Ерөнхийлөгчийн Үндэсний аюулгүй байдлын бодлогын зөвлөх М.Батчимэгтэй уулзаж ярилцлаа.
-Шинэ Ерөнхийлөгчийн баг ажилдаа ороод удаагүй байна. Андуураагүй бол урьд өмнөх Ерөнхийлөгч нарт Үндэсний аюулгүй байдлын бодлогын Зөвлөх байгаагүй байх аа?
Тийм ээ, байгаагүй. Ерөнхийлөгч бол Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлийн тэргүүн, Зэвсэгт хүчний ерөнхий командлагч мөн улс үндэстний эв нэгдлийн бэлгэдэл. Энэ ч үүднээс аюулгүй байдал бол Ерөнхийлөгчийн ажлын хамгийн чухал чиг үүргийн нэг юм. Үндэсний аюулгүй байдлын бодлогын зөвлөх хүн Ерөнхийлөгчид энэ чиг үүргээ хэрэгжүүлэх оновчтой бодлого үйл ажиллагаа явуулахад нь зөвлөгөө өгөх, дэмжих туслах үүрэгтэй. Ерөнхийлөгч аюулгүй байдлын бодлогын зөвлөхтэй болсон нь үндэсний аюулгүй байдлын асуудалд ач холбогдол өгч байгаагийн илрэл. Олон нийт ч үүнд талархалтай хандаж байгаа нь ажиглагдаж байгаа.
-Ерөнхийлөгчийн багт хэн орж ажиллах тухайд олон нийт бараг сонгуулийн маргаашаас л чих тавьсан гэж болно. Ерөнхийлөгчийн багт багтсан хүмүүсийн дунд олны мэдэхгүй, улс төрийн хүрээнээс гадна хүмүүс цөөнгүй байсны нэг нь та. Тэр дундаа Ерөнхийлөгчид аюулгүй байдлын талаар эмэгтэй хүн зөвлөнө гэдэг нь хэвшмэл ойлголттой нийцэж өгөхгүй байсан л даа.
Үүнийг олон хүн сонирхож байх шиг. Би хэдийгээр улс төрд төдийлөн идэвхтэй байгаагүй ч өөрийгөө улс төрийн гадна байсан хүн гэж боддоггүй. Өнөөг хүртэл эрхэлж ирсэн ажлын шаардлагаар улс төрийн хүрээнийхэнтэй ойр явж ирсэн гэж болно. Ерөнхийлөгч намайг өмнө нь мэддэг, мэргэжлийн холбоотой асуудлаар уулзаж санал солилцож байсан. Хүмүүс анзаарсан бол Ерөнхийлөгч багаа бүрдүүлэхдээ мэргэжлийн шалгуурыг нэлээд чухалчилсан харагддаг. Намайг ч мөн энэ үүднээс багтаа ажиллахыг санал болгосон болов уу.
-Аюулгүй байдал гэж яг юуг хэлээд байна вэ?
Үндэсний Аюулгүй байдлын үзэл баримтлал гэж чухал баримт бичиг бий. Үүнд Монгол үндэсний язгуур ашиг сонирхлыг хангах гадаад дотоод таатай орчин бүрдсэн байхыг аюулгүй байдал гэнэ гэсэн байдаг. Язгуур ашиг сонирхол гэдэг нь Монголын ард түмэн, түүний соёл иргэншил оршин тогтнох, төрийн бүрэн эрхт байдал, улсын хилийн халдашгүй байдал зэргийг хэлж байгаа хэрэг юм.
Аюул гэдгийг зөвхөн цэргийн аюул гэж ойлгож болохгүй. Монгол оронд өнөөдөр гаднаас заналхийлж буй цэргийн шууд аюул байхгүй гэж болно. Гэхдээ энэ нь Монгол Улс огт аюулгүй байна гэсэн үг биш. Нэг талаас даяаршил, олон улсын харилцааны өнөөгийн нөхцөл байдал уламжлалт бус олон аюулыг буй болгож байна. Нөгөө талаас манай аюулгүй байдлын гадаад орчинд аажим боловч илэрхий өөрчлөлтүүд гарч байна. Монгол Улсын олон тулгуурт гадаад бодлого бол улс орны аюулгүй байдал, хөгжлийн шаардлагад нийцсэн оновчтой бодлого, үр шимээ ч өгсөн. Гэхдээ ерээд онд энэ гадаад бодлогыг хэрэгжүүлэхэд илүү таатай орчин нөхцөл бүрдсэн байлаа.
Хоёр хөрш орон дотоод асуудалдаа илүүтэй анхаарч, өрнөдийн өндөр хөгжилтэй ардчилсан орнууд пост-коммунист орнуудад дэмжлэг үзүүлэх компанит бодлого явуулж байсан. Өөрөөр хэлбэл Монгол улс олон улсын тавцанд бие даасан бодлого үйл ажиллагаа явуулах, гуравдагч хөршүүдтэй харилцаагаа өргөжүүлэхэд нэн таатай үе байв. Харин өнөөдөр Монгол улс хоёр хөрштэйгээ хэрхэн тэнцвэртэй харилцаа хөгжүүлэх вэ, гуравдагч хөршүүдийн сонирхлыг Монголд хэрхэн бэхжүүлэх вэ зэрэг асуудалд илүү нухацтай хандах, өмнөхөөс илүү идэвхтэй ажиллах шаардлагатай болж байна. Сүүлийн жилүүдэд хүн бүхэн үндэсний аюулгүй байдал гэж ярих болсон атлаа асуудлыг яг бодитой авч үзэж, шийдвэртэй ажиллах явдал тун хомс явж ирсэн санагддаг.
-Яг тулгамдсан асуудлуудыг онцлоод хэлбэл…
Хамгийн чухал гэж үзэж байгаа зургаан асуудлыг товч дурдъя. Юуны өмнө Ерөнхийлөгч тангараг өргөх ёслол дээрээ олон улс орон гадны түрэмгийлэлд өртөж бус, дотроосоо идэгдэж сүйрсэн байдаг гэж хэлж байсныг сануулмаар байна. Өнөөдөр манайд аюулгүй байдал талаас анхаарах ёстой хамгийн чухал асуудал энэ яах аргагүй мөн.
Ерөнхийлөгч Монгол төрийн аюулгүй байдлыг баталгаажуулах үүднээс авлигатай тэмцэх, төрийн албанд мэргэжлийн чадварлаг хүмүүсийг ажиллуулах, төрийн албан хаагчдын амьдралын баталгааг сайжруулах зэрэг цогц шийдэлд хүрэхийн төлөө ажиллаж байгаа. Хоёр дахь тулгамдсан асуудал бол эдийн засгийн аюулгүй байдал. Монгол Улс эдийн засагтаа гадны улс орнуудын нөлөөг аль болон тэнцвэржүүлэх, үндэсний эдийн засгаа хөгжүүлж, өрсөлдөх чадварыг нь дээшлүүлэх асуудал чухал. Манай төрийн бодлого бүхэлдээ үүнд чиглэж байгаа. Одоо үр дүнд хүргэх нь чухал. Үүний дараа Монгол Улсын олон улсын аюулгүй байдлыг онцолмоор байна. Үүнийг Монгол Улс олон улсын тавцанд үндэсний ашиг сонирхлоо хангах бие даасан бодлого үйл ажиллагаа явуулах боломжтой, чадамжтай байх явдал гэж хэлмээр байна. Гадаад орчин өөр болж биднээс илүү идэвхтэй ажиллагаа шаардаж байгааг дээр хэлсэн. Дөрөв дэх чухал асуудал бол мэдээж хүний аюулгүй байдлын асуудал. Монгол хүний эрүүл, аюулгүй амьдрах нөхцөлийг хангах явдал маш чухал болж байна.
Нөгөө талаас хүн амын шилжилт хөдөлгөөн ихэссэнтэй холбоотойгоор хөдөөгийн хүн амын амьдрах ахуй, удмын сангийн асуудалд анхаарч санаа зовних цаг болжээ гэж бид үзэж байгаа. Мөн Экологийн аюулгүй байдал байна. Ерөнхийлөгч энэ тал дээр ихээхэн анхаарч байгаа. Есдүгээр сарын 1-нд хүүхэд багачуудад экологийн асуудлаар хичээл заасан. Удахгүй болох НҮБ-ын чуулганы үеэр Зүүн хойд Азийн орнуудын экологийн асуудлаарх дээд хэмжээний уулзалтыг даргалан явуулна.
Эцэст нь, бас нэгэн тулгамдсан асуудал бол мэдээллийн аюулгүй байдал. Мэдээллийн технологийн өнөөгийн хөгжил, гадны ямар нэг хүчин тусгайлан цэрэг, тагнуул илгээхгүйгээр нэг улсын төрийн, бизнесийн, хувь хүмүүсийн нууцыг өрөөнд суугаад олзолчихож болохоор тийм түвшинд хүрсэн байна. Тиймээс өнөөдөр мэдээллийн дайн, мэдээллийн аюулгүй байдлын асуудал бүх улс орны анхаарлыг татаж байна. Бид үүнд онцгой анхаарах цаг болсон.
-Та ажлаа аваад хэсэг хугацаа өнгөрчээ. Ажлаа юунаас эхлээд явж байна?
Яг одоо юу хийж байгааг товчхондоо гурван үндсэн чиглэлээр хэлж болох юм даа. Юуны өмнө, өдөр тутмын үйл ажиллагаандаа Ерөнхийлөгчийг цаг үеийн чухал шаардлагатай мэдээ, мэдээлэл, холбогдох дүгнэлт зөвлөмжөөр хангахад анхаарч ажиллаж байна. Хоёр дахь гол чиглэл нь аюулгүй байдлын салбарын тулгамдсан чухал асуудлуудыг судалж тодорхойлох, тэдгээрийг хэрхэн шийдвэрлэх талаар санал дүгнэлт боловсруулах, урт хугацааны бодлого хөтөлбөр боловсруулах ажилд анхаарч ажиллаж байна. Мөн дээр хэлсэн салбарын маань үндсэн хууль нь болсон үзэл баримтлал маань УИХ-аар батлагдсанаас хойш 15 жилийн өнгөрчээ. Энэ хугацаанд манай аюулгүй байдал, гадаад дотоод орчин, тулгарах аюулын мөн чанар, түүнээс хамгаалах арга зам гээд олон зүйлд аажим боловч гүн гүнзгий өөрчлөлт гарч байна. Иймээс шинэ цаг үе, орчин нөхцөлд үндэсний аюулгүй байдлаа хангах үүднээс энэ баримт бичгийг цаг үеийн шаардлагад нийцүүлэн шинэчлэн боловсруулах цаг болжээ. Иймд миний хувьд Аюулгүй байдлын гадаад дотоод орчин, нөхцөл байдалд дүгнэлт хийж уг үзэл баримтлалыг шинэчлэн боловсруулах үндэслэл, шинэчлэх агуулга болон холбогдох зохион байгуулалтын асуудлаар шинэ санал бэлтгэж Ерөнхийлөгч, цаашилбал ҮАБЗ-д танилцуулахаар ажиллаж байна.
-Ерөнхийлөгчийн анхны айлчлалаа яагаад Энэтхэгээс эхлэх болов?
Ерөнхийлөгчийн анхны айлчлал Энэтхэгээс эхэлж байгаа нь санамсаргүй хэрэг биш юм. Энэтхэг, Монгол хоёр улс эртнээс уламжлалт харилцаатай. Мөн нэг бүс нутагт байдаг, геополитикийн хувьд ч сонирхлын давхцал өндөртэй. Энэтхэг бол эдийн засаг, цэрэг улс төрийн аль ч талаас олон улсын харилцааны нэгэн чухал субъект, бүс нутгийн төдийгүй дэлхийн нийтийн хэмжээнд тэргүүлэх үүрэгтэй болж байгаа орон. Манай Ерөнхийлөгчийн айлчлал дэлхийн олон орнууд БНЭУ-тай тогтоосон хоёр талын харилцаандаа шинээр өндөр ач холбогдол өгөх болсон цаг үетэй давхцаж байна.
Энэ удаагийн айлчлалаар төрийн тэргүүнүүд хоёр талын харилцан ойлголцол, хамтын ажиллагааны түвшинг шат ахиулж, хоёр орны харилцааг “иж бүрэн түншлэлийн” хэмжээнд хөгжүүлэх талаар санал солилцоно. Иймээс Ерөнхийлөгчийн айлчлал улс төрийн хувьд нэн өндөр ач холбогдолтой айлчлал болно гэж үзэж байна. Нөгөө талаас Энэтхэг Азийн хамгийн том ардчилсан орон. Монгол оронд ардчиллыг авч ирэлцсэн, мөн ардчиллыг бэхжүүлэхийн төлөө амьдралаа зориулж яваа хүн Ерөнхийлөгчөөр сонгогдсон явдлыг нэн чухалчилж, энэ ч үүднээс айлчлалд өндөр ач холбогдол өгч байгаагаа Энэтхэгийн тал нуухгүй байгаа. Үүнийгээ ч элчин сайд Варма хэвлэлд өгсөн ярилцлагадаа илэрхийлсэн байна лээ.
-Өөрийг чинь энэ албанд томилогдоход АНУ-ын төрийн нарийн бичгийн дарга байсан Кондолиза Райс мөн аюулгүй байдлын бодлогын зөвлөх байсан нь санаанд орж байлаа. Уг нь энэ салбарт эмэгтэйчүүд тэр бүр олноороо ажилладаггүй байх аа. Ер нь хэзээнээс энэ салбарт ажиллаж байна?
Оюутан байхаасаа олон улсын харилцааг сонирхож, энэ чиглэлээр их уншдаг байлаа. Бээжинд их сургууль төгсч ирээд Стратегийн судалгааны хүрээлэнд арав гаруй жил ажилласан. Дараа нь Тайбэйд Улаанбаатарын төлөөлөгчийн газрын тэргүүнээр ажиллаж байхдаа ч унших судлах ажлаа үргэлжлүүлж байв. Монгол-Хятадын харилцаа, Хятадын гадаад бодлого, Зүүн хойд Азийн аюулгүй байдлын асуудлыг сонирхон судалж ирсэн дээ.
Стратеги гэдгийг товчоор бодлогын урлаг гэж ойлгож болно. Миний хувьд мэргэжлээрээ нэлээд тооны судалгааны өгүүлэл дотоод гадаадад нийтлүүлсэн. Мөн янз бүрийн түвшний дотоодын болон олон улсын хурал уулзалтад нэлээд оролцдог байлаа. Стратегийн судалгааны хүрээлэн бол манайдаа аюулгүй байдлын судалгааг эхлүүлж, хөгжүүлж байгаа гол байгууллага. Иймээс энэ хүрээлэнг олон улсын түвшний жинхэнэ судалгааны байгууллагын хэлбэрээр нь ажиллуулах, үндэсний судлаачид, боловсон хүчнийг эндээс бэлтгэхэд цаашид их анхаарах шаардлагатай байгаа.
Ерөнхийлөгч үүнийг ойлгож дэмжиж байгаа нь тус Хүрээлэнгийн хөгжилд чухал хүчин зүйл болно гэж бодож байна. Эмэгтэйчүүд энэ салбарт тэр бүр ажилладаггүйн тухайд, миний ажилд эмэгтэй хүн хийж чадахгүй зүйл байхгүй гэж боддог. Энэ бол буу үүрч гардан тулаанд орох ажил биш шүү дээ. Ширээний ард суугаад хэнээс ч дутахгүй сайн ажиллаж чадах эмэгтэйчүүд Монголд олон бий гэж боддог шүү.
