Нэг. Хуулийн нэр
“Засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгжийн хэмжээнд нийтийн санал хураалтаар шийдвэр гаргаж хэрэгжүүлэх, эрх зүйн хэм хэмжээ тогтоон мөрдөх тухай хууль”
Хоёр. Хууль батлан гаргаж мөрдөх нийгэм, улс төр, эрх зүйн шаардлага
а. Монгол Улсын Үндсэн хуулийн нэгдүгээр бүлэг, гуравдугаар зүйлийн 1-д “Монгол Улсад засгийн бүх эрх ард түмний мэдэлд байна. Монголын ард түмэн төрийн үйл хэрэгт шууд оролцож, мөн сонгон байгуулсан төрийн эрх барих төлөөлөгчдийн байгууллагаараа уламжлан энэхүү эрхээ эдэлнэ.” гэж заажээ. Монгол Улсын Үндсэн хуулийн энэхүү заалт нь Монгол Улсад төлөөллийн болон шууд ардчилал хоёул бие биеэ нөхөн зэрэгцэн орших ёстой гэдгийг ямар нэг хоёрдмол санаагүйгээр шууд тогтоож өгсөн заалт юм. Өнгөрсөн хорь гаран жилийн хугацаанд төлөөллийн ардчилал дангаараа хөгжин өнөөдрийг хүрсэн нь нийгмийн удирдлагын тогтолцоо, нийгэм улс төрийн амьдралд гарч буй олон сөрөг үзэгдлүүдийн үндсэн шалтгаан болж байна гэж үзэх бүрэн үндэстэй юм.
б. Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн 2012 оны 9 дүгээр сарын 19-ний өдрийн 176-р зарлигаар батлагдсан “Шууд ардчилал, иргэдийн оролцоогоор дамжуулан төвлөрлийг сааруулах үндэсний дунд болон урт хугацааны бодлогын баримт бичиг”-ийн стратегийн зорилт №2 буюу “Нийтийн эрх ашгийг хөндсөн аливаа асуудлыг ард иргэдийн дунд санал хураалт явуулах замаар шийдвэрлэдэг байх журмыг нэвтрүүлэх, нийтийн санал хураалтаар олонхийн санал авсан асуудлыг эцсийн шийдвэр гэж үзэж түүнтэй зөрчилдөх аливаа хууль, дүрэм, журмыг шинэчилдэг байх” гэсэн стратеги зорилтыг хангахад энэ хууль үйлчилнэ.
в. Ардчиллыг нийгмийн амьдралын өдөр тутмын хэрэгцээ болгож улс төрчид, эрх мэдэлтнүүд болон захиргааны үйл ажиллагааг олон түмний хараа хяналтад оруулан төрийн захиргааг иргэний захиргаа болгон өөрчлөн байгуулах, олон нийтийн нийгэм улс төрийн оролцоогоор дамжуулан авлига, хүнд суртал, удирдлагын үрэлгэн, үр ашиггүй байдалтай тэмцэх зайлшгүй шаардлага амьдралаас урган гарч байна.
г. Нийтээрээ санал хураалт явуулах замаар шийдвэр гаргаж, гаргасан шийдвэрээ бүх нийтээрээ дагаж мөрдөх явдал нь өөрөө шууд ардчиллын бодит биелэл нь бөгөөд ийм эрх зүйн боломж байхгүй нөхцөлд шууд ардчиллыг хөгжүүлэх тухай ярих нь өөрөө утга учиргүй зүйл юм.
Гурав. Хуулийн үзэл баримтлал
Төлөөллийн ардчилалтай зэрэгцэн орон нутагт иргэдийн аж ахуй амьдралд шууд хамаатай аливаа асуудлуудыг иргэдийн оролцоотойгоор шийддэг шууд ардчиллын үндсэн механизм бүрдүүлэх явдал бол энэ хуулийн үндсэн зорилго, ерөнхий үзэл баримтлал нь болно.
Дөрөв. Хуулиар зохицуулах харилцаа
Энэ хуулийн зорилт нь Засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгжийн хэмжээнд нийтийн санал хураалтаар шийдвэр гаргаж хэрэгжүүлэх, эрх зүйн хэм хэмжээ тогтоон мөрдөх санал хураалтыг бэлтгэн зохион байгуулж явуулах, үр дүнг олон нийтэд зарлах, хадгалах, нэгэнт гарсан шийдвэрийг дахин хянах, түүнчлэн орон нутгийн захиргааны санаачилгаар иргэдийнхээ дунд санал асуулга зохион байгуулах замаар иргэдийн санаа бодолд тулгуурласан шийдвэр гаргахтай холбогдсон харилцааг зохицуулахад оршино.
Мөн энэ хуулиар засаг захиргаа нутаг дэвсгэрийн хэмжээнд иргэд, иргэдийн Нийтийн Хурал, иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал, Засаг дарга, Засаг даргын Тамгын газрын санаачилгаар иргэдийн аж амьдралтай шууд холбоотой нийгэм соёл, эдийн засаг, төсөв санхүү, байгаль орчныг хамгаалах, ашиглах асуудлаар бүх нийтийн нээлттэй, чөлөөтэй, сайн дурын оролцоотойгоор санал хураалт явуулах арга замаар шийдвэр гаргаж, гаргасан шийдвэрээ бүх нийтээр дагаж мөрдөх, дагаж мөрдөх явцад гарч болох зөрчил, зөрчлийн үр дагаврыг арилгах, засаж сайжруулахтай холбогдсон харилцааг зохицуулах бөгөөд аймаг, нийслэл, сум, дүүргийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал, бүх шатны Засаг дарга, иргэдийн Нийтийн Хурлын нэгэнт гаргасан шийдвэрүүдийг иргэд өөрсдийн санаачилгаар эргэн хянах, өөрчлөх, хүчингүй болгох үед үүсэх харилцааг энэ хуулиар зохицуулна.
Тав. Хуулиар зохицуулах асуудлууд
а. Санал хураалтаар шийдэх асуудлууд, санал хураалтаар шийдэж үл болох зүйлс
б. Санал хураалтад оролцох эрх бүхий этгээд, санал хураалтад оролцож үл болох этгээд
в. Санал хураалт явуулах шийдвэр гаргах, санал хураалтын кворум/ирц буюу хүчинтэйд тооцох, эс тооцох бусад нөхцөл
г. Санал хураалтыг зохион байгуулахад заавал баримтлах нөхцөлүүд, мэдээлэл хүргэх, бодох хугацаа олгох, бодох боломж олгох, санал хураалт зохион байгуулагдах цаг хугацаа, орон зай, цаг агаар г.м.
д. Санал хураалтын төрөл ба санал хураалт зохион байгуулах үед хориглох зүйлс
е. Санал хураалтын дүнг баримтжуулах, нийтэд зарлах, хадгалах, ил тод байлгах журам
ё. Санал хураалтаар шийдсэн шийдвэрийг эргэн харах хугацаа, дахин санал хураалт явуулах нөхцөл, журам.
Зургаа. Хуулийн бүтэц
Засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгжийн хэмжээнд нийтийн санал хураалтаар шийдвэр гаргаж хэрэгжүүлэх, эрх зүйн хэм хэмжээ тогтоон мөрдөх тухай хууль нь 3 бүлэг, 23 зүйл бүхий бүтэцтэй байна.
НЭГДҮГЭЭР БҮЛЭГ
НИЙТЛЭГ ҮНДЭСЛЭЛ
1 дүгээр зүйл. Хуулийн зорилт, зохицуулах харилцаа
2 дугаар зүйл. Санал хураалтын тухай хууль тогтоомж
3 дугаар зүйл. Нэр томьёо болон ойлголтын тайлбар
4 дүгээр зүйл. Санал хураалт, түүнийг зохион байгуулахад баримтлах зарчим
5 дугаар зүйл. Санал хураалт
6 дугаар зүйл. Зөвхөн санал хураалтаар шийдэх асуудлууд
7 дугаар зүйл. Санал хураалтаар шийдвэрлэж үл болох асуудлууд
8 дугаар зүйл. Санал хураалтын төрөл, хэлбэр
9 дүгээр зүйл. Санал хураалтын ирц
10 дугаар зүйл. Санал хураалтыг хүчинтэйд тооцох нөхцөл
11 дүгээр зүйл. Санал хураалтын явуулах тухай шийдвэр
12 дугаар зүйл. Саналын хуудас, санал хураалтын асуултын томьёолол, тавигдах шаардлага
ХОЁРДУГААР БҮЛЭГ
САНАЛ ХУРААЛТ ЗОХИОН БАЙГУУЛАХ
13 дугаар зүйл. Санал хураалтаар шийдвэр гаргах үйл ажиллагааны хугацаа
14 дүгээр зүйл. Санал хураалтын үйл ажиллагааг зохион байгуулах байгууллага, түүний эрх, үүрэг.
15 дугаар зүйл. Санал хураалтын ажиглагч буюу санал хураалтын хяналтын хороо
16 дугаар зүйл. Санал хураалтын бэлтгэл үе шат
17 дугаар зүйл. Санал хураах үе шат
18 дугаар зүйл. Санал хураалтын үр дүнг баталгаажуулах үе шат
ГУРАВДУГААР БҮЛЭГ
НИЙТИЙН ЗАР МЭДЭЭГ ТҮГЭЭХ
19 дүгээр зүйл. Санал хураалтын бэлтгэл үе шатанд нийтийн зар мэдээг хүргэх.
20 дугаар зүйл. Санал хураалтын үр дүнг баталгаажуулах үе шатанд нийтийн зар мэдээг хүргэх.
21 дүгээр зүйл. Санал хураалтын санхүүжилт
22 дугаар зүйл. Санал хураалтын тухай хууль тогтоомж зөрчигчдөд хүлээлгэх хариуцлага
23 дугаар зүйл. Хууль хүчин төгөлдөр болох гэсэн бүтэц агуулгаар дэлгэрүүлэн боловсруулна.
Энэхүү агуулгын хүрээнд боловсруулсанаар иргэдийн шууд оролцоог хангаж шууд ардчиллыг хөгжүүлэх эрх зүйн орчин Монгол Улсад анх удаагаа бүрдэх болно.
Долоо. Хууль батлагдсанаар үүсэх эерэг үр дагаврууд
Хууль батлагдсанаар иргэд өөрсдийн санаачилгаар, эсвэл захиргааны болон шийдвэр гаргах байгууллагын хүсэлтээр аливаа асуудалд нийтийн байр суурийг илэрхийлэх, шийдвэр гаргах үйл явцад өөрийн биеэр шууд оролцон шийдвэр гаргах, гаргасан шийдвэрээ биелүүлэх буюу өөрөө өөрийгөө удирдах энгийн ардчилсан соёл төлөвших болно. Улсын үүрэх ачаа үлэмж хөнгөрч иргэд өөрсдөө өөрсдийнхөө асуудлыг шийддэг дэвшилтэт харилцаа үүснэ. Улс төрчид, эрх мэдэлтэн албан тушаалтнуудын гаргадаг хууль бус сөрөг үйлдлүүд ардчилсан хяналт хязгаарлалтад орно. Ардчиллын хийсвэр хуурмаг байдал буурч өдөр тутмын бодит энгийн ойлгомжтой зүйл болж эхлэнэ.
Найм. Хуулийн төсөл нь бусад хуультай хэрхэн уялдаж уг хуулийг хэрэгжүүлэхтэй холбогдон цаашид шинээр боловсруулах буюу нэмэлт, өөрчлөлт оруулах, хүчингүй болгох хуулийн талаар
Энэхүү “Засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгжийн хэмжээнд нийтийн санал хураалтаар шийдвэр гаргаж хэрэгжүүлэх, эрх зүйн хэм хэмжээ тогтоон мөрдөх тухай хууль” нь Монгол Улсын Үндсэн хуульд нийцэх бөгөөд батлан гарахтай холбогдуулан зөрчилдөж буй Засаг захиргаа нутаг дэвсгэрийн нэгж түүний удирдлагын тухай хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулна.
