Эрхэм хүндэт зочид, энд хүрэлцэн ирсэн төлөөлөгчид хатагтай ноёд Та бүхний түмэн амгаланг айлтгая.
Саяхан би Давост Дэлхийн эдийн засгийн чуулганд оролцоод ирлээ. Дэлхийн олон орноос олон нэр хүндтэй зочид цугладаг ийм чуулган бий болоод 40 жил болж байна. Энэ чуулганыг Клаус Шваб гэж жирийн нэг эрдэмтэн санаачилсан байдаг. Тэр хүнтэй уулзаж байхад “Давосын чуулганы нэг онцлог бол дэлхийн албан ёсны бодлого, шийдвэрүүд бий болохоосоо өмнө эхлээд энд үзэл санаа болж яригддаг юм” гэж ярьж байсан. Үнэхээр ч тийм. Сүүлийн 40 жил дэлхийд гарч байсан хамгийн том бодлогууд хамгийн том шийдлүүд Давосын чуулган дээр эхэлж яригдсан байдаг. Өнөөдөр олон улсын, болон албан ёсны зарим байгууллагууд үүргээ гүйцэтгэж чадахгүй маш их шүүмжлэлд өртөж байгаа. Харин, хүмүүсийн өөрсдийнх нь оролцоотой, сайн санааны дэмжлэгтэйгээр цуглаж байгаа тэр хурлууд, албан бус бүтцүүд хамгийн их сонирхол татах болжээ. Албан ёсны хурлууд төлөөлөгчгүй байхад, Давосын чуулганд оролцох хүсэлтэй зочид маш их байдаг. Энэ жилийн Давосын чуулга уулзалт уул уурхай, банкны салбарынхны хамгийн их цуглаж, асуудлаа ярьж, чиглэлээ тодорхой болгож, санаагаа ярьсан ийм цугларалт байлаа.
Өнөөдөр анх удаагаа зохиогдож байгаа Монголын эдийн засгийн чуулган бол бас л ийм зорилготой гэж ойлгож байна. Энд нэг талаас засгийн газар, нөгөө талаас иргэний нийгмийн болон төрийн бус байгууллагуудын төлөөлөл, бизнесменүүд, иргэд маш ирж санал бодлоо чөлөөтэй хэлж илэрхийлж байна.
Урьд цагт монголчууд ярьдаг байсан, “Хүрээний лам чих урттай” гэж...Түүний адил, эндээс хүмүүс сураг сонсох гэж ирж байна. “Ирэх жил татварын бодлого ямар байх бол, засгийн газар энэ асуудал дээр ямар байр суурьтай байгаа бол, Монголын бизнесийн орчин ирэх жилүүдэд ямар байх вэ” гэх зэрэг эдийн засгийн бүх асуудалд, чих тавьж байна. Энд яригдсан гол санаанууд хэвлэл мэдээллээр дамжин олон нийтэд хүрсэний дараа, асуудлууд ямар байдлаар шийдэгдэх гэж байна вэ гэдэг зүг чиг нь гарч, улстөр эдийн засгийн олон асуудлууд цаашаагаа албан ёсны болж шийдэгдэх сайхан эхлэл тавигдаж байна. Тийм учраас өнөөдрийн энэ чуулганыг санаачилсан болон зохион байгуулж байгаа бүх хүмүүст баяр хүргье.
Олон зочид төлөөлөгчид өнөөдөр бидэнтэй уулзахаар иржээ. Бидний энэ уулзалтанд оролцохоор хүрэлцэн ирсэн Хүндэт зочин, нэрт эдийн засагч Эрнандо де Сотогийн тухай хэдэн үг хэлье.
9 жилийн өмнө би анх нэгэн лекцэн дээр сууж байхдаа, Эрнандо де Сотогийн тухай сонсч байсан юм. Түүний “Капиталын нууц” номын талаар багшийн хэлсэн жижигхэн ишлэлийг тэмдэглэж байхдаа би ард нь “энэ хүнтэй уулзана” гэж бичиж байсан. Тэгээд түүний эрэлд гарсан. Миний гол зорилго бол, уулзах мөн “Капиталын нууц” гэдэг номы нь орчуулах зөвшөөрлий нь авах зорилго байсан. Тэгээд интернэтээс хаягий нь олоод, холбоо бариад захиа бичлээ. Э.Д.Сото бол маш их завгүй хүн. Нэг удаа надад мэйл ирлээ. “Би Египет явах гэж байна. Майамигийн олон улсын нисэх онгоцны буудлаар дамжина. Тэнд уулзья” гэсэн. Тэгээд би Майамигийн нисэх онгоцны буудалд очлоо. Аз таарч, онгоц саатаж бид хоёр таван цаг уулзах боломж гарсан юм.
Тэгээд надад номоо орчуулж, хэвлүүлэх зөвшөөрлийг өглөө. Түүнтэй уулзаж байхад, дэлхийн олон орноор явж “Капиталын нууц”-ыг жирийн иргэдэд, улс орнуудад хүргэдэг маш том төсөл хэрэгжүүлдэг юм байна гэдгийг мэдсэн. Ингээд би шууд “ Та монголд очих хэрэгтэй байна. Манайд ирээч. Бидэнд таны ярьж байгаа маш хэрэгтэй байна” гэлээ. Гэтэл тэр надад “ Би зөвхөн улс орнуудын Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайдуудын урилгаар очдог” гэлээ. Яагаад гэж асуухад, “Энэ бол улстөрийн баталгаа гэсэн үг. Би зөвхөн албан ёсны ажил хийдэг. Дээрээс нь надад цаг маш их үнэтэй” гэсэн.
Энэ хүний үг надад хатуу даалгавар байсан байх, 2005 онд би ерөөлөөр Ерөнхий сайд болсон. Тэгээд миний эрхэм анд надад мэйл бичиж баяр хүргээд, одоо бидэнд ярьж байснаа хэрэгжүүлэх боломж бүрдлээ” гэсэн юм. Түүний тэргүүлдэг Лима дахь “Ардчилал эрх чөлөөний хүрээлэн”-гээс 2 удаа ажлын хэсэг Монголд ирж, маш олон санаа, чухал зөвлөмжүүдийг бэлдсэн байсан юм. Харамсалтай нь бидний үйл ажиллагаа тасалдсан билээ. Харин өнгөрсөн жил сонгуулийн дараа дахин холбоо бариад, Нью Йоркт т 9-р сард уулзья гэж тохирлоо. Тэгээд Нью Йоркт уулзах үеэрээ би түүнийг “монголд очоорой” гэж урьсан.
Сото гэдэг хүн бол өнөөдрийн бидний яриад байгаа олон зовлонг шийдэх тэр арга замыг олж харсан хүн. Бид ядууралтай тэмцэх, улс орны эдийн засгийг хөгжүүлэх гээд янз бүрээр оролдож байна. Заримдаа хараад байхад хүмүүс улам л ядуураад байх шиг харагдаад байдаг. Энэ тоо ерөөсөө буурахгүй байгаа, хүмүүсийн амьдрал хэцүү байгаа. Сотогийн ирж байгаа цаг үе бол хүнд цаг үе. Зуд болж байна.
Монголчууд тэнгэрийн муухай арилна гэдэг. Харин ажилгүйдлийн муухай арилахгүй байна, ядуурлын зуд үргэлжилж байна. Ажилгүй байгаа хүний хувьд хямрал дуусаагүй байна. Эндээс яаж гарах вэ гэдэг аргыг олсон хүн бол Эрнандо де Сото юм.
Түүний баг монголд 20 гаруй хоног ажиллаж байна. Бид судалгааны багийнханд тусалъя гэхээр танай албаныхантай явахгүй бид өөрсдөө явж судалгаа хийнэ гэдэг. Тэгээд энэ утаатай байгаа хот, гэр хороолол, зуд турхан болж байгаа хөдөө орон нутагт өөрсдөө л явж байна. Хүмүүсийн амьдрал ямар байна, юу нь болохгүй байна гэдгийг мэдэх өөрсдийн гэсэн аргатай тэр аргаараа ажиллаж байна. Тэгээд шийдлийг, арга замыг олсон болов уу гэж бодож байна.
Би энэ хүний хэрэгжүүлэх төсөл Монголд үр дүнтэй байх болно гэдэгт итгэж байгаа. Монгол бол хагалсан газар шиг орон. Манайд боломж бүхэн байгаа. “Сайн юм байгаа бол Монголд хүрээд ир, шинэ санал санаачлага байгаа бол Монголд хүрээд ир, шинэ технологийг авья хүрээд ир, асуудлыг шийдэх шинэ гарц байгаа бол Монголд хүрээд ир, Монголд тавтай морил!” гэж бүх боломжуудыг бид урьж байх ёстой.
Эрнандо Де Сотог хүнд сурталтнууд гаднаа инээж, дотроо дургуйхэн угтдаг. Яагаад гэвэл тэр, хүнд сурталтнуудын албан тушаалаа ашиглан баяжих боломжийг жирийн хүмүүст аваачиж өгдөг хүн л дээ. Ийм учраас атаачид, жөтөөчид янз бүрээр хүлээж авдаг. Ажил хийж байгаа хүн муу нэр сонсдог хойно.
Сотогийн зөвлөвж, төслүүд 30 гаруй оронд хэрэгжжээ. Маш сайн үр дүн гарч байгаа газар ч бий, домоглож байгаа орон ч бий.
Египет рүү тэрээр , тус улсын Ерөнхийлөгч Х. Мубаракийн явж байсан. Дараа нь Ерөнхийлөгч Мубарак ингэж хэлжээ. “ Хэрвээ Сотогийн яриад байгааг Египетд хэрэгжүүлэх юм бол Египетийн түүхийн хаалга дахин нээгдэнэ” гэсэн байна. Та бүхэн мэднэ, Египет ямар агуу түүхтэй орон билээ, гэхдээ энэ хүний хэлж байгааг хэрэгжүүлбэл түүхийн хаалга дахин нээгдэнэ гэж үзсэн байна.
Сото надад ОХУ-ын Ерөнхийлөгч В.Путинтэй уулзсан тухайгаа дурсч байсан. В. Путин .” Энэ хүний хэлж ярьж байгаа зүйл дэлхий даяар гайхалтай амжилт олж байна. Бидэнд сурах зүйл маш их байна” гэжээ.
20-р зуунд дэлхийн хүн төрөлхтөний түүхийг өөрчилсөн агуу хүмүүсийн нэг болох М.Тетчер, тэртээ 80-аад оны үед: “ Сото бидний олж харж чадаагүй зүйлийг олж харсан байна. Бидний мартчихаад байгаа нууцыг илрүүлж, бидний хэрэглээгүй байгаа аргыг олсон байна. Тэр бол бид хүмүүсээ олж хараагүй явдал. Бид том том бодлого хэрэгжүүлээд байдаг, гэтэл хүмүүс нь үзэгчид шиг байгаад байна. Энэ байдлыг өөрчлөх хувьсгалыг Сото хийжээ” гэж хэлжээ.
Бас нэгэн агуу хүн болох Р.Рейган: “Хөгжил дэвшилд хүрэх зөвхөн өгсөх шатыг энэ хүн олжээ” гэсэн байдаг. Эрнандо де Сото бол зөвхөн өгсөх шатыг олсон юм шүү.
Өмнө нь Ерөнхийлөгч байсан хүмүүсээс хамгийн амжилттай ажиллаж байгаа нь АНУ-ын Ерөнхийлөгч асан Б.Клинтон гэж би боддог. Тэр хүн, “Өнөөдөр дэлхий дээр амьдарч байгаа хамгийн алдартай эдийн засагч бол Эрнандо де Сото” гэж хэлжээ.
Эрнандо де Сотогийн хүртсэн шагналуудыг тоочоод баршгүй. Адам Смитээс авахуулаад, Милтон Фрийдман зэрэг агуу эдийн засагчдын адил, эрх чөлөөний төлөө үйл ажиллагаа явуулдаг байгууллагууд хамгийн өндөр шагналаа Эрнандо де Сотод өгчээ. Ганцхан жишээ дурдая. “Тайм” сэтгүүл хүн төрөлхтөний түүхэнд хамгийн их нөлөө үзүүлсэн 100 хүний нэгээр Сотог нэрлэсэн байдаг. Европын нэр хүндтэй олон сэтгүүл хамтран, өнөөдөр амьд сэрүүн байгаа 12 агуу эдийн засагчийн нэгээр тодруулсан байна.
Энэ хүний хойноос олон орны засгийн газар хөөцөлдөж, үнэтэй зөвлөгөө лецкийг нь сонсохыг хүсдэг. Их наймынхан, АСЕАН-ыхан цугларчихаад, зөвлөгөө авч байдаг. Ийм л хүн.
Гэхдээ би нэг зүйлийг энд хэлмээр байна. Сото бол ид шидтэн биш. Тэр бол эмч гэсэн үг. Хаана хүмүүс, нийгэм өвчилчихөөд олон жил зовж шаналж байна, тэнд очиж онош тавьдаг. Одоо монголд ажиллаж байгаа “Ардчилал эрх чөлөөний хүрээлэн”-гийн судлаачид, судалгааны ажлаа Лимад нэгтгээд хэрэгжүүлэх бодлого, гаргах хуулийн талаар саналаа гаргадаг. Тэгээд хэрэгжүүлэх төслийн саналаа тавьдаг. Тэр хүний хэлж ярьж байгааг хэрэгжүүлэх үү үгүй юу гэдэг зөвхөн биднээс л шалтгаална. Энэ хүн ирээд бидний амьдралыг өөрчилж чадахгүй. Харин бидэнд өөрчилье гэсэн хүсэл зориг байгаад, улстөр эдийн засгийн талаас нь дэмжээд хэрэгжүүлбэл явж чадна. Аливаа эмчилгээ тэр эмчийн бичиж өгсөн жорын дагуу явж байж л зөв эмчилгээ болдог.
“Капиталын нууц” ном 2004 онд орчуулагдан гарснаас хойш манайд маш олон шүтэн бишрэгчид бий болжээ. Монголчууд түүнтэй уулзахыг олон жил хүлээсэн гэдэгт би итгэлтэй байна.
Би Эрнандо де Сотод хандаж нэг зүйл хэлмээр байна. “Зүгээр л сайн найзындаа ирсэн юм шиг бай. Том хурал дээр илтгэл тавихаар ирсэн гэж битгий бод. Зүгээр л сайн найздаа амьдралд нь туслах зөвлөгөөг өгөхөөөр ирсэн юм, цаашаагаа олон жил хамтарч ажиллах сайн найзындаа ирсэн юм шиг бай”.
Би 9 жил энэ хүний хойноос хөөцөлдсөн. Би Ерөнхий сайд байхдаа биш, Ерөнхийлөгч байхдаа биш оюутан байхдаа түүнтэй уулзаж байлаа. Бид хоёр бол амьдрал дээр тохиолдож байгаа баяр жаргаалаа хуваалцдаг сайн найзууд. Олон жил хүлээсэн сайн найз минь энэ билэгт сайн өдөр энэ чухал үйл явдлын дундуур хүрч ирлээ. Ингээд удаан жил хүлээсэн зочноо энэ хүндтэй индэрт урьж байна.
Эрнандо де Сото, Таныг урьж байна.
