"Иргэний танхим"-аас мэдээлж байна
Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц. Элбэгдоржийн санаачилсан "Дээд боловсролын санхүүжилт, суралцагчдын тэтгэлэг, тэтгэмж, нийгмийн баталгааны тухай" хуулийн төслийн нээлттэй хэлэлцүүлгийн хуралдаан гуравдугаар сарын 1-нд “Иргэний танхим”-д хуралдлаа.
Хуралдаанд 140 иргэн бүртгүүлж 87 иргэн оролцлоо. 36 иргэн саналаа ирүүлж хуралдаанд үг хэлсэн байна.
Нээлттэй хэлэлцүүлгийн хуралдаанд ирсэн саналуудаас та бүхэнд таницуулж байна.
Д.Баасандорж /Иргэн/
Санал: Энэ хууль гарах ёстой хууль:
Цаг үе нь болжээ. Монгол орны хөгжлийн гарц оюуны шаардлага хангасан иргэн байх ёстой. Үзэл баримтлал уншлаа. Нийгмийн шаардлага болсон байгаа. Хэрэгжүүлэх явцад тусгай журмаар зохицуулна гэжээ. Гарах журамд заалтууд тодорхой орох эсэхэд анхаарах хэрэгтэй. Олгож байгаа байгууллага зардлын 20 хувьд хүргэнэ гэдэг нь зөв юм.
Олон хууль гараад хэрэгжихгүй байгаа. Улсын Их Хурал ач холбогдол өгч батлах шийдвэр гаргаж өгөх байхаа
Хариуцлага хүлээлгэх. Хуульд зөрчил гаргагчдад 50-60 мянган төгрөгөөр торгох санкц байгааг өөрчлөх хэрэгтэй юм.
Н.Дашзэвэг /”Монгол”Дээд Сургуулийн захирал, доктор проф/
Хуулийн хэлэлцүүлэгт их дээд сургуулиудын захирал, оюутнуудыг суулгаад санал авах хэрэгтэй юм.
Маш сайн үндэслэлтэй байх хэрэгтэй. Дээд боловсролын үзэл баримтлалыг хурдан гаргая. Хувийн сургуулиудаа цэгцэлмээр байна. Бид компаниудаас төлбөр авах хэрэгтэй. Архи пивоноос татвар авах хэрэгтэй. Үүнийг боловсролын салбарт зарцуулах хэрэгтэй байна. Оюутнуудыг өвс тэжээл хадах намрын ажил, оюутны эрдэм шинжилгээний ажил гэх мэт олон ажилд дайчлах хэрэгтэй. Энэ нь цаанаа сайн шалгууртай байх хэрэгтэй. Ажилд авах гэж байгаа пүүс компаниуд сүүлийн 2 жил төлбөрийг нь даах хэрэгтэй. Наад зах нь гадаад хэлний мэдлэг, мэргэжлийн мэдлэг олгомоор байна.
Хэнийг яаж санхүүжүүлэх вэ гэдгийг шийдэх хэрэгтэй. Монголчууд бид Нано технологиор өвчлөх хэрэгтэй байна. Инженерийн мэргэжилтэнг хувийн сургуулиуд бэлтгэж болохгүй. Үүнийг улсаас санхүүжүүлэх үү тэгээд...
Дээд боловсролд иж бүрнээр хандъя. Оюутнууд багш нар патент эзэмшье. Багш оюутнууд хамтран мөнгө босгомоор байна.
Өндөр сургалтын төлбөртэй явж болохгүй байна. Ганцхан хуралдах хэрэгтэй. Ойрын 10 жилийн төсөв ямар байгаа билээ. Иймээс Хүний хөгжлийн сангаас санхүүжүүлэх хэрэгтэй байхаа.
Бүх их дээд сургуулиудыг дараагийн хэлэлцүүлэгт оруулах саналтай байна.
Ч.Дангаасүрэн /Сэтгүүлч/
Ажлын хэсэг сайн ажилласан байна.
Ирээдүйг зааж зөгнөсөн сайн хууль болох нээ. Эцэг эхчүүдийг баярлуулсан хуулийн төсөл болжээ. Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайд, БСШУЯ-ны үзэл санаа бүрэн тусгагджээ гэж үзэж байна. Би 60д оны оюутан тухайн үед намын гишүүн хүн их дээд сургуульд орж байсан Үүнийг конкурс халсан. Би 40д жил багшилсан хүн Өнөөдөр оюутнуудыг зөв үнэлж чадаж байна уу.
Зан араншин төлөвшил ямар байх ёстойг хуульд тусгаж өгье
Хуульд их зүйлийг оруулсан байна. Энэ хууль их дээд сургуулийг дэмжсэн. Оюутан суралцагчдыг дэмжсэн хууль болжээ.
Хуулийг оюутны хүрээ, багш нарын хүрээнд дахин хэлэлцэх нь зөв юм.
Хүн бүр хуулийг төгс мэдэхгүйн баталгаатай. 3.1.1д байгууллага гэснийг тодруулж өгөх хэрэгтэй. Их сургуульд юу юу харьяалагдаж байгааг сайн тусгах хэрэгтэй байна
9.5д сайхан заалт. Зөв. Гэхдээ нэгэнт хүчингүй болгосон бол дипломыг өгмөөр байна.
Боловсролын хууль гараад 8 жил болж байна. Торгууль бага байсаар байгаа сая хүртэл төгрөгний торгууль байх ёстой. Хариуцлагын тогтолцооны тогтолцоог нарийн болгомоор байна.
Ү.Алтанцоож /Монгол Улсын Боловсролын Их Сургуулийн оюутан/
Дэлхий дээр 2 сая мэдээлэл нэг минутад гардаг. Бид оюутнууд энэ мэдээллийн хурдаас хоцорч байна. Химийн ангийн оюутан бол химийн элементүүдийнхээ л тухай үздэг. Дээд боловсролын систем маань дэлхийн стандартад хүрч чадаж байна уу гэдэгт анхаараачээ.
Хуулийн төсөлд 2 санал хэлэх гэж байгаа
Багш нарын ёс суртахууны талаар болон багшийн мэргэжил эзэмшиж байгаа иргэдийг дэмжих талаар: Энэ тал дээд тэтгэлгээ илүү өгөөчээ. Тэгж чадвал ирээдүйд чадвартай багш болж чадна. Мөн ингэснээрээ чадвартай сурагчдыг бэлтгэх болно гэж бодож байна.
Орон нутгийн орон нутгийн оюутнуудын эрх ашгийн талаар. Оюутнуудын талаар. 8.1д заасан зүйлийн талаар. Монголд 21 аймаг байгаа. Монголын нийт оюутнуудын тоо 160 гаруй мянга. Үүнээс 100с илүү мянган илүү хувь нь орон нутгийн суралцагчид байгаа. Төгсөгчдийн 10 оюутан тутмын 3нь л орон нутагтаа явах сонирхолтой байдаг. Иймээс орон нутагтаа очиж ажиллах механизмыг бүрдүүлье. Гэрээний нөхцөлийг бүрдүүлье.
Т.Амартүвшин /Монголын Оюутны Холбооны мэдээ сонины эрхлэгч/
Оюутанд тэтгэлэг өгөхдөө бүх нийтээр нь өгөх үү эсвэл ямар нэгэн шалгуур тавих хэрэгтэй юу гэдгийг сайн бодож үзэх хэрэгтэй гэж бодож байна. Шалгуурыг чанд сайн тавих хэрэгтэй. Онц сайн суралцсан ч гэх юмуу? 90с дээш гэдэг ч гэх юмуу, сайн шалгуур тавих хэрэгтэй байх. Тэрнээс биш нийт 160 гаруй мянган оюутанд тэтгэлэг өгчихвөл улсын төсөв маань яах билээ гэдэг асуулт тулгарна.
Өнөөдөр тэтгэлэг өгч болох боловч төгсөөд гарсан оюутны ажлын байрны асуудал хүнд байна. Төгсөгчид ажлын байраар хэр хангагдаж байгаа билээ гэдгийг сайн бодох хэрэгтэй юм. 30 гаран мянган оюутан жил бүр төгсөн гардгаас төгсөгчдийн 15 хувь нь мэргэжлээрээ ажилладаг гэсэн судалгаа байдаг. Иймээс хуулийн төсөлд ажлын байраар хангах зорилгыг баримтлахыг хүсэж байна.
Оюутны боловсролын чанарын асуудал байна. Тэтгэлгээс илүү чанарт анхаарал хандуулах хэрэгтэй байна.
8 зүйлд байна төрөөс оюутанд тавих шаардлага гэж байна. Тавих шаардлагаа маш нарийн гаргаж өгөхийг хүсэж байна. Ерөнхий байгааг нарийн тусгамаар байна. Хавтгайруулан олгохгүй байхад анхаармаар байна.
Нийтлэг шаардлагын асуудлыг сайтар анхаарах хэрэгтэй. Чанаргүй дээд сургуулиуд ихсэх хандлага гарах вий. Хэн дуртай нь дээд боловсролтой болохыг хүсэх гэх мэт чанаргүй байдал газар авах нь ихсэх байх. Оюутнууд шамдан суралцах нөхцөлийг бүрдүүлмээр байна.
Ерөнхий шаардлага байгааг нарийн гаргаасай. Шаталсан хяналт тавих системийг бүрдүүлж өгөх хэрэгтэй. Миний санал бол зөвхөн шилдэг оюутнуудад олгох хэрэгтэй.
Ажлын байрны талаар нэг санал байна. Түрүүн хүмүүс их ярьж байсан. Монголд тийм олон ажлын байр байгаа билүү? Энийг сайн судалж үзээсэй гэж бодож байна.
Б.Даваасүрэн /Шинжлэх Ухаан Технологийн Их Сургуулийн дэд захирал/
Хэлэлцүүлэгт оролцож байгаадаа баяртай байна.
Хуулийн концепц их сайн орж ирсэн байна. Дээд боловсролын санхүүжилтийн асуудал мухардалд ороод байгаа. Төлбөр нэмэх асуудалд авч үзвэл дайн байлдаан болохтой адил байдаг. Сүүлийн 2 жилийн байдал их төвөгтэй байгаа. Их сургуулиудын бие даасан байдал алдагдаад удаж байна. Энэ үед ийм хуулийн төсөл өргөн баригдаж буйд баяртай байна. Залуучууд их зөв санал оруулж байна. Олон ч субъектив оролцож байна.
Төлбөр тогтоох үндэслэлийг сайн анхаарах хэрэгтэй. Иргэдийн төлбөр төлөх байдлыг их анхаарч үзэж байх шиг байна. Гэтэл энэ нь дан ганц ийм асуудал биш юм. Улс орны эдийн засгийн байдал ч холбогдоно. Цагаар ажил хийх тухай яриад байдаг улс эх орны эдийн засгийн байдал тийм нөхцөлийг бүрдүүлсэн үү гэдэг асуудал гарч байна.
Гол асуудал Сургалтын төрийн сангийн асуудал. Сургалтын төрийн сангийн асуудлыг боловсронгуй болгох маш их хэрэгтэй байгааг бид сайн мэдэж байгаа. Шалгуур маш муутай байгаа болохоор зүгээр л санхүүжилт яваад байна. Тэд шалгуур байхгүй болохоор сургуулиасаа хасагдах, хаяад явдаг байдал гардаг. Энэ бүх эрсдэлээ сургуульдаа оноож байна. Сургалтын төрийн сангийн зарчмыг өөрчлөх хэрэгтэй гэж үзэж байна. Яамтай хамтран ажиллах уялдаа холбоог нь сайжруулах хэрэгтэй. СТС-ийн зарчмыг өөрчлөх хэрэгтэй. Сургууль оюутан иргэдийн оролцооны тогтолцоог тусгах. Энэ дээр маш нухацтай хандах хэрэгтэй.
Их сургуулийн эрх зүйн байдлын хууль гэж байдаг. Энэ шинэ хуультайгаа хэрхэн уялдаж, зохицох вэ? Энэ талаар санал сонсмоор байна. Шинэ хуулийг хэрэгжихэд төрийн байгууллагын удирдлага санхүүжилтийн хуультай их холбоотой болно. Бидний ойлгож буйгаар төрийн байгууллагын удирдлага санхүүжилтийн тухай хууль төсвийн шинэ хуулиар өөрчлөгдөж байгаа гэж яриад байгаа. Тэгэхлээр манай ажлын хэсгийнхэн энэ төсвийн байгууллагуудтай ямар холбоотой байгаа вэ? Энд бид их сайхан юм яриад байдаг. Гэтэл төрийн өмчийн сургууль чинь төсвийн байгууллага шүү дээ. Хуулийг уялдаа багатай хийвэл хүндрэл их гарна. Их сургуулийн захирлууд , хувийн хэвшлүүдтэй сайн хэлэлцүүлэх хэрэгтэй. Тэд энэ хууль гарахад сэтгэл зүйн болоод эдийн засгийн бэлтгэл байна уу? Хувийн хэвшил ажил олгогчдоор хэлэлцүүлэх хэрэгтэй. Сайн хамтарч хэлэлцүүлэг хийж хуулиа гаргах хэрэгтэй. Том том төсөв тоонууд ороод ирдэг дараа нь хэрэгжүүлж чадахгүй болох зүйл гарч болно шүү дээ. Сайн бичиж боловсруулж өгье. Нэг гол өөрчлөлт бол Их сургуулийн хотхон, нэгтгэх зэрэг олон асуудал яваад байгаа. Энэ бүхэн бүх зардлыг хэрэгжүүлж чадах уу гэдгийг тооцож үзмээр байна.
Оюутны хотхон гэсэн ойлголт байж болохгүй. Их сургуулийн хотхон гэдэг агуулгаар тусгах хэрэгтэй юм. Энэ бүхэн энэ хуультай хэрхэн зохицох вэ гээд олон асуудал байгааг анхаарах нь чухал шүү. Амжилт хүсье.
Ц.Төмөрчөдөр /Шинжлэх Ухаан Технологийн Их Сургуулийнпрофессор/
Энэ хуулийн тухай олон хүн ярилаа. Манай ШУТИС сургуульд дээрээ хэлэлцэж тусгайлан саналаа хүргүүлнэ.
Энэ бол зөвхөн оюутны тэтгэлэг, тэтгэмж санхүүгийн асуудлыг яриад байгаа мэт боловч хоёр дах санаа бол их сургуулийн удирдлага зохион байгуулалт, багшлах арга барилыг сайжруулах давхар ач холбогдолтой хууль хэмээн ойлгож байгаа. Жишээлбэл, хөгжилтэй орнуудад сургуулийн оюутнуудын хэдэн хувь нь тэтгэлэг авдгаар нь сургуулийг тодорхойлдог. Тэгэхлээр энэ талаар энэ хуулийн төсөл маань их ач холбогдолтой хууль юм.
Сургуулийн удирдлага зохион байгуулалт, ажлыг сайжруулах давхар ач холбогдолтой хууль байна.
Хуулийн 7.8 дээр хөрөнгө хандивын хэмжээгээр холбогдох байгууллага, аж ахуй нэгж, иргэдийн татвар ногдох орлогыг хорогдуулж тооцно. Энэ бол их үр дүнтэй арга болохгүй байх гэж үзэж байна. Бүр иргэд байгууллагын ноогдуулсан татварыг энэ чигээр нь хорогдуулбал илүү урамшуулал болох байх гэж оруулбал зөв.
6.1д Нийгмийн баталгаа хангах зорилго гэдэгт нэмээд нийгмийн баталгааг сайжруулах зорилгоор суралцах хугацаандаа хөдөлмөр эрхлэх, орлого олох боломжийг бий болгож байгаа, тийм эмнэлгээр хөнгөлөлттэй үйлчлүүлэх боломжоор хангах гэж 4 дэх заалт болгож тусгах.
5.5д Үүсгэн байгуулагч хариуцна гэсэн. Улсын байгууллагын хувьд бол үүсгэн байгуулагч нь төр юм. Энэ хуульд ч заасан байна сургууль өөрөө тодорхой хэмжээгээр бизнес хийх, хувьцаа худалдаж авах, зарах гэх мэт ийм үүрэгтэй болж байгаа нөхцөлд энэ үүргийг сургуульд өөрт нь ноогдуулж өгөх нь зүйтэй болов уу гэж бодож байна.
Жижиг хэмжээний найруулга хэрэгтэй байна. 8.1.2-д тусгай албанд хүчин зүтгэсэн сайн дурын хөдөлгөөнд биечлэн оролцож алслагдсан нутагт ажилласан гэдгийг сайн дурын ажлыг зөвхөн алслагдан нутагт очиж хийдэггүй учир агуулгын хувьд салгах хэрэгтэй байна. Мөн 5.8.6-д Оюутан гэж бичигдсэн. Бусдад нь суралцагчдаар бичигдсэн байна.
Сургалтын төлбөрийг яаж тогтоох уу. Тухайн сургуулиар уу эсвэл жишиг төлбөрийг бий болгох уу? Гэсэн ийм санал байна.
8.8.2-д дараах шаардлага хангасан суралцагчид сурлагын тэтгэмж олгоно гэсэнд бага орлоготой гэж оруулъя гэсэн санал байна.
8.1.1-д заасан шаардлага. Сургалтын тэтгэлэгтэй холбоотой. Гэдэгт нэмээд сурлага, спорт, урлагийн авьяас гэж нэмж өгвөл сайн байна.
5.2-д дээд боловсролын сургалтын байгууллагад энэхүү хуулийн 2 заалтаар улсын төсвөөс санхүүжүүлэх хөрөнгийн хэмжээнд дээд боловсролын сургалтын байгууллагын нийт орлогын 20 хувиас багагүй байна гэж. Тэгэхлээр 5,4,1 ба 5,4,2 хоёр заалтыг нийлүүлээд оруулж өгье.
Ч. Агваанцэрэн /Хувийн Их Дээд Сургуулиудын холбооны гүйцэтгэх захирал/
Хувийн хэвшлийн сургуулиуд талархан хүлээн авч байгаа.
Тэтгэлэг тэтгэмж эзэндээ хүрч баталгаажих бүрэн боломжтой, арга механизмуудыг суулгаж өгсөн хууль байх ёстой гэж үзэн саналуудаа илгээж байгаа.
5 дугаар зүйлд Хувийн хэвшлийн дээд боловсролын байгууллагын санхүүжилтийн эх үүсвэрийн талаар тусгаж түүнд төрөөс үзүүлэх дэмжлэгтэй холбогдсон заалтыг нэмж оруулах нь зүйтэй байна. Энэ 5р зүйлд төрийн бус дээд боловсролын байгууллагын талаар ямар ч заалт ороогүй байгаа юмаа.
5.4.1д хувийн хэвшлийн дээд боловсролын байгууллагад төрөөс дэмжлэг үзүүлж улсын төсвөөс зарцуулах хөрөнгийн хувь хэмжээг тодорхой заалт болгон оруулж өгөх нь зүйтэй байна. Ялангуяа сургалтын тогтмол зардал, баш нарын мэргэжил дээшлүүлэх зардал гэх мэтчилэн дэмжлэг төрөөс шаардагдаж байгаа юмаа.
5.5д төрийн өмчийн их, дээд сургуулийн үүсгэн байгуулагч чухам хэн болохыг тодорхой болгож заах хэрэгтэй байгаа юм. Дараа нь өмч хөрөнгө санхүүжилт зөрчигдөхөд хүргэнэ.
5.8.3д заасан«тунгалаг» гэдэг үг юуг хэлж байгаа юм энэ үгийг хасах нь зүйтэй болов уу
7.4.4тсургалтын төлбөрийн 50% олгоно гэснийг Монгол Улсын хэмжээний нийт их дээд сургуулиудын сургалтын төлбөрийн дунджаар тооцож бүгдэд ижил тэгш олгохоор заалт болгон өөрчлөхийг санал болгож байна.
8.3.3т суралцагчдаас өөрийн хариуцах ямар зардал гэдэг нь ойлгогдохгүй байгаа тул энэ хуулийн төслийн заалтад тодруулж өгөх нь зүйтэй болов уу.
9.6д Ваучер гэсэн үгийг эрхийн бичиг, 12.1 болон 13.8д Интершип гэсэн үгийг мэргэжлийн дадлага гэсэн монгол үгээр солих нь зүйтэй болов уу.
13.3д заасан цагийн хязгаарлалтыг 32оос 40 болгон өөрчлөх буюу, цагийн хөдөлмөрийн үнэлэмжийн үнэлгээний доод хэмжээг тогтоож өгөх хэрэгтэй. Үүнд хувийн хэвшлийн болон төрийн байгууллагын ажил олгогчидтой гэрээ байгуулах зүйлийг тусгаж өгөх хэрэгтэй. Эдийн засгийн чадавхийг нь харгалзан үзэх нь зүйтэй болов уу.
Ингээд манай хувийн хэвшилд 51000 гаруй оюутан буюу нийт суралцагчдын гуравны нэг суралцаж байгаа энэ бүхэн бол дээд боловсролыг шинэ шатанд гаргах хүч, бидний саналыг харж үзээчээ та бүхний ажилд амжилт хүсье
Д.Батбаяр /Монголын Оюутны Холбооны дэд ерөнхийлөгч/
Энэ хууль хэрэгжихийн өмнө шинэчлэл хийх хэрэгтэй байна. Боловсролын тогтолцоог шинэчлэхээс илүү юу зааж байна гэдгийг авч үзэх хэрэгтэй. Хэн зааж байгаа хаана зааж байгаа талаар хийж буй шинэчлэл хангалттай хийгдэж байгаа. Хамгийн гол нь юу зааж байгаа талаарх шинэчлэл гол нь сайн явагдахгүй байгаа. 4 жилийн өмнө заадаг байсан зүйл өнөөдөр заагдаж л байгаа.Өөр нэг эмзэглэж байгаа зүйл байгаа. Энэ хууль боловсролоор бизнес хийж байгаа хэсэг бүлэг хүмүүс байна. Энэ хууль маань тэдгээр хүмүүсийг өөгшүүлдэг биш харин энэ үйлдлийг нь таслан зогсоодог байгаасай гэж хүсэж байгаа.
Бусад хуулиудтайгаа уялддаг байгаасай. Энэ хуулийн маань бас нэг тэтгэлэг нь шударга өрсөлдөөн дээр гэж байгаа магадгүй манай Монголчуудын ч юмуу бидний сүүлийн үед авч байгаа өрсөлдөөний асуудал маань шударга бус гэж би ойлгодог. Өрсөлдөөнд нь нэг стандарт тогтоож тэр стандартад нь хүрч л байвал хэдэн оюутан байх нь хамаагүй тэг тэтгэлэг тэр боломжийг өөртөө авдаг байгаасай. Нийгмийн бодит байдалтай уялдаж өгөхгүй байгаад анхааръя. Ажил эрхлэлтийн асуудал гэх мэт. Их Дээд сургууль, ард иргэдийн гэх мэт хэлэлцүүлгийг зохион байгуулъя.
н.Юра /ТМСҮТ Үйлдвэр Урлалын Сургууль/
Энэ хууль бол эдийн засгийн амьдралтай холбогдсон маш том хууль байгаа юм, нийгмийн баталгаатай холбоотой хууль байгаа юм. Их, дээд боловсролын санхүүжилт дээрээс нь оюутны нийгмийн баталгаа гэсэн 2 том зангилаа асуудлыг хуульд иж бүрэн тусгахад их төвөгтэй. Нэг талаараа орлого нөгөө талаасаа зарлага. Миний бодлоор дээд боловсролын санхүүжилтийн хуулийг үүнд оруулах хэрэгтэй байсан уу энийг хоорондоо ярилцаж үзээсэй. Хэрвээ оруулах ёстой байсан бол иж бүрнээр нь хандах ёстой л доо. Энд зөвхөн хөтөлбөрт төслийнх нь хэсэг нь болон энэ санхүүжилтийн бараг дийлэнхийг нь авчихсан байгаа юм. Тэгээд бусад санхүүжилтийн тухай асуудал энд орхигдсон учраас санхүүжилтийн тухай асуудал нь өрөөсгөл байдлаар тусгагдаж болзошгүй байгааг хэлмээр байна.
Хэрвээ ингэж үзэх юм бол анхнаасаа оюутны нийгмийн баталгааны асуудлыг дэмжсэн Ерөнхийлөгчийн санаачилга байсан болов уу
Тэтгэлэг тэтгэмжийн асуудал оруулж байгаа бол нилээд нарийвчилж оруулах хэрэгтэй, бүгдийг нь базаад оруулцан байж байгаа. Энийг анхаарч үзээсэй. Үндэсний тэтгэлэг гэж их зөв санаа. Үндэсний тэтгэлэг дотроо 2 үндсэн зүйлийг оруулмаар байна. Бүрэн тэтгэлэг гэж оруулаад 50% тэтгэлэг гэдгийг нь үндэсний тэтгэлэг гэдэгтээ оруулаад их ойлгомжтой бөгөөд хүмүүст нэг их олон тэтгэлэг олгоод байгаа ч юм шиг.
Үндэсний тэтгэлгээс гадна урамшуулал тэтгэлэг оруулчихвал их зүгээр байж магадгүй. Урамшуулал тэтгэлэг дотроо тэр тусгай тэтгэлэг, шагнал тэтгэлэг 2-г оруулчихвал их ойлгомжтой.
Нэгэнт санхүүжилт энэ хуульд орж байгаа бол энэ хуулийн хяналт аудитын тусгай бүлэг нэмж оруулах хэрэгтэй. Энд ганцхан заалт оруулчихсан байгаа. Энэ чинь тэр хяналтын систем нь ганцхан төрийн сан байж болохгүй үүнд тэр сангийн яам, эцэг эх, оюутан байж болно хяналтын механизм нилээн боловсронгуй байхгүй бол санхүүжилтийн асуудал гараад ирнэ. Тиймээс үүнийг тусгайлан бүлэг болгож оруулаасай гэж бодож байна.
Тэтгэлэг авсан хүнд хариуцлагын асуудлыг ажлын байртай нь холбоё.
Оюутны байгууллагын асуудал орхигдсон байна. Тэр тэтгэлэгт хамруулах оюутан сонгох тал дээр оюутны байгууллагад эрхийг нь өгөх хэрэгтэй. Тийм учраас оюутны байгууллагын эрхийг энд тодорхой зааж өгөх хэрэгтэй гэж үзэж байна.
Дээд боловсролын санхүүжилтийн асуудал орох гэж байгаа бол санхүүжилтийн бусад эх үүсвэр нь хаанаасаа гарч яаж явахыг маш сайн нарийн зааж оруулмаар байна.
Бүх шатны байгууллагаар хэлэлцүүлэх хэрэгтэй байна.
Т.Намжил /“Гэр бүлд ээлтэй нийгэмлэг” ТББ/
Манай улс 2 суурь асуудалд анхаарал татдаг . 1-рт гэр бүл, 2-рт боловсролын асуудал. Энэ 2-ыг анхаарахгүй бол манай улс өнгөрөх нь дээ. Боловсрол бол хөгжлийн процесс. Явцад нь бид авч үзэх ёстой. Монгол улсын боловсрол мухардалд орсон гэж би ойлгодог. Энэ хууль цаг алдахгүй ултай, ямар нэгэн нам, ямар нэгэн явцуу эрх ашгийн үүднээс хандахгүй МУ-ын хойчийн төлөө байх ёстой гэж бодож байна. Энэ хуулийн агуулга нь хэрэгцээ, оролцоо, чанар гэсэн ийм тогтолцоо байна. Энийг хангах тодорхой зарчим байна.
500-аас 600 доллараар бусад орны боловсролтой яагаад ч зэрэгцэхгүй олон улсын жишигт хүрэхгүй гэдэг нь тодорхой юм. Олон улсын жишигт хүргэх хариуцлага их хэрэгтэй байна. Их Дээд сургуулиуд нэгдүгээрт өөрсдөө санаачилгатай байх. 2-рт төр засгаас дэмжих оролцоог бууруулахгүй байх. 30 аас доошгүй гэж яагаад орж болохгүй гэж.
Оюутнууд сайн сураад шаардлага хангаж байж улс орны хэрэгцээтэй шаардлага хангаж байж тэтгэлэгт хамрагдана
Чанарын асуудал гарч ирж байна. Оюутан өргөн мэдлэгтэй байх ёстой. Энэ асуудлаар сургуулиуд улс оронд хэрэгцээтэй мэргэжлээр суралцуулах хэрэгтэй.
Энэ хуулийг бие даасан хуулиар батлах ёстой гэж бодож байна.Үйлчлүүлэх талаас нь анхаарах хэрэгтэй.
Дэмжлэг үзүүлэгчдэд ямар хөнгөлөлт үзүүлэх юм бэ энэ хуульд оруулах уу? Үгүй юу? гэдгийг тогтоох хэрэгтэй байгаа. Спирт бал бурам, АПУ гээд өөрсдийгөө рекламдаад мөнгө тарааж байгаа.
12.5д гэр бүлтэй суралцагчид магистр докторант орох уу. Оюутан гэр бүл гэж оруулах хэрэгтэй. Тусгай бүлэг болгох хэрэгтэй.
Энэ хуульд ерөнхий жишиг байх ёстой.
Дархан Эрдэнэтэд автобусны хөнгөлөлт эдлэх үү гэдэг асуудал гарч ирнэ. \Үүний нэгэн адил асуудлыг анхааръя.
Энэ хууль агуулга нийгмийн ач холбогдолтой. Энэ хууль тодорхой хугацааны дараа МУ-ын боловсролын салбарт үр өгөөжөө өгнө. Эдийн засгийн баазыг бэхжүүлж өгсөн ач холбогдолтой гэж үзэж болно. Энэ хуульд бүх боломжийг олгосон.
Төрөөс анхаарч байгаа нь илүү ач холбогдолтой байна.
Э.Түмэнбаяр /”Их Засаг”Их Сургуулийн оюутан/
Зөв зүйтэй олон асуудал байна. 12.7 болон 12.9 цалинтай чөлөө олгох талаар заасан нь үр дүнтэй зохицуулсан маш сайн заалт болжээ. Суралцагчдын ажлын хөлснөөс татвар авахгүй гэсэн зүйлийг сайшаан дэмжиж байна.
Ваучир гэдэг гадаад нэр томьёог солих. хөнгөлөлтийн карт ч гэх м уу? эрхийн бичиг гэж оруулбал зүгээр юм уу?
н.Батсайхан /Худалдаа Үйлдвэрлэлийн Дээд Сургуулийн захирал/
Хариуцлагын асуудал бага байна гэж дүгнэж байгаа, сургалтын чанарыг яаж дүгнэх юм бэ? багш нарын ажлыг хэрэн яаж үнэлж дүгнэх юм бэ? энэ дээр бол тухайн сургуулиудад нь эрх өгсөн юм шиг байна. Энэ бол боломжгүй юм. Зарим нь төрийн сургууль, зарим нь хувийн сургууль байгаа. Тэтгэмж зээлийн хүрээнд дүнгийн хойноос хөөцөлддөг байдал гарах вий
Багш нарын мэргэжил дээшлүүлэх асуудалд анхаарах хэрэгтэй. Төрөөс багш нарт дэмжлэг туслалцаа үзүүлдэг байсан боловч буцаж ирдэггүй. Төрийн сангийн зээллэгтЯам Тамгын газар ажиллаж байсан мэргэжилтнүүд хамрагддаг. багш нар хамрагддаггүй. Явсан хүмүүсийн ихэнх нь боловсролын байгууллагад хөрөнгө оруулалт хийдэггүй. Ихэнх нь тэндээ шингэдэг хариуцлага тооцох асуудал бүрхэг байгаа. Энэ хүмүүст хариуцлага тооцооч ээ. Үүнийг ажлын хэсэг засаж чадна гэдэгт найдаж байна.
н.Дашням /”Улаанбаатар Эрдэм Судлал”Дээд Сургуулийн захирал/
Дээд боловсрол эзэмшиж байгаа хүмүүст хэрэгтэй байх. 2 Санал байна.
Боловсрол ченж болоод хувираад байна.
Үндсэн хуулийн санааг хатуу баримтлах хэрэгтэй. Төрийн ба төрийн бус байгууллагад боловсрол эзэмших эрхтэй. Боловсрол ашгийн төлөө бус байгууллага
Улсын сургуулийг дэндүү анхаараад хувийн сургуулийг орхиод байна. Сурч байгаа хүнийг адил дэмжих хэрэгтэй байна. Хувийн Төрийн гэж ялгаад байж болохгүй. Улс орныхоо төлөө гэсэн нийтлэг ганц л зорилготой. Суралцаж буй оюутнуудын эрх ашгийг хамгаалах.
Суралцагчдын ихэнх нь ядуу байгаа. Төрийн тэтгэлэг олгох гэж байгаа юм бол ядуурлын түвшинг харгалзах хэрэгтэй шүү. Үүнээс болоод сургуулиа орхиод явж байгаа. Амьдралын түвшинг л харгалзах хэрэгтэй юм. Сурлагын чанар гэж харьцангуй ойлголт юм.
Оюутны дотуур байр эмзэг зүйл. Оюутны байр эзэндээ орлого оруулдаг. Улсаас бариад түрээсэлж болно.Төр өмч хувийн өмч гэж ялгахгүй ард түмний хэрэгцээг хангах хэрэгтэй
Хувийн сургуулийг төрөөс дэмжихгүй гэсэн санаа байж болохгүй.
Үндсэн хуулийн хүрээнд тэгш эрхтэй байх нөхцөлөөр хангах хэрэгтэй юм. 2 дахь дээд боловсрол эзэмших тухай ойлголтыг дэмжих хэрэгтэй юм.
Хүнээ л боловсролтой болгоё. Явах болзлыг хангасан боловсролыг олгоё. Оюутны суралцах нөхцөлийг хангах тал дээр гол анхаарлаа хандуулъя. Зохих улсуудаас албан ёсоор санал авах хэрэгтэй. Оюутны байгууллага идэвх зүтгэлтэй. Түүнийг дэмжих механизмыг оруулж өгөх хэрэгтэй юм. Оюутны байгууллагад төсөв санхүү хэрэгтэй юм. Ерөнхий зарчим болгоно уу.
Б.Гүнсэн /Олон Улсын Харилцааны Сургуулийн магистрант/
2 санал байна. Эмзэг бүлэг, бэрхшээлтэй иргэдийн тухай асуудал яригдлаа.
Түрдэг тэргэн дээр суусан иргэд оюутан хэд байна. Сургуулийн байшин баригдахад тэргэн дээр суусан хүний явдаг гарц гэж байх ёстой болов уу? тэгж байж тэр хөгжлийн бэрхшээлтэй хүнд суралцах орчин бий болох болов уу? Дээд боловсрол эзэмшихэд нь туслаасай гэсэн санаа байна. Энэ бүхэнд анхаарлаа хандуулаасай
Оюутан хөдөлмөр эрхлэлтийн асуудлыг дэмжиж байна. Сөрөг нөлөө байгааг анхаарах хэрэгтэй. Оюутан ажиллуулах шаардлагыг буруу ашигладаг практик францад гарч байсан. Үүнийг анхааралдаа авахыг санал болгож байна.
Ж.Жамбалдагва / Монголын Оюутны Холбооны ЭШС-ны албаны дарга/
Ажлын хэсгийн гишүүдэд амжилт хүсэж зохион байгуулагчдад талархал илэрхийлье.
Хууль гэдэг бол үг үсэг нарийн байх ёстой. Судалгаан дээрээс ажиглагдсан.
Бусдаас онцгой амжилт үзүүлсэн. Гэсэн зүйл заалтаас үзэхэд онцгой амжилт гаргасан гэдгийг сайтар ойлгохгүй байна. Ер нь онцгой хүн онцгой оюутан цөөн л байдаг. Гэхдээ монголд бол онцгой амжилт гаргаад ерөнхийлөгчийн нэрэмжит тэтгэлэг авдаг оюутнууд байна. Энэ 80 Шилдэг оюутны тухай асуудал юм. Нийтлэг байлгах саналыг оруулмаар байна
О.Түвшин /Монгол Улсын Боловсролын Их Сургуулийн оюутан/
Хоёр дахь сургуульдаа сурч байгаа нөхцөлд тэтгэлэг олгодог байдлыг тодорхой тусгаж өгөх хэрэгтэй байна.Хөнгөлөлттэй байх хэрэгтэй.
Оюутан өөрөө баялгийг бүтээдэг ашгийг олж байдаг механизмыг тусгаж өгмөөр байна. энэ боломжийг нээж өгвөл илүү зүгээр юм болов уу?
Оюутнуудын ажлын үр дүнг завшдаг багш нар хүмүүст хариуцлага тооцдог механизм хэрэгтэй. Энэхүү асуудлуудын заавал тусгаж өгөх нь зүйтэй юм шиг санагдаад байгаа бодолцож үзээрэй. Үг хэлэх боломж олгосон иргэний танхимд баярлалаа.
н.Ариунтуяа /”Отгонтэнгэр”Дээд Сургуулийн англи хэлний тэнхимийн эрхлэгч/
Төрийн өмчийн их дээд сургуулиудыг голлон авч үздэг. Хувийн сургуулиудыг авч үзэх хэрэгтэй. Манай сургууль 760.000 төгрөг. Жилийн эцэст балансаа бариад дуусдаг.
Оюутны хариуцлага гэдэг асуудал дутуу байна. Шалгуур хангахгүй бол яах вэ. Хий дэмий явж байгаа оюутнууд байгаа. Хавтгайраад бүгдийг нь тэтгэлэгт хамруулж болохгүй юм.
Иргэний танхимд баярлалаа. Энэ тал дээр нээлттэй ажиллаасай гэж хүсэж байна.
Э.Цээпилмаа /Батлан Хамгаалахын Их Сургуулийн оюутан/
Үндсэн хуулийн зорилт байдаг шүү дээ хүмүүнлэг иргэний ардчилсан нийгмийг цогцлоон хөгжүүлнэ гэж. Энэ хууль нь тухайн оюутны сургалтын тал дээр их анхаарч, хүмүүнлэг чанар гэдэг тал дээр анхаараагүй байна. яагаад гэхээр тэр хүүхэд сурлага сайтай хэрнээ хүн чанаргүй хүний мөсгүй тийм хүн байвал нийгэмдээ буцаад яаж үйлчлэх вэ? Гэдэг тал дээр анхаарвал арай зүйтэй юм болов уу?тийм болохоор хүмүүнлэг нийгмийн идэвх санаачилгатай оюутан Баярлалаа
О.Цолмонтуяа /”Их Засаг Их Сургуулийн оюутан/
Юуны өмнө Монгол улсын үндсэн хуульд заасан байдаг шүү дээ хүн болгон сурч боловсрох эрхтэй байдаг гэдэг. Үүний дагуу хүн бүрт тэгш эрх зарчимд үндэслэн энэхүү дээд боловсрол эзэмших эрхийг олгох тал дээр мөн дээд боловсролын байгууллагуудын үйл ажиллагааг дэмжих чиглэлээр хуулийн төслийг санаачлаад, уг хуулийн төсөл хэлэлцүүлж байгаад талархаж байгаагаа илэрхийлье.
Хуулийн төслийн хувьд яагаад урьд нь төлөөд болоод байсан төлбөрийг улсаас төлөх гээд байгаа гэж олон хүн бодож магадгүй. Энэ бол ердөө нийт хүмүүсийн 10 хувь нь байхаа. Энэ хуулийн төслийг дэмжих 90 хувь нь цаана нь байгаа тэгэхээр энэ хуулийн төсөл бол маш хэрэгцээтэй энэ нийгэмд заавал шаардлагатай байгаа гэдгийг хамгийн түрүүнд хэлэх нь зүйтэй байхаа.
13р зүйл Хөдөлмөр эрхлэлтийн асуудал байгаа энэ нь маш зөв юм. 13.3 ажлын цагийн хязгаарлалт. Сард тухайн оюутан 80 цаг ажиллах боломжтой. Тухайн байгууллага ажилласан оюутнуудад хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээнээс дээш цалин олгохоор заасан нь хоорондоо хэрэгжих боломж байна гэдгийг анхаарч үзэх ёстой юм болов уу.
Улсын сургуулиудад нэгжийн асуудалд олон хүн ажиллах хэрэгтэй болж таарна. Тэр шинэ орон тоонд гарах зардал хувийн сургуулиудад хүнд болно.
Аж ахуйн нэгжийн татварыг ямар хувь хэмжээгээр бууруулах вэ гэдэгт онцгой анхаарах хэрэгтэй.
Согтууруулах ундаа, мансууруулах бодис үйлдвэрлэгч байгууллагууд нь оюутан залуучуудад дэмжлэг үзүүлж янз бүрийн тэтгэлэг тэтгэмжийн асуудлыг хориглосон байгаа. Эндээс согтууруулах ундаа гэдэг үгийг хасвал яасан юм бэ? гэж байна. яагаад гэхээр Монголд одоо үйл ажиллагаагаа явуулж буй байгууллагууд нь илүү олон оюутан залуучуудад тэтгэлэг тэтгэмжээр туслах боломж илүү их байгаа. Магадгүй ингэж бодоод байх шиг байна л даа. Спирт бал бурмаас хэдэн оюутанд тэтгэлэг олголоо гэсэн зүйл гарахаар согтууруулах ундаа үйлдвэрлэхийг дэмжиж байна гэдэг юм уу? иймэрхүү зүйл гарч ирээд байх шиг байна. тэр байгууллагаас зөвхөн мөнгө өгч байгаа мөнгө гэдэг чинь өөрөө үнэргүй зүйл шүү дээ. Тэр мөнгөнөөс архи үнэртэж, амтагддаггүй шүү дээ. Тийм учраас илүү дэмжих бололцоотой санхүү мөнгөний хувь бололцоотой тэдгээр байгууллагуудыг оруулж өгвөл яасан юм бэ гэсэн санал байна. эргээд энэ хуулийн төсөл илүү боловсронгуй болоод, хурдан нийгэмдээ хэрэгжиж оюутан залуучууд, дээд боловсролын байгууллагуудын үйл ажиллагааг дэмжсэн маш сайн төсөл гарна гэдэгт итгэлтэй байна.
Б.Батцэнгэл /”Их Засаг” Их Сургуулийн оюутан/
Хуулийн төсөлтэй холбогдон саналаа хэлмээр байна. Хуулийн төслийг санаачилсан ажлын хэсэгт баярлалаа
Хууль зүйн техникийн асуудлууд засах шаардлагатай байна гэж үзэж байгаан. Үүнтэй холбогдуулаад саналаа хэлмээр байна.
3.1.6 болон 7.4.4 дээр утга санаа нь зөрөлдсөн асуудал гарч ирж байгаа юм. Нэг хууль дотор 1 нэр томьёог 2 өөр үзүүлэлтээр тодорхойлж өгсөн нь утга санаа агуулгын хувьд зөрөлдөөд байгаа үүнийг утга санаа агуулгын хувьд засах хэрэгтэй гэж бодож байна.
5дугаар зүйлд Төрийн өмчийн их дээд сургуулиудын асуудлыг тусгаад хувийн өмчийн их дээд сургуулиудын асуудлыг хоцрогдуулаад байгаагийн нэг жишээ бол 5.1 дээр харагдаж байна. Санхүүжилтийн эх үүсвэр тодорхойгүй байна гэдэг эргээд хяналт тавихад хүндрэлтэй байдаг тэгэхээр энэ дээр төрийн болоод хувийн гэж ялгалгүй 2-ланг нь санхүүжилтийн эх үүсвэр тодорхой болгоод мөн бидний төлөөд байгаа сургалтын төлбөр хаана юунд зарцуулагдаад байна гэдгийг хянах боломжийг олгох нь зүйтэй болов уу.
7.4.4 нийт их дээд сургуульд сурч байгаа оюутнуудын зохих шалгуурыг хангаж байгаа суралцагчдад сургалтын төлбөрийн 50 хувьтай тэнцэх тэтгэмжийг олгоно гэж байгаа юм.Үүнийг би юу гэж ойлгож байна вэ гэхээр сургууль бүхэн өөр төлбөртэй байгаа зарим нь үнэтэй зарим нь хямд энэ заалтан дээр өндөр төлбөртэй сургуульд сурч байгаа оюутан хожоод байна уу гэж тэгэхээр энэ асуудлыг Монгол улсад байгаа бүх их дээд сургуулиудын сургалтын төлбөрийн дунджаар тооцож 50% гэж гаргаж ирэх ёстой юм.
Мэргэжил сургалтын төвийн асуудал гарч ирж байгаа юм. МСҮТ-ийн талаар судалж хуульд зөвөөр тусгах хэрэгтэй.
Х.Сайхантуяа /Хилийн Цэргийн Дээд Сургуулийн оюутан/
Манай сургуулийн хувьд зарим анги үнэгүй байдаг Манай эрх зүйн энгийн анги 450.0 төгрөг байгаа. Төлбөрийг тогтоохдоо шууд 50 хувь байх нь зүйтэй гэж үзэж байна.
Сургуулиуд болон суралцагчдын хувьд шалгуур үзүүлэлт гэж байх ёстой юм. Шалгуур үзүүлэлт нь нийгмийн оролцоо болон дүнгийн голч нь сайн ар гэрийг нь харж үзэх хэрэгтэй гэж үзэж байна.
Цагаа олсон хуулийн төсөл байна. Хурдан хэрэгжээсэй гэж үзэж байна.
С.Өнөрбилэг
Энэхүү хуулийн төсөл нь цаг үеэ олсон ач холбогдол өндөртэй төсөл гэж бодож байна. Дээд боловсролын тэтгэлэгт хөтөлбөр нь олон улсын хэмжээнд хэрэгжээд үр дүнгээ өгсөөр байгаа боловч өнөөг хүртэл манай улсад хумигдмал байгаа нь монголын ирээдүй болсон олон мянган залуусын сурах чин хүсэл сонирхлыг багасгаж байна. Манай орны дээд боловсролын салбарт баримталж буй бодлого, үйл ажиллагаа нь өргөжиж тэлэхийн хэрээр залуус маань зорилготой суралцах боломж бүрдэнэ. 20-иод жилийн өмнөөс манай улсад дээд боловсролын сургалтын байгууллагын бие даасан байдлыг өргөтгөх, санхүүжилтийн эх үүсвэрийг олшруулах, сургалтыг зэрэглэсэн боловсрол олгоход чиглэсэн кредит цагт суурилсан тогтолцоонд шилжүүлэн, чанарын хөндлөнгийн үнэлгээний механизм бүрдүүлэх зорилт тавьсан. Гэвч дээд боловсролын эдгээр шинэчлэлийг дэмжих санхүүжилт, хөрөнгө оруулалт, түүний дотор суралцагчдад үзүүлэх санхүүгийн дэмжлэгийн эрх зүйн үндэс бүрдээгүй хэвээр байна.Энэхүү хуулийн төсөл нь батлагдан хэрэгжүүлж эхлэх тэрхүү мөчийг хүлээж байна.Хуулийг санаачилсан эрхэм гишүүддээ талархаж байна.
Ч. Анар /Монгол Улсын Их Сургууль - Хууль Зүйн Сургуулийн 5-р ангийн оюутан/
Тус хуулийн төсөлтэй танилцаад дараахь хэд хэдэн тодорхой саналуудыг илэрхийлж байгааг маань тунгаана уу. Ингэхээсээ өмнө энэхүү хуулийн төслийн агуулга, зохицуулалтыг маш шинэлэг бөгөөд оновчтой, нилээд онцлог хуулийн төсөл байна хэмээн үнэлж байгаагаа хэлэхдээ таатай байна. Ялангуяа оюутны өөрөө удирдах байгууллагын үүрэг оролцоог нилээд түлхүү тусгаж, дээд боловсролын сургалтын байгууллагад зохих шаардлагын үндсэн дээр санхүүжилт олгож байгаа явдал нь их сургуулиудад шинэчлэлт явагдах эрх зүйн үндэс, бодитой хөшүүрэг болсон байна хэмээн үзэж байна.
1. Тэтгэлгийн хэлбэрүүдийг хэрхэн томьёолсон байна вэ: Олон улсын байгууллагууд түүнчлэн улс хоорондын гэрээгээр олгогдох тэтгэлгүүд энэ хуулиар зохицуулагдсан уу, хэрэв тусгагдаагүй бол зохицуулагдаагүй үлдэх нь зүйтэй юу?
2. Тус хуулийн төслийн 10-р зүйлд тусгагдсан Нэгжийн чиг үүрэгт зөвхөн дурьдагдсан чиг үүргүүдээс гадна Боловсрол мэдээлэл зөвлөгөөний чанартай - өөрөөр хэлбэл дээд боловсрол эзэмшигчдэд амжилттай суралцах мэдээлэл зөвлөгөөгөөр үйлчлэх, туршлага солилцох боломжоор хангах, холбогдох эрх үүргийг нь хэрэгжүүлэхэд оролцож, хяналт тавьдаг, хариуцлага тооцуулахад туслалцаа үзүүлдэг, тэтгэлгийн албан ёсны мэдээллийг нэгдсэн журмаар хүргэх чиг үүрэг байх нь зүйтэй болов уу.
Мөн холбогдох чиг үүрэг бүхий байгууллагууд энд ямар үүрэг оролцоотой болохыг тодруулж өгөх нь зүйтэй эсэх, тухайлбал Боловсролын Яам, Монголын Оюутны Холбоо (хуулиар эрх олгогдсон төрийн бус байгууллагын хувьд) гэх мэт.
3. Санхүүжилтэд тавигдах мониторингийн тухай зохицуулалтыг илүү дэлгэрэнгүй тусгах нь зүйтэй. Сургалтын төлбөрийн зарцуулалтад шууд хяналт тавих бололцоог иргэний нийгмийн байгууллага болоод суралцагчдад улам ойртуулах нь чухал. Тухайлбал тус хуулийн төслийн 5.7-г “... нийтэд ил байлгаж, тухайн дээд боловсролын сургалтын байгууллагын нийт суралцагчдыг санхүүгийн шууд хяналт тавих боломжоор хангана.” хэмээн өөрчлөн найруулах.
4. Сургалтын төлбөрийн албан ёсны гэрээг илүү нарийвчилсан байдлаар зохицуулах боломжтой эсэх
5. Шийдвэр гаргах үйл явцад оюутнуудын төлөөлөл оролцох боломжийг хуульчлан баталгаажуулах
Л.Болдбаатар /Шинжлэх Ухаан Технологийн Их Сургуулийн Олон улсын дээд боловсрол судлалын төвийн захирал Доктор, профессор/
“Дээд боловсролын санхүүжилт, суралцагчдын тэтгэлэг, тэтгэмж, нийгмийн баталгааны тухай” хуулийн төсөлтэй танилцлаа.
Миний бие нь Дээд боловсролын системд 30 гаруй жил ажиллаж энэ сэдвээр судалгаа хийж ирсэн билээ. Хуулийн төсөл боловсруулагчдад санаа өгөх зорилгоор дэлхийн улс орнуудын дээд боловсролын байгууллагуудад мөрдөгдөж байдаг зарим нэг онцлогийг та бүхэнд хүргэж байна. Практик дээр санхүүжилтийн зохистой хуваарилалтан дээр алдах явдал их гардаг тул түүнийг хуулиар зохицуулах шаардлагатай юм.
Юуны өмнө энэхүү хуулийг сайтар боловсруулан яаралтай батлан гаргах нь туйлаас чухал гэдгийг энд онцлон тэмдэглэхийг хүч байна.
Санхүүжилтийн зохистой хуваарилалт
Засгийн газраас улсын их сургуулиудыг санхүүжүүлэх таван арга зам байдаг.
Их сургууль тодорхой хугацаанд (ихэнхдээ нэг жил) өөрийн ажилтнуудын цалин хөлс ба бусад зайлшгүй хөрөнгө оруулалтуудын зардлын тооцоон дээр үндэслэсэн төсвийг өргөн барьдаг. Сургууль нь засгийн газартай төсвийн хэдэн хувийг санхүүжүүлэх талаар тохиролцож болно. Засгийн газраас олгож байгаа хөрөнгө нь “тэмдэгтэй” буюу засгийн газрын нэр заасан зүйлүүдэд л зарцуулагдах ёстой.
Их сургууль нь өмнөх хугацаанд авч байсан санхүүжилтийг үндэслэн нэг удаагийн санхүүжилт дээр нэмэлт авах ба энэ мөнгийг хуулиар зөвшөөрөгдсөн өргөн хүрээн дотор өөрийн хүссэнээр зарцуулах боломжтой.
Санхүүжилт нь өнгөрсөн хугацааны ажлын үр дүн дээр үндэслэх боловч их сургууль түүнийг авсан л бол өөрийн хүссэнээр зарцуулах боломжтой. Санхүүжилтийн хэмжээг тогтоох гол хүчин зүйл нь оюутнуудын тоо (хичээл, сургалтын түвшин гэх мэт) байдаг. Гэхдээ засгийн газрууд сүүлийн үед оюутнуудын сурлагын амжилтыг нэг хүчин зүйл болгохыг хичээж байна.
Засгийн газар нь их сургуулиас сургалт, судалгааны үйлчилгээ худалдаж авна. Энэ нь дээрх (3) зүйлтэй төстэй боловч санхүүжилт нь өмнөх үеийн ажлын үр дүнгээс илүү ирээдүйд гаргах үр дүн дээр үндэслэгдэг.
Их сургууль өөрийн сургалт, судалгаа, зөвлөх үйлчилгээг янз бүрийн хэрэглэгчид, оюутнуудын ажил олгогчид, олон нийтийн эрх бүхий байгууллагуудад худалдана.
Амьдрал дээр голдуу эдгээр механизмуудын хоёр юм уу түүнээс дээш хувилбарыг хослуулан хэрэглэдэг. Ялангуяа (3), (4), (5)-р хувилбаруудыг янз бүрийн байдлаар хослуулж хэрэглэх асуудал илүүтэй яригддаг. Жишээ нь, хүчин зүйлүүдээр санхүүжилтийн хэмжээг тогтоож, засгийн газарт “борлуулсан” нэмэлт оюутны тоогоор харьцааг нь тогтоож болно. Нэг ихээхэн яригддаг асуудал бол оюутны ваучер бөгөөд энэ тохиолдолд оюутан сургалтын төлбөрөө бүтнээр төлөх боловч засгийн газрын санхүүжилтээр түүнийгээ хэсэгчлэн юм уу бүтнээр буцаан авч болно.
Гэхдээ эдгээр хувилбарууд дундаас аль нэгэнд нь тохирсон голлох загварыг тодорхойлох боломжтой.
Бас нэг чухал асуудал бол ихэнх санхүүжилтийн хувилбарууд нь өмнөх жилд авсан санхүүжилт дээр нэмэгдэх юм уу хасагдах байдлаар тооцогддог нь өөр өөр үр дүн авчирдаг.
Дээд боловсролын байгууллага дотор санхүүжилтийг хэрхэн хуваарилах шийдвэр нь зонхилох удирдлагын механизмаас хамаарна. Гэхдээ гадны санхүүжилтийн механизмыг байгууллагын дотоодын нөөц хуваарилах журамд хамааруулах боломжгүй. Гэвч олон улс орнууд дээрх (1)-р зүйл ба зарим талаараа (3)-р зүйл нь санхүүжилтийг төрийн эрх бүхий байгууллагын шаардлагын дагуу зарцуулахад хяналт тавихын тулд хүнд суртлын арга хэмжээ авахыг шаарддаг. (2) ба зарим талаараа (3) зүйлүүд нь ямар нэг хэмжээгээр сургуулийн удирдлагад эрх мэдэл өгдөг бөгөөд энд сургалт, судалгааны ач холбогдол маш чухал байдаг. (4) ба (5)-р зүйлүүд нь зах зээлд чиглэсэн менежментийг шаарддаг бөгөөд энэ тохиолдолд ажил хэрэгч байдал ба зах зээлийн эрэлт хэрэгцээний хангалт нь үр дүн авчирдаг.
Санхүүжилтийн хуваарилалтад хамаарсан санхүүгийн менежмент нь боловсролын байгууллагын бүтцээс хамаарах ба энэ нь хялбарчилсан загвараар дараах дөрвөн хэсгээс бүрддэг.
Төв удирдлага
Төвлөрсөн үйлчилгээ
Тусгай сургалт ба судалгааны тэнхимүүд
Сургалт, судалгаанаас гадуур үйлчилгээ
Санхүүжилтийг хуваарилсан зарим жишээ:
Их сургуулийн зохион байгуулалтын энэ хялбарчилсан загварт ч гэсэн санхүүгийн менежментийн долоон үндсэн журам үйлчилдэг.
Бүх санхүүжилтийг төв дээр хүлээн авч, төвөөс удирдан хуваарилдаг (цэвэр хүнд суртал)
Стратегийн шийдвэрийг төвөөс гаргах боловч өдөр тутмын шийдвэр ба хэрэгжилтийг тэнхимүүд хариуцна (төвлөрөөгүй хүнд суртал)
Орлогыг эхлээд төв удирдлага ба үйлчилгээнд хуваарилж, үлдсэнийг нь сургалт, судалгааны ач холбогдлоор нь тэнхимүүдэд хуваарилдаг (коллежийн загвар)
Ихэнх орлогыг төвөөс үйлчилгээ “худалдан авдаг” тэнхимүүдэд хуваарилдаг (холимог загвар)
Орлогыг тэнхимүүд “олох” боловч төв удирдлага захиран зарцуулдаг (компаний загвар)
Орлогыг тэнхимүүд олно. Төв удирдлагын зардлыг нөхөхийн тулд энэ орлогоос нь “татвар” авах ба үлдсэнийг нь тэнхимүүд гадны “худалдан авагч” эрх бүхий байгууллагын шаардлагын дагуу зарцуулна (менежментийн загвар)
7. Орлогыг тэнхимүүд олж хадгална. Тэд төвийн шаардлагатай хэмжээгээр үйлчилгээг “худалдан авна” (чөлөөт загвар)
Амьдрал дээр эх үүсвэрийг хуваарилах журам нь эдгээр загваруудын дээрх хувилбарын холимог хэлбэртэй байдаг. Жишээ нь, гадны санхүүжилттэй судалгааны төсөл нь, төвөөс санхүүжилттэй их сургуулийн гол үйл ажиллагаанаас ямар нэг хэмжээгээр ялгаатай санхүүгийн менежментийг шаарддаг.
Тухайн байгууллагад ямар механизм давамгайлж байсан ч байгууллагын төсөв нь эх үүсвэрийн хуваарилалтыг зохицуулах, хянах, үнэлэхэд чухал менежментийн хэрэгсэл болдог. Дэлхийн их сургуулиудад дөрвөн төрлийн төсөв байдаг. Үүнд:
Зүйлчилсэн төсөв нь төрийн хүнд суртлын шаардлагыг хатуу мөрдөнө.
Ерөнхий төсөвтэй боловсролын байгууллага нь засгийн газар ба олон нийтийн өмнө өөрийн боловсрол, судалгааны ажлын үр дүнгээр хариуцлага хүлээдэг. Сургалтын зориулалттай ерөнхий төсөв нь хичээлийн үнэлгээгээр тооцсон оюутны тоон дээр үндэслэгдэх ба судалгаа, хөрөнгө оруулалт нь тусгай томьёоны дагуу санхүүжигдэнэ.
Томьёогоор тооцох төсөв нь сургалт, судалгааны ажилд оруулсан хөрөнгө оруулалт ба үр дүнг тооцох үзүүлэлтүүд дээр үндэслэдэг.
Урамшуулалт төсөв нь тодорхой зорилгын төлөө (жишээ нь: мэргэжил дээшлүүлэх сургалт, оюутанд хэрэглээний тэтгэлэг олгох, оюутнуудын стратегийн бүлгүүдийн оролцоог нэмэгдүүлэх гэх мэт) тулд засгийн газраас олгож байгаа нэмэлт төсөв юм.
Судалгаанаас үзэхэд дэлхийн олон орны боловсролын байгууллагууд шууд санхүүжилтийн дараах хэлбэрүүдийг хэрэглэж байна.
Үүнд: томьёонд суурилсан санхүүжилт (орцод суурилсан, гүйцэтгэлд суурилсан), өрсөлдөөнт, нөхцөлт, гүйцэтгэлийн, хувь нийлүүлсэн, үр дүнгээс хамаарч эргэж төлөгдөх санхүүжилтийн хэлбэрүүд байна.
Томьёонд суурилсан санхүүжилт нь орц (оюутан, сурагч, багш, барилга байшин) ба гүйцэтгэлд суурилсан (төгсөгч, судалгааны үр дүн) санхүүжилт, орц, гарцын хосолсон хэлбэрийн санхүүжилтэд тулгуурлан хийгддэг.
Өрсөлдөөнт санхүүжилт нь хөрөнгө оруулалт, төсөл өрсөлдүүлэх, тендер шалгаруулах, хуучин арга барил, хандлагыг өөрчлөхийг дэмжихэд голчлон чиглэгдэнэ.
Нөхцөлт санхүүжилт нь харьцуулалт хийж шалгуурыг тогтоох, холбогдох зардлыг шинжлэх, жишиг зардал дээр тулгуурлаж санхүүжилт хийх арга юм.
Гүйцэтгэлийн санхүүжилт нь гүйцэтгэлд суурилсан санхүүжилтээс зарчмын ялгаатай ойлголт юм. Энэ нь бүтээгдэхүүн буюу гарц үр дүнд чиглэгдсэн байдаг бөгөөд төсвийн ерөнхий менежерээс тухайн нэгжийн удирдлагатай нийлүүлэх бүтээгдэхүүний (бакалавр, магистр, докторын сургалт гэх мэт) чанар, үр дүнд үндэслэн гэрээ байгуулах замаар хариуцлага тооцох механизмыг бүрдүүлэн нийт санхүүжилтийг тооцдог хэлбэр билээ.
Хувь тэнцүүлсэн санхүүжилт нь орлогын боломжит категори, хувь тэнцүүлэн санхүүжүүлэх асуудлыг хамарна. Энэ талаар Герман улсын их, дээд сургуулиудыг санхүүжүүлдэг туршлагаас харахад Холбооны улс нь 50%, муж нь 50% -ийг тус тус хувь тэнцүүлэн санхүүжүүлдэг байна.
Үр дүнгээс хамаарч эргэж төлөх санхүүжилт нь хүлээн зөвшөөрөгдөх хөтөлбөрийг санхүүжүүлэх, судалгаа, туршилтын ажлын санхүүжилтэд гэрээний үндсэн дээр урьдчилсан санхүүжилт өгөөд үр дүн гарсны дараа буцааж төлүүлдэг зарчимтай болно. Ийм санхүүжилтийг Шинжлэх ухаан технологийн сангаас хийдэг.
Сүүлийн жилүүдэд сургалтын чанар, тэгш байдал, хүртээмжтэй холбоотойгоор шууд бус санхүүжилтийн хэлбэрийг хэрэглэх байдал өргөжиж байна.
Шууд бус санхүүжилт нь ваучер, сургалтын тэтгэлэг, татварын хөнгөлөлт, хувь тэнцүүлсэн буцалтгүй тусламж, оюутны зээл, хүний капиталын гэрээ хэлбэрээр хэрэгжиж байна.
Ваучерыг АНУ-ын профессор Милтон Фрейдман анх санаачилсан бөгөөд сурлагын чанараас хамаарч олгосон суралцах эрхийн бичгийг үндэслэн санхүүжүүлэлт хийдэг.
Сургалтын тэтгэлэг нь сурлагын амжилт болон амьжиргааны байдлыг харгалзан тэтгэлгийг санхүүжүүлдэг.
Оюутны зээл нь барьцаат зээл, төгсөгчдийн татвар, оюутны ирээдүйн орлогод ногдуулах зээл, франчейз загвар гэсэн хэлбэртэй байдаг.
Боловсролын байгууллагын хуримтлалыг бий болгох хөшүүрэг нь татварын хөнгөлөлт, хувь тэнцүүлсэн буцалтгүй тусламжийн сан байдаг.
Гэхдээ аль нь зөв арга вэ гэдгийг тодорхой нөхцөлөөс хамаарч сонголт хийх хэрэгтэй юм. Сонголт хийх эдгээр тодорхой нөхцөлүүд нь хамран сургалтын өсөлт, үр ашиг, тэгш байдал, чанар, санхүүгийн тогтвортой байдал, шинэчлэлт өөрчлөлт, өрсөлдөөн байх болно.
Мөн түүнчлэн оюутанд сургалтын төлбөрийн зээл өгөхөөс гадна ард түмний амьдрал хүнд байгаа өнөө үед ялангуяа амьжиргааны зардлын тэтгэлэг өгөх тал дээр хуульд сайтар тусгаж өгөх нь зүйтэй юм.
Зээлийн хугацааг болж өгвөл 15-20 жил байхаар тогтоох нь эргэж төлөгдөхөд дөхөм болох байх. Ипотекийн зээлд хамруулсан ч болох юм.
Ц.Эрдэнэчулуун /Орхон аймгийн “Маргад” Дээд Сургуулийн Ерөнхий захиралДоктор, профессор/
Уг төслийн үзэл баримтлал болон хуулийн төсөл хүнээ хүндэтгэн дээдэлсэн, дээд сургуулийн амьдрах олон санхүүгийн үүсвэрийг санаачлан тодорхойлсон цоо шинэ зарчмын шинжтэй төсөл гэж үзэж олон нийт анхааран хүлээж авч байна.
Оюутны нийгмийн баталгааг анх удаа хуульчлах болсон нь монголын ирээдүйг хүндэтгэж байгаагаас гадна нийгмийн хариуцлагыг хэрэгжүүлэгч байгууллагуудын санаачлага дэмжлэг, оролцоог /хуулийн 12.6, 16.3.8, 9.5, 7.5/ баталгаажуулж байгаа юм. Тухайлбал Уулын баяжуулах “Эрдэнэт” үйлдвэрийн захиргаанаас ажилчдынхаа оюутны төлбөрийн 50%-ийг 2-р курсээс нь хариуцдаг үйлдвэрийн дотоод журмыг хэлэх байна.
Төрөөс тогтоосон шаардлага хангасан сургуулийг төрийн ба хувийн гэж ялгахгүйгээр магадлан итгэмжлэгдсэн төрийн бус сургуульд тогтмол зардал олгохыг хуулийн зүйл заалт болгон оруулах
Суралцагчдын сургалтын төлбөрт зориулан олгосон тэтгэлэг урамшууллын хэмжээнд иргэн аж ахуй нэгжийн татварт ноогдуулах орлогыг хорогдуулан тооцохоос гадна чанартай боловсрол олгодог зарим орны жишгээр аж ахуйн байгууллагын орлогын 20 хувь доторх дахин 20 хүртэлх хувийг сургууль, нийгэмд үйлчилдэг байгууллагад заавал зарцуулсан байх, боловсролыг дэмжих сан, хамтын санд зарцуулж байх хуулийн зүйл заалтыг нэмж татварын тухай хуульд өөрчлөлт оруулах
Нэг суралцагчийн сургалтын төлбөрийн жишгийг хөрш орнуудын түвшинд байлгахаар хуульчилбал бусад орнуудаас боловсролын импорт орж ирэх нөхцөлийг бүрдүүлэх
11-р зүйл, заалтуудыг “Цахим үйлчилгээний бүртгэлийн сүлжээг ашиглах” гэж найруулгыг сайжруулах энэхүү сүлжээ нь нийгэм халамж болон эх орны хишиг сан, улсын нэгдсэн бүртгэлийн файлуудтай холбогдохыг хуульчлах
Г. Бадруун /”Зориг Сан” хөтөлбөрийн зохицуулагч/
Иргэний танхимд саналаа гаргах нь:
13.3-р заалт “Суралцагчдын хичээлээс гадуур эрхэлж болох ажлын жагсаалт, ажиллах хугацаа, хөдөлмөр, аюулгүй байдлын журмыг Засгийн Газрын эрх олгосон этгээд тогтоож, хэрэгжүүлнэ” гэж бичигдсэн байна. Гэвчяагаад сурагчдын xийж болох ажлыг хязгаарлаx ёстойюм? Ямар ажлыг хийж болох, болохгүйг яаж шийдэх уу? Худалдагч хийх нь буруу, ширээний ард бичиг баримттай ажилладаг ажил хийх нь зөв гэж хэлж болох уу? Худалдагчийн ажил нь илүү сайн цалинтай, илүү цэвэр орчинтой бол яах уу? Нэгэнт л бүх сурагчдыг өндөр цалинтай, орчин, хангамж сайтай ажлын байраар хангаж чадахгүй үед хийж болох ажлыг нь цөөрүүлэх нь тийм ч сайн үр дүнтэй байхгүй болов уу? Түүнээс гадна энэ зүйлд “Суралцагчдын долоо хоногт ажил хийх хугацаа нь 20 цагаас хэтрэхгүй байна” гэсэн нь бас л суралцагчдын өөрийн шийдэх асуудал байвал илүү зохистой болов уу? Сурагч нь ажил, сургуулиа зохицуулаад явж чадаж байгаа бол төр үүнд оролцох xэрэг байна уу? 20-оос дээш цаг ажилладаг оюутан нь өөрөөр сургуулийн төлбөрөө төлж чадахгүй болж, аргагүй байдлаас олон цаг ажилладаг болов уу? Сургуулийн гадуур ажил хийх нь сурлагад нөлөөлөх талаар Америк болон өөр орнуудын судалгаа их байдаг. Судалгаануудыг уншаад үзэхэд 20-оос дээш цаг ажиллахад сурлагад тийм ч их сөрөг нөлөө үзүүлдэггүй, заримдаа бүр сурлагыг сайжруулдаг гэж дүгнэлт гарсан байна. Тиймээс сурагчдын дунд судалгаа хийж байж л ажлын цагийн дээд хэмжээний талаар хууль, тогтоол гаргах нь зөв байх. Үүнээс гадна энэ хоёрыг хянаж, зохицуулах нь маш хэцүү бөгөөд энэ заалтыг баталснаар оюутны эрхийг хамгаалах биш харин илүү хавчиж, хууль зөрчсөн үйлдэл хийхэд хүргэх болов уу?
Иймээс энэ заалтыг дахин эргэцүүлж харна уу?
“Монголын Үндэсний” Дээд Сургуулийн хамт олноос
"Дээд боловсролын санхүүжилт, суралцагчдын тэтгэлэг, тэтгэмж, нийгмийн баталгааны тухай хууль"-ийн төсөлтэй холбогдох зарим санал, дүгнэлт
Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн санаачлагаар "Дээд боловсролын санхүүжилт, суралцагчдын тэтгэлэг, тэтгэмж, нийгмийн баталгааны тухай хууль"-ийн төсөл боловсруулан, бүх нийтийн нээлттэй хэлэлцүүлэг явагдаж байна . Ийнхүү дээд боловсролын ирээдүйд төр анхаарлаа хандуулж, түүнийг тодорхой байдлаар санхүүжүүлэх тухай хууль гарахаар бэлтгэгдэж байгаа явдлыг МҮДС-ийн багш нар бид туйлын талархалтай хүлээн авч байгаа төдийгүй нилээд анхааралтай хандаж, судлан үзэж байна.
Хуулийн төслөөс үзэхэд дээд боловсролын санхүүжилтийн суурь зарчим нь :
1. Сургуулийг бус суралцагчийг санхүүжүүлэх замаар сайн чанарыг урамшуулах, шударга өрсөлдөөнийг дэмжих
2. Боловсролын үр шимийг хүртэгч талууд зардлаа хуваалцах, хяналтаа зэрэгцүүлэн хэрэгжүүлэх
3. Монгол Улсын дээд боловсролын агуулга, чанар, үр ашгийг дэлхийн жишигт ойртуулах зэрэгт тулгуурласан байна.
Мөн хууль хэрэгжих үед дараах шалгууруудыг их, дээд сургуулиуд хангасан байх ёстой болжбайна. Үүнд:
1. Санхүүгийн дэмжлэг авах, хөдөлмөр эрхлэх, мэргэжлийн туслалцаа үзүүлж зуучлах
үүргийг хариуцсан нэгж ажиллуулах
2. Их, дээд сургуулиуд кредитийн нэгдсэн тогтолцоонд шилжих
3. Е-үйлчилгээний зардлыг бие даан гаргах чадвартай, үйлчилгээ үзүүлэх нөхцөлийг хангасан байх
4. Оюутны хотхон, дотуур байр... зэрэг оюутны сурч амьдрах таатай нөхцөлийг бүрдүүлсэн кампус байгуулах
5. Төгсөгчдийн хөдөлмөр эрхлэлтийг зуучлах тусгай алба нэгжтэй байх
6. Суралцах хугацаанд нь ажил эрхлэх нөхцөлөөр хангах боломжтой байх
7. Интерншипийн байртай байх
8. Хөндлөнгийн чанарын үнэлгээ хийлгэсэн байх зэрэг юм.
Энэхүү хуулийн төсөл нь бүхэлдээ, дээд боловсролын шинэчлэл, цаашдын хөгжилд зайлшгүй чухал, цаг үеэ олсон алхам хэмээн талархан дэмжиж, түүний зарим бүлэг, зүйлүүдэд агуулгын шинжтэй өөрчлөлт оруулах, зарим заалтыг нэмж тусгах саналыг дэвшүүлж байна.
1. Хуулийн төслийн 3-р зүйлд хуулийн нэр томьёоны тодорхойлолтуудыг томьёолжээ. Үүнд "төрөөс сургалтын санхүүжилт авах суралцагч" гэж хэнийг хэлэх вэ? гэсэн тодорхойлолтыг нэмж тусгах санал оруулж байна. Үндэслэл нь манай дээд боловсролын хуулийн дагуу иргэд дээд боловсрол эзэмшихдээ өдөр, орой, эчнээ, экстернат хэлбэрээр суралцаж болдог бөгөөд шатлал нь дипломын, бакалаврын , магистрын, докторын гэсэн дараалалтай, бүх хэлбэрээр, бүх шатлалд элссэн иргэд "суралцагчид" мөн.
"Суралцагч" гэсэн ерөнхий томьёолол хуулийн үндсэн агуулгад байнга тохиолдож байна, ерөөсөө хууль өөрөө сургуулийг бус суралцагчийг санхүүжүүлэх зарчимд суурилсан. Энэ нь зөв хэлбэр гэж үзвэл өдөр, орой, эчнээ, экстернат бүх хэлбэрээр суралцагчийг төрөөс санхүүжүүлэхэд хууль нээлттэй байна. Гэтэл хойшид гарч байгаа хуулийн зарим заалтыг үзвэл зөвхөн өдрийн ангид суралцагчийг төр санхүүжүүлэхагуулгатай байна. Иймээс "төрөөс сургалтын санхүүжилт авах суралцагч"гэсэн үндсэн томьёоллыг тодорхойлж өгөхгүй бол хуулийн цоорхой болж болно. Аливаа тодорхойгүй утга хуулийн цоорхой болдог. Энэ тодорхой бус байдлыг сургуулиуд ашиглаж болно, магадгүй төр өөрөө ч ашиглахыг үгүйсгэх аргагүй.
2. 5.5. ба 5.6. хэсэгт дээд боловсролын сургалтын байгууллага үндсэн чиг үүргээ гүйцэтгэхэд шаардлагатай барилга байгууламж, тоног төхөөрөмжийг хэрхэн бүрдүүлэх тухай заахдаа төрийн өмчийн сургуулийн үндсэн хөрөнгийг улсын төсвөөс бүрдүүлэхээр заасан нь зүйн хэрэг. Харин Төрийн бус өмчийн их дээд сургуулиуд уул уурхай, барилга, дэд бүтцийн салбар гэх мэт нийгмийн эрэлт, шаардлагад нийцсэн нарийн мэргэжлийн мэргэжилтэн бэлтгэх сургалтад шаардлагатай тоног төхөөрөмж, сургалтын бааз байгуулахад өртөг өндөртэй учир санхүүгийн бэрхшээлтэй тулгардаг. Гэтэл Монгол орны хөгжлийн хэтийн төлөв нь дээрх мэргэжилтнүүдийг нийгэмд илүү ихээр шаардах нь тодорхой байгаа. Манай төр засаг ч ийм мэргэжилтэн бэлтгэхийг уриалдаг. Эдгээр чиглэлийн мэргэжилтнүүдийг бүгдийг гадаадад бэлтгэвэл тийм хэмжээний хөрөнгө оруулалт гадагшаа урсана. Харин улс орны ирээдүйг харгалзан зайлшгүй шаардлагатай мэргэжилтнийг дотооддоо, чанартай бэлтгэдэг болбол өртөг бага гарна. Үүнийг харгалзан нийгмийн эрэлтэд нийцсэн мэргэжлээр мэргэжилтэн бэлтгэхэд багшлах боловсон хүчин, хичээлийн байр зэрэг үүсгэн байгуулагчаас шалтгаалах бэлтгэлийг хангасан төрийн бус өмчийн сургуулиудад тодорхой шалгуураар зөвхөн сургалтын бааз байгуулах, тоног төхөөрөмж авахад төрөөс санхүүгийн зохих туслалцаа үзүүлэх, хөнгөлөлттэй зээллэг олгох заалтыг нэмж тусгах саналыг оруулж байна.
3. Ер нь хуулийн төслийн агуулга, зарчим нь хэдийгээр сургуулийг бус суралцагчийг дэмжинэ гэж байгаа боловч цаад зорилго нь дээд боловсролыг чанаржуулах гэж бид ойлгож байгаа. Үүний тулд хуулийн төслийн дагуу дээд сургуулиуд , ялангуяа төрийн бус өмчийн их, дээд сургуулиуд хөрөнгө, санхүүтэй холбоотой олон шалгуурыг хангах шаардлагатай болно. Эдгээр шалгуур байх нь зүйтэй, гэсэн ч олон жил ажилласан хөрөнгө оруулалт сайтай сургууль ч гэсэн санхүүгийн бэрхшээлд орохоор байна. Хувийн хэвшлийн сургуулийнхан олон жил дээд боловсролд ажилласан хөдөлмөр, туршлага, хийсэн хөрөнгө оруулалтаа хамгаалж цаашид хөгжүүлэх, ажлын туршлагадаа тулгуурлан Монгол Улсын дээд боловсролын хөгжилд хувь нэмрээ оруулах сонирхолтой байгаа. Гэвч дээрх шалгуураас үүдэн тэнд суралцагчид төрийн дэмжлэг хүртэж чадахгүйд хүрэх, хувийн хэвшлийн сургуулиудын олон жилийн хөдөлмөр талаар болох хандлагатай байна. Энэхүү хууль нь иргэдийн сурч боловсрох эрхийг ямар нэг байдлаар хязгаарласан, боломжийг хумьсан, дээд боловсролын хүртээмжийг багасгахад чиглэсэн үзэл санаанд суурилж болохгүй. Иймээс их дээд сургуулиудад өмчийн хэлбэр үл харгалзан зөвхөн сургалтын материаллаг баазын зориулалттай, урт хугацаатай, хөнгөлөлттэй зээл олгож байх, эсвэл ийм зориулалттай тусгай сан байгуулах агуулга бүхий биедаасан бүлэг, зүйл оруулах санал гаргаж байна.
4. Дээрх заалтуудтай уялдуулан нийгэм, эдийн засгийн тодорхой салбарыг дэмжсэн /ХАА, уул уурхай, барилга, фермерийн г.м/ мэргэжлүүдээр дунд мэргэжилтэн бэлтгэх байдлаар сургалтын шатлал, чиглэлээ өөрчилж чадах чадамж, хүсэлтээ илэрхийлэх дээд боловсролын байгууллага байхыг үгүйсгэхгүй. Ийм байдлаар сургалтын шатлалаа өөрчлөн улс орныэдийн засагтхувь нэмрээ оруулах төрийн бус өмчийн дээд сургуулиудыг санхүүгийн хувьд тодорхой хугацаанд, тодорхой шалгуураар төрөөсдэмжих тусгай заалтыг хуульд тусгавал болохгүй гэх газаргүй юм.
5. Хуулийн төслийн 7.4.1. заалтад "сургалт, эрдэм шинжилгээний ажилд онцгой амжилт гаргасан магистрант, докторантад тусгай тэтгэлэг олгох"- оор заахдаа түүний "...хэмжээ нь төрийн албан хаагчийн цалингийн дундаж хэмжээтэй дүйцэхүйц байна" гэж заасныг нэмэгдүүлэх санал оруулж байна. Учир нь магистрант, докторантын сургалтын төлбөр харьцангуй их, шаардлага өндөр төдийгүй дээд боловсролыг үйлдвэрлэл, шинжлэх ухаантай уялдуулан нэгтгэх гол хүмүүс тэд байдаг.
6. 7.4.5-д "... сурлагын тодорхой амжилт гаргасан суралцагчид ... сургалтын төлбөртэй тэнцэх урамшуулалт тэтгэмж олгоно" гэж заасныг тодорхой үзүүлэлтээр заахгүй бол суралцагчдын сурлагын чанарт сөргөөр нөлөөлөх, яваандаа нөгөө л дээд сургуулиудынхаа нэр хүндэд халдах сиймхий болж болох юм. Учир нь урамшуулалт тэтгэмжид хамрагдахыг суралцагч, сургууль хоёулаа хүсэх нь дамжиггүй. Ингээд сурлагын амжилттай суралцагч олширч, сургалтын чанар муудах сөрөг үзэгдэл гарч болно.
7. 8.4.-Д "Улсын төсвөөс санхүүгийн дэмжлэг авсан суралцагч сургалтын тэтгэлэг, тэтгэмжийг... сургуулиудаас кредит цуглуулан авах замаар зарцуулах эрхтэй" гэж заасан нь нилээд ойлгомжгүй, бүрхэг заалт болжээ гэж бид үзэж байна. Өөр өөр сургуульд сураад тэтгэлгээ хувааж төлөөд явна гэж ойлговол ямар мэргэжлээр суралцагч гэж үзэх вэ? төгссөний дараа аль сургуулиас диплом авах вэ? хичээлийн хуваариа яаж зохицуулах вэ? Үүнийг тодорхой болгохгүй бол хувийн, хувьсгалын сургууль хооронд танил талаа харж хэссэн, хүмүүжил, ёс зүйн асуудлыг нь хариуцах эзэнгүй оюутнууд гарч болзошгүй. Харин энэ нь магистрант, докторантад зориулсан хэлбэр байж болох юм.
Энд нэмэх өөр нэг санал бол сургалтын тэтгэмж нь суралцах хугацааны амьдралын баталгаанд зориулсан санхүүжилт гэж ойлгогдож байгаа. Энэ бол кредит цуглуулах асуудалтай төдий л холбоотой биш. Иймээс энэ заалтад байгаа "тэтгэмж" гэснийг хасаж найруулах шаардлагатай гэсэн санал оруулж байна.
8. 10.2-т "Дээд боловсролын сургалтын байгууллага нь ... сургалтын төлбөрийг нэмэгдүүлэхгүй байх үүргээ баталгаажуулаагүй тохиолдолд суралцагчид нь ...төрөөс санхүүгийн дэмжлэг авах эрх эдлэхгүй" гэсэн заалт байна. Ийм үүргийг хэн баталгаажуулах нь хуульд тодорхой биш. Баталгаажуулах газар олддог юм гэхэд яаж баталгаажуулах, хэдий хугацаанд төлбөрөө нэмэхгүй байх зэрэг нь тодорхой биш. Одоо хууль гарахаас өмнө өрсөөд бүх их, дээд сургуулиуд төлбөрөө нэмчихээд түүнээс хойш нэмээгүй гэвэл яах вэ? Инфляци үүсэх эсвэл эдийн засгийн янз бүрийн үзэгдлийг дагасан үнийн өөрчлөлт гарвал яах вэ? Сургалтын байгууллага үнээ нэмсэн тохиолдолд төрийн санхүүжилт дагаж нэмэгдэх хүндрэл байгаа. Гэхдээ төрийн санхүүжилтийн зорилго нь дэлхийн жишигт нийцсэн дээд боловсролын чанар, өндөр боловсролтой мэргэшсэн иргэнтэй байх явдал учир сургалтын байгууллагын үнэ нэмэгдэхэд дагаж нэмэгдэх төрийн санхүүгийн дэмжлэг нь улс төрийн утгагүй амлалтаас үндсээрээ өөр хөрөнгө оруулалт болно. Иймээс бид уг заалтыг хасах саналыг оруулж байна. Ингэснээр дээд боловсролыг чанаржуулах гол нөхцөлийн нэг болох хөрөнгө оруулалт нэмэгдэх, олон эх үүсвэртэй байх боломж нээлттэй хэвээр үлдэнэ. Цаашид дээд боловсрол чанаржихын тулд сургалтын үнээ нэмэх зайлшгүй шаардлагатай тулгарна. Үнэ, чанар хоёр холбоотой явдаг нь зах зээлийн зарчим. Өндөр үнээр сайн боловсрол эзэмшинэ. Иймээс энэ заалт хуулийн өөрийнх ньсургалтын чанарыг сайжруулах үндсэн зарчимтай зөрчилдөж байна. Ер нь дээд боловсрол олгох сургалтын төлбөр буюу дээд боловсролын үнийг төр зохицуулах хууль зүйн үндэслэл бий юу?
9.Дээд боловсролын санхүүжилтэд улсын төсвөөс зарцуулах хөрөнгийн зориулалтыгзаахдаа 5.4.1.-Д : "Төрийн өмчийн дээд боловсролын тогтмол зардал, багшийн
мэргэжилдээшлүүлэх зардал...г санхүүжүүлэхэд зарцуулах хөрөнгө" гэж тодорхой
заажээ. Энд анхаарал татаж байгаа" асуудал нь төрийн бус өмчийн багшийн
мэргэжил дээшлүүлэхэд төр мөнгө зарцуулахгүй бололтой юм. Багшаасбүтээгдэхүүнээ чанаржуулахыг төр шаардана, багш өөрөө чанаржихыг төр дэмжихгүй,
үр шимийг нь нийт нийгмээрээ ашиглах хэрэгцээ гарна. Сонин логик. Ийм илэрхий
алагчилсан заалтыг өөрчлөхийг дэмжиж өгөхийг хэлэлцүүлэгт оролцогчдоос хүсэж
байна. Дээрх заалтаас "багшийн мэргэжил дээшлүүлэх зардал" гэснийг хасаад
багшийн цалин хөлс, нийгмийн баталгаажилт /эрүүл мэнд, орон байр,
хөдөлмөрийн нөхцөл /- ыг хангах "дээд боловсролын сургалтын байгууллагын
багшийн хөгжил" гэсэн бие даасан зүйл нэмж оруулах саналтай байна. Үүнийг
100% төр даахгүй нь мэдээж. Бид ч тэгж шаардахыг хүсээгүй. Гэхдээ багш бол дээд
боловсролыг гардан үйлдвэрлэгчид. Дээд боловсролыг төрөөс санхүүжүүлэхээр
шийдэж байгаа чухам энэ үед л багшаа анхаарахгүй бол дээд боловсролын чанар,
хөгжлийн шинэ шат гэж мөрөөдөх нь утгагүй хэрэг болно. Дээд боловсролын чанарыг
чанартай багшгүйгээр төсөөлөх боломжгүй. Багшийг чанаржуулахын тулд:
A. Мэргэжил дээшлүүлэхэд нь төр зохихдэмжлэг үзүүлдэг болох
Б. Эрүүл мэндийг нь хамгаалахад дэмжлэг үзүүлдэг болох
B. Орон байр, гадаадад боловсрол дээшлүүлэхэд зээл, тусламж олгодог болох
Г. Цалин хөлсийг нь баталгаатай, төрийн, төрийн бус сургуулийн багш
гэхгүйгээр жигд харьцангуй өндөр жишгээс эхлэн үр дүнгээр нь өсгөдөг
болох
Д. Дээд боловсролыг чанаржуулах болон нийгмийн ач холбогдолтой онцгой санал санаачлага, бүтээлүүдийг нь худалдажавдаг болохзэрэг олон арга замаар өмчийн аль салбарт ажиллаж байгаагаас үл шалтгаалан багшийн хөгжлийг дэмжих бодлогыг хуульчилж, энэхүүхуулийн төсөлд тусгаж өгөх санал оруулж байна.
10."Дээд боловсролын санхүүжилт, суралцагчдын тэтгэлэг, тэтгэмж, нийгмийн
баталгааны тухай" хууль нь үндэсний хөрөнгө оруулагчдыг түлхүү дэмжсэн хууль
байх нь зүйтэй гэж бид үзэж байна.
Дотоодын их, дээд сургуулиуд ялангуяа хувийн хэвшлийн сургуулиуд санхүүгийн асуудалтай холбоотой шаардлага, шалгуурыг хангахад хугацаа, санхүүгийн бэрхшээлтэй тулгарахаар байгааг дээр хэлсэн. Үүнийг далимдуулан хөрөнгө санхүүгийн боломж өндөртэй гадаад орнуудын ихдээд сургуулиуд манайд салбараа байгуулж болно.
Олон улсын хэлэлцээр, жишгээр оюуны өмчийн салбараа хамгаалах, боловсролын салбарын асуудлаа тухайн улс давуу эрхтэйгээр шийдэж байх олон улсын эрхзүйн орчин бас байдаг.
Өнөөдөр Монгол Улсад гадаад орны их, дээд сургуулийн салбар 6 байна гэсэн тоо бий. Тэдний сургалтын төлбөр өндөр хэдий ч манай дээд боловсролын тулгамдсан асуудлыг шийдэхэд ямар хувь нэмэр оруулж байгаа нь тодорхой бус. Цаашид дээд боловсролын санхүүжилтийн хуулийн шалгуурыг хангаагүй гэдэг үндэслэлээр үндэсний их, дээд сургуулиуд шахагдах нөхцөл аяндаа бүрдэж байна.
Ингэснээр Монгол иргэд өндөр төлбөрийн дарамттай сургуульд сурах шаардлагатай болно. Энэ дарамтыг дундаж ба түүнээс доогуур орлоготой айлынхүүхдүүд дийлэхгүй, Монгол Улсын иргэд улам бүр мөнгөтэй боловсролтой хэсэг,мөнгөгүй боловсролгүй хэсэг гэсэн хоёр туйл руу хуваагдана.Хүн ам цөөхөн учир Тайванийн их сургууль шиг 3-4 их сургууль орж ирэхэд л хангалттай. Иймээс дээд боловсролын салбараас үндэсний их, дээд сургуулиуд шахагдан гарах аюулыг урьдчилан тооцож, дотоодын их дээд сургуулиудад харьцангуй хямд зардлаар чанартай боловсрол эзэмших нөхцөлийг бүрдүүлэн, үндэсний эрх ашгийг бодолцож гадаадын их, дээд сургуулиуд орж ирэхэд тодорхой хориг, хязгаарлалт тавих заалтуудыг хуулийн төсөлд зайлшгүй тусгах ёстой бид үзэж байна.
11. Бидний хэлэлцэж буй хуулийн заалттай холбоогүй боловч дээд боловсролын сургалтын байгууллагын чанар, санхүүжилттэй холбоотой өөр нэг санал байгааг дашрамд хэлье.
Бид чанаргүй гэдэг нэр хоч өгч хэт олон их, дээд сургууль байгааг шүүмжлэн хэлэлцэх болсон.
Өнөөгийн өндөр хөгжилтэй зарим орнуудын боловсролын түүхэнд нийгмийн эрэлт, хэрэгцээнээс давсан хувийн хэвшлийн олон сургууль, коллеж байгуулагдаж байсан үе бас бий. Жишээ нь: Их Британид XIX зууны 80-аад оны үеэс хувийн хэвшлийн коллеж, дээд сургууль байгуулахыг зөвшөөрснөөр 1920-иад оны дунд үе буюу дэлхийн эдийн засгийн хямралын өмнөхөн 140 гаруй хувийн хэвшлийн сургуулиудтай болсон байжээ. Үүнийгээ нийгмийн эрэлтээс давсан гэж үзээд дараах байдлаар шийдсэн туршлага байдаг. Үүнд:
A. Өмч болон сургалтын эрхийг нь төр худалдан авах
Б. Сургалтын эрхээсээ сайн дураар татгалзвал үйл ажиллагаа явуулж байсан байрыгнь төр түрээслэн авч тодорхойхугацаанд үүсгэн байгуулагчдад түрээсийн төлбөр төлдөг
B. Санаачлагаараа нэгдсэн коллежуудад 3-5жилийн хугацаатай зөвхөн
нэгдсэнийх нь төлөө тусгай нөхөн олговор олгодог. /тэр нь уг коллежийн
ажиллаж байх үеийн жилийн орлоготой тэнцүү байсан /
Г. Үйл ажиллагаагаа нэгтгэсэн коллежийн суралцагчид тодорхой хугацаанд төрөөс давууэрхтэйгээр санхүүгийн дэмжлэгавдаг/ийм үед суралцагчид нэгдэхүйл явцыг дэмждэг, хүний эрхийн талаасаа суралцагчийн эрх ашиг, сонирхлыг бас тооцсон шийдвэр /гэх мэт байдлаар шийдвэрлэжээ.
Хэт олон дээд сургууль байгаа нь нийгмийн эрэлтээс давсан гэж үзвэл дээрх туршлагыг судлан, өөрийн орны нөхцөлд тохирсон боломжит хувилбарыг боловсруулж төрийн бус өмчийн их, дээд сургуулиуд нэгдэж нийлсэн тохиолдолд зохих урамшуулал, санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэх журмыг тусгайлан боловсруулж болох юм гэдэг саналыг нэмэн оруулж байна.
Ер нь дээд боловсролын чанар сургууль олон байгаагаас шалтгаалж муудаагүй, төрийн бодлого, дэмжлэг байхгүй, зөнд нь орхисноос үүдэлтэй. Олон сургуулийн тоонд санаа зовох ямар ч үндэслэл байхгүй. Харин тэнд суралцагчдын тоо, мэргэжлийн чиглэл, сургалтын чанарт анхаарах ёстой.
Хуулийн төслийн нийгмийн ач холбогдлын талаар олон зүйлийг ярих нь илүүц юм. Уг хуулийн төслийг анхааралтай судалж дээд боловсролын санхүүжилтийн олон талт харилцааг бүрэн зохицуулах, дээд боловсролын чанарыг дэлхийн жишигт хүргэх нэгэн эх сурвалж болоход санаа бодлоо тусгах, дэмжихийг та бүхнээс уриалж байна.
Иргэн
ДЭЭД БОЛОВСРОЛЫН САНХҮҮЖИЛТ, СУРАЛЦАГЧДЫН ТЭТГЭЛЭГ, ТЭТГЭМЖ, НИЙГМИЙН БАТАЛГААНЫ ТУХАЙ ХУУЛИЙН ТӨСӨЛД ОРУУЛАХ САНАЛ
1. Хуулийн 3.1.6 болон 7.4.4-д заасан заалтуудын утга санааг ижил болгох
2. 3 зүйлд заасан нэр томьёоны дотор 7.4-г багтаах эсхүл тэдгээр нэр томьёог 3 зүйлд оруулах
3. 4.1.1-г тодорхой болгон тайлбарлаж 3 зүйлд багтаан тайлбарлах эсхүл өөрчлөх
4. 4.3.1-ээс согтууруулах ундаа гэдгийг хасах
5. 5-р зүйл дээр хувийн хэвшлийн дээд боловсролын сургалтын байгууллагын
санхүүжилтийн эх үүсвэрийг тодорхойлох
6. 5.5-д төрийн өмчийн их дээд сургуулийн үүсгэн байгуулагчийг хэн болохыг
хуульд тайлбарлан оруулах
7. 5.8.3-аас тунгалаг гэдэг үгийг хасах
8. 7.4.4-д заасан сургалтын төлбөрийн 50 хувийг олгоно гэснийг монгол улсын
нийт их дээд сургуулиудын сургалтын төлбөрийн дунджаас тооцон бүгдэд нь
тэгш олгохоор өөрчлөх
9. 7.7.1-д сургалтын хөнгөлөлттэй зээлийг буцаан төлөх хугацааг тогтоох
10. 7.8-д татвар ногдох орлогыг хэрхэн, ямар хэмжээгээр хорогдуулан тооцох
талаар тодорхой болгож, татварын ерөнхий хуульд нэмэлт өөрчлөлт
оруулах
11. 8.3.3-ийг тодруулах шаардлагатай
12.9.6-дах ваучер гэснийг эрхийн бичиг хэмээх үгээр солих
13.10.1 болон 13.1 -д заасан нэгжүүдийг нэгтгэн оруулах
14.12.1 болон 13.1-д заасан интерншип гэсэн үгийг мэргэжлийн дадлага гэсэн үгээр орлуулах
15.13.3-д заасан оюутан суралцагчдын 7хоногт хийх ажлын цагийн хязгаарлалтыг нэмэгдүүлэх
П.Баянбаатар / Монголын Оюутны Холбооны хуулийн зөвлөх/
Оруулах санал
1. Төрөлжсөн байхаас илүүтэйгээр нэгдсэн дээд боловсролын тухай хуулийн
Зохицуулалтад багтах нь нийгмийн харилцаа хийгээд хууль тогтоомжийн системчлэлийн хувьд илүү боловсронгуй болох талтай. Учир нь уг хуулийн төслийн 3 дугаар зүйл 3.1 дэх хэсэгт нэр томьёог гол Боловсролын тухай хууль болон Дээд боловсролын тухай хуулиас алгасуулан иш татсан байх ба энэ агуулга системчлэлийн хувьд ерөнхий хуульдаа багтах бүрэн боломжтой юм.
2. Тус хуулийн 4.3.2-т заасан заалт бодит бус байдлаар хэрэгжих боломж
муутай заалт гэж дүгнэж байна. Учир нь дээд боловсролын сургалтын
байгууллагын өөрийн сургалтын үйл ажиллагааны чиглэлд улс төр болон
шашин судлалтай холбоотой сургалт багтдаг, тусгайлсан тэнхимтэй ба
түүнд улс төрийн болон шашны байгууллага сургалттай холбогдуулан эд
хөрөнгийн тусламж дэмжлэг үзүүлсэн тохиолдолд энэ нь сургалтад бүрэн
дэмжлэг үзүүлж байдаг.
Мөн улс төр шашны зорилго гэдгийг объектив байдлаар хэрхэн тогтоох боломжийг хуульд тусгайлан заах шаардлага байна.
Үүнтэй холбоотойгоор тус хуулийн 7 дугаар зүйл 7.2 дахь заалт нь хэт явцуу хүрээг хамарч байгаа ба улс төр болон шашны байгууллагууд суралцагчдад санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэх боломжийг шууд хаасан заалт болж байна.
3. Тус хуульд хөтөлбөр төслийг сонгон шалгаруулахтай холбоотойгоор 5
дугаар зүйлийн 5.8.2 дахь дэд хэсэгт заасан заалтыг тогтоохдоо тус дээд
боловсролын сургалтын байгууллагад суралцаж байгаа оюутнуудын тооны
их болон бага байдлаас үүдэн үнэлгээ өөр өөр гарч байгаа ба бодит
үзүүлэлт болж чадахгүй байгаа билээ. Тиймээс хэрхэн тодорхойлох талаар
засгийн газар журам батлах тухай заалтыг нэмж оруулах шаардлага өндөр
байна.
4. Тус хуулийн 10 дугаар зүйл 10.2 -т хариуцлагын тогтолцоог тусгайлан заах
Ч.Амарсанаа /”Шихихутуг” Хууль Зүйн Дээд Сургуулийн оюутан/
Санал оруулах.
Дээд боловсролын санхүүжилт, суралцагчдын тэтгэлэг, тэтгэмж, нийгмийн баталгааны тухай хуулийн төслийн 5.1.8 заасан "бусад эх үүсвэр" хэмээн оруулсан байдал нь тодорхой бус байна. Уг заалтын агуулга үг зүйн талаараа "хуульд заасан бусад эх үүсвэр" гэж оруулах нь зүйтэй юм.
5.8.1 -т ' ...заасан хөндлөнгийн этгээдээр үнэлүүлж баталгаажуулсан" гэж заасан нь тодорхой бус бөгөөд хэн яаж ямар журмаар үнэлэх нь тодорхой бус байна.
Уг хуулийн 8.1-т заасан сургалтын тэтгэлгийг дараах шаардлагыг хангасан суралцагчдад олгоно. Шалгууруудыг тавьсан байна. Уг шалгуурт үнэлж үзэх бололцоо нь харьцангуй хийсвэр байна.
Тухайлбал 8.1.1-т заасан "...сургалтын хөтөлбөрийг бүрэн эзэмших чадвараа харуулсан, бусдаас онцгой амжилт үзүүлсэн" гэх байдлыг сургуулиас тодорхойлох аль эсвэл нийгмийн ТББайгууллагаас тодорхойлох зэрэг нь тодорхой бус байна.
Мөн хуулийн 8.1 2-т заасан "алслагдсан" гэдэгт юуг хамааруулж үзэх нь тодорхой бус байна. Жишээлбэл: баруун бүсийн гурван аймгийг ойлгох аль эсвэл оршин суугаа газрын хамгийн цаад захын аймаг сумыг тодорхойлох.
11.1 заасан "е-үйлчилгээ" гэсэн нэр томьёог тайлбарлах.
18.1-т заасан хариуцлагыг хэнд аль аль заалтын зөрчсөн тохиолдолд хариуцлага хүлээлгэх зэргийг тодорхой тусгаж өгөх.
"Монгол Тэнгэр" Оюутан Залуучуудын Холбоо
Дээд боловсролын санхүүжилт, суралцагчдын тэтгэлэг, тэтгэмж, нийгмийн баталгааны тухай хуулийн төслийг хэлэлцэх сонсголд
Энэхүү чухал хуулийн төслийн талаар санал гаргах боломж олгон нээлттэй сонсголыг зохион байгуулсанд талархаж байгаагаа илэрхийлье. Манай байгууллага нь "Монгол Тэнгэр" оюутан залуучуудын холбоо юм. "МОНГОЛ ТЭНГЭР" оюутан залуучуудын холбоо нь оюутан залуусыг сурч буй мэргэжлээрээ манлайлан, улс үндэстнийхээ хөгжил цэцэглэлтийн төлөө оюун ухаанаа зориулж, ёс суртахуунлаг, чадварлаг мэргэжилтэн болоход нь туслах зорилгоор байгуулагдсан ашгийн бус, төрийн бус байгууллага юм. Тус холбоо нь оюутан залуусын боловсролд болон нийгэм рүү чиглэсэн үйл ажиллагааг явуулдаг бөгөөд байгуулагдсанаас хойш 2 жилийн хугацаанд тасралтгүй үйл ажиллагаа явуулж байгаа юм.
Дээд боловсролын санхүүжилт, суралцагчдын тэтгэлэг, тэтгэмж, нийгмийн баталгааны тухай хуулийн төслийг дэмжиж энэхүү саналыг гаргаж байгааг хүлээн авна уу.
1/ Монгол улсын хэмжээнд суралцагчиддаа сургалтын тэтгэлэг олгодог мэргэжлийн боловсролын сургалтын хэд хэдэн байгууллагууд үйл ажиллагаагаа явуулдаг. Уг сургалтын байгууллагууд нь cap бүр тогтсон тэтгэлгийг ажиллах боловсон хүчнийг бэлтгэх зорилгоор бүх суралцагчиддаа олгож байна. Энэ байдал нь оюутнууд сурахад гол анхаарлаа хандуулах бус цаг нөхцөөх байдлаар мөнгө авахын тулд сургуульд хамрагдаж байгаа үйлдэл болон хувирч энэ байдал их гарч байгаагаас уг байдлыг таслан зогсоохын тулд хэд хэдэн арга хэмжээг авч байна. Тиймээс уг хуулийн төсөлд заагдсан дүнгийн үзүүлэлтээр тэтгэлэгт хамруулах шалгуур тавьснаар уг сөрөг хандлага үгүй болох юм.
2/Дээд боловсролын байгууллагад ажиллаж байгаа багш, сурган хүмүүжүүлэгч нар нь уг төсөл хэрэгжсэнээр оюутнуудын дүнг гаргах үйл явц болон сурах орчинд сөргөөр нөлөөлж болох юм. Мөн сургалтын байгууллагын зүгээс оюутнуудад санхүүгийн хувьд дарамт, шаардлага тавих сөрөг хандлага бий болох магадлалтай байдаг. Иймд дээд боловсролын байгууллагын багш, ажилчид, удирдлага болон тус байгууллагын үйл ажиллагааны журамд байнга хяналт тавих замаар тохирох өөрчлөлтийг оруулж байхыг хүсч байна.
3/ Уг төсөл хэрэгжсэнээр тухайн суралцагчаас гадна түүний гэр бүлийн амьжиргаанд (амьжиргааны түвшин доогуур орлоготой өрх) эерэг нөлөөг үзүүлэх юм. Иймд уг төслийн шалгуур нь уян хатан, шударга байхыг хүсч байна.
А. Ууганбаяр /Иргэн/
Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц. Элбэгдоржийн санаачилсан "Дээд боловсролын санхүүжилт, суралцагчдын тэтгэлэг, тэтгэмж, нийгмийн баталгааны тухай" хуулийн төсөлд өгөх санал
Энэхүү хуулийн төсөлд миний бие дараах хоёр асуудлын хүрээнд санал өгч байгаа юм. Үүнд:
Боловсруулсан хуулийн төслийн хүрээний асуудлууд,
Энэ хуулийн төсөлд нэмж оруулбал зохих асуудлууд багтана.
Боловсруулсан хуулийн төслийн хүрээний асуудалтай холбогдуулан дараах саналыг өргөн барьж байна.
1. Энэхүү хуулийн төслийн 1 дүгээр зүйлийн 1.1 дэх хэсэгт хуулийн зорилтыг
тодорхойлохдоо "Хууль, Улсын Их хурлын бусад шийдвэрийн төсөл боловсруулах,
өргөн мэдүүлэх журмын тухай" хуулийн 12 дугаар зүйлийн 12.1.2 дахь хэсэгт
заасан "тухайн хуулиар зохицуулах нийгмийн харилцаанд хамаарах асуудлыг аль
болох бүрэн дүүрэн тусгасан байх" гэсэн шаардлагыг бүрэн хангаагүй байна гэж
үзэж байна. Иймд "1 дүгээр зүйл. Хуулийн зорилт."-той холбогдуулан дараах
байдлаар санал өргөж байна.
1.1. Энэ хуулийн зорилт нь Монгол Улсын дээд боловсролын санхүүжилтийн
тогтолцоо, гадаад, дотоодод суралцагчид тэтгэлэг, тэтгэмж, хөнгөлөлттэй зээл олгох, гадаад дотоодын суралцагч болон суралцаж төгссөн Монгол улсын иргэний нийгмийн баталгааг хангахад чиглэсэн үйл ажиллагааг хэрэгжүүлэхтэй холбогдсон харилцааг зохицуулахад оршино.
2. Энэхүү хуулийн төслийн 2-р зүйлийн 2.2 дахь заалт нь энэ хуулийн зорилгыг
агуулсан заалт байх учир "Дээд боловсролын санхүүжилт, суралцагчдын тэтгэлэг,
тэтгэмж, нийгмийн баталгааны тухай хууль тогтоомж" гэсэн заалтад оруулсан нь
учир дутагдалтай байна. Харин "Хууль, Улсын Их хурлын бусад шийдвэрийн төсөл
боловсруулах, өргөн мэдүүлэх журмын тухай" 17 дугаар зүйлийн 17.2.2 дахь хэсэгт
"Бие даасан санаа бүрийг зүйлд тусгана" гэж заасны дагуу хуулийн зорилтын дараа
"2 дугаар зүйл. Энэ хуулийн зорилго" гэсэн зүйл шинээр бий болгож тусгах
шаардлагатай байна. Ингэхдээ энэ хуулийн зорилгыг дараах байдлаар
тодорхойлбол зохино.
"Энэ хуулийн зорилго нь Монгол Улсын дээд боловсролын сургалтын байгууллагад болон гадаад улсад дээд боловсрол эзэмшихээр суралцаж байгаа, суралцаж төгссөн Монгол улсын иргэн, түүнчлэн гадаад улсаас Монгол улсад суралцагчид санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэх, тэдний нийгмийн баталгааг хангах, төрийн өмчийн болон энэ хуульд заасан шаардлага хангасан төрийн бус өмчийн дээд боловсролын сургалтын байгууллагыг санхүүжүүлэх, хөрөнгө оруулалт оруулах, энэ ажлыг эрхлэх, зохицуулах, зуучлах, сурталчлах чиг үүрэг бүхий байгууллагын үйл ажиллагааг санхүүжилт, хөрөнгө оруулалтаар дэмжихэд чиглэгдэнэ. "
Харин дээрх зорилгыг заасан "...хууль тогтоомж " гэсэн заалтын 2 дугаар зүйлийн 2.2 дахь заалтад "Монгол Улсын олон улсын гэрээнд энэ хуульд зааснаас өөрөөр заагаагүй бол олон улсын гэрээний заалтыг дагаж мөрдөнө" гэсэн заалтыг нэмж оруулбал зохино. Учир нь гадаадад оюутан суралцуулах, гадаадаас оюутан суралцуулахтай холбоотойгоор тухайн гадаад улстай олон улсын гэрээ байгуулах шаардлагатай болох нь ойлгомжтой юм.
Энэ хуулийн төсөлд нэмж тайлбарлаж, тодорхойлбол зохих шинэ нэр томьёонууд орсон байна. Тухайлбал,
"Дээд боловсролын үр шимийг хүртэгч",
"Санхүүгийн дэмжлэг хүртэгч" гэсэн нэр томьёонуудыг нэг мөр ойлгох зорилгоор тодорхойлох шаардлагатай байна.
Хуулийн төслийн 4 дүгээр зүйлийн 4.1.5 дахь хэсэгт "Сургалтын" гэсэн үг нэмж
"зээл" гэсэн ойлголтыг энэ хуульд томьёолж тодорхойлсны дагуу тодотгож дараах
байдлаар тодорхойлбол зохино.
4.1.5. Суралцагчдад зориулсан "Сургалтын зээл"-ийн нөхцөл нь хөнгөлөлттэй, нийгмийн үр өгөөжийг дээшлүүлэхэд чиглэсэн байх,
Монгол Улсын Иргэний хуулийн 84 дүгээр зүйлийн 84.2-т зааснаар эд хөрөнгийг Хөдлөх болон үл хөдлөх эд хөрөнгө гэж ангилж авч үзэж байгаа. Хуулийн төслийн 4 дүгээр зүйлийн 4.2.2 дахь хэсэгт "...бусад хөрөнгө..." гэж заасныг өөрчилж "...хөдлөх эд хөрөнгө..." хэмээн оруулах нь зүйтэй байна.
Боловсролын тухай хуулиар "Дээд боловсролын сургалтын байгууллага" хэмээх ойлголтыг өмчийн хэлбэрийн хувьд ялган зааглаж "төрийн өмчийн", "төрийн өмчийн бус" гэж хууль тогтоогч хуульчилсан байна. Тодруулбал "төрийн өмчийн" дээд боловсролын сургалтын байгууллага нь улсын төсөв, бусад эх үүсвэрээс санхүүждэг, "төрийн өмчийн бус" дээд боловсролын байгууллага нь үүсгэн байгуулагчдын хөрөнгө, бусад эх үүсвэрээс санхүүждэг байна. Энэ утгаар 4 дүгээр зүйлийн 4.2.3 дахь хэсэгт заасныг "Төрийн бус өмчийн дээд боловсролын сургалтын байгууллага нь өөрийн үндсэн үйл ажиллагааг дэмжих зорилгоор аж ахуйн үйл ажиллагаа эрхэлж, хөрөнгө босгох, ашигтай хувьцааг эзэмшихэд хөрөнгө оруулах эрхтэй байна" гэж өөрчлөн найруулбал зохино.
Хуулийн төслийн 5-р зүйлд "Дээд боловсролын санхүүжилт " гэж заасныг "Дээд боловсролын сургалтын байгууллагын санхүүжилт " хэмээн өөрчлөн оруулбал зохино. Учир нь энэ зүйлд зөвхөн дээд боловсролын сургалтын байгууллагын санхүүжилттэй холбоотой харилцааг зохицуулсан байна. Түүнчлэн, энэ зүйлд төрийн өмчийн болон төрийн өмчийн бус дээд боловсролын сургалтын байгууллагын санхүүжилтийн эх үүсвэрийг ялгаж зааглаагүй байх бөгөөд 5.2, 5.8 дахь заалтууд нь харьцангуй тодорхой бус, өөрөөр хэлбэл 5.4.2 дахь хэсэгт заасан хөтөлбөрийн сонгон шалгаруулалтад оролцох эрх хэмжээ төрийн бус өмчийн их дээд сургуулиудын "магадлан итгэмжлэл"-тэй байхаас үл хамааран нийтэд нээлттэй байхаар заасан байна. Иймд өмчийн хэлбэрийн хувьд ялгаж зааглах, энэ тохиолдолд төрийн бус өмчийн сургуулиудад ямар шаардлага тавихыг тодруулбал зохино.
9. Хуулийн төслийн 5.5 дахь заалтын "Дээд боловсролын..." гэж заасны өмнө "Төрийн бус
өмчийн" хэмээх үгнүүдийг нэмж "Төрийн бус өмчийн дээд боловсролын..." гэж найруулбал
зохино. Учир нь төрийн өмчийн дээд боловсролын байгууллагын үүсгэн байгуулагч нь
төр, төрийн бус өмчийн дээд боловсролын сургалтын байгууллагын үүсгэн байгуулагч нь
иргэд байдаг. Энэ утгаар "Боловсролын тухай " хуульд төрийн бус өмчийн дээд
боловсролын байгууллагын хөрөнгийн эх үүсвэрт "үүсгэн байгуулагчаас шилжүүлсэн
хөрөнгө" гэсэн ойлголт байгаа болов уу.
Хуулийн төслийн 5.8 дахь заалт нь Засгийн газраас төрийн бус өмчийн дээд боловсролын байгууллагыг дэмжих, төсөл хэлбэрээр мөнгөн тусламж өгөх зорилгоор сонгон шалгаруулалт явуулахтай холбогдсон харилцааг зохицуулсан шинжтэй байх учир, энэ заалтыг "Бие даасан санаа" байна гэж үзэж зүйлд тусгах, дээр утгыг агуулсан гарчиг өгөх шаардлагатай байна.
Хуулийн төслийн 6 дугаар зүйлийн холбогдох заалтуудыг "нэгдүгээр, хоёрдугаар, гуравдугаар" гэж дугаарласан нь "Хууль, Улсын Их хурлын бусад шийдвэрийн төсөл боловсруулах, өргөн мэдүүлэх журмын тухай" хуулийн 17 дугаар зүйлийн 17.6.4 дэх хэсэгт "Хэсгийг баруун талдаа цэгтэй араб тоогоор /1.1. гм/ " байдлаар дугаарлана гэж заасныг зөрчсөн байна.
Хуулийн төсөлд "сургалтын байгууллагын суралцагч" гэж олон удаа оновчгүй тодорхойлсон байна. Суралцагч нь тухайн сургалтын байгууллагаас үйлчилгээ авч байгаа гэдэг утгаараа "сургалтын байгууллагад суралцагч" юм.
Энэ хуулийн төсөлд нэмж оруулбал зохих асуудалтай холбогдуулан дараах саналыг өргөн барьж байна.
Хуулийн төсөлд гадаад, дотоодод дээд боловсрол эзэмшиж төгссөн Монгол улсын иргэний нийгмийн баталгааны асуудал тусгагдсан байх бөгөөд энэ утгаараа миний бие "хуулийн зорилгод" энэ хуулийн төслийн 2.2-т заасныг оруулан тодруулах санал гаргаж байгаа юм. Түүнчлэн хуулийн төсөлд төгсөгчдийн нийгмийн баталгааг сургууль нь хариуцаж ажил олоход зуучлах, мэдээлэл өгөх, эсхүл ажилд зуучлах үүрэгтэй эсэх нь мэдэгдэхгүй хоорондоо зөрчилдөөнтэй хэм хэмжээнүүд тусгагдсан байна.
Хуульд сургалтын байгууллагад оюутнаа ажил олгогчид зуучлах, ажилд оруулах үүрэг хүлээлгэснээр бүх төгсөгчдийн нийгмийн асуудлыг шийдэж чадахгүй. Энэ нь төгсөгчдөөс нийгмийн баялгийг бүтээхэд идэвхи санаачлага гаргахад сөргөөр нөлөөлсөн, идэвхгүй хэв загвар юм. Иймд төгсөгчдөд өөрсдөд нь нийгмийн асуудлаа шийдвэрлэх боломж олгох, тодорхой шалгуураар төсөл хөтөлбөр шалгаруулж хүмүүнлэгийн, бизнесийн г.м санал санаачлагыг нь дэмжих төрийн зорилгыг хуульчилж оруулбал илүү үр дүнтэй болно.
Х.Алтаншагай /Цагдаагийн Академийн сонсогч/
Санал хүргүүлэх нь:
Цагдаагийн Академийн сонсогч Л.Алтаншагай миний бие “Дээд боловсролын санхүүжилт, суралцагчдын тэтгэлэг, тэтгэмж, нийгмийн баталгааны тухай” хуулийн төслийн нээлттэй хэлэлцүүлэгт дараах саналыг хүргүүлж байна.
Үүнд:
Дээд боловсролын санхүүжилт, суралцагчдын тэтгэлэг, тэтгэмж, нийгмийн баталгааг хангах шалгуурт суралцагчдын дүнгээс гадна нийгмийн идэвх оролцоог харгалзах
Энэ хуулийн 4.3.3-т заасан “сонгуулийн амлалт” гэсэн нэр томьёог өөрчлөх буюу хасах
Энэ хуулийн 11-р зүйлийг хасах. Учир нь оюутнууд цахим карттай болсноор гэмт хэрэгт холбогдох мөн хаяж гээгдүүлэн улмаар цаг хугацаа алдсан ажил болох вий.
С.Оюун /Иргэн/
Дээд боловсролын тухай хуулийг шинэчилж байгааг дэмжиж байна. Хүмүүс оюутны тэтгэлгийг хөнгөлнө гэж харж байх шиг байна. хуулийн төслийг үзвэл тийм санаа харагдахгүй байна. Ерөнхийлөгчийн амлалтыг л санаад байх шиг байна. Санхүүжилтийн олон эх үүсвэр чухал гэдэгтэй санал нэгдэж байна. Нийгмийн тусын тулд гэдэг их ерөнхий юм. Саналаараа хилийн цэрэгт алба хашвал гэж оруулах санал байна. дээд боловсрол эзэмшиж байгаа хүмүүс эх орондоо хайртай болоход хэрэгтэйн гадна хил дээр буун дуу гарахгүй байхад ч хэрэгтэй. Оюутан хүн сургуулиа төгсье гэж бодохоос хүн алаад л шоронд оръё гэж бодохгүй. Бас сургуулийнхаа төлбөрийг төрөөр төлүүлэх тэтгэмж тэдэнд хэрэгтэй.
"Иргэний танхим"-ын ажлын алба
