“Шүүхийн тухай Монгол Улсын хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах тухай” хуулийн төслийн нээлттэй хэлэлцүүлгийг 2010 оны хоёрдугаар сарын 18-ны Пүрэв гаригт "Иргэний танхим"-д явагдлаа. Нээлттэй хэлэлцүүлэгт иргэдээс ирүүлсэн саналууд
1. н.Цэрэнжээ
За та бүхэнд баярлалаа.
Өнөөдөр шударга ёс үнэний төлөө санаа сэтгэлээ зовоож явдаг хүмүүс энд цуглажээ гэж бодож байна. Би товчхон санаа хэлье.
1, Энэ шударга ёс үнэн хоёр гэдэг нь Монголын ард түмэнд бол нэг түвшинд авч үздэг хүмүүс. Өнөөдөр яагаад нэг ч маргаан шийдэгдэлгүй дээд шүүх хүртэл үргэлжилж байна гэхээр, энэ бол монголын ард түмэн зарганд дуртайдаа биш үнэнийг олохын тулд тэмцдэг байхаа гэж бодож байна. Би шүүгчээр олон жил ажиллаа, өмгөөлөгчөөр ч олон жил ажилласан.
2, Энэ хуулийн төсөлдөө холбогдуулаад нэг юм хэлэхгүй бол болохгүй нь. Энэ хуульд 3 төрлийн шинэчлэл хийгээсээ гэж бодож байсан юм. Зохион байгуулалт, хуулийг боловсронгуй болгох асуудал ба боловсон хүчний асуудал юм.
3, Энэ жоохон өрөөсгөл болчихоод байгаа юм. Шүүхийн ерөнхий зөвлөлийг тусад нь гаргахыг би зөв гэж бодож байна. Өнөөдөр энийг хийснээр шүүх сайхан болно, хүмүүсийн хүсэн хүлээж байгаа бий болчихно гэдэгт эргэлзэж байна. Яагаад вэ гэхээр өнөөдөр шүүгчийн хараат бус байдлын тухай их яригдаж байна.
Шүүгчийг хуулиас хараат бус байлгах хэрэгтэй. Хууль хэрэглээний талаар их том юм байгаа юм. Жишээ нь түрүүний тэр хүний ярьсан шиг жишээ зөндөө бий. Орон сууцных нь цонхыг хаагаад байшин барьчихсан байгаа юм. Тэгэхээр сууц өмчлөгчдийн холбооны эрх зүйн байдлын тухай хууль гээд байгаа. Тэр ногоон байгууламж, биеийн тамирын талбай, хүүхдийн тоглоомын талбай бол тухайн оршин суугчдын өмч юм. Гэтэл газрын тухай хуулийн 31 дээр захирамж давхцахгүй байна гэсэн заалт байгаа. Гэтэл шүүгч тэр захирамж давхцахгүй гэсэн заалтыг баримталж шийдвэр гаргаж байна. Үүнээс болж маш олон хүний эрх ашиг хохирч байна. Нүдгүй юм шиг, чихгүй юм шиг хэргээ уншдаггүй юм шиг шийдвэрлэдэг. Хүмүүсийн санал хүсэлтийг сонсдоггүй, за гар л гэдэг. Тэдний гомдолд ямар ч хариу өгдөггүй. Өнөөдөр яагаад Элбэгдоржийг ерөнхийлөгчөөр сонгов гэвэл иргэд маш их
Өнөөдөр УБ хот хүүхдийн тоглоомын талбай гээд бүгдийг таглаад байшин барьчихсан. Энэний төлөө оршин суугчид тэмцээд хүчгүйдээд байна. Энэний цаана том том компанийн эзэд, УИХ гишүүн, Засгийн газрын гишүүн байдаг. Бас нэгэн санаа зовоож буй асуудал байна.
4, Өнөөдөр ерөнхий зөвлөлийг ерөнхийлөгч сонгоно гэж байна. Ерөнхийлөгчөөс хараат болчихно шүү. Би урд дах ерөнхийлөгч оролцож том том хэргийг шийдүүлснийг мэднэ. Энийг болих хэрэгтэй
Энэ бол улс төрийн сонирхол давамгайлсан өөрчлөлт болсон байна шүү. Өнөөдөр шүүх эрх мэдлийг МАХН эсвэл АН-ын нөлөөнд байна уу гэсэн байдлаар өөрчлөлт хийж болохгүй. Хүмүүс ийм өөрчлөлийг хүсээгүй шүү.
Ер нь шүүхийг боловсон хүчний хувьд ч, зохион байгуулалтын хувьд ч, хуулийн хувьд ч өөрчлөх нь зөв. Жишээ нь мэргэжлийн удирдлага гэдэг юмыг болих хэрэгтэй. Дээд шатных нь шүүх доод шатны шүүгчиддээ мэргэжлийн удирдлагаар хангана гэж юу байсан юм бэ, хэрэв тухайн шүүгч мэргэжлийн удирдлага авч байгаа бол тухайн албан тушаалдаа тэнцэхгүй байна гэсэн үг. Тийм учраас нийслэлийн шүүхийнхэн зөвлөмж гаргадаг болж байна ш дээ. Та нар бидний удирдлагыг авахгүй байна , хэрэглэсэнгүй гээд загнаад, дарамтлаад байдаг. Энийг сайн бодож энэ хуулиа батлаач ээ.
2. Д.Цагаанбаатар
“Шүүхийн тухай” Монгол улсын хуульд нэмэлт,
өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийн
нээлттэй хэлэлцүүлэгт доорх саналыг
хүргүүлж байна.
“Шүүхийн тухай” Монгол улсын хуулийн дор дурдсан зүйл, хэсгийг дараах байдлаар өөрчлөн найруулсугай.
32 дугаар зүйлийн 32.4 “зургаан” гэснийг “дөрвөн” гэж.
42 дугаар зүйлийн 42.3 “Ерөнхийлөгч” гэснийг “Ерөнхий зөвлөл” гэж
81 дүгээр зүйлийн 81.2 “гурав” гэснийг “дөрөв” гэж
83 дугаар зүйлийн 83.4 ”гурав” гэснийг “тав” гэж
84 дүгээр зүйлийн 84.3 “24” гэснийг “42” гэж
61 дүгээр зүйлийн 61.2 дахь хэсэг: … Нийслэлийн шүүхийн Ерөнхий шүүгч гэсний дараа “Хууль зүйн үндэсний хүрээлэнгийн Захирал” гэж
1 дүгээр зүйл. “Шүүхийн тухай” Монгол Улсын хуульд дор дурдсан агуулгатай зүйл хэсгийг нэмсүгэй.
19 дүгээр зүйлийн 19.2
19.2. Шүүхийн төсөв нь Улсын төсвийн жилийн орлогын 2.0 хувиас доошгүй байх, шүүгчийн хараат бус, шүүхийн бие даасан байдлыг хангах, шүүх эрх мэдлийг хэрэгжүүлэх шаардлагыг бүрэн хангасан байна.
86 дугаар зүйлийн 86.2
86.2. Шүүгчээр шинээр томилогдоод 1 жилээс доошгүй ажилласан шүүгчид шүүхийн төсвөөс хөрөнгийг гаргаж орон сууцаар хангана.
84 дүгээр зүйлийн 84.1
84.1. Шүүгчийн өндөр насны тэтгэврийг түүний сарын дундаж цалингийн 85 хувиар тогтооно.
иргэн Доржийн Цагаанбаатар
3. Б.Бэхбат
Шүүхийн тухай Монгол Улсын хуульд
нэмэлт өөрчлөлт оруулахаар санал болгох нь
Хуульд:
1. 9-р зүйлийн 9.3 дахь хэсэг:
“Хуульд өөрөөр заагаагүй бол” гэснийг хасах.
2. 11-р зүйл:
11.3 дахь хэсгийг хасах.
3. 12-р зүйлийн 12.2, 12.3 дахь хэсэг:
12.2 дахь хэсгийн “Шүүх Үндсэн хуульд нийцээгүй” гэсний дараа “хүний эрх, эрх чөлөөг зөрчсөн” гэж нэмж оруулах.
12.3 дахь хэсгийн “Үндсэн хуульд нийцээгүй” гэсний дараа “хүний эрх, эрх чөлөөг зөрчиж байна” гэж нэмж оруулах.
4. 44-р зүйл:
“44.1.9. шүүх эрх мэдлийг хэрэгжүүлэхдээ хуулиар зөвшөөрөгдөөгүй эрх мэдлийг хэрэгжүүлэхийг хориглоно”,
44.1.10. шүүх эрх мэдлийг хэрэгжүүлэхдээ төрийн байгууллага, албан тушаалтан, улс төрчдийн нөлөө, олон нийтийн хандлага, цаг үеийн байдал, өөрийн үзэл бодолд автах. гэсэн заалтыг тус тус нэмж оруулах.
Нэмэлт өөрчлөлт оруулах төсөлд:
1. 46-р зүйлийн 46.3 дахь хэсэг:
“Монголын Өмгөөлөгчдийн холбооны удирдах зөвлөлөөс гурав” гэснийг “хоёр” гэж өөрчлөн, “Иргэний нийгмийн төлөөллөөс нэг” гэж нэмж оруулах.
4. Г.Уранцоож
2010 оны 2 сарын 17-ны өдөр
Шүүхийн тухай Монгол улсын хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах
тухай хуулийн төслийн нээлттэй хэлэлцүүлэгт:
Шударга ёс, хүний эрхийн баталгаа болсон шүүх байгууллагын үйл ажиллагааны эрх зүйн үндсийг тогтоосон Шүүхийн тухай хуульд нэмэлт өөрчлөлтийн төсөлд санал хүсэлтээ илэрхийлэх бололцоо олгож байгаад талархал илэрхийлье.
Намайг Г.Уранцоож гэдэг. Хүний эрх хөгжил төвийн тэргүүнээр ажилладаг. Хүний эрх хөгжил төв нь 2004 оноос нийтийн эрх ашгийг нэхэмжлэн хамгаалах чиглэлээр стратегийн өмгөөллийн үйл ажиллагаа явуулж, байгаль орчин, нийтийн эрх ашгийн зөрчидтэй 10 гаруй хэрэг дээр ажилласан. Туршлагаас харахад нэг хэргийг шүүхээр шийдвэрлүүлэхэд дунджаар 2 жил гаруй хугацаа зарцуулж байсан ба ийм урт хугацааны дараа шүүхээс гарсан шийдвэр нь иргэдийн зөрчигдсөн эрхийг сэргээх, байгаль орчныг хамгаалахад ямар ч ач холбогдолгүй байх тохиолдол ч байсан. Мэдээж үүнд процессын алдаа, хууль эрх зүйн орчин хангалтгүй, мэргэшсэн шинжээч байхгүй зэрэг олон хүчин зүйл нөлөөлсөн бөгөөд тэр бүрийг энд дурдсангүй. Харин шүүгч, шүүхийн үйл ажиллагааны дутагдал, мэргэшил, ёс зүйн алдаатай холбоотой 2 тохиолдлыг жишээ татан Та бүхний сонорт хүргэхийн хамт өнөөдрийн хэлэлцэж буй хуулийн энэ төсөл нь бидэнд тулгарсан шиг асуудлыг дахин гаргуулахгүй байх, гарсан тохиолдолд засаж залруулах эрх зүйн үндсийг баталгаатай бий болгож чадах уу үгүй гэдэгт хариулт авахыг хүсэж байна.
Жишээ 1: Мэргэшлийн алдаа гаргасан шүүгчид хариуцлага тооцож чадаагүй тухай:
2005 онд Архангай аймгийн Захиргааны хэргийн шүүхийн нэгэн шүүгч мэргэжлийн ноцтой алдаа гаргаж, захиргааны шүүхийн харьяаллын бус хүсэлтийг хүлээн авч захирамж гаргасан юм. Энэхүү захирамжийн үндсэн дээр шүүхийн шийдвэр биелүүлэх байгууллага, цагдаагийн байгууллага хамтран нутаг усаа хамгаалан тэмцэж байсан иргэдийг хүч хэрэглэн тараасан юм. Шүүгчийн уг захирамжийг харвал шүүгч байтугай хуулийн сургуулийн оюутан ч захиргааны шүүхийн харьяаллын бус асуудал гэдэг нь тодорхой байхад хүсэлтийг хүлээн авч шийдсэн байсан. Нөгөө талаар хүсэлтийг хүлээн аваад Захиргааны хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуульд заасан ямар ч процессын ажиллагаа хийгээгүй, хэргийг шүүгчдийн зөвлөлгөөнөөр хуваарилаагүй шууд өөрөө хүлээн авсан бөгөөд ажлын 8 цагийн дотор шийдвэрлэсэн байлаа. Үүний цаана ёс зүйн ноцтой зөрчил байгаа гэдэг нь тодорхой байсан боловч авилгын хэргийг нотлоход ямагт хүндрэлтэй байдаг жишгээр бидэнд нотлох баримт байгаагүй тул Сахилгын хороонд гомдол гаргаж чадаагүй юм. Мэргэшлийн хороонд гомдол гаргахын тулд уг шийдвэр хууль бус эсэхийг заавал дээд шатны шүүхээр тогтоолгох шаардлагатай болсон. Улсын дээд шүүхийн захиргааны хэргийн давж заалдах шатны шүүхэд гомдол гаргасан ч бараг 2 сарын дараа шийдвэрлэсэн. Харин энэ хооронд уг шүүгч ажлаа өөрчлөн шүүгч байхаа больж, нотариатч болж амжсан ба уул уурхайн компани ч зорилгодоо хүрч, газар нутгийг сүйтгэж амжсан юм. Давж заалдах шатны шүүхийн магадлал гарсны дараа тухайн шүүгчийн мэргэшлийн ур чадварын талаар дүгнэлт гаргуулахаар Шүүхийн мэргэшлийн хороонд гомдол гаргасан ч одоо шүүгч бус болсон тул хариуцлага тооцож чадахгүй гэсэн хариу авсан.
Үүний үр дүнд нэгэн ёс зүйгүй шүүгч хариуцлага хүлээлгүй хуулийн өөр нэгэн салбарт ажиллах болж, түүний буруу шийдвэрийн улмаас алтны компани байгаль орчныг сүйтгэж амжсан.
Жишээ 2:
2007 онд Нийслэлийн захиргааны хэргийн нэгэн шүүгч хууль бусаар олгогдсон ашигт малтмалын тусгай зөвшөөрлийг цуцлуулахаар нэхэмжлэл гаргасан иргэнийг айлгаж, ятгаж нэхэмжлэлээсээ татгалзахад хүргэсэн. Бид үүнийг яагаад ёс зүйн зөрчил гэж үзэв гэвэл шүүгч хүнд өвчтэй эмнэлэгт хэвтэж байсан нэхэмжлэгчтэй тайлбар авах нэрээр ажлын цаг дууссаны дараа уулзахдаа хатуу ширүүн үгээр загнаж, хэвтрийн хүнийг хүйтэн өрөөнд удаан хугацаагаар суулган та энэ хэрэгт холбогдолгүй, таны өмгөөлөгч өөр компанийн төлөө ажиллаж байгаа юм биш үү гэх мэтээр буруу ойлголт төрүүлж, загнаж, ятгахын хооронд байцааснаас нэхэмжлэгч айж нэхэмжлэлээ татаж авахад хүргэсэн нь Шүүгчийн ёс зүйн дүрэмд тухайлан заасан зөрчлүүд мөн байлаа.
Энэ хэргийн талаар Шүүхийн сахилгын хороонд гомдол гаргасан боловч гомдлыг хянан шийдвэрлэхдээ зөвхөн нэг талаас буюу шүүгчээс тайлбар авах төдийгөөр шийдвэрлэж, сахилгын хэрэг үүсгэх үндэслэлгүй гэсэн хариуг Сахилгын хорооны ажлын алба өгсөн. Энэ нь Шүүхийн тухай хуулийн 50 дугаар зүйл буюу сахилгын хэрэг үүсгэх эсэх талаар сахилгын хорооны гишүүн захирамж гаргана гэсэн заалтыг зөрчсөн хэрэг байлаа. Ингээд ажлын албаны өгсөн мэдэгдэлд давж заалдах гомдол гаргаж ч болохгүй, гаргахгүй байж ч болохгүй нөхцөл байдалд биднийг хүргэсэн. Иймд Сахилгын хорооны даргад гомдол гаргасан боловч асуудлыг дахин хянан шалгах нь бүү хэл ажлын алба гомдолд хариу өгөх эрхтэй гэсэн хариултыг өгсөн. 3 удаа гомдол гаргаж, 3 удаа ийм хариу авснаар шүүгчид хариуцлага тооцуулж чадаагүй өнгөрсөн.
Дүгнэлт:
Шүүхийг хараат бус, шударга байдлыг хангахын тулд шүүгчийг сонгон шалгаруулж буй тогтолцоо, сахилгын хорооны үйл ажиллагааны журмыг бүхэлд нь сайжруулахаас гадна Сахилгын хорооны дүрэм, хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны тухай хуулиуд, шүүгчийн ёс зүйн дүрэм зэргийг цогцоор нь авч үзэх шаардлагатай. Тухайлбал. Үндсэн хуулийн 51 дүгээр зүйлийн 51,3-т заасан шүүгчид нэр дэвшигчид тавих шаардлага ч манай нөхцөлд огт таарахгүй бөгөөд 25 настайг мэргэжлээрээ 3 жил ажиллаж байгаа хүнийг шүүгчээр томилох нь хангалтгүй. Учир нь шийдвэр гаргах түвшний буюу ёс зүйн үнэлэмж шаардсан ажил мэргэжил хийж байгаагүй хүнийг хэрхэн ямар шалгуураар ёс зүйг нь үнэлэн, хараат бус ажиллаж чадна хэмээн үзэж шүүгчээр томилох нь эргэлзээтэй билээ.
Иймд мэргэшлийн алдаа, ёс зүйн зөрчил гаргасан шүүгч бүрийн асуудлыг шударгаар шалгаж, иргэдийн зөрчигдсөн эрхийг сэргээн эдлүүлэх баталгааг хангахад зөвхөн Шүүхийн мэргэшлийн хороо, Сахилгын хорооны бүтэц бүрэлдэхүүнийг өөрчлөх нь хангалтгүй учраас дээрх хуулиудыг цогцоор авч үзэж, өөрчлөх саналыг дэвшүүлж байна.
Санал хүргүүлсэн: Хүний эрх хөгжил төвийн тэргүүн Г.Уранцоож
5. Ц. Рашзэвэг
Ерөнхийлөгчийн дэргэдэх Иргэний танхим
2010.02.18 Нээлттэй сонсголд хэлэх үг
Энэхүү сонсголыг даргалагч болон ажлын хэсгийн эрхэм гишүүдийн өглөөний /өдрийн/ амгаланг айлтгая.
Хуулийн шинэ төслийн талаар санал гаргах боломж олгосонд талархаж буйгаа уламжилъя. Миний нэрийг Цэрэндоржийн Рашзэвэг гэдэг. Би хуулийн байгууллагад 40 гаруй жил ажиллаж 36 жилд нь Аймгийн шүүхийн орлогч дарга, шүүхийн дарга, Ерөнхий шүүгчээр ажилласан бөгөөд одоо өмгөөлөгчөөр ажиллаж байна. "Шүүхийн тухай Монгол улсын хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах тухай хууль"-ийн болон "Захиргааны хэргийн давж заалдах шатны шүүх байгуулах тухай хуулийн төслүүдийг үндсэнд нь дэмжиж байна.
Миний бие олон жил орон нутгийн эрх мэдлийн байгууллагад удирдах болон шүүн таслах ажил эрхэлж ирсний хувьд дор дурьдсан саналыг оруулж байна. Үүнд:
НЭГ: Шүүхийн тухай Монгол улсын хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах тухай хууль"-ийн төслийн талаар:
1.Шүүхийн Ерөнхий Зөвлөлөөс эхэлж яримаар байна. Шүүхийн ерөнхий зөвлөлийг бие даалгах нь зүйтэй гэж үзэж байна.
Шүүхийн Ерөнхий зөвлөлийн даргыг орон тооны байлгахаар төсөлд оруулсныг дэмжиж байна. Ерөнхий зөвлөлийн гишүүдийн бүрэлдэхүүнийг албан тушаалаар ангилж заах нь зүйтэй боловч зайлшгүй байх албан тушаалтныг дагнан дарга сайд байхаар заасныг буруу гэж үзэж байна. Ерөнхий зөвлөлийн дарга, Шүүхийн Ерөнхий зөвлөлийн гүйцэтгэх нарийн бичгийн дарга, Дээд шүүхийн ерөнхий шүүгч, Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн хууль зүйн бодлогын зөвлөх нар зайлшгүй байх шаардлагатай гэж үзэж байна.
Харин төсөлд заасан албан тушаалтнуудаас Улсын Ерөнхий прокурор, Монголын Өмгөөлөгчдийн холбооны Ерөнхийлөгч, Нийслэлийн шүүхийн ерөнхий шүүгч нарыг хасаж тэдгээрийн оронд тэтгэвэрт гарсан ахмад шүүгч, Шинжлэх ухааны академийн гишүүн хуульч эрдэмтдээс төлөөлөл оролцуулах нь чухал байна.
Мөн аймаг, нийслэлийн шүүхийн Ерөнхий шүүгчид нь адил эрх хэмжээтэй байхад Нийслэлийн шүүхийн Ерөнхий шүүгчийг албан тушаалаар онцолж нэр зааж оруулах нь зохимжгүй байна.
Прокурор, өмгөөлөгч нар нь аливаа шүүн таслах ажиллагаанд хоёр тал болж мэтгэлцдэг шүүх хуралдааны оролцогч талуудын төлөөлөл болдог учраас шүүгчидтэй холбогдсон асуудлаар санал дүгнэлт гаргах нь зохимжгүй юм.
Харин бусад байгууллагуудын төлөөллийг заавал дарга тэргүүн нар биш тэдгээр байгууллагуудын дотроос нэр дэвшигдэн шалгарсан албан тушаалтныг Ерөнхий зөвлөлийн бүрэлдэхүүнд оруулах нь зөв гэж үзэж байна.
2. Шүүхийн Мэргэшлийн хорооны ажлын албыг орон тооны болгох нь зүйтэй бөгөөд Мэргэшлийн болон Сахилгын хорооны даргыг шүүгч бус бүрэлдэхүүнээс сонгохоор төсөлд оруулж байгаа нь зөв боловч Мэргэшлийн болон сахилгын хорооны дарга нарыг сонгохдоо мэргэжлийн дадлага туршлагаас гадна туйлын ноён нуруу хүнлэг чанартай хүнийг сонгохоор хуульчлах нь чухал байна. Хэрэв ноён нуруу хүнлэг чанар муутай амьдралын дадлага туршлагагүй хүн сонгогдвол шүүгчдийг үл ялих зүйлээр өөтүүлж хохироодог практик урьдын адил давтагдахыг үгүйсгэх аргагүй.
-30.7.3 т заасан Давж заалдах болон хяналтын шатны шүүхийн шүүх бүрэлдэхүүн, Ерөнхий шүүгчийн хүсэлт, тухайн шүүхийн шүүгчдийн зөвлөгөөний шийдвэрээр шүүгчийн ажил хэргийн чадвар, мэргэшлийн түвшингийн талаар дүгнэлт гаргах гэсэн заалтыг бүхэлд нь хасах саналтай байна. Учир нь шүүгч нар дадлага туршлага дутмаг буюу үнэхээр мэдлэг мэргэшил дутагдсанаас шүүн таслах ажиллагаанд алдаа гаргах тохиолдол байдаг тул түүнийг нарийн тунгааж үзэлгүйгээр хувийн таарамжгүй харьцаа үзэл бодлоосоо болж нарийвчлан хянаж нухацтай дүгнэлт хийлгүйгээр тийнхүү дүгнэлт гаргуулахаар Мэргэшлийн хороонд шилжүүлдэг практик байдаг тул энэ зүйлийг хасах санал гаргаж байна.
3.46.3 т оруулж байгаа өөрчлөлтийн талаар дор дурьдсан саналтай байна. Үүнд:
Прокурор өмгөөллийн төлөөллийг зайлшгүй хасах шаардлагатай гэж үзэж байна. Учир нь миний дээр дурьдсанаар аливаа шүүх хуралдаанд 2 тал болж ордог учраас тэд шүүгч, Шүүгч нарын талаар таагүй ойлголттой байдаг тохиолдол цөөнгүй бий. Хэргийг нь буцаасан шүүгч өмгөөллийг нь хүлээж аваагүй шүүгч нарт тэд сэтгэл дундуур байдаг тул ямар нэг асуудлаар сахилгын хороонд шилжин ирсэн шүүгчийг тааламжгүй хүлээж авах нь тодорхой билээ. Иймд сахилгын хороонд туйлын дадлага туршлагатай өндөр нэр хүндтэй ахмад шүүгчдээс мөн хуульч эрдэмтэн нараас болон үндсэн хуулийн цэц.Ерөнхийлөгчийн тамгын албанаас тус бүр нэг хүнийг оролцуулах нь зохимжтой гэж үзэж байна.
ХОЁР: "Захиргааны хэргийн давж заалдах шатны шүүх байгуулах тухай хуулийн төслийн талаар:
Захиргааны хэргийн давж заалдах шатны шүүх байгуулах саналыг бүрэн дэмжиж байна. Одоогийн практикт захиргааны хэргийн бие даасан давж заалдах шатны шүүх байхгүйгээс захиргааны дээд шүүхийн шүүгчид ээлжлэн гүйцэтгэж байгаа нь зохимжгүй билээ.Иймд бие даасан шүүх байгуулах нь чухал гэж үзэж байна. Өөрийн байр сууриа шууд илэрхийлэх боломж гаргасанд дахин талархлаа илэрхийлье. Хэрэв энэ асуудлаар нэмэлт мэдээлэл, туслалцаа шаардлагатай бол эргэлзэж тээнэгэлзэлгүй надтай холбоо бариарай.
Хүндэтгэсэн:
Монгол улсын гавьяат хуульч, өмгөөлөгч /Ц.Рашзэвэг/
6. Д. Бадамцэцэг
1. Шүүхийн тухай хуулийн 61,4-д Шүүхийн Ерөнхий Зөвлөлийн даргаар хууль зүйн дээд боловсролтой мэргэжлээрээ доошгүй жил ажилласан, ял шийтгүүлж байгаагүй Монгол улсын иргэнийг Монгол улсын Ерөнхийлөгч 6 жилийн хугацаатайгаар томилно гэжээ.
Сонгууль болоход ялсан нам засгийн эрх барьдаг. Ийм тохиолдолд 6 жил байлгах уу? Иймд 4 жил зохимжтой байх.
2. Шүүгчдийн ёс зүйн харилцааг сайжруулах.
3. Мэргэжлийн удирдлагын тогтолцоог хуульдаж оруулах. Шүүгчдийг чадваржуулах.
4. Иргэний шүүгчдийг бэлтгэх. / Ихэвчлэн эмэгтэй хүмүүс байдаг тул гэр бүлийн асуудлын үед ихэвчлэн эхэд нь хүүхдийг нь үлдээж өрх толгойлсон эмэгтэйчүүдийг олшруулах хандлага ихэссэн/.
5. Гэр бүлийн шүүхтэй болох. /хүүхэд, эмэгтэйчүүд, гэр бүлийн өмчийн маргаан , гэр бүлийн хүчирхийлэл зэрэг асуудлыг зохицуулах/.
6. Хүний эрхийн талаарх ойлголт, мэдлэг, мэдээллийг шүүгчдэд ойлгуулах, сургах, дадлагажуулах .
7. Ц.Цогт
Иргэний танхимаар хэлэлцүүлэх хуулийн төсөлд өгөх санал
Огноо: 2010 оны 2 дугаар сарын 18 –ны өдөр
Хуулийн төсөл: Захиргааны хэргийн давж заалдах шатны шүүх байгуулах тухай, Шүүхийн тухай хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах тухай
Санал гаргагч иргэн: Ц.Цогт, (АЮ75061719) УБ хот, БГД, 5-р хороонд оршин суух, Хэлэлцүүлэгт оролцохоор Иргэний танхимд бүртгүүлсэн огноо, цаг 2010.02.11 –ны 17.48, бүртгэлийн дугаар 36.
Санал(товчлол):
1. Захиргааны хэргийн давж заалдах шатны шүүх байгуулах тухай хуулийн тухайд:
a. Нэн шаардлагатай хууль. Учир нь 2002 оны Захиргааны хэргийн шүүх байгуулах тухай хууль, Захиргааны хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулиар захиргааны хэргийн дагнасан шүүхийг байгуулахдаа (тухайн үеийн нийгэм, улс төр, эдийн засгийн байдлаас шалтгаалан) Монгол Улсын шүүхийн үндсэн тогтолцооноос өөрөөр буюу давж заалдах шатны тусдаа шүүхгүйгээр (давж заалдах шатаар хэлэлцэж шийдвэрлэх эрхийг Улсын Дээд шүүхийн захиргааны хэргийн шүүхэд олгох замаар) байгуулсан юм.
Шүүх байгуулагдсанаас хойшхи 6 орчим жилийн туршлагаас дүгнэвэл, энэ байдал нь захиргааны хэргээр дагнаж, мэргэшсэн шүүхээр хэрэг маргаанаа шийдвэрлүүлэх иргэний эрхийг хязгаарлах үндэслэл болж байна. Учир нь УДШ –ын захиргааны хэргийн танхим 6 шүүгчийн бүрэлдэхүүнтэй бөгөөд тодорхой нэг хэргийг давж заалдах журмаар 3 шүүгчийн бүрэлдэхүүнтэй хянан шийдвэрлээд, харин хяналтын журмаар (5 шүүгчийн бүрэлдэхүүн шаардлагатай) хэлэлцэхэд тус танхимын буюу захиргааны хэргээр дагнаж, мэргэшсэн шүүгч хүрэлцдэггүй тул бусад танхимаас 1-3 хүртэлх шүүгчийг томилж оролцуулдаг.
Дээрх байдлаар эрүү, иргэний хэргийн танхимаас тухайн захиргааны хэргийг хяналтын журмаар хэлэлцэхэд томилогдсон шүүгчдийн хувьд дагнаж мэргэшсэн эрх зүйн чиглэл өөр байхаас гадна хэргийн оролцогч, өмгөөлөгч, төлөөлөгч нарын зүгээс, бүр түүнчлэн анхан шатны захиргааны хэргийн шүүхийн шүүгчдийн зүгээс тэдний захиргааны хэргийг шүүн таслах мэргэшлийн төвшин, туршлага, чадамжид итгэл үнэмшил муутай байх байдал бий болдог нь нууц зүйл биш. Энэ байдал нь өөрөө үндэслэлтэй, үндэслэлгүй хардлага бий болгож, шүүхийн шийдвэрт итгэх итгэлийг бууруулдаг.
- Түүнчлэн захиргааны хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд шүүхийн практик, жишиг тогтох нөхцөлийг бүрдүүлснээр шүүн таслах ажиллагааны чанар дээшлэхэд нөлөөлөх боломжтой юм. Учир нь хувь шүүгч бүр тодорхой төрлийн хэрэг маргааны шийдвэрлэхэд эрх зүйн хувьд өөрийн гэсэн тогтсон үзэл, чиглэлтэй (judicial philosophy) байдаг. УДШ –ын захиргааны хэргийн танхимын шүүгчид нэг ижил шатны шүүхийн шүүгчид атлаа, нэг бол давж заалдах шатны шүүхийн шүүгчийн (анхан шатны шүүхийн шийдвэрийг хянах хяналтын хүрээ, зарчим нь Хяналтын журмаар хэлэлцэхээс өөр) үүрэг гүйцэтгээд, нөгөө болохоор хяналтын шатны шүүхийн шүүгчийн үүрэг гүйцэтгэж бусдынхаа шийдвэрийг хянаж өөрчлөх, хүчингүй болгох зэргээр зөрчилтэй байдал үүсгэдэг. Энэ нь тодорхой төрлийн хэрэг маргаан, нөхцөл байдалд хяналтын шатны шүүхийн шийдвэрээр тогтсон ойлголт бий болгож, шүүхийн практик тогтооход сөргөөр нөлөөлдөг.
- Товчоор дүгнэвэл, тухайн эрх зүйн чиглэлээр мэргэшээгүй шүүгчээр уг асуудлыг шийдвэрлүүлж байгаа нь мэдлэг мэргэшлийн хувьд бусдаас “хараат” байхыг хүлээн зөвшөөрч байгаа хэрэг бөгөөд нэгэнт мэргэшээгүй тул анхан шатны шүүхийн алдааг залруулах дээд шатны шүүхийн үндсэн чиг үүргийг хэрэгжүүлэх боломжгүй болж байна. Үүнийг засахын тулд захиргааны хэргийн давж заалдах шатны шүүхийн байгуулж, иргэдийн дагнасан шүүхээр хэргээ шийдвэрлүүлэх эрхийг хангах нь ач холбогдол ихтэй гэж үзэж байна.
2. Шүүхийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн тухайд:
Шүүх нь Монгол Улс дахь хүний эрхийн (бүрэн дүүрэн) баталгаа болохын тулд юуны түрүүнд шүүгчид нь өөрсдөө хараат бусаар ажиллах “баталгаа” –гаар хангагдсан байх хэрэгтэй байна. Үүний тулд энэ удаагийн Шүүхийн тухай хуульд оруулах нэмэлт, өөрчлөлт онцгой чухал бөгөөд үүнд цаашид их цаг хугацаа алдмааргүй байна.
a. Хуулийн 46 дугаар зүйлийн 46.3 дахь хэсэгт оруулах өөрчлөлтийн хувьд: “Улсын Ерөнхий прокуророос хоёр, Монголын Өмгөөлөгчдийн холбооны удирдах зөвлөлөөс гурав, Нийслэлийн иргэдийн төлөөлөгчдийн Хурлын Тэргүүлэгчдийн Хуралдаанаас хоёр,” гэсэн хэсгийг хасаж, өөрчлөх шаардлагатай. Учир нь эдгээрээс томилогдсон этгээд нь хэргийн оролцогчийн өмгөөлөгч, төлөөлөгч эсхүл сонирхол бүхий этгээд (НИТХ –ын тэргүүлэгчдээс томилсон төлөөллийн жишээ) байдаг.
Үүний оронд шууд хэргийн оролцогч биш, мэргэжлийн ТББ, хүний эрхийн чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг Иргэний нийгмийн байгууллагын төлөөллийг оруулах эсхүл Хууль зүйн сургуулиудаас төлөөлөл оруулах. Энэ нь арай илүү “unbiased” хөндлөнгийн төлөөллийг бүрдүүлнэ.
b. Хуулийн 35 дугаар зүйлийн 35.1.6 дахь заалт, 37 дугаар зүйлийн 37.1.7, 371 дүгээр зүйлийн 371.1.7 заалтуудыг хүчингүй болсонд тооцох, 49 дүгээр зүйлийн 49.1 дэх хэсгийн “бүх шатны шүүхийн Ерөнхий шүүгч хүсэлт” гэснийг хасах гэсэн хэсгүүд нь нэн тэргүүнд шаардлагатай маш чухал өөрчлөлт юм. Учир нь Шүүгчийн хараат бус байдлыг хангах томоохон хөшүүрэг болох бөгөөд Ерөнхий шүүгч нь тухайн шүүхийн шүүгчдийн дарга биш гэдгийг хуулийн хүрээнд баталгаажуулах ач холбогдолтой.
c. Хуулийн 61 дүгээр зүйлийн 61.2 дахь хэсэгт оруулах өөрчлөлтийн хувьд: “Төрийн албаны Зөвлөлийн дарга” гэсэн хэсгийг хасаж, “Монголын Шүүгчдийн холбоо” ТББ –аас сонгогдсон 2 шүүгчийг нэмэх саналтай. Учир нь 1. Энэ нь хэргийн нэг оролцогч, 2. Энэ нь ШЕЗ –ийг дарга нарын цуглуулга болгож хувиргаад байна.
- “Нийслэлийн шүүхийн Ерөнхий шүүгч” гэсэн хэсгийг хасах, учир нь Ерөнхий шүүгчийн албан тушаал дээр ажиллаж буй хүнд “automatically” ШЕЗ –ын гишүүн болох эрх олгох нь эрх мэдлийн төвлөрөл бий болно.
d. Хуулийн 67 дугаар зүйлийн 67.1 дэх хэсэгт оруулах өөрчлөлтийн хувьд: “Улсын дээд шүүхийн шүүгчид, аймаг, нийслэл, дагнасан шүүхийн шүүгчдийн зөвлөлгөөнөөс сонгогдсон шүүгчдээс бүрдсэн Шүүгчдийн зөвлөл ажиллана” гэж өөрчлөн найруулсан нь маш чухал өөрчлөлт болно. Энэ нь “Ерөнхий шүүгчид → Шүүгчдийн Зөвлөл → Шүүхийн Ерөнхий Зөвлөл ” буцаад “Ерөнхий шүүгч → Шүүгчдийн зөвлөл → Шүүхийн ерөнхий зөвлөл” гэсэн хаалттай, явцуу сонирхлын бүлгээр “бүх томилгооны асуудлыг шийддэг”, жирийн шүүгчдийн эрх, саналыг хязгаарласан байдлыг халах хууль зүйн боломжийг бүрдүүлнэ.
8. Т. Уранцэцэг
Та бүхний энэ өдрийн амрыг эрье.
Шүүхийн тухай хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийн талаар нээлттэй хэлэлцүүлэг зохион байгуулж, шүүгчдэд санал бодлоо хэлэх боломж олгосонд талархаж байна.
Профессор Лүндэндорж хамгийн ядуу хуулийн сонгодог жишээ бол Шүүхийн тухай хууль гэж тодорхойлсон нь үнэхээр бодит үнэн.
Шүүхийн тухай хуулийг Үндсэн хуулийн үзэл баримтлалд нийцүүлэн шинэчлэх, Шүүхийн ерөнхий зөвлөл Үндсэн хуулиар шүүхийн бие даасан, шүүгчийн хараат бус байдлыг хангах чиг үүрэгтэй, орон тооны, бие даасан, Үндсэн хуулийн байгууллага болох талаар, ШЕЗ-ийн эрх зүйн байдлыг бие даасан хуулиар зохицуулах шаардлагатайг эрдэмтэд, судлаачид хэлсээр, ярьсаар, бичсээр ирсэн боловч харамсалтай нь УИХ, Засгийн газар ач холбогдол өгч анхаарал хандуулсангүй.
Шүүхийн удирдлага ч захиргааны удирдлагын эрх мэдлээ алдахгүй байх сонирхлын зөрчилд автан санаачилга гаргасангүй.
Ерөнхийлөгчийн зүгээс шүүхийн ерөнхий зөвлөл, шүүхийн хамтын удирдлагын байгууллагын бүтэц, бүрэлдэхүүнд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай чухал асуудлыг хөндөж, хуулийн төсөл боловсруулж, нээлттэй хэлэлцүүлж байгааг дэмжиж хуулийг шинэчлэх эхний алхам гэж ойлгоод төслийн хүрээнд саналаа танилцуулъя.
Өвчнийг буруу оношилбол ямар үр дагавартайг бид мэднэ.
ШЕЗ-ийн эрх зүйн байдлыг хэрхэн зөв оношилж тодорхойлохоос шүүх эрх мэдлийн хувь заяа тодорхойлогдоно.
Иймд шүүхийн ерөнхий зөвлөлийн эрх зүйн байдал, бүтэц, бүрэлдэхүүн, чиг үүргийг зөв тодорхойлж хуульчлах нь нэн чухал.
Миний хувьд ШЕЗ-ийг шүүхийн бие даасан, шүүгчийн хараат бус байдлыг хангах төрийн чиг үүргийг хэрэгжүүлж байгаа бие даасан төрийн байгууллага гэж үздэг.
ШЕЗ-ийн дарга Үндсэн хуулиар хүлээсэн чиг үүргээ хэрэгжүүлэхийн тулд эрх мэдэлтэй, хараат бус, хангамж, баталгаагаар хангагдах ёстой.
Ихэнх улсад шүүхийн захиргааны дээд байгууллагын дарга нь сайдын зиндаа, зэрэгтэй байдаг. БНСУ-д Шүүхийн захиргааны яамтай, дарга нь сайд, Оросын холбооны улсад Шүүхийн захиргааны тэргүүн нь Холбооны сайдын хангамжтай байх жишээтэй.
Шүүх эрх мэдлийн байгууллага болох ШЕЗ-ийн даргын албан тушаалын зэрэг зиндааг Нийслэлийн засаг дарга, ИХТ-ийн даргын албан тушаалын зэрэг зиндаанаас доогуур тогтоох нь учир дутагдалтай.
Төрийн эрх мэдэл хуваарилах зарчмын дагуу шүүх эрх мэдэл нь хууль тогтоох, гүйцэтгэх эрх мэдэлтэй адил тэнцүү, баталгаа, хангамжтай байх учиртай.
Иймд ШЕЗ-ийн даргын албан тушаалыг Монгол Улсын сайд ЗГХЭГ-ын даргын албан тушаалтай адилтган зэрэг зиндааг тогтоох нь зүйтэй гэж үзэж байна.
ШЕЗ-ийн бүрэлдэхүүнд албан тушаалаараа орж байгаа шүүх хуралдааны оролцогч талууд болох Прокурор, Өмгөөллийн төлөөлөл, Төрийн албаны зөвлөлийн дарга, Хүний эрхийн үндэсний комиссын дарга нарыг оруулах шаардлагагүй. Харин бүрэлдэхүүнд Үндсэн хуулийн цэцийн төлөөлөл, бүх шүүхийн шүүгчдийн төлөөллийг оруулах нь зүйтэй гэж үзэж байна.
Өнөөдөр Шүүхийн захиргааны удирдлагын бүрэлдэхүүн бүх шатны шүүхийн Ерөнхий шүүгч, танхимын тэргүүн шүүгчдээс бүрдэж жирийн шүүгч санал, бодлоо хэлэх боломжгүй болсон.
Тухайлбал ШЕЗ-ийн дарга нь ДШ-ийн Ерөнхий шүүгч. Бүрэлдэхүүнд ордог хяналтын шатны шүүгчийн төлөөлөл нь танхимын тэргүүн шүүгч, давж заалдах шатны шүүхийн төлөөлөл нь аймаг нийслэлийн Ерөнхий шүүгч, Захиргааны хэргийн шүүхийн төлөөлөл захиргааны хэргийн шүүхийн Ерөнхий шүүгч, анхан шатны шүүхийн 2 төлөөлөл сум, сум дундын, дүүргийн Ерөнхий шүүгч.
Бусад улс оронд шүүгчийн хараат бус байдлыг хангах, шүүгчийг удирдлагын нөлөөллөөс хамгаалах зорилгоор шүүхийн хамтын удирдлагын байгууллагын /Шүүхийн сахилгын хороо, шүүхийн мэргэшлийн хороо/ бүрэлдэхүүнд шүүхийн удирдлагаас оруулахгүй байх хуулийн зохицуулалт байдаг. Жишээ нь ОХУ-д Шүүхийн мэргэшлийн Хорооны бүрэлдэхүүнд шүүхийн дарга, орлогч нарыг сонгодоггүй. Харин манайд эсрэгээрээ.
Мэргэшлийн хорооны дарга нь ДШ-ийн танхимын тэргүүн шүүгч. Бүрэлдэхүүнд ордог аймаг, нийслэлийн шүүхийн 3 төлөөллийн 1 нь Нийслэлийн
шүүхийн танхимын тэргүүн шүүгч, 2 төлөөлөл нь аймгийн шүүхийн Ерөнхий шүүгч. Сахилгын хорооны дарга ДШ-ийн танхимын тэргүүн шүүгч байх жишээтэй.
Түүнчлэн шүүгчдийн зөвлөлийг хэн толгойлох тухай хуулиар зохицуулаагүй тул ДШ-ийн Ерөнхий шүүгч ШЕЗ-ийн дарга удирддаг. Бүрэлдэхүүнд зөвхөн ДШ-ийн шүүгчид, аймаг, нийслэлийн шүүхийн Ерөнхий шүүгчид багтдаг.
Шүүхийн ажлыг боловсронгуй болгох, шүүхийн шинэчлэл, өөрчлөлтийг гүнзгийрүүлэхэд жирийн шүүгчийн дуу хоолой, санал бодол тэр тусмаа шүүхийн хамгийн хүнд ачааг үүрдэг, шүүхийн зовлон бэрхшээлийг бие сэтгэлээрээ мэдэрч байдаг шүүгчдийн талаас илүү хувийн төлөөлөл болох анхан шатны 216 шүүгчдийн оролцоо нэн чухал.
Иймд шүүхийн захиргааны удирдлагын шийдвэр гаргах түвшинд жирийн шүүгчдийн оролцоог нэмэгдүүлэх, бүх шүүхийн шүүгчдийн төлөөллийг оролцуулах шаардлагатай.
Иймд Шүүхийн тухай хуулийн төслийг дор дурьдсан байдлаар өөрчлөн найруулах саналтай байна:
• ШЕЗ нь шүүх эрх мэдлийг хараат бусаар хэрэгжүүлэх нөхцөлийг хангах үүрэгтэй, бие даасан төрийн байгууллага мөн болохыг тодорхойлж хуульчлах;
• ШЕЗ-ийн даргын албан тушаалыг Монгол Улсын сайд, ЗГХЭГ-ын даргын албан тушаалтай адилтган ТӨIV-өөр зэрэг зиндааг тогтоох;
• ШЕЗ-ийг орлогч даргатай байхаар хуульчлах;
• ШЕЗ-ийн бүрэлдэхүүнээс албан тушаалаараа орж байгаа Ерөнхий прокурор, Өмгөөлөгчдийн холбооны ерөнхийлөгч, Төрийн албаны зөвлөлийн дарга, Хүний эрхийн комиссын дарга нарыг хасах;
• ШЕЗ-ийн бүрэлдэхүүнд Үндсэн хуулийн Цэцээс 1 төлөөллийг нэмж оруулах, ДШ-ээс 1, аймгийн шүүхээс 1, нийслэлийн шүүхээс 1, Захиргааны хэргийн шүүхээс 1, сум, сум дундын шүүхээс 1, дүүргийн шүүхээс 1 шүүгчийг тус тус оруулах;
• Дарга, бүрэлдэхүүн нь Ерөнхийлөгчөөр томилогддог шүүхийн сахилгын хороо гэсэн бие даасан байгууллага байх шаардлагагүй Сахилгын хороог мэргэшлийн хорооны бүтцэд хамааруулж, ёс зүйн комисс гэсэн дэд бүтэцтэй байхаар зохицуулах;
• Мэргэшлийн хороо гишүүд дотроосоо шалгалтын комисс, ёс зүйн комиссыг бүрдүүлж эдгээр комиссын гаргасан шийдвэрийг мэргэшлийн хороо хянадаг тогтолцоог бий болгох;
• Мэргэшлийн хорооны бүрэлдэхүүнд: Ерөнхийлөгчийн тамгын газраас 1, Хууль зүйн үндэсний хүрээлэнгээс 1, Нийслэлийн иргэдийн хурлын тэргүүлэгчдээс 5, Ахмад шүүгчдээс 3, ДШ-ээс 2, аймгийн шүүхээс 2, нийслэлийн шүүхээс 2, Захиргааны хэргийн шүүхээс 2, сум, сум дундын шүүхээс 1, дүүргийн шүүхээс 1 шүүгчийг тус тус оруулах;
• Шүүгчдийн зөвлөл нь хамтын удирдлагын байгууллага болохыг хуульчлах;
• Шүүгчдийн зөвлөл дарга, орлогч даргатай байх;
• Дарга, орлогч даргыг гишүүд дотроосоо нууц санал хураалтаар сонгох;
• Шүүгчдийн зөвлөлийн бүрэлдэхүүнд: ДШ-ээс 2, Нийслэлийн шүүхээс 1, аймгийн шүүх бүрээс 1, сум, сум дундын шүүх бүрээс 1, захиргааны хэргийн шүүхээс 1, дүүргийн шүүх бүрээс 1 шүүгчийг тус тус оруулах.
Т. Уранцэцэг Шүүгч
9. Л. Баасанжав
За би шүүхийн хуулийн талаар саналаа хэлье ээ. Шүүхийн мэргэжлийн шүүгчийн талаар хэдэн талаас нь хэдэн цөөхөн шүүгч нарыг цөөлөх тиймэрхүү л юм яваад байна л даа. Тэгэхээр мэргэшлийн хороо, мэргэжлийн хороо 2 өөр ойлголт юм. Мэргэжлийн хороо биш энэ чинь мэргэжлийн хороо. Мэргэшлийн хороо байгаа учраас энд нэг тийм албан тушаалын хэлбэрээр л зохион байгуулалт хийх гээд байна л даа. Тийм биш л дээ энийг чинь олон түмний дунд шалгаруулалт явуулаад хуулиа мэддэг хэн нь үзэл баримтлалаа тийм олон нийтийг оруулж ирэх тийм мэргэжлийн хороо байх хэрэгтэй. Мэргэжлийн биш шүү дээ мэргэжлийн хүн. Одоо энэ зохион бүтээгч Түмэн Өлзий гээд л байж л байна энэ хүн чинь мэргэшсэн л хүн ш дээ түүнээс хаанаас ч мэргэжил аваагүй мэргэшил гэдэг чинь аль хэзээний хэдэн зууны тэртээгээс хүнд өвлөгдөн ирсэн мэргэшил , мэргэжил гэх юм бол одоо дипломоор багшийн заасан юмыг авдаг асуудал тэгэхээр мэргэжил, мэргэшил 2-оо ялгамаар байх юм. Мэргэшлийн талаар нь улсын дээд шүүхэд тайлбар өгөөч гэсэн чинь одоо өөрөө энийгээ ойлгохгүй юм байна шүү дээ. Өөрөө уншихгүй, өөрөө ойлгохгүй, юм уншихгүй, тэгээд тэрүүнд орох дуртай улс гэж жигтэйхэн . тэгээд олон нийтийг хохироогоод, тэгээд энэ Ганзоригийн саяын танилцуулгыг түрүүн ч уншсан ерөөсөө л гадна талаас нь нэг тоог нь цөөлөх , энд бүтцийг нь өөрчлөх ёстой шүү дээ дараагийн нэг асуудал бол яаж байна гэхээр сая зарим нэг улсууд ярьж л байна. Захирах захирагдах ёс энэ чинь үндсэн хуульд заасан асуудал байгаа ш дээ. Одоо энийг байхгүй болгох нь л дээ мэргэжлийн удирдлагыг байхгүй болгох нь л дээ. Түрүүчийн улсуудын ярьж байгаа яриа бол. Энэ мэргэжлийн удирдлагаар байх л ёстой эд шүү дээ. Одоо яаж байна өнөөдөр ерөөсөө эзэн байхгүй. Ийм л болсон шүү дээ мэргэжлийн удирдлага нь байхгүй ёс зүй Ёс зүйн журам байхгүй захирах захирагдах ёс байхгүй болгосон. Тэгээд одоо түрүүнд нь улсууд ярьж байсан хичнээн газруудаар яваад мэдэх хүн байхгүй. Үгүй энд чинь ганц албан тушаалтныг ерөнхий зөвлөл дээр хариуцлага тооцоод тэрүүн дээр олон нийтийн хичнээн санал хүсэлт, гомдол гарч байна тэрний дагуу тэр хүнтэй хариуцлага тооцох ёстой ш дээ. Одоо яаж байна гэхээр дандаа хувийн сонирхол нь тийм сонирхлын зөрчилтэй хүмүүс шүүгчдээр өөрсдөө ингэж төсөл боловсрууллуулаад төсөл хийж байгаа юм чинь тийм л гарч ирнэ шүү дээ. Өөрснөө дундуур нь ,,, одоо яаж байна гэхээр шүүгчид их хараат байдаг гэнэ энд чинь хараат байхгүй. Эд нар өөрсдөө хараат буй болгож байгаа ш дээ. Тэгээд одоо сүүлд нь нэг л тогтолцоо яриад байх юм. Энэ чинь нийгэмд хүн л хүнийг хүн хийнэ шүү дээ. Хүн л энийг чинь удирдана шүү дээ. Тэгээд л цалинг нь нэмэх ээ гэгээн минь шүүгчид туйлын хэцүү байна, хараат бус байна. Хамгийн хараат бус байгаа улсууд чинь эд нар, хамгийн дур зоргоороо аашилж байгаа улсууд чинь эд нар байхгүй юу. Тэгээд дандаа буруу тийш нь явуулна. Өнөөдөр орон нутгийн засаг захиргаа ч гэсэн ялгаагүй шүүх байгууллага ч. Эцэст иргэд бид нар асуулт тавиад ирэхлээр хамгийн сүүлд нь шүүх рүү ханд гэнэ. Шүүх дээр нь яваад очихлоор шүүх нь ийм. Ийм гачин янзын хууль хийчихсэн тэгээд улс орон хохироод байна. Энүүнтэй тооцох юм байхгүй. Энэ аргуудыг нь өөрчлөх хэрэгтэй энэ чинь одоо хүний эрхийн хорооноос хүн байна уу тэр хүний эрхийн хорооныхон хууль зүй мэддэг юм уу. Энэ иргэдийн төлөөлөл дээр 5 хүн байх байсан чинь 3 болгосон тэр хүмүүс юм мэддэг юм уу. Энэ хуулиа мэдэхгүй улс баахан хууль хийнэ. Нөгөө хуулиуд нь хоорондоо зөрчилтэй. Уншаад мэдэхгүй. Бид чинь одоо энэ чинь жолооч болоход 45 хоногийн дамжаанд суудаг биз дээ тэгж байж жолооч болдог биз дээ. Энэ чинь чухал хүний хувь заяаг шийдэх юман дээр орж ирж байгаа энэ нөхөр хүн хууль эрх эрхийн талаар адаглаад энэ хуулийн зөвлөлд ороход энэ хуулийг уншсан хүн өөрийнхөө юугаар шалгаруулаад орж ирэх ёстой ш дээ. Тэгээд одоо нэг өнгө заслын юмаар хэний хэлдгээр өргөн хэлэлцүүлэг хийхгүй бол одоо тэгээд л нэг хачин юм болж хувирна. Энэ дээр өөдтэйхэн шиг юм хийж олон төсөл уралдуулах хэрэгтэй. Японд чинь маш олон төсөл уралдуулж байгаа ш дээ тэндээс шалгарсныг нь аваад хийж байгаа. Тэгээд энэ олон сонирхлын зөрчилтэй нөхөд орж ирсэн энийг чинь тэгээд буруу тийш нь аваад тэгээд бас нэг юм хийгээд л явна.
10. С.Алимаа
Санал
1. Одоогийн шүүгчдийн бүрэлдэхүүнийг үндсээр нь солих
2. Удаан хугацаагаар нэг дор байлгахгүй байх
3. Ард түмнээс ямар шүүгчид шударга гэдгийг санал асуулгаар явуулах
4. Шүүгчдийн гаргасан шийдвэрийг зөв буруу шийдвэр гаргасныг хянах
5. Шинэ залуу шүүгчдийг гаргах, тэтгэвэрт гаргасан хүмүүсийг ажиллуулахгүй байх
6. Шүүгчдийн бүрэлдэхүүнийг жендерийн мэдрэмжтэй сонгох. Гэр бүл салж буй тохиолдолд ихэвчлэн хүүхдийн асуудлыг эхэд нь шийдвэрлэж өгдөг. Хүүхдээ аваад явах чадвартай эцгүүдэд үйлчилдэггүй. Иймд өрх толгойлсон эмэгтэйчүүд ихсэх хандлага их болсон.
7. Хүний эрхийг хасах үндэсний хөтөлбөрийн хүрээнд шүүгч нар сургалт хийх, хүнлэг, ёс зүйтэй харилцааг бий болгох. Шүүгчид хүнтэй харилцаж чаддаггүй.
8. Шүүх хурлын процессыг бичлэгээр хийдэг байх. Шударга шүүх, шүүгчидтэй болмоор байна.
1. Шүүхэд иргэд итгэх үү. Миний бодлоор ард түмэн итгэхээ больжээ. Яагаад гэвэл үнэн юмны эсрэг шүүхийн тогтоол шийдвэр гардаг. Жич: Газар эзэмших зөвшөөрлийг тендер нэрээр луйвардаж өгсөн, одоо ч өгч байгаа, удаа дараагийн нийслэлийн засаг дарга нар холбогдох заалтыг хүчингүй болгож захирамжуудыг гаргаж байсан. Тэдний захирамжууд иргэдэд үйлчилдэггүй. Нийслэлийн засаг даргын захирамж үйлчилдэггүй юм бол засаг дарга гэж байх хэрэг байгаа юм уу?
2. Улаанбаатар хотод барилгын компаниуд барилгаа барьсны дараа зөвшөөрөл авдаг. Эсвэл тендер нэрээр луйвардаж ард иргэдийг унтсан хойно шөнө дунд гэнэт хашаа бариад газар ухдаг. Хот төлөвлөлтийн зай хэмжээ норм дүрэмд замын ирмэгээс орон сууцны эдэлбэр газрын улаан шугам хүртэлх зай гол замаас 80-70м туслах замаас 50-60м гэж заасан. Энэ нормыг баримталж яваагүй учраас иргэд од нар үзэх эрхгүй , харанхуй орчинд амьдарч хүүхэд хөгшид өвчин тусч байгаа. Замын дүрмээ баримталж барилга бариулахгүй юм бол нийслэлийн замын дарга, замын газар гэж байхын хэрэггүй.
3. ЗТБХБ газрын мэргэжилтнүүдийн шинжээчдийн дүгнэлт гарч 20 гаруй хууль зөрчсөн байна гэж бичсэн. Мөн нийслэлийн захиргааны хэргийн шүүхээс шүүгч нь биеэр ирж үзээд мөн олон хууль дүрэм зөрчжээ гэж Монгол улсын нэрийн өмнөөс гэж уншаад ард иргэдийн талд шийдвэрээ гаргасан.
Миний бодлоор шүүгч Ц.Цогт, С.Мөнхжаргал нар шударга шүүгчид юм. Тэд хуулиа мэддэг бүх материалыг бүрэн уншсан байна. Гэтэл Монгол улсын Дээд шүүхийн захиргааны хэргийн танхимын давж заалдах шатны шүүх хуралдааны шүүгчид Д.Пунцаг, П.Атарцэцэг, П.Цэцэгээ нар мөн Монгол улсын Дээд шүүхийн хяналтын шатны захиргааны хэргийн шүүх хуралдаанд Тэнхимийн тэргүүн О.Зандраа шүүгч Ц.Сумъяа нар мөнгөтэй компанийн талд үйлчилж та нар ажилд нь бүү садаа бол гэж хэлж байгаа.
Дүгнэлт: Эдгээр шүүгчдийн хэн нь зөв шийдвэр гаргасан гэж итгэхэд хэцүү, 2 өөр шийдвэр гаргаж байгааг юу гэж ойлгох вэ? Шүүх хуралдаанд үг хэлэх эрхийг хасдаг, та хурдан хэл гэж шаарддаг, өөрөөр хэлбэл шударга иргэдийг айлгах сүр үзүүлдэг. Хэрэв нийслэлийн засаг дарга нийслэлээ мэдэж захирч чаддаггүй, замын дарга нь замаа сунгах эрхгүй, дүүрэг нийслэлийн газрын алба дүүргийн газрын алба эрх мэдэлгүй, дүүргийн засаг дарга дүүргийнхээ газрыг иргэддээ өмчлүүлж чадахгүй юм бол бүх орон тоог өөрчилж шүүгчид газар олгодог эрхийг шууд өгчихвөл дээр биз. Шүүгчдийн эрх мэдэл ихэдсэнээс болж иргэд хохирох ёсгүй. Бид туул, сэлбэ голоо хар, богд уулаа хар, уух усгүй болох уу? Уул овоогүй болохоо гэдэг нь биднээс шалтгаална. Саяхан Эрнандо Де Сото гэдэг хүний лекцийг сонсоход бүх юм ил тод байна гэж ойлголоо. Харин манай улсад бүх юм нууц далд байна. Энэ хэлэлцүүлэг нь үр дүнтэй байгаасай. Асуудлыг шийддэг, шийдсэн асуудлаа эргэн мэдээлдэг байгаасай.
БГД-ийн иргэн С.Алимаа
11. н.Мэндсайхан
Санал
Өнөөдрийн энэ хуультай холбогдуулаад 3 чиглэлээр ярья гэж бодсон юм.Хамгийн эхэнд шударга ёсыг тогтоох ёстой шүүх, шүүгчийн нэр хүнд яагаад унаад олон нийтийн итгэлийг яагаад хүлээж чадахгүй байна ямар шалтгаан байна. Шүүхийн тогтолцоо, шүүхийн ажиллах нөхцөлтэй холбоотой 2-3 шалтгаан хэлье гэж бодсон юм. Нэгдүгээрт өнөөдөр шүүхийн тухай хуулиар шүүхийн мэргэжлийн удирдлага гэж оруулсан энэ нь шүүхийн улсын дээд шүүхийн ерөнхий шүүгч танхимын тэргүүн, аймаг нийслэлийн ерөнхий шүүгч тэргүүн нь доод шатанд ажиллаж байгаа шүүгчдийг мэргэжлийн удирдлагаар хангана гэж байгаа. Энэ дотроо зөвлөмж гаргах, практик шалган зааварчилгаа явуулдаг өөрөөр хэлбэл социализмын үеийн үзэл хэвээрээ байгаа. Мэргэжлийн удирдлагаар дамжуулаад шүүх төвлөрсөн удирдлагад орж ирсэн. Энэ мэргэжлийн удирдлагаар хангана гэдгийг эргэж харах хэрэгтэй байна. Хоёрдугаар шалтгаан бол өнөөдөр сахилгын хороо мэргэжлийн хороо бол шүүхийн ерөнхий зөвлөл дийлэнх нь шүүгч нар байдаг 2002 оны шүүхийн тухай хууль бол уг нь зөв юм оруулсан. Бид шүүхийн хараат бус байдлыг шүүнэ гэсэн байдаг боловч 8 жилийн шүүхийн практикаас хархад сөрөг үр дагавартай болсон. Өнөөдрийн байдлаар шүүгч хүн нь шүүхийн удирдлагаас хараат болгосон. Бодит байдал дээр шүүх нь хууль тогтоох байгууллага олон нийтээс хараат бус мөртлөө шүүхийн удирдлагаас хараат болгосон. Шүүхийн удирдлагаар дамжин шүүхэд нөлөөлдөг нөлөөлөл гарч ирсэн. Энэгүүр дамжин шүүгчийг томилон, шүүгчийн сонгон шалгаруулалт, шагнал урамшуулал, ажлын үр дүнг нь шүүгчийн хараат бус байдалд оруулдаг хүчин зүйл болсон. Тиймээс өнөөдрийн бид нарын хэлэлцэж байгаа хуулийн төсөл гол нь шүүгчийн хараат байдлыг таслах зорилготой гэж ойлгож байна.
Шүүхийн ерөнхий зөвлөл нь 14 гишүүний 8 нь шүүгч өөрсдөө байсан. Мэргэжлийн хорооны 9 гишүүний 6 нь шүүгч, сахилгын хороо нь арай цөөхөн 15 гишүүний 6 нь шүүгч өөрсдөө байдаг. Одоо бол тооны жижиг өөрчлөлт байна. Тооны энэ өөрчлөлт нь чанарын өөрчлөлт орох болов уу гэж бодож байна. Шүүгчдийн энэ зөвлөл хороод нь байгаа хувийн жинг нь багасгах зорилгоор энэ хуулийн төсөл хигдсэн гэж ойлгож байна. Энэ бол байдаг арга. Шүүхийн ерөнхий зөвлөлийн даргыг ерөнхий шүүгчээс салгаснаар бид нар үр дүнг үзэж байна. Бүрэлдэхүүнийг өөрчилж шүүгчдийн хувийн жинг багасгаад ирвэл улсын дээд шүүхийн ерөнхий шүүгчийн нөлөө багасаад ирэх байх гэж болж байна. Шүүгчийн Дарга гэхээсээ илүү бүрэлдэхүүнийг өөрчлөх нь зөв гэж би дэмжиж байна. Сахилгын хороонд нийслэлийн иргэдийн хурлаас 5 төлөөлөгч орж ирдэг тэгээд шүүгчдээс 1шүүгч орж ирдэг.
Нийслэлийн иргэдийн төлөөлөгч бол улс төрийн байгууллага тэгээд бодохоор улс төрийн нөлөөлөл орж ирэх боломжтой болж байгаа юм. Тиймээс шинэ төсөл дээр энийг олж харсан багасгасан нь сайшаалтай гэж харж байна. Бүрэлдэхүүнийг эргэж харах байх гэж бодож байна. Цаг бага байгаа учир 2 санал хэлье. Энэ шүүхийн тухай хуулийн төслийг өргөн хүрээнд хийхгүй бол энэ удаагийн түр зуурын арга хэмжээнд бүрэн дүүрэн итгэлтэй биш байна. Одооны байдлаар үр дүн авч ирэх нь бага болов уу гэж бодож байна. Хоёрдугаарт мэргэжлийн удирдлагын асуудлыг энэ хууль дээрээ оруулах боломж байгаа ш дээ. Энийг анхаарч үзээсэй гэж хүсэж байна. Анхаарал тавьсан та бүхэнд баярлалаа.
12. Д.Оюунчимэг
Шүүхийн тухай Монгол улсын хуульд нэмэлт
өөрчлөлт оруулах тухай хэлэлцүүлэгт
санал гаргах нь
2010.02.18.
Шүүхийн тухай Монгол улсын тухай хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулж байгаа явдлыг дэмжиж байна. Ингээд дараахь санал байгааг хүлээн авна уу.
1. Иргэн ял шийтгүүлээд тодорхой хугацаа /5-10жил/ өнгөрсний дараа тухайн хүнийг ял шийтгэл эдэлж байсан гэсэн мэдээллийг цагдаагийн ерөнхий газрын бүртгэлээс хасдаг болгох. Энэ нь дараах шалтгаантай байгааг анхаарна уу. Үүнд :
1-1. Иргэд ядуу байдлын улмаас бие биеэсээ мөнгө зээлж бизнес хийх, тодорхой мөнгөтэй тэнцэх барааг зээлж бизнес хийн алдагдалд орсноор өрөө төлж дийлэлгүй хугацаа хэтэрснээр анх авсан мөнгө хүүгийн хамт өсөж, улмаар шүүхэд залилангийн хэрэг болж очдог. Ингэж шийтгүүлсэн залилангийн хэрэг нь залилан биш бөгөөд тодорхой хугацааны дараа уг хүн өрөө төлж болохоор байтал залилан гэж хүнд ял шийтгэл өгдөг нь харамсалтай бөгөөд хэлмэгдүүлсэн шийтгэл болж байна.
1-2. Үүнээс улбаалан тэр хүн насан турш залилангийн гэмт хэрэгтэн барьсан гэсэн цол гуншинтай болдог. Амьдралын явцад залилангийн гэмт хэрэг хийе гэсэн сэдэлгүйгээр мөнгө зээлж бизнес хийсэн нь хугацаандаа төлөөгүйгээс болж ингэж хүнд ял авдгийг болиулаач хэмээн олон иргэд уйлагнаж байна.
1-3. Насан туршийн энэ муу нэрээс /ял эдэлж байсан/ болж гадаад руу явах виз гардаггүй, албан газарт ажилд авдаггүй, үр хүүхэд хойчид маань залилангийн гэмт хэрэгтэн байсан гэсэн асар муухай нэр насан туршид нь хамт явах нь утгагүй юм.
1-4. Дээрхь ял шийтгэлийг хэлмэгдэн авсан байх нь их.
2. Иймд жинхэнэ залилан, хэлмэгдсэн хүн хоёрыг ялгаж салгаж шүүдэг байгаач гэж хүсэх байна.
3. Монгол улс албан дүнгээр 63%-ийн ядууралтай байгаа бөгөөд ажилгүйдэл их байгаа энэ нийгэмд иргэд бие биеэсээ мөнгө зээлж бизнес хийх явдал их байгааг анхаарч энэ төрийн иргэд хоорондын асуудлыг залилангийн гэмт хэргээс тусгаарлан үзэж байх нь зохистой байна.
4. Зах зээлийн нийгэмд манай улсын ард иргэд ядуурал өндөр хувьтай, ажилгүйдэл их, иргэд өөрийн гэсэн өмчгүй байгаа нь зээл авах, бие биеэсээ мөнгө зээлдэн бизнес хийхээс өөр аргагүй байдалтай байгаа юм. Ингэж зээлдэх явдал сүүлийн үед асар их байгааг анхааран үзэж тухайн шийтгэлийг өөрөөр авч үзнэ үү. Ял шийтгэл хэмээх цол гуншин өгснөөр харин тухайн хүн өрөө төлөхгүй болох нь ихсэж байгаа юм.
5. Иймэрхүү төрийн ял шийтгэл аваад, ял эдлээд дууссан хүнийг насан туршид нь ял шийтгэл авч байсан гэсэн тодорхойлолт гаргаж өгч байгаа нь ер нь ял авсан /тэнсэн гэх мэт/ хүн хэзээ ч засардаггүй гэдгийг гэрчилж байгаа явдал юм. Тийм юм бол засан хүмүүжүүлэх газар гэж яах гэж нэрлэдгийг засаж хүмүүжээгүйн нотолгоо болгож насан туршид нь тодорхойлолт /ял эдэлж байсан/ гаргаж өгч байгаа бус уу.
6. Шүүхийн тогтолцоонд хүнд суртал байгаа нь илт юм.
7. Хуулийн төслийг өшөө өргөн хүрээтэй санал асуулга явуулж байж эцэслэх нь зүйтэй юм.
Санал хүсэлт гаргасан: Дамбий Оюунчимэг
13. З.Туул
Энэ өдрийн амгаланг эрье
МУ-ын ерөнхийлөгчийн санаачилгаар байгуулсан байнгын үйл ажиллагаатай Иргэний танхим байгуулснаар хуульчид болон иргэдийн төлөөлөгчдөөс хуулийн төсөл боловсруулах үйл явцад саналаа хэлэх боломж олгож буйд их баяртай байна. Тус Иргэний танхимаас захиргааны хэргийн давж заалдах шатны шүүх байгуулах тухай , шүүхийн тухай МУ-ын хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг олон нийтийн хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэлд хэвлэн нийтэлж, нээлттэй хэлэлцүүлэг зохион байгуулж байгаа ажлын хэсэгт амжилт хүсье.
МУ-д эрх зүйн шинэтгэлийн хүрээнд шүүх эрх мэдлийн шинэтгэл явагдаад 10 гаруй жил болж байсан ч одоо өнөөгийн цаг үеийн хөгжлийн хурдацтай харьцуулахад үйл явц удаашралттай явж ирж байна. Энийг өмгөөлөгч бид нар өөрсдийн амьдрал дээр мэддэг. Шүүх мэдээжийн хэрэг нэг хүн нь гомдоод гардаг. Ямар ч шатны шүүх хуралдаанаас. Үнэхээр үнэн зөв шийдвэр гаргасан байхад хүн гомдоод байх зүйл бараг байдаггүй.
Өнөөдрийг хүртэл ард түмэн шүүхэд итгэл муутай байна. Тэд шүүгчид шударга ёс тогтоох ёстойг мөн хараат бус байх ёстойг хэлсээр ирж байна. Тэгэхээр өнөөдрийн шүүхийн ерөнхий зөвлөлийн дарга нь Улсын дээд шүүхийн ерөнхий шүүгч байгаад бид нар их тогтож ярьж байна. Энэ нь юунаас үүдэлтэй юм бэ гэхээр захиргааны удирдлага бол шаталсан бүтэцтэй, захирах, захирагдах ёсонд захирагддаг ийм бүтэц юм.
Шүүх өөрөө хараат бус байх ёстой. Энэ хоёр зэрэгцэж нэг гарт төвлөрснөөс шүүх, шүүгчийн хараат бус байдал алдагдаж байна гэдгийг нилээд их яриад байгаа. Энийг салгах шаардлага нь зүй ёсных байна. Шүүхийн тухай хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах, энэхүү хуулийн төсөлтэй холбогдуулан шүүхийн ерөнхий зөвлөлийн эрх зүйн байдлыг тодорхойлсон тусдаа бие даасан хууль гаргах шаардлагатай хэмээн бид үзэж байна. Өнөөдрийн төслийг шүүхийн шинэтгэлийг хийх бүрэн боломжтой төсөл гэж үзэхгүй байгаа. Тэгэхээр шүүхийн ерөнхий зөвлөлийн эрх зүйн байдлыг тодорхойлсон бие даасан хуулийг зөвлөх хэлж байна. Завсрын явцтай гэж. Энийг боловсруулахдаа анхаарах ганц хоёр санааг хэлье.
Бид нарт 2,3 санал байгаа юм.
1, Ерөнхийлөгчөөр өөрөөр нь шүүхийн ерөнхий зөвлөлийн дарга хийлгэх. Тэгээд дороо төрийн албаны зөвлөлийн тогтолцоотой нилээн ойролцоо байгууллага байвал зүгээр юмуу гэсэн ийм бодолтой байна. Шүүхийн ерөнхий зөвлөлийн орон тооны гурван гишүүнтэй, ажлын албатай байх. Дээрх орон тооны гурван гишүүн нь тус тусдаа дараах байдлаар ажил үүргийн хуваарьтай байна. Нарийн бичгийн даргыг орон тооны гишүүд дотроосоо сонгодог байх нь энэ хувилбар бас боломжтой гэж бодож байна.
Захиргааны удирдлагын асуудлыг хариуцсан орон тооны гишүүн нь шүүгчдийн нийгмийн баталгаа, цалин хөлс, хараат бусаар бие даан ажиллах нөхцөлөөр хангах мөн бусад нийгмийн хангамжууд байж байна энэ бүгдийг хариуцсан байх.
2, Мэргэжлийн хорооны үйл ажиллагааг хариуцсан орон тооны гишүүн
3, сахилгын хороогоо хариуцсан орон тооны гишүүн байх. Тэгээд шүүхийн тухай хуульд оруулах энэ нэмэлтүүддээ ер нь ямар ч тогтолцоо өөрчлөлт механизм оруулсан, бий болгосон ч шүүгчийг өөрчлөхгүйгээр , шүүх хувь хүн тиймээ, шүүгчийн хандлагыг өөрчлөхгүйгээр шүүхийн системийг өөрчлөх боломжгүй. Монголын шүүх энэ бүгдийн эцэст шинэчлэгдсэн шүүх болно гэж итгэж байна.
"Иргэний танхим"-ын ажлын алба
