Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн хуулийн бодлогын зөвлөх Г.ГАНЗОРИГТОЙ ярилцлаа.
Өршөөлийн хуулиар суллагдах хүмүүс бүгд суллагдлаа. Энэ хуулийг санаачлагчийн хувьд Ерөнхийлөгч үр дүнд нь хэр сэтгэл хангалуун байна вэ?
Өршөөлийн тухай хууль сайн хууль болсон. Амжилттай хэрэгжсэн. Бид энэ хуулийг санаачлахдаа Үндсэн хуульд заасан хүмүүнлэг, ардчилсан нийгэм байгуулах үзэл баримтлалд нийцүүлэх гэж хичээсэн.
Тэр бодлого хэрэгжиж олон хүнийг хамарсан, боломжийн сайн хууль болсон гэж үзэж байгаа. Тухайн үед 9000 гаруй хүн хоригдож байсан. Нийт 3271 хүн өршөөлд хамрагдаж, 2192 хүн хорихоос суллагдсан. Хүүхдийн хориход 69 хүүхэд байснаас 62 нь суллагдлаа.
Эмэгтэйчүүдийн хорих ангиас 112 эмэгтэй суллагдсан гэсэн дүн мэдээ бий. Харин мөрдөн байцаалтын болон шүүхийн шатанд хянаж буй хэргүүд дээр нарийн ажиллагаа хийж байгаа. Тухайн хэргийг ямар зүйл ангид хамруулах вэ гэдгээс шалтгаалаад өршөөлд хамрагдах эсэхийг шийднэ. Хөнгөн болон хүндэвтэр хэрэг бол өршөөгдөж, хүнд хэрэг бол шүүхээр ял оноосны дараа 2-3 жил нь хасагдах юм.
Тэгэхээр Өршөөлийн тухай хууль мөрдөн байцаах, шүүхийн шатанд яваа хэргүүдэд хамаарах байдлаар үргэлжилж байна гэж хэлж болно.
Өршөөлийн хуулийг батлахаас өмнө, мөн хэрэгжиж эхэлснийх нь дараа олны анхаарлын төвд байсан дуулиант хэргийн эзэд өршөөгдөх нь гэсэн яриа гарсан. Энэ талаар та бүхэнд гомдол, санал ирж байна уу?
Өршөөлийн тухай хуулийг баталсны дараа олон өргөдөл, хүсэлт ирсэн. Зарим хохирогч өршөөлд хамрагдах ёсгүй хүмүүс өршөөгдөх нь, энэ хүнийг битгий хамруулаач гэсэн өргөдөл хүртэл ирүүлсэн. Мөн хориход байгаа, шүүхээс ял шийтгэгдсэн хүмүүс өөрийгөө өршөөлд хамрагдах ёстой атал хамруулсангүй гэж гомдол гаргах тохиолдол их байна. Энд нэг зүйлийг хэлэхэд Өршөөлийн хуулийг УИХ нэгэнт баталчихсан. Одоо уг хуулийг хэрэгжүүлэх тухай ярихаас биш өршөөлд хамрагдаагүй хүмүүсийг хамруулах тухай ойлголт байж болохгүй.
Хуулийн дагуу л ажиллана. Ер нь хэн нэг хүний хүсэл зориг, бодлогод нийцүүлж, хэн нэгэнд зориулж хууль гаргах боломжгүй. Тиймээс ч Өршөөлийн тухай хууль зарим хүний сэтгэлд нийцэхгүй байгаа байх.
Тэгвэл Ерөнхийлөгч энэ хуулийн үр дүнд сэтгэл хангалуун байгаа юм байна гэж ойлголоо?
Тийм. Бид ч гэсэн ийм байр суурьтай байгаа.
Хорихоос суллагдсан хүмүүсийг нийгэмшүүлэх талаар ямар арга хэмжээ авч байна вэ. Тэднийг ажлаар хангах, бичиг баримтжуулах зэрэгт анхаарал хандуулж байгаа биз дээ?
Энэ бүх үйл ажиллагааг зөвхөн Өршөөлийн тухай хуулиар зохицуулах боломжгүй. Энэ хууль бол хөнгөн, хүндэвтэр гэмт хэрэг үйлдсэн хүмүүсийн ял, хариуцлагыг хөнгөрүүлэх зорилготой. Хууль хэрэгжүүлэхтэй холбогдуулан УИХ-аас гаргасан тогтоолын дагуу хорихоос суллагдсан хүмүүсийг орон нутагт нь хүргэж өгч байгаа.
Тухайн орон нутгийн Хурлын байгууллага, гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх албад тэднийг хүлээж авах, ажлын байртай болгох, бичиг баримт олгох, цаашид гэмт хэрэг үйлдэхээс урьдчилан сэргийлэх зэрэг ажлыг эрх үүргийнхээ хүрээнд хариуцаад хийх ёстой.
Мөрдөн байцаалтын шатанд байгаа хэргүүдийг Өршөөлийн тухай хуульд хамруулах ажлыг зохион байгуулж байгаа гэлээ. Автын осол зэрэг хохирол ихтэй хэрэгт холбогдогчдыг энэ хуульд хамруулснаар хохирогчид нь гомдол гаргаж байна. Бусдад сэтгэл санааны болон эд материалын үлэмж хэмжээний хохирол учруулсан гэм буруутай этгээд Өршөөлийн тухай хуульд хамрагдсан тохиолдолд хохирлыг хэрхэн барагдуулах вэ?
Иргэд хууль эрх зүйн мэдлэг багатайгаас болоод эрхээ хамгаалж чадахгүй байх тохиолдол түгээмэл байна. Өршөөлийн тухай хууль бол эрүүгийн гэмт хэрэг үйлдсэн хүмүүст л үйлчилж байгаа. Жишээ нь, автын ослыг болгоомжгүй үйлдсэн гэдэг утгаар өршөөлд хамруулж, хэрэгсэхгүй болгоно. Ингэснээр хохирлыг барагдуулах асуудал өршөөгдөхгүй, иргэний хэрэг болж шийдэгдэх юм. Гэмт этгээд эрүүгийн хариуцлагаас өршөөгдсөн ч бусдад учруулсан хохирлыг нь иргэний журмаар төлүүлэх ёстой. Тиймээс хохирогчид сэтгэл санаа болон эд материалын хохирлоо баталгаажуулаад иргэний хэрэг болгон харъяа шүүхдээ өгч асуудлаа шийдүүлэх хэрэгтэй.
Мөрдөн байцаах болон шүүхийн шатанд байгаа хэргүүдийг Өршөөлийн тухай хуульд хамруулахад хүндрэл хэр гарч байгаа бол. Эдгээр хэргүүд хэзээ өршөөлд хамрагдах вэ?
Бид үүнийг хэлэх боломжгүй. Яагаад гэвэл мөрдөн байцаах үйл ажиллагааны явцад тухайн хэргийг хөнгөн, хүндэвтэр гэдгийг тогтоосны дараа Өршөөлийн тухай хуульд хамруулна.
Долдугаар сарын 1-ний үйл явдлын улмаас онц байдал зарлах үед хүний амь нас эрсэдсэн. Энэ хэрэгт тухайн үеийн цагдаагийн байгууллагын удирдлагуудыг буруутган шалгаж байгаа. Тэдний хэрэг мөрдөн байцаалтын шатанд яваа. Амь насаа алдсан болон шархадсан хүмүүсийн ар гэрийнхэн хүний амь хөнөөсөн этгээдүүд өршөөгдөх нь гэж өлсгөлөн зарлаж, нэг ёсондоо улс төрийн тэмцэл хийж байна. Энэ хэрэгт Ерөнхийлөгч хэр анхаарал хандуулж байгаа вэ?
Цагдаагийн байгууллагын удирдлагуудын хэрэг болон түүнтэй төстэй хэд хэдэн анхаарал татсан хэрэг бий. Ерөнхийлөгч анхнаасаа л хүний амь нас хохироосон хүмүүс ял завших ёсгүй гэж хэлсэн. Таван хүний амь насыг хохироосон баримт нь бэлэн байна. Тиймээс буруутай хүмүүст нь хариуцлага хүлээлгэх хэрэгтэй гэдэг байр суурь дээр Ерөнхийлөгч хатуу зогсч байгаа. Шударга байя гэж байгаа бол тэр хэргийн гэм буруутуудыг тогтоох хэрэгтэй. Хохирогчдын ар гэрийнхэн энэ талаар бидэнд хандаж өргөдөл өгсөн. Түүнийг нь бид прокурорын байгууллагад шилжүүлсэн. Ингэхдээ хүний амь нас хохирчихоод байхад уг хэргийг өршөөлд хамруулан хэрэгсэхгүй болгож, замхруулж болохгүй. Асуудлыг хуульд нийцүүлж шийдээч гэсэн хүсэлт тавьсан.
Цагдаагийн удирдлагуудтай холбоотой хэргийн нөгөө талд долдугаар сарын 1-ний үймээнийг зохион байгуулсан гэх үндэслэлээр шалгагдаж байсан Ж.Батзандан, О.Магнай, Б.Жаргалсайхан нарын хүмүүс Өршөөлийн тухай хуульд хамрагдлаа. Ж.Батзандан өршөөлд хамрагдсан тухайгаа мэдэгдэл хийсэн. Энэ талаар ямар байр суурьтай байгаа вэ?
Шууд тийм байна, ийм байна гэж хэлэх тодорхой зүйл байхгүй. Мөрдөн байцаах шатанд хэрэг нь тогтоогдоод, хуулийн хүрээнд прокурорын байгууллагаас хэргийг хэрэгсэхгүй болгох эсэх нь тэдний бүрэн эрхийн асуудал. Үүнд хөндлөнгөөс оролцож болохгүй. Шүүх, прокурор хараат бусаар ажиллах ёстой. Цагдаа нарын, үймээн зохион байгуулсан гэж буруутгагдаж байгаа хүмүүсийн гээд анхаарал татсан хэргүүд бий. Аливаа зүйлд шударга ёсыг баримтлах хэрэгтэй.
Хууль шүүхийн байгууллагууд хохирогчдод ч, ял шийтгэл хүлээгчдэд ч шударга хандах ёстой. Долдугаар сарын 1-ний жагсаал, цуглаанд оролцсон иргэд хулгай, дээрэм зэрэг хэргээр ял сонсч хоригдоод, өршөөлд хамрагдан суллагдаад байхад хүний амийг буудаж хохироосон гэм буруутнуудыг одоо болтол олж тогтоогоогүй байгаа нь шударга ёсонд нийцэхгүй.
Долдугаар сарын 1-ний хэрэгт холбогдож хоригдсон хүмүүсээс Өршөөлийн тухай хуульд хамрагдаагүй хүн хэр олон байгаа вэ?
Арваад хүн үлдсэн болов уу. Бид энэ талын судалгааг нарийвчилж хийгээгүй байна.
Ерөнхийлөгчид иргэдээс өргөдөл, гомдол их ирдэг байх. Таны хувьд хууль эрхзүйн холбоотой өргөдөл, гомдолд хэр дарагдаж байна вэ?
Гомдол, санал маш их ирж байна. Би уг нь хүмүүсийн өргөдөл, гомдлыг хүлээж авч холбогдох байгууллагад нь шилжүүлэх ажил хийдэг хүн биш. Ерөнхийлөгчид бодлогын чанартай асуудлаар зөвлөгөө өгөх үүрэгтэй. Гэтэл иргэдээс ирсэн өргөдөл, гомдолд хариу өгөхөд нэлээд цагаа зарцуулж байна. Нэг төвөгтэй зүйл нь иргэд орон сууцны өргөдөл, халамжийн тэтгэмжийн асуудал, шүүх, цагдаа, прокурортой холбоотой маргаан гээд олон асуудлаар Ерөнхийлөгчид хандаж байна. Гэтэл тэр бүхнийг шийддэг хүн нь Ерөнхийлөгч биш. Үндсэн хууль болон Ерөнхийлөгчийн тухай хуулиар эрх, үүргийг нь тодорхой заасан байгаа. Тиймээс ирж байгаа тэр олон өргөдөл гомдлыг холбогдох байгууллагад нь харъяаллын дагуу шилжүүлэхэд их цаг үрж байна. Ер нь хараад байхад хуулийн байгууллагынханд, төрийн өндөр албан тушаалтнуудад иргэд их гомддог юм байна. Тэднийг шударга бус байгаад бухимддаг. Тиймээс асуудлыг нь шийдэхгүй болохоор Ерөнхийлөгчид ханддаг.
Цагдаа, хууль хяналтын байгууллагууд хүний эрхийг зөрчиж байгаа талаар гомдол их гардаг. Прокурорын шийдвэргүй цагдан хорьсон, өмгөөлөгч авах эрхийг нь боогдуулсан гээд л. Ерөнхийлөгчид ийм гомдол ирдэг биз?
Баасан гаригт хүнийг баривчлаад шүүх, прокурорын шийдвэргүйгээр эрхийг нь хязгаарладаг, өмгөөлөгчгүй байцаалт явуулдаг гэх мэтээр Үндсэн хуулиар олгогдсон эрхийг нь хангадаггүй тохиолдол байна. Цагдаа, мөрдөн байцаагч, прокурор хэн ч байсан жирийн иргэнд өөрийн эсрэг мэдүүлэг өгөхгүй байх, цагдан хорих арга хэмжээ авах, мөрдөн байцаалт өгөх зэрэгт өмгөөлөгч байлцуулах зэрэг хамгийн энгийн Үндсэн хуулийн эрхийг нь хэлж өгөх үүрэгтэй.
