Төрийн шагналын тухай хуулийн төслийн үзэл баримтлал

2014 оны 04-р сарын 28-нд Бусдад түгээх

ТӨРИЙН ШАГНАЛЫН ТУХАЙ ХУУЛИЙН  ТӨСЛИЙН ҮЗЭЛ БАРИМТЛАЛ 

 

            Нэг. Хуулийн төсөл боловсруулах болсон үндэслэл, шаардлага

 

            1.1. Хууль зүйн үндэслэл, шаардлага

 

Монгол Улсын Үндсэн хуулийн 1 дүгээр зүйлийн 1.2-т "Ардчилсан ёс, шударга ёс, эрх чөлөө, тэгш байдал, үндэсний эв нэгдлийг хангах, хууль дээдлэх нь төрийн үйл ажиллагааны үндсэн зарчим мөн", 19 дүгээр зүйлийн 19.1-т "Төрөөс хүний эрх, эрх чөлөөг хангахуйц эдийн засаг, нийгэм, хууль зүйн болон бусад баталгааг бүрдүүлэх ...үүргийг иргэнийхээ өмнө хариуцна", 25 дугаар зүйлийн 13 дахь хэсэгт "улсын цол, одон, медаль, цэргийн дээд цолыг бий болгох..." асуудлыг Улсын Их Хурлын бүрэн эрхэд хадгалж, шийдвэрлэхээр тус тус зохицуулсан байна.

           

Гэтэл Үндсэн хуулийн эдгээр зарчмыг хэрэгжүүлэх хууль батлагдаагүйн улмаас төрийн шагналд баримтлах нэгдсэн бодлого, зарчим хэрэгжих эрх зүйн үндэс бүрдээгүй байна. Одоо манай улсад БНМАУ-ын Ардын Их Хурлын Тэргүүлэгчдийн 1990 оны 148 дугаар зарлигаар батлагдсан "БНМАУ-ын цол, одон, медалийн тухай дүрэм" хүчин төгөлдөр хэвээр үйлчилж байна.

 

            1.2. Практик үндэслэл, шаардлага

 

            Улсын Их Хурлын Тамгын газрын судалгаа шинжилгээ, олон нийттэй харилцах төвөөс 2010 онд хийсэн "Төрийн одон, медаль, түүний хэлбэр, олгох журмын талаархи харьцуулсан судалгаа" болон эрдэмтэд, судлаачид, нийтлэлч нарын судалгаа шинжилгээний бүтээл, нийтлэлээр өнөөгийн төрийн шагналын тогтолцоог эмх цэгцгүй, нийгэм эдийн засгийн байдалтай нийцээгүй, хэт хавтгайрсан, шагналын үнэ цэнэ, нийгэмд үзүүлэх үр нөлөө буурсан гэж дүгнэсэн байна. Хуулийн төсөл боловсруулах практик шаардлага:

 

1. Төрийн дээд шагнал болох улсын цол, одон, медалийн нэр, төрөл, шалгуур үзүүлэлт нийгмийн хөгжлийн явцаас хоцорсон байна.

 

1960 оны Үндсэн хуулиар социализмыг төгөлдөр байгуулж, цаашдаа коммунист нийгэм байгуулах зорилгыг тавьж, төрийн шагналын шалгуур үзүүлэлтийг энэ зорилгод нийцүүлсэн тодорхойлсон байна. Тодруулбал,БНМАУ-ын Ардын Их Хурлын Тэргүүлэгчдийн 1990 оны 148 дугаар зарлигаар батлагдсан дүрмээр "хүнлэг ардчилсан социалист нийгэм байгуулах үйл хэрэгт хүчин зүтгэж, хөдөлмөрийн гарамгай амжилт гаргаж, улс ардын аж ахуй, нийгэм, соёлын салбарыг бэхжүүлэхэд хувь нэмрээ оруулсан" хүнд хүндэт цол, одон, медаль олгохоор заасан нь "нийтийн өмчийн төлөө хөдөлмөрлөсний" төлөө, хөдөлмөрийн үнэлгээний агуулгаар шагнал олгож байсан өмнөх нийгмийн зорилгыг тодорхойлж байна.

 

Гэтэл шинэ Үндсэн хуулиар хүний эрх, эрх чөлөө, шударга ёсыг эрхэмлэн дээдэлж, эх орондоо хүмүүнлэг, иргэний ардчилсан нийгэм цогцлуулан хөгжүүлэхийг эрхэм зорилгоо болгон тунхагласан боловч төрийн шагналын тогтолцоо, түүнтэй холбоотой харилцааг энэ зорилго, үндсэн хуулинд туссан төрийн үйл ажиллагааны үндсэн зарчимтай нийцүүлэх шинэчлэлийг одоо болтол хийгээгүй байна.

 

Түүнээс гадна шагналын нэр, төрөл одоогийн нийгэм эдийн засгийн хэрэгцээ шаардлагыг илэрхийлэхгүй байгаагаас гадна ажил мэргэжлийн төрлөөр нь ангилсан ардын зүтгэлтэн цол 6 төрөл, гавъяат зүтгэлтэн цол 30 төрөл байгаа нь нийгмийн бүх салбарын ажил мэргэжлийг хамрахгүй, Үндсэн хуулинд заасан хүний тэгш эрхийг зөрчиж байна. Цол, одон, медалийн тодорхойлолт /хэлбэр/-д "БНМАУ" гэсэн нэр, хуучин сүлд тэмдэг одоо хүртэл байсаар байна.

 

 

1. Улсын цол, одон, медаль бий болгох, түүгээр шагнах зарчим, журам тодорхой бус байна.

 

"Монгол Улсын цол, хүртээх, одон, медалиар шагнах журам" -аар журмаар төрийн дээд шагналд нэр дэвшүүлэх, уламжлах, өргөн мэдүүлэх, шагнах олон шат дарааллыг зааж өгсөн боловч шагналын шалгуур үзүүлэлтийг хангаж байгаа эсэхийг ямар хугацаанд, хэрхэн хянаж шалгах, шалгуур үзүүлэлтийг хангаагүй тохиолдолд буцаах үндэслэл зэргийг нарийвчлан зохицуулаагүй байна.

 

1. Төрийн шагналд баримтлах нэгдсэн бодлого, төрийн шагналын тогтолцооны талаарх нэгдсэн ойлголт байхгүй, мөн тэдгээрийг бусад шагнал /орон нутгийн өөрөө удирдах байгууллага, төрийн бус байгууллага г.м/-аас ялгах, хамгаалах эрх зүйн орчин бүрдээгүй учраас төрийн шагналтай ижил төстэй нэртэй шагнал, янз бүрийн нэр бүхий "цол", "одон" "медаль" бий болгож, шагналыг хавтгайруулан, үнэ цэнийг бууруулж байна.

 

Хуучин социалист орнууд нийгэм, эдийн засгийн шинэчлэлт, өөрчлөлттэйгээ уялдуулантөрийн шагналын тогтолцоо, зарчимаа өөрчилсөн байна. Тухайлбал, Польш Улс 1992 оны 10 дугаар сарын 16-ны өдөр "Одон болон шагналын тухай" хууль, Украйн Улс 2000 оны 3 дугаар сарын 16-ны өдөр "Украйны Төрийн шагналын тухай" хууль,БелорусьУлс2004 оны 5 дугаар сарын 18-ны өдөр "Белорусь Улсын Төрийн шагналын тухай" хууль, Казахстан Улс 1995 оны 12 дугаар сарын 12-ны өдөр "Казахстан Улсын Төрийн шагналын тухай" хуулиа тус тус баталсан байна.

 

 

            Хоёр. Хуулийн төслийн ерөнхий бүтэц, зохицуулах харилцаа, хамрах хүрээ

 

            Энэ хуулийн төсөлд дараах үндсэн зарчим, чиглэлийг гол үзэл баримтлал болгов. Үүнд:

 

1. Төрийн шагналын ангилал, төрөл, эрэмбийг зохистой тогтоож, төрийн шагналын тогтолцооны нэгдмэл, цогц байдлыг хангах;
2. Төрийн дээд шагналын нэр, төрөл, шалгуур үзүүлэлтийг Монгол Улсын Үндсэн хуулийн эрхэм зорилго, үзэл баримтлал, одоогийн нийгэм, эдийн засгийн нөхцөл байдалтай нийцүүлэн тодорхой болгох;
3. Төрийн дээд шагналаар шагнах журам, үйл явц нь ил тод, ардчилсан зарчимд тулгуурлах;
4. Монголын төрт ёс, төрийн бодлогын залгамж халааг хэвээр хадгалах;
5. Төрийн шагналын үнэ цэнийг нэмэгдүүлэх;

 

            Төрийн дээд шагналын нэр, төрлийг тодорхойлохдоо одоо байгаа шагналын нэрийг хэвээр хадгалах, шагналын төрлийг багасгах, шагнал олгох цаг хугацаа болон жилд олгох тоо хэмжээгээр хязгаарлалт тогтоох зарчмыг баримталсан.            

           

            Төрийн дээд шагналын шалгуур үзүүлэлтийг тодорхойлохдоо:

 

1. "он удаан жил, идэвх зүтгэлтэй ажилласан", "хөдөлмөрийн тогтвортой амжилт гаргасан" гэсэн хуучин шалгуурыг өөрчилж, тодорхой салбар, үйл хэрэгт "гавъяа байгуулсан" тохиолдолд шагнадаг хүндэтгэлийн шагналын тогтолцоо уруу шилжих үзэл баримтлалыг  мөрдлөг болгох;
2. Байгуулсан "гавъяа" нь Үндсэн хуулинд заасан эрхэм зорилгыг биелүүлэхэд тодорхой түвшинд хувь нэмрээ оруулсан байх зарчмыг тусгав.

 

 

            Хуулийн төсөл нь 6 бүлэг, 35 зүйлтэй бөгөөд төрийн шагналын ангилал, төрөл, эрэмбэ, зарчим, шалгуур үндэслэл, төрийн шагналаар шагнах журмыг тогтоохтой холбогдсон харилцааг зохицуулна.

 

            Хуулийн төслийн нэгдүгээр бүлэгт нийтлэг үндэслэлийг тогтоож, хуулийн зорилт, Төрийн шагналын тухай хууль тогтоомж, түүний үйлчлэх хүрээ, төрийн шагналын ангилал, төрийн шагналаар шагнах үндсэн зарчмыг тодорхойлов.

           

            Хоёрдугаар бүлэгт Төрийн дээд шагнал, түүний төрөл, шалгуур үзүүлэлтийг тодорхойлов.

 

            Гуравдугаар бүлэгт Төрийн дээд шагналд нэр дэвшүүлэх, тодорхойлох, тодорхойлолтыг хянах болон өргөн мэдүүлэх, төрийн шагналаар шагнах,  шагнал гардуулах журамтай холбоотой харилцааг зохицуулсан.

 

            Дөрөвдүгээр бүлэгт  Төрийн бусад шагнал, түүнийг бий болгохтой холбоотой харилцааг зохицуулав.

 

            Тавдугаар бүлэгт төрийн шагналаар шагнагдсан иргэний эрх, үүрэгтэй холбоотой харилцааг зохицуулсан.

 

            Зургаадугаар бүлэгт төрийн шагналын эрх зүйн хамгаалалтын асуудлыг тусгасан.

           

            Гурав. Хуулийн төсөл батлагдасны дараа үүсч болох болох нийгэм, эдийн засаг, хууль зүйн үр дагавар, тэдгээрийг шийдвэрлэх талаар авч хэрэгжүүлэх арга хэмжээний санал

            Хуулийн төсөл батлагдсанаар Үндсэн хуулинд заасан ардчилсан ёс, тэгш эрх, хүний эрх, эрх чөлөөг дээдлэх, ил тод зарчим төрийн шагналтай холбоотой харилцаанд хэрэгжиж эхлэх үндэс болно.

            Түүнчлэн замбараагүйгээр шагнал бий болгох байдал зогсч, төрийн шагналд баримтлах нэгдсэн бодлого болон төрийн шагналын нэр, төрөл, эрэмбэ, шалгуур үзүүлэлт тодорхой болж, төрийн шагналын тогтолцоо боловсронгуй болно. Үүнтэй холбогдуулан төрийн шагнал бий болгох, түүнийг гардуулах зэрэг бусад холбогдох үйл ажиллагаанаас үүдэлтэй хөрөнгийг хэмнэж, төсөвт ирэх ачаалал буурна гэж тооцож байна.

            Төрийн шагналын бодлого, зарчим тодорхой болсноор шагналд бус, ажил бүтээлдээ анхаарал хандуулах нийтийн ухамсар төлөвшиж, төрийн шагналын нэр хүнд, үнэ цэнэ, үр нөлөө дээшилнэ гэж үзэж байна.

 

            Дөрөв. Хуулийн төсөл нь Монгол Улсын Үндсэн хууль болон бусад хуультай хэрхэн уялдах, түүнийг хэрэгжүүлэх зорилгоор цаашид шинээр боловсруулах буюу нэмэлт, өөрчлөлт оруулах, хүчингүй болгох хуулийн талаарх санал

 

            Энэ хуулийн төсөл нь Монгол Улсын Үндсэн хуультай нийцэх бөгөөд энэхүү хуультай холбогдуулан нэмэлт, өөрчлөлт оруулах, хүчингүй болгох эрх зүйн актуудыг  жагсаалтаар гаргав.

 

ХУУЛЬ САНААЧЛАГЧ