхтэй, дараа нь хууль хяналтыг байгууллагатай гэрээ байгуулдаг, баталгаа гаргаж өгдөг, "Дахиад би ийм үйлдэл хийхгүй, ийм үйлдлээ ухамсарлалаа, ойлголоо" гэж баталгаа гаргаж өгдөг байх ёстой. Тэр этгээдэд ямар ч гэсэн нэг зүйл ойлгуулсан байх ёстой. Цаашаа дахиад нэг алхах юм бол, буруу үйлдлээ дахин давтах юм бол дараагийн шатанд юу хүлээж байгааг тэр этгээд мэдэрсэн байх ёстой. Ийм зохицуулалтаар асуудлыг өргөн харах цаг болсон. Амьдрал баян учраас асуудалд иж бүрэн зохицуулалт хэрэгтэй болж байгаа юм. Түүнээс биш хуулийн ганц хоёр заалтуудаар асуудлыг бүрэн шийдвэрлэж чадахгүй байна.
Хохирогчид хуулийн зарим оновчгүй шаардлага дараа болдог. Гэрийн дарамтаас зугтаж яваа хохирогч эргээд төрийн дарамтад орж байгаа юм. Хохирогчоос нотлох баримт, шүүх эмнэлгийн дүгнэлт, шарх сорви шаарддаг. Түүнийг гаргаж өгч чадахгүй болохоор "Чамаас болсон байна" гэх мэтээр хохирогчийг өөрийг нь буруутгадаг. Тэгээд эвлэр гэж хэлээд дахиад хүчирхийлэгчтэй хэдэн сар хамт амьдрахыг шаарддаг. Хүчирхийлэгчээ чи олоод ир гэдэг. Хууль зөрчөөд оргож босоод алга болчихсон хүчирхийлэгчийг "Чи олж ир" гээд, нөгөө арга ядсан хохирогчийг хууль хяналтын байгууллага араас нь явуулж байгаа юм. Энэ чинь доромжлол шүү дээ. Тэр эмэгтэй, тэр хохирогчид газар хатуу, тэнгэр хол явахад түүнд туслах биш харин нэмээд бүр хүндрэл учруулдаг. "Та нар дотроо зохицчих. Гэр бүлийн хэрүүл байна" гээд явуулдаг. Дотроо зохицож чадахгүй болоод л оргож босч яваа хүн шүү дээ, хохирогч гэдэг бол. Ийм учраас бид амьдралд ойрхон байдлаар хуулийн зохицуулалтыг өргөн утгаар хийхгүй бол болохгүй байна. Төрөөс шийдвэр гардаг. Ямар шийдвэр гардаг вэ гэхээр шууд цавчиж байгаа юм шиг шийдвэр гардаг. Уг нь нөхөртэйгээ гэр бүл эвлэрээд явмаар байдаг. Тийм боломж гараасай гэж бодож байтал шууд нөхрөөс нь салгадаг. Чи хүүхдээ тэжээж чадахгүй юм байна гээд хүүхдээс нь салгадаг. Орон байр, эд хөрөнгөнөөс нь салгаж хаядаг. Хохирогч нэмээд нэр төрөөрөө хохирдог, байх суух газаргүй болдог. Ойр орчинд байгаа ах дүү, нөхрийн талын гэр бүлийн бүх хүн хохирогчийг үзэн яддаг. Ингээд ганцаараа үнсэнд хаягдсан шалз гэдэг шиг аюулд ордог.Хохирогч эмэгтэй ийм аюулд орно гэдгийг бид харах хэрэгтэй.
Үнэхээр тусламж дэмжлэг хэрэгтэй хүнд л тэр дэмжлэгийг үзүүлж чаддаг төртэй, хуультай нийгмийг хүнлэг нийгэм гэж байгаа юм. Түүнээс биш шийдсэн дүр эсгээд байдгийг хүнлэг нийгэм гэж нэрлэхгүй. Иймэрхүү байдлын зохицуулалт өнөөдөр үнэхээр манай хуулинд үгүйлэгдэж байна. Дээрээс нь бүдүүлэг асуулт хохирогчоос байнга асуудаг. Нэг зүйлийг хориглох хэрэгтэй. "Яагаад" гэдэг аймшигтай асуулт. "Яагаад чи зодуулсан юм" гэж асуудаг. "Яагаад чи хүчиндүүлсэн юм" гэж асуудаг. Ийм асуултыг зарим улс оронд хууль, хяналтын байгууллагынханд хандаж байгаа хүмүүст тавихыг хориглосон байдаг. Хохирогчтой харилцах харилцаан дээр хүртэл үнэхээр анхаарахгүй бол болохгүй.
Гажуудал 3. Гэр бүлийн хүчирхийллийн эсрэг хуулинд эрх хязгаарлах гэсэн дэвшилттэй зохицуулалт бий. Гэвч үүнийг мэддэг хохирогч, яаж хэрэглэхийг сайн ойлгосон шүүгч, хууль хяналтын байгууллагын ажилтан харамсалтай нь өнөөдөр цөөхөн байна. Тооцож үзэхэд гэр бүлийн хүчирхийллийн бараг 40 гаруй тохиолдолд эрх хязгаарлах шийдвэр ганц удаа л гарчээ. Гэр бүлийн хүчирхийлэл 2000 гаруй гарч байна гэхэд 50 удаа л эрх хязгаарлахтай холбогдсон шийдвэр гарсан байгаа юм. Гэтэл эрх хязгаарлахтай холбогдсон шийдвэр нь иж бүрэн биш. Эрх хязгаарлах шийдвэрийг хэн хэрхэн хэрэгжүүлэх вэ, хэн түүнд хяналт тавих юм, ямар тохиолдолд түүнийг сунгах юм бэ, ямар тохиолдолд зогсоох юм бэ. Эсвэл өөр шийтгэлээр хэдийд солих ёстой юм бэ гэдэг зохицуулалт ерөөсөө байхгүй. Энэ бол бүхэл бүтэн зохицуулалт хэрэгтэй асуудал. Эрх хязгаарлах шийдвэрийг ганц удаа 24 цагийн дотор шүүгч гаргаж болно гэдэг. Энэ байдлаас болж нөгөө эрхээ хязгаарлуулсан этгээд олны нүдэн дээр хохирогч болох нь холгүй, бараг гавъяа байгуулсан юм шиг дотроо улам хорсож гэртээ эргэж ирдэг. "Энэ намайг хохироосон, миний эрхийг хязгаарлуулсан" гэж бодож ирдэг. Та бүхэн бод доо. Үүнийг гажуудал гэхгүй юм бол юуг гажуудал гэх юм бэ. Эрх хязгаарлах шийдвэр иж бүрэн байж гэмээнэ үр дүнгээ өгдөг. Энэ асуудлыг орчин цагт олон янзаар шийдэж байна. Тодорхой мэдрэгчтэй тусгай бугуйвч хэрэглэж байна. Манайд энэ тухай ойлголтыг маш хурдан оруулж ирэх хэрэгтэй. Гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй айлын нөхөр нь байлаа гэхэд бугуйвч зүүлгэчихдэг, эхнэрт нь бас нэг бугуйвч зүүлгэчихдэг. Ойртохоороо тэд чинь бие биенийхээ эрхэнд халддаг учраас бугуйвчинд нь программ суулгаад компьютерт оруулчихдаг. Бие бмедээ 100 м ойртох юм бол тэр бугуйвч шууд дуугардаг. Тэгэхэд нь тэр этгээдийг барьж аваад шууд шоронд хорьж байх жишээтэй.
"Чи эхнэртээ 100 метр ойртож болохгүй, чи хүүхэддээ 100 метр ойртож болохгүй, чи аюул учруулах гэж байна" гэдэг. Маш тодорхой хугацаа зааж өгдөг. Тодорхой хугацаанд тэр этгээд засарсан уу, үгүй юу гэдгийг харж байж дараачийн арга хэмжээг авдаг. Манайд ийм зохицуулалт ерөөсөө байхгүй. Техник, технологи, боломжийг бид нар оруулж ирэх шаардлагатай байна. Ийм цогц үйлчилгээ байдаг юм байна. Хохироосон этгээд өөрөө уучлал гуйж ирдэг, өөрөө ойлгодог, өөрөө эргэж эвлэрдэг, өөрөө дамжуулан зуучилдаг хүмүүсээр дамжуулж эхнэртэйгээ, хүмүүстэйгээ хуулийн дагуу гэрээ байгуулдаг. Тэрнийгээ биелүүлж чадахгүй бол дараачийн арга хэмжээнд ордог. Хэрвээ чи дахиад эхнэр рүүгээ гар далайх юм бол, дахиад охинтойгоо бүдүүлэг харьцвал чиний дараачийн шийтгэл энэ байна гэдгийг маш сайн ойлгуулдаг. Ихэнх оронд энэ бугуйвчийг зөвхөн эрх хязгаарлах биш, зарим гэмт хэрэг дээр нэмэлт ял, шийтгэл болгож ашиглаж байгаа. Ийм онцгой зүйлийг манай хууль хяналтынхан анхаарах ёстой гэж бодож байна.
Хүчирхийлэл үйлдсэн этгээд шоронд суулаа, тодорхой хэмжээнд хугацаа, ялаа эдлээд гараад ирлээ гэхэд бага насны охидыг хүчирхийлдэг этгээдэд үргэлжлүүлэн заавал хэрэглэдэг. Ялаа эдлээд гарахад нь бугуйвчтай гаргадаг. Түүнийг компьютераар хянаж байдаг. Бага насны охидыг хүчирхийлнэ гэдэг нь хүний ааш авир биш, араатны ааш авир. Тийм учраас тэр араатан хаана явж байгааг хүн бүхэн мэдэж байдаг. Нэг хүн хүчирхийллийн хэрэгт ороод шоронд суугаад гараад гараад ирэхэд "Өө, манай суманд тэр ирж гэнэ" гээд сум даяараа түүнийг мэдэж байх ёстой. Нэр төрөө хүндэтгэдэг, хүн бүхэн бие биеэ мэддэг нийгэм шүү дээ. Хэрвээ тэр бугуйвч зүүдэг аргыг хэрэглэх юм бол энэ нь эргээд асар том жигшил зэвүүцэл, хөдөлгөөн болж хувирна. Асар том хүмүүжлийг, эерэг нөлөөг авчирна. Сумаараа нэг ирдэг, аймгаараа нэг ирдэг. Дараа нь тэр этгээд Улаанбаатар руу нислээ гэхэд хотод нисч явааг нь, аль хороонд очсоныг нь мэдэж байдаг. Эмчийн дүгнэлтээр биологийн чадавх нь дуустал нь тэр бугуйвчийг гараас нь салгадаггүй. Энэ бугуйвч зүүх ялыг хаана хэрэглэдэг юм бэ гэхээр насанд хүрээгүй охидыг хүчирхийлдэг хүмүүс дээр онцгойлон хэрэглэдэг хандлага олон улсад байдаг.
Ийм учраас энэ асуудлыг бид хуулийнх нь дагуу шийдэх хэрэгтэй. Их Хуралд сууж байгаа эмэгтэй гишүүдийн анхаарлыгүүнд онцгой хандуулъя гэж бодож байна. Нэг үеэ бодоход олон эмэгтэй гишүүн Их Хуралд орж ирсэн. Гэмт хэргийн тухай хууль, Гэр бүлийн хүчирхийллийн эсрэг хуулийг дахин шинээр боловсруулсан. Түүхдийн эрхтэй холбоотой, хүний эрхтэй холбоотой хуулиудад асуудлыг иж бүрэн суулгаж өгөх хэрэгтэй. Ингэж чадвал монгол үндэстэн энэ муухай юмнаасаа салж болно.
Яаралтай авах зарим арга хэмжээ
Төгсгөлд нь хоёр гурван зүйл хэлье. Яаралтай авах зарим арга хэмжээг энд дурдъя.
Нэгдүгээрт, гэр бүлийн хүчирхийллээр мэргэшсэн эмэгтэй хэрэг бүртгэгч мөрдөн байцаагчийн тоог цагдаагийн байгууллагад нэмэх хэрэгтэй. Гэр бүлийн хүчирхийллийн хохирогч нь голдуу охид эмэгтэйчүүд, тэнд нарийн эмзэг асуудал олон гардаг. Тэнд мэргэшсэн эмэгтэйчүүдийн баг чухал болох нь амьдрал дээр нотлогдож байгаа юм. Өнөөдөр манай цагдаагийн сургуульд сурч байгаа, хууль сахиулах байгууллагад сурч байгаа энэ чиглэлийн мэргэжил эзэмших гэж байгаа охид хүрч ирсэн байна. Мөн энэ чиглэлээр ажиллаж байгаа офицерууд ирсэн байна. Гэр бүлийн хүчирхийлэлд өртөж ирсэн эмэгтэйтэй эрэгтэй цагдаа уулзаад ярих, эмэгтэй цагдаа уулзаад ярих хоёр их өөр. Тэнгэр газар шиг өөр. Эмэгтэй цагдаад л эмэгтэй хүн, тэр охин, тэр бүсгүй хамаг юмаа хэлж чадна. Ийм учраас энэ асуудлаар мэргэшсэн эмэгтэйчүүдийн баийгг бий болгох хэрэгтэй. Ингэж ажиллаж чадах юм бол хэргийг илрүүлэх, ул мөрийн хойноос хөөцөлдөх боломж маш үр дүнтэй болдог гэдгийг хэлэх нь зөв юм.
Хоёрдугаарт, хохирогчид иж бүрэн туслалцаа үзүүлэх, хамгаалах байр хэрэгтэй. Нэг цэгийн үйлчилгээ гэж байдаг. Манайд эхлэл төдийг нь тавиад, зарим нэгталаар санхүүжүүлээд явж байгаа. Улаанбаатар хотод миний авсан мэдээгээр таван хамгаалах байр юм уу нэг цэгийн үйлчилгээ, гэр бүлийн хүчирхийллийн хохирогчдод үйлчилгээ үзүүлдэг газар байна. 21 аймгаас дөнгөж дөрөвт нь ийм газар бий болж байна. Ийм газар бүх аймагт байх ёстой. Олон улсын дундажаар 60 мянган хүнтэй газар бүрт ийм үйлчилгээ, хамгаалах байр заавал байх ёстой. Тэгэхээр 3 сая орчим хүнтэй гэж бодвол Монгол Улсын хэмжээнд 50 орчим хамгаалах байрны үйлчилгээ хэрэгтэй байна. Энэ хамгаалах байр, үйлчилгээг бид олон янзаар бий болгож болно. Ялангуяа хөдөө орон нутаг, аймгийн төвүүдэд аймгийнх нь нэгдсэн эмнэлэгт суурилуулж байгуулж болж байгаа юм. Эмнэлэгт нь хуульчдын баг ажиллаж байдаг, сэтгэл зүйч нь байж байдаг. Халамжийн үйлчилгээ нь бэлэн байж байдаг. Суманд ч гэсэн тийм байдаг. Яг иймэрхүү маягаар манай дарга нар иргэдийнхээ төлөө ажиллаж, сэтгэл гаргах ёстой.
Мөн иргэдийн хүсэл санаачлагыг авах хэрэгтэй. Манайд байгаа хоёр гурван хамгаалах байр олон улсын сайн санаат хүмүүсийн мөнгөн дээр тогтож байна. Манай иргэд, бизнесменүүд энэ асуудалд санаа тавьдаг байх хэрэгтэй. Төр тодорхой хэмжээний дэмжлэг үзүүлэх хэрэгтэй. Стандарт тавих хэрэгтэй. Тэнд очиж байгаа нэг хохирогчид ногдох хувьсах зардлыг гаргах хэрэгтэй. Иймэрхүү маягаар шийдвэл дахиад хохирогч улам хохирдог байдал алга болно. Хохирч байгаа охид, эмэгтэйчүүд, хохирч байгаа хүүхэд, хөгшид зовлоноог ярьж ирдэг болно. Миний зовлонг ойлгодог газар байдаг юм байна гэж ирдэг болно. Маш олон хүний нэг нь шүүхэд ханддаг, маш олон хүний нэг нь цагдаад ханддаг, тэгвэл бараг хоёр хүний нэг нь иргэний байгууллагад хандаж байгаа юм. Иргэний байгууллага, иргэдэд үйлчилгээ өгдөг байгууллагыг манай сайн санаатай хүмүүс байгуулсан байдаг. Тэдэнд маш олон хүн ханддаг болсон. Тэгэхээр иймэрхүү байдлаар, жинхэнэ иргэний оролцоотойгоор энэ асуудлыг бүрэн шийдэх бололцоотой гэж бодож байна.
Гуравдугаарт, Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийг зарим хүмүүс улсын аав, эцэг гэж ярьдаг. Үнэхээр аав, эцэг бүхэн үүнд анхаарах шаардлагатай байна. Улсын хэмжээнд салбар хоорондын зохицуулалт хийж өгөх хэрэгтэй. Ерөнхий сайд олон комисс, янз бүрийн зүйл ахалдаг. Би хувьдаа гэр бүлийн хүчирхийллийн эсрэг тэмцэх салбар, хоорондын зохицуулалтын асуудал Ерөнхий сайдын анхааралд байхад болохгүй юм байхгүй гэж бодож байна. Нийслэл, дүүрэг, аймаг, суманд яваад очиход Засаг даргынх нь шууд үүрэгт хамаарч байдаг, Иргэдийн төлөөлөгчдийн Хурал нь шаардлагатай бол энэ чиглэлд баримт бичгийг нь гаргаад өгчихдөг. Ингэж чадвал бид нэг багийн үйлчилгээнд орж байгаа юм. Баг дотор хэн байх вэ гэхээр хуульч нь байна, халамжийн үйлчилгээ нь байна, эрүүл мэндийн үйлчилгээ нь байна, боловсролын үйлчилгээ нь байна, хүний сэтгэл санааг засах, эргэж тайван амьдрал руу нь оруулах үйлчилгээ нь байж байдаг, ингээд л ажиллах хэрэгтэй.
Өнөөдөр би нэг зүйлийг хэлье гэж бодсон юм. Ер нь сумандаа, аймагтаа, манай хүмүүс тэдний хотонд, сумын даргаас асуухад тэдний хотонд мал үхжээ гэсэн судалгаа байдаг, гэтэл тэдний гэрт хүний эрх зөрчиж байна, зодож байна гэсэн судалгаа байдаггүй. Тийм учраас энэ судалгааг гаргах хэрэгтэй. Суманд гаргаж ядаад байх юм байхгүй. Манай гудамжинд 200 айл байгаа, 200 айлын 10 дотор асуудал гардаг, тэр нь архи уудаг, танхай ийм этгээд байна. Юмыг бага дээр нь зургийг нь гаргаад дөнгөж эхэлж байхад нь таслан зогсоохын төлөө явах юм бол энэхүү ажиллагаа үр дүнтэй болноо.
Энэ чиглэлд бид хамтарч ажиллах хэрэгтэй байна. Хамтарсан бүтцээр бүгдээрээ ажиллацгаая гэж бодож байна. Та бүхэн зохион байгуулалтаа сая харсан байх. "Гэмт хэрэг гарлаа, хүнд халдлаа" гэнгүүт хамтраад ажиллачихдаг мэргэжлийн баг байх ёстой. Эмэгтэй хүмүүсээс голдуубүрдсэн тийм мэргэжлийн баг байя. Дээрээс нь яам, агентлаг, салбар хоорондын зохицуулалт гэж байна. Засаг захиргааны нэгж дээр нэг баг ажилладаг байя гэж байгаа юм.
Дөрөв дэх нэг хэлэх гэсэн санаа бол сургалт. Гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй холбогдсон хамгийн энгийн зүйлийг иргэний боловсролын хичээлээр бага ангид нэмж оруулж зааж өгөх хэрэгтэй. Хүүхдэд багаас нь заагаад өгчих хэрэгтэй. Яавал чи эрхээ хамгаалах вэ, миний охин ямар эрхтэй юм бэ, том болоод ямар асуудал учирч магадгүй байдаг вэ. Хүндрэлтэй асуудал учирвал чи яах ёстой юм бэ. Болохгүй үед хаанаас туслалцаа авах хэрэгтэй юм бэ, яаж хандах ёстой вэ, чиний эрхийг хамгаалсан ямар хууль байдаг юм бэ, хэн чиний төлөө ажиллах ёстой юм бэ, хэнд чи хамгийн түрүүн энэ тухайгаа, зовлонгоо очиж ярих ёстой вэ гэдгийг хүүхдүүдэд бүр багаас нь зааж өгөх хэрэгтэй. Дээр нь эмэгтэй найз чинь хэчнээн буруутай байсан ч тэр эмэгтэй найз руугаа гар далайж болохгүй гэдэгхүмүүжлийг багаас нь олгох хэрэгтэй. Эмэгтэй найз чинь чамайг хэчнээн ч гомдоосон бай, чи тэр хүнийг зодох эрхгүй. Зангидсан гараар харилцах ёсгүй. Үүнийг бага ангид нь бид сургаж өгөх ёстой гэж бодож байна.
Хайр, дурлал доромжлол дор цэцэглэхгүй, гургалдай шувуу торон дотор дуулдаггүй юм
Би энд нэг зүйлийг хэлье. Хайр, дурлал доромжлол дор цэцэглэхгүй, гургалдай шувуу торон дотор дуулдаггүй юм. Хүн хэзээ ч цайз торонд жаргадаггүй юм. Үүнийг ойлгох хэрэгтэй. Гэр бүлийн харилцаа гэдэгбол эрэгтэй, эмэгтэй хоёр хүний уусч нийлсэн харилцаа юм. Нэг газар нь булингар үүсэх юм бол хамтдаа л тэр булингараа алга болгох хэрэгтэй. Тийм ариун нандин харилцаа юм. Тэгж эхнээс нь ойлгуулах юм бол энэ асуудлыг шийдэж болно.
Тав дахь хэлэх гэсэн зүйл бол бид сайн иргэд, сайн хүний сайн үйлсийг урамшуулдаг байх хэрэгтэй. Энэ чиглэлд санаа тавьж байгаа сайн иргэдээ бид дэмждэг байх хэрэгтэй. Үүнийг ах дүү нь дэмждэг, "Миний ах сайн хүн шүү, үнэхээр ядарч яваа хүний талд дандаа зогсч явдаг юм. Тийм хүмүүсийг эргэхийн төлөө явж байдаг юм" гэж дэмждэг байвал их сайн болно гэж боддог.
Хамтрагчийг илүү зовоодог амьдрал бол хүчирхийлэгчийн чанга дуу, айлган сүрдүүлэг, бие сэтгэлийн дарамт, хардлага яах аргагүй мөн. Гэхдээ хүчирхийллийг мэдсээр байж дуугардаггүй, хохирогчийн төлөө үйлдэл хийхгүй чимээгүй суудаг байдал хохирогчийг хамгийн их өвтгөдөг юм гэдгийг хэлэх хэрэгтэй. Хохирогчийг хажууд нь байгаа нэг сайн хүн хараад суугаад байдаг юм. Гэхдээ дуугардаггүй, ямар ч хамгаалалт хийхгүй, ямар ч үйлдэл хийдэггүй чимээгүй байдал хохирч байгаа хүний зүрх сэтгэлийг хамгийн их өвтгөдөг юм шүү. Сайн хүний чимээгүй байдал муу хүний муу үйлдлээс дутахгүй аюултай гэж би хэлэх гээд байна. Ингэж бид хүлээж авах хэрэгтэй. Ярьж байгаа сэдэв зарим айлд, зарим хүний хувьд их хол мэт сонсогдож байж магадгүй. Гэхдээ нэг өдөр эргээд таны сэдэв болсон байж магадгүй, Таны хүү, охины асуудал болсон байж ч магадгүй шүү дээ. Таны ач, зээгийн асуудал болсон байж ч магадгүй. Тийм учраас манай гэр бүл, үүнээс хол, зүгээр байдаг улсууд гэж өөрсдийгөө чөлөөлөх хэрэггүй гэдгийг энд хэлэх гэсэн юм.
Энд нэг дүгнэлт хийх хэрэгтэй байгаа юм. Гэр бүлийн хүчирхийлэлд өртөх нь байтугай ийм асуултад өртөх нь ч хэцүү. Заримдаа яс хавталзана. Санаа зовж байгаа биз дээ. Хэчнээн нарийн асуудал вэ гэдгийг та бүхэн хэдхэн хормын өмнө мэдэрлээ. Иймээс энэ асуудалд төр санаачилга гаргахгүй бол болохгүй. Төр иргэндээ туслах л гэж байгаа бол санаа гаргаж үйлдэл хийх ёстой. Эцсийн эцэст гэр бүлийн хүчирхийлэл бол хүний асуудал. Хүн л энэ аюулд цэг тавьж чадна гэдгийг хэлэх гэсэн юм.
Өнөөдөр 2013 оны 12 дугаар сарын 20-ны өдөр. Жил бүхэн, магадгүй энэ өдөр, энэ танхимд энэ асуудлыг сонирхож байгаа хүмүүс, энэ чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулж байгаа манай хууль хяналтын байгууллагынхан, олон нийтийн байгууллагынхан энэ талаар дахиж нэг ярьдаг, үйл ажлаа дүгнэдэг байх, ямар амжилтад хүрэв гэдгээ ярьдаг байх хэрэгтэй гэж бодож байна.
Анхаарал тавьсанд их баярлалаа.
