“ДЭЭД БОЛОВСРОЛЫН САНХҮҮЖИЛТ, СУРАЛЦАГЧДЫН ТЭТГЭЛЭГ, ТЭТГЭМЖ, НИЙГМИЙН БАТАЛГААНЫ ТУХАЙ” ХУУЛИЙН ТӨСЛИЙН ТАНИЛЦУУЛГА
Шинэ мянганы босгон дээр дэлхийн улс орнууд өөрсдийн боловсролын чанар, үр өгөөж , түүний дотор дээд боловсролын тогтолцооны хөгжил, дэвшлийн өнөөгийн явц, үр дүнг үнэлэн цэгнэж, цаашдын хандлага чиглэлийг тодорхойлох болов.
Монгол Улсын Мянганы хөгжлийн цогц үзэл баримтлал, Боловсролын салбарыг 2006-2015 онд хөгжүүлэх Мастер төлөвлөгөө, Боловсролын Үндэсний хөтөлбөр зэрэг бодлогын баримт бичигт туссан дээд боловсролын шинэчлэлийн зорилтуудыг амжилттай хэрэгжүүлэх, дээд боловсролын чанар, хөгжлийг санхүү - эдийн засгийн хөшүүргээр дэмжих, суралцагчдын тэтгэлэг, тэтгэмж, нийгмийн баталгааны хүрээнд үүсч хуримтлагдсан олон тулгамдсан асуудлыг дэлхий дахины болон монгол орны дээд боловсролын хөгжлийн чиг хандлага, онцлог, эрэлт хэрэгцээнд нийцүүлэн зохицуулах хууль, эрх зүйн шинэ орчныг цаг алдалгүй бүрдүүлэх шаардлагатай болж байна.
1995 онд Монгол Улсын Их хурлаар баталж, 2002, 2006 онд нэмэлт өөрчлөлт оруулан, мөрдөн хэрэгжүүлж буй “Дээд боловсролын тухай хууль”–ийн наймдугаар бүлэг буюу түүний зөвхөн хоёр зүйл, заалтуудад дээд боловсролын санхүүжилт, сургалтын төлбөр, хөнгөлөлттэй зээл, буцалтгүй тусламж, нийгмийн баталгааны асуудал товч тусгагдсан байдаг.
Хуулийн тэдгээр заалтууд нь өнөөгийн дээд боловсролын санхүүжилт, сургалтын төлбөр, тэтгэлэг, тэтгэмж, нийгмийн баталгаатай холбоотой үүсэн бий болж буй олон тулгамдсан асуудал, дээд боловсролын үйл хэрэгт оролцогчдын олон янзын харилцааг хууль эрх зүйн хүрээнд цогцоор нь шийдвэрлэхэд хангалттай хөшүүрэг, зохицуулалт болж чадахгүй байна. Тухайлбал, дээд боловсролын санхүүжилтын олон эх үүсвэрүүд бий болохын сацуу суралцагчдыг тэтгэлэг, тэтгэмжээр дэмжигч гадаад, дотоодын байгууллага, мэргэжлийн олон нийт, иргэдийн хүрээ өргөжиж, суралцагчдын нийгмийн баталгааг сайжруулах, хөнгөлөлттэй үйлчилгээ үзүүлэх олон бүтээлч санаачлага бий болж буй ч тэдгээрийг хууль эрх зүйн хүрээнд зохицуулахгүй байна.
Дээд боловсролын санхүүжилт, суралцагчдад тэтгэлэг, тэтгэмж олгох, нийгмийн баталгааг хангах үйл явцад дотоод, гадаадын байгууллага, иргэдийн оролцоо өргөжиж буйтай холбогдуулж нэн түрүүнд хууль, эрх зүйн зохицуулалтыг боловсронгуй болгох бодит хэрэгцээ, шаардлагыг иш үндэс болгон ”Дээд боловсролын санхүүжилт, суралцагчдын тэтгэлэг, тэтгэмж, нийгмийн баталгааны тухай” хуулийн төслийг боловсруулсан болно. Энэхүү хууль нь 6 бүлэг, 19 зүйл, 140 заалт бүхий бүрэлдэхүүн хэсэгтэй.
Дээд боловсролын санхүүжилтын тогтолцоог боловсронгуй болгох, санхүүгийн олон эх үүсвэрийг дэмжих, суралцагчдад олгох тэтгэлэг, тэтгэмжийн арга, хэлбэрийг олон хувилбартай болгох, түүгээр дамжуулан дээд боловсролын үйлчилгээний чанар, үр ашгийг дээшлүүлэхэд энэхүү хууль ихээхэн ач холбогдолтой юм.
Энэ үүднээс хуулийн зорилтыг Монгол Улсын дээд боловсролын санхүүжилтийн тогтолцоог боловсронгуй болгох, суралцагчдад тэтгэлэг, тэтгэмж, хөнгөлөлттэй зээл олгох, тэдний нийгмийн баталгааг хангах үйл ажиллагааг хэрэгжүүлэхтэй холбогдсон харилцааг зохицуулахад оршино хэмээн тодорхойлж өгөв.
Уг хууль нь Монгол Улсын дээд боловсролын сургалтын байгууллагад болон гадаадад дээд боловсрол эзэмшихээр суралцаж байгаа болон суралцаж төгссөн Монгол Улсын иргэн, түүнчлэн гадаад орноос Монгол Улсад суралцагчид санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэх, тэдний нийгмийн баталгааг хангах, дээд боловсролын сургалтын байгууллагыг санхүүжүүлэх, хөрөнгө оруулалт хийх, энэ ажлыг эрхлэх, зохицуулах, зуучлах, сурталчлах чиг үүрэг бүхий байгууллага, дээд боловсролыг санхүүжилт, хөрөнгө оруулалтаар дэмжих, байгууллага, иргэдээс суралцагчдад үйлчилгээ үзүүлэх зэрэг үйл ажиллагааг эрх зүйн хүрээнд зохицуулна хэмээн хуулийн үйлчлэх үндсэн хүрээг дэлгэрэнгүй зааж өгсөн. Мөн суралцагчдад төрөл бүрийн хөнгөлөлттэй үйлчилгээ үзүүлэх, суралцагч хичээлээс гадуур чөлөөт цагаараа хөдөлмөр эрхлэхтэй холбогдсон харилцааг зохицуулах эрх зүйн заалтуудыг оруулсан болно.
Дээд боловсролыг санхүүжүүлэх, суралцагчдад санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэхэд баримтлах зарчмуудыг дэлгэрэнгүй тусгав. Тухайлбал:
- дээд боловсролын үр шимийг хүртэгчид нь дээд боловсролыг санхүүжүүлэх зардлыг хуваалцах;
- санхүүжүүлэх, санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэх хөшүүрэг нь чанарын шалгаруулалт, шударга өрсөлдөөнийг дэмжиж байх;
- дээд боловсролын сургалтын байгууллага болон суралцагчдад зориулсан зээлийн нөхцөл нь хөнгөлөлттэй, нийгмийн үр өгөөжийг дээшлүүлэхэд чиглэсэн байх зэрэг хэд хэдэн зарчмыг тусгав.
Дээд боловсролын сургалтын байгууллагын үндсэн үйл ажиллагааны бие даасан байдлыг хангах зарчимд нийцүүлэн түүнд шаардлагатай өмч хөрөнгө, санхүүжилтийг захиран зарцуулах эрх мэдлийг дараах байдлаар хэрэгжүүлэхээр зааж өгөв. Үүнд:
- дээд боловсролын сургалтын байгууллагад шилжүүлсэн өмч хөрөнгө, санхүүгийн эх үүсвэрийг чиг үүргийнхээ дагуу хуулийн хүрээнд захиран зарцуулна;
- дээд боловсролын сургалтын байгууллагын мэдэлд шилжүүлсэн газар, үл хөдлөх болон бусад хөрөнгө нь халдашгүй бөгөөд түүнийг хураан авах, ашиглалтыг өөрчлөхийг хориглоно,
- дээд боловсролын сургалтын байгууллага нь өөрийн үндсэн үйл ажиллагааг дэмжих зорилгоор аж ахуй, үйлчилгээ болон судалгаа, шинжилгээний үйл ажиллагаа эрхэлж, хөрөнгийн эх үүсвэрүүдийг бий болгох, ашигтай хувьцааг эзэмших эрхтэй байна.
Дээд боловсролын сургалтын байгууллагын суралцагчдад үзүүлэх санхүүгийн дэмжлэгийн олон хэлбэр байх, тэдгээрийг санхүүжүүлж, дэмжигчдийн үйл ажиллагааг хуулийн хүрээнд зохицуулах заалтуудыг тодорхой тусгаж өгсөн. Ингэхдээ дээд боловсролын сургалтын байгууллагад суралцагчдын сургалтын төлбөр, суралцах, судалгаа хийхтэй холбогдсон бусад зардал, суралцах хугацааны амьжиргааны зардлыг санхүүжүүлэх зориулалтаар олгох аливаа тэтгэлэг, тэтгэмж, мөнгөн урамшуулал, хөнгөлөлттэй зээл нь санхүүгийн дэмжлэг мөн хэмээн үзэв.
Дээд боловсролын сургалтын байгууллагын суралцагчдад төрөөс үзүүлэх санхүүгийн дэмжлэг нь тэдний сурлагын амжилт, авъяас чадвар, нийтийн эрх ашгийн төлөө зориулсан хүчин зүтгэлийг үнэлж, урамшуулсан, хөгжлийн бэрхшээл, орлогын байдлыг харгалзсан, сургалтын төлбөр, суралцах хугацааны амьжиргааны зардлыг санхүүжүүлэхэд дэмжлэг үзүүлэхэд чиглэсэн байна. Энэ хуульд суралцагчдад олгох зарим төрлийн тэтгэлгийн хэмжээг нэлээд тодорхой зааж өгсөн болно. Тухайлбал:
- дээд боловсролын магадлан итгэмжлэгдсэн сургалтын байгууллагад зохих шалгуур үзүүлэлтийг ханган суралцаж буй суралцагчид тухайн хичээлийн жилийн улсын хэмжээний сургалтын дундаж төлбөрийн 50 хувьтай тэнцэх хэмжээний сургалтын үндэсний тэтгэлгийг олгоно.
- дээд боловсролын магадлан итгэмжлэгдсэн сургалтын байгууллагад зохих шалгуур үзүүлэлтийг ханган суралцаж буй суралцагч нь сурлагын өндөр амжилт гаргасан бол тухайн хичээлийн жилийн улсын хэмжээний сургалтын дундаж төлбөртэй тэнцэх хэмжээний урамшуулалт тэтгэлэг олгоно. Энэхүү тэтгэлгийг суралцагчдын сурлагын амжилтыг хөхүүлэн урамшуулах замаар дээд боловсролын чанарыг дээшлүүлэх эдийн засгийн хөшүүрэг хэмээн үзнэ.
- хөдөө орон нутгийн хөгжлийг дэмжих, мэргэжилтэй ажилтны хэрэгцээг хангах зорилгоор нийгэм – эдийн засгийн бүсийн болон нутгийн захиргааны байгууллага нь өөрийн төсөв, хуримтлалын төрөлжсөн сангаас сурлага, судалгааны ажил, урлаг, спортын онцгой амжилт үзүүлсэн суралцагчдад бүсийн болон орон нутгийн тэтгэлэг олгож болно. Энэхүү тэтгэлгийн хэмжээ, олгох нөхцөл, болзлыг аймгийн Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал тогтоож хэрэгжүүлнэ.
- бизнесийн болон мэргэжлийн олон нийтийн байгууллага, төр, нийгмийн зүтгэлтэн, эрдэмтэн судлаач, алдар цолтон, олон улсын байгууллага, гадаад орны тэтгэлгийн сан болон сургалтын байгууллагаас тодорхой нөхцөл, болзлыг хангасан суралцагчдад өөрийн нэрэмжит тэтгэлгийг олгож болно. Энэхүү тэтгэлгийн болзол, нөхцлийг тэтгэлэг олгогч этгээд тогтооно.
Дээд боловсролын сургалтын байгууллагад суралцаж байгаа амьжиргааны баталгаажих түвшнээс доогуур орлоготой, эмзэг бүлэг, хөгжлийн бэрхшээлтэй, өнчин суралцагчдад улсын төсөв, дотоод, гадаадын дээд боловсролыг болон суралцагчдыг дэмжигч этгээдээс сургалтын тэтгэмж олгож болно. Улсын төсвөөс олгох тэтгэмжийн хэмжээ, журмыг Засгийн газар тогтооно. Бусад эх үүсвэрээс тэтгэмж олгох журмыг тухайн олгогч этгээд тогтооно.
Төрөөс санхүүгийн дэмжлэг авах суралцагчдад тавих нийтлэг шаардлага, санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэх ажлын зохион байгуулалттай холбоотой зохицуулалтууд уг хуулийн төсөлд бий.
Суралцагчдад санхүүгийн дэмжлэгийг хүргэхэд цахим үйлчилгээ ашиглахтай холбоотой эрх зүйн зохицуулалт хуулийн төсөлд дэлгэрэнгүй тусгагдсан болно. Цахим үйлчилгээний зохицуулалт нь нэлээд шинэлэг хэмээн үзэж байна.
Суралцагчдын нийгмийн баталгааг хангах үйл ажиллагааны болон хичээлээс гадуурх хөдөлмөр эрхлэлтийн удирдлага, зохион байгуулалтын асуудлуудыг эрх зүйн хүрээнд зохицуулах талаар анхаарч холбогдох заалтуудыг хуулийн төсөлд тусгав.
Суралцагчдын тэтгэлэг, тэтгэмжийг санхүүжүүлэх болон нийгэм, соёл, үйлчилгээний байгууллагыг байгуулах, өөрчлөх, үйл ажиллагааг зогсоох, татан буулгахтай холбоотой асуудлыг эрх зүйн зохицуулалтад оруулахыг хичээсэн болно.
Суралцагчдад тэтгэлэг, тэтгэмж олгох байгууллагуудын болон сургалтын тэтгэлэг, тэтгэмж, хөнгөлөлттэй зээл авагч суралцагчийн бүрэн эрхтэй холбоотой зохицуулалт, түүнчлэн дээд боловсролын санхүүжилт, суралцагчдын тэтгэлэг,тэтгэмж, нийгмийн баталгааны тухай хууль тогтоомж зөрчигчдөд хүлээлгэх хариуцлагын талаарх зүйл, заалтуудыг тусгаж өгөв.
Хуулийн төслийг боловсруулахдаа холбогдох бусад хууль, тогтоомжтой уялдуулах, давхардуулахгүй байх, аль болохоор бодиттой, үндэслэл сайтай болгох, олон нийтийн санаа бодол, зөвлөмж дээр тулгуурлах талаар онцгой анхаарсан болно.
АЖЛЫН ХЭСЭГ
--------------------000---------------------
“ДЭЭД БОЛОВСРОЛЫН САНХҮҮЖИЛТ, СУРАЛЦАГЧДЫН ТЭТГЭЛЭГ, ТЭТГЭМЖ, НИЙГМИЙН БАТАЛГААНЫ ТУХАЙ” ХУУЛИЙН ТӨСЛИЙН ҮЗЭЛ БАРИМТЛАЛ
Нэг. Хуулийн төсөл боловсруулах үндэслэл, шаардлага
Дээд боловсролын санхүүжилтийг олон эх үүсвэртэй болгож, боловсролын үр шимийг хүртэгч талууд зардлыг хуваалцах замаар оролцоо, хяналтаа хэрэгжүүлэх зарчим нь олон улсын хэмжээнд нийтлэг гарч буй хандлага юм. Дээд боловсрол нь суралцагч оюутан, тэдний эцэг эхийн хувьд мэргэжлийн болон нийгмийн байр суурьтаа хүрэх хэрэгцээг нь хангах хэрэгсэл, төрийн хувьд улс орныхоо нийгэм, эдийн засгийн тогтвортой хөгжил, аюулгүй байдлыг хангах, соёлын үнэт зүйлсийн суурь болох нийтийн ашиг тусыг түгээн хүртээх үндсэн хэрэгсэл нь болно. Өдгөө дэлхий дахинд дээд боловсролыг зардлаа олон дахин нөхөх хөрөнгө оруулалт, эдийн засгийн нэг салбар хэмээн үзэх хандлага өсөн нэмэгдэж байна. Ийнхүү дээд боловсролын нийгмийн үр өгөөж, нийтээрээ хүртэх үр шим (public good), түүнийг эзэмшигч хувь этгээдийн шууд хүртэх эдийн засгийн өгөөж (private good)-ийг нэгэн адил тооцож холбогдох зардлыг төр засаг, суралцагч хуваалцан төлөх ёстой гэсэн байр суурь дээд боловсрол нийтийг хамарсан шинжтэй болж эхэлсэн 1960-аад оноос хойш улам бүр өргөжин тэлсээр байна. ЮНЕСКО-гоос явуулсан судалгаа (UNESCO: EDUCATION COUNTS – WORLD EDUCATION INDICATORS 2007) дээд боловсролын зардлыг төр нь илүүтэй хариуцан санхүүжүүлж байгааг харуулж байна. Европын холбооноос 2008 онд хэвлүүлсэн Брюгэлийн тайланд (bruegel policybrief, 2008) европын их сургуулиуд АНУ-ын их сургуулиудаас хоцорч байгаа үндсэн шалтгаан нь санхүүжилтийн хэмжээ, сургуулиудын бие даасан байдлын ялгаанаас үүдэлтэй хэмээн дүгнэжээ. Тухайлбал, Европын орнуудад дээд боловсрол эзэмших оюутан жилд дунджаар 8,700 евро зарцуулдаг бол АНУ-д 36,500 евро зардаг байна. Гэхдээ Европод дээрх зардлын 84 хувийг, АНУ-д 47 хувийг нь Засгийн газрын эх үүсвэрээс санхүүжүүлжээ. АНУ-ын суралцагч 10 гаруй эх үүсвэрээс зээл, тэтгэлэг цуглуулж (Sallie Mae & Gallup, 2009) төлбөрөө төлж байна. Олон оронд суралцагчдын ирээдүйн орлоготой холбосон зээлийн систем хэлбэршин тогтсон нь жилээс жилд өсөн нэмэгдэж байгаа сургалтын төлбөрийн дарамтыг бууруулах гол хэрэгсэл болж байна. Зээлийн оновчтой систем нь хүмүүсийг хариуцлагад сургаж, идэвхтэй амьдрахад хөтөлж боловсролын хэрэглээг нэмэгдүүлэх эерэг нөлөө үзүүлдэг нийгмийн ач холбогдолтой. Харин энэхүү хариуцлагын тогтолцоог тогтворгүйжүүлэх, улс төрийн ашиг сонирхолд нийцүүлсэн шийдвэр гаргах нь боловсрол төдийгүй нийгэм, эдийн засгийн бүх хүрээнд итгэлцлийг алдагдуулах уршигтай үр дагавартай юм.
Олон улсын хэмжээнд ийнхүү өрнөж буй нийтлэг үйл явц манай орны дээд боловсролын салбарт баримталж буй бодлого, үйл ажиллагаанд баримжаа болж ирсэн. 1991 оноос хойш дээд боловсролын сургалтын байгууллагын бие даасан байдлыг өргөтгөх, санхүүжилтийн эх үүсвэрийг олшруулах, сургалтыг зэрэглэсэн боловсрол (academic degree) олгоход чиглэсэн кредит цагт суурилсан тогтолцоонд шилжүүлэн, чанарын хөндлөнгийн үнэлгээний механизм бүрдүүлэх зорилт тавьсан. Гэвч дээд боловсролын эдгээр шинэчлэлийг дэмжих санхүүжилт, хөрөнгө оруулалт, түүний дотор суралцагчдад үзүүлэх санхүүгийн дэмжлэгийн эрх зүйн үндэс бүрдээгүй хэвээр байна. Дээд боловсролыг төлбөртэй болгосон нь суралцагчид төлбөрөөрөө чанартай үйлчилгээг сонгох замаар үр нөлөөтэй хяналт хэрэгжүүлэх чанарын өрсөлдөөнийг дэмжих зорилготой байв. Харин явцын дунд зээл, тусламж нь нийгмийн зарим бүлгээс гаралтай суралцагчдыг халамжлах шинжтэй, суралцагчийн сонголтыг бус сургуулийг санхүүжүүлэх хэлбэртэй болж өөрчлөгджээ. Мөн төрөөс зарах хөрөнгийн хэмжээг хорогдуулах хялбар дөт арга болж хувирсан байна. Дээд боловсролын санхүүжилтийн 80 хувийг сургалтын төлбөр бүрдүүлж байгаа нөхцөлд судалгаа шинжилгээний ажил, сургалтыг дэмжих бүтэц, удирдлага, санхүүжилтийн тогтолцоог бий болгож хараахан чадахгүй байна.
Өнгөрсөн хичээлийн жилийн мэдээгээр дээд боловсрол эзэмшихээр суралцсан 161 мянган оюутны 71.4% нь хувийн зардлаараа суралцаж, 24.6% нь төрөөс ямар нэг хэлбэрээр санхүүгийн дэмжлэг авчээ. Төрөөс санхүүгийн дэмжлэг авч байгаа хамгийн том бүлэг нь төрийн албан хаагчдын хүүхэд (17 мянган суралцагч буюу төрөөс дэмжлэг авагчдын 43%) байна. 2008 онд дээд боловсролын нэг суралцагч сургалтын төлбөртөө дунджаар 505.8 мянган төгрөгийг өөрөө төлж, төсвөөс 148.8 мянган төгрөгийн (29.4%) дэмжлэг авсан гэж тооцож болохоор байна. Манай оронд нэг хүн дээд боловсрол эзэмшихэд зарцуулж буй хөрөнгийн хэмжээ сурч буй сургууль, мэргэжлийн чиглэлээс хамааран 6 – 11 сая төгрөг болж байна. Хөдөлмөр эрхэлж, амьжиргаагаа босгож, баялаг бүтээх насныхаа эрчимтэй он жилүүд, гэр бүлийнхээ хуримтлалыг зарцуулан байж эзэмших боловсрол нь хүсч тэмүүлсэн зорилгод нь хүргэх хөрөнгө оруулалт болж хувирахын нэгэн гол нөхцөл бол дээд боловсролын санхүүжилтийн механизм зохистой, эх үүсвэр нь баталгаатай, хүрэлцээтэй байж чанартай сургалтын найдвартай ажиллагааг хангахад оршино.
Дээд боловсрол нь эдийн засгийн өсөлт, нийгмийн хөгжлийн эх үүсвэр, нийтийн баялгийг бүтээгч болохын нь хувьд төрөөс тодорхой хэмжээний санхүүжилт, хөрөнгө оруулалтыг нийлүүлэх нь зүй ёсны үүрэг болохыг олон улсын туршлага нотолж байна. Зах зээлийн загвар болох орнуудад хүртэл нийтлэг тогтсон энэ жишгийг манай оронд үл ойшоож, суралцагчдын төлбөрийн чадвар боломжоор хязгаарлагдсан сургуулиуд хямд төлбөрөөр олон оюутан элсүүлж, оршин тогтнох төдий байгаа нь дээд боловсролын нэр хүнд, сургалт, судалгааны ажлын чанар, өгөөжийг улам бүр доройтуулахын хамт суралцагчдын ар гэрт санхүүгийн томоохон дарамт учруулж, үүнээс улбаалан Монгол орны оюун санааны амьдрал, эдийн засаг, нийгмийн хөгжилд сөрөг нөлөөтэй болж байна. Сургалтын төлбөр нь өрхийн ядууралд нөлөөлж буй нэг хүчин зүйл болоод байна.
Ажлын хэсгийнхэн хуулийн төсөл боловсруулахаасаа өмнө мэргэжлийн байгууллагаар оюутны сургалтын тэтгэлгийн асуудлаар олон нийтийн дунд социологийн судалгаа хийлгэсэн. Уг судалгааг Улаанбаатар хот, Орхон, Дархан – Уул, Ховд, Завхан, Дорнод болон Хэнтий аймагт явуулж 1500 хүнээс санамсаргүй түүврийн аргаар асуулга тавих замаар мэдээлэл цуглуулсан. Судалгаанаас үзэхэд манай орны нийт өрхийн 65, 5 хувь нь их, дээд сургуульд сурдаг оюутантай, үүний 20, 7 хувь нь хоёр оюутан бүхий гэр бүл байна. Өөрөөр хэлбэл манай улсын хүн амын тэн хагасаас илүү хувь нь оюутны амьдрал ахуй, зовлон жаргалтай ямар нэгэн байдлаар холбогдсон хүмүүс байдаг аж. Судалгаанд оролцогчдын 60 хувь нь “Дээд боловсрол бол нийгмийн баялаг мөн”, иймээс төр засаг сургалтын зардал, төлбөрөөс хуваалцах ёстой гэсэн бол 82, 6 хувь нь их, дээд сургуулийн оюутанд төрөөс сургалтын тэтгэлэг өгөх шаардлагатай хэмээн үзжээ. Гэхдээ тэдний олонх нь төрөөс олгох тэтгэлгийн хэмжээг сургалтын төлбөрийн 50 хувиар тогтооход зохимжтой, үлдсэн хувийг суралцагч өөрөө хариуцах нь зүйтэй гэж үзсэн байна. Эндээс манай иргэд, эцэг эхчүүд, оюутнууд асуудалд бэлэнчлэх сэтгэлгээгээр бус харин шударга байдлаар хандаж буй нь харагдсан болой.
Дээд боловсролын чиг үүрэг өргөжин баяжиж, дээд боловсролын байгууллагын эрхэлдэг судалгаа, сургалтын ажил нь нэг орны хүрээнээс хальж хил дамнасан, насан туршийн боловсролын төвүүд болон хувьсан өөрчлөгдөж байна. Ийнхүү хил хязгааргүй өрсөлдөх шинэ орчинд өртөг зардал нь улам бүр өсөн нэмэгдэж байгаа нөхцөлд өргөжин тэлж байгаа олон талт үүргээ нэр хүндтэй хэрэгжүүлэхэд төрөөс үзүүлэх санхүүгийн дэмжлэг, хөрөнгө шийдвэрлэх ач холбогдолтой. Дээд боловсролыг үйлдвэрлэл, бизнестэй ойртуулан холбож, шинээр бүтээсэн мэдлэгийг өрсөлдөх чадвартай бүтээгдэхүүн, ажил үйлчилгээ болгох орчил, үйл явц хурдасч байгааг харгалзан төрөөс болон бусад эх үүсвэрээс санхүүжүүлэх хувь хэмжээг нэмэгдүүлэхийн хамт илүү сайн чанарын төлөө шударга өрсөлдөөнийг урамшуулан дэмжих үр дүнтэй механизмыг улс орнууд өөрсдийн хүрсэн хөгжлийн түвшнээсээ үл хамааран нэгэн адил эрэлхийлж байгаа нь өнөөгийн дээд боловсролын шинэчлэлийн нийтлэг дүр зураг болж байна.
Хоёр. Хуулийн төслийн бүтэц, зохицуулах харилцаа, хамрах хүрээ
Хуулийн зорилго: Энэхүү хууль нь дээд боловсролыг олон улсын нийтлэг жишигт хүргэхэд шаардагдах санхүүжилтийн эх үүсвэрийг бүрдүүлэх, хуваарилалт, зарцуулалтын үр ашгийг дээшлүүлэх, иргэдийн дээд боловсролыг чанартай эзэмших эрхийг баталгаажуулахад холбогдох харилцааг зохицуулна. Оюутны сурах боломжийг нэмэгдүүлэх, дэмжихдээ сурлагын амжилт, авъяас, чадварыг урамшуулах, хөгжүүлэх, хөгжлийн бэрхшээлтэй, орлого багатай элсэгчдийг тэгш хамрах, санхүүгийн тусламж дэмжлэг үзүүлэх эх үүсвэрийг олшруулах, суралцагч нь өөрийн сонирхол хэрэгцээнд нийцсэн хичээл, хөтөлбөрийг сонгоход төлбөрөө хуваарилах замаар чанарын хяналтанд оролцох боломжийг нэмэгдүүлэхийг зорино. Суралцагчдыг дэмжсэн дээрх зохицуулалтын зэрэгцээ сургуулийг санхүүжүүлэх олон эх үүсвэрийг баталгаажуулан, суралцагчдад шаардлагатай үйлчилгээг нийлүүлэхэд хувийн хэвшлийн оролцоог урамшуулж сургалтын орчныг сайжруулснаар дээд боловсролын нийгэм, эдийн засгийн өгөөжийг нэмэгдүүлэх, нийгмийн үнэт зүйлсийг бэхжүүлэх нөхцлийг бүрдүүлнэ.
Эдгээр зорилгыг хэрэгжүүлэхийн тулд энэ хуулиар төрөөс дээд боловсролын байгууллагыг санхүүжүүлэх, суралцагчдад санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэх, ийнхүү санхүүжүүлэх, дэмжлэг үзүүлэхэд бусад талын оролцоог урамшуулахтай холбогдсон дараах харилцааг зохицуулна. Үүнд:
1. Хуулийн зохицуулах хүрээнд хамаарах үндсэн субъектүүд
Энэхүү хууль нь нэн түрүүнд дараах нийгмийн бүлэг, байгууллагын хоорондын болон бусад талтай харилцах харилцааг хамарна. Үүнд: (1) Монгол Улсын дээд боловсролын байгууллагад суралцаж буй Монгол Улсын иргэд, (2) гадаадад суралцаж буй болон суралцаж төгсгөсөн Монгол Улсын иргэд, (3) Монгол Улсад гадаадаас ирж суралцагчид, (4) Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт үйл ажиллагаа явуулж буй дээд боловсролын сургалтын байгууллага, (5) дээд боловсролыг санхүүжүүлэх ажлыг эрхлэх, зохицуулах, зуучлах, сурталчлах чиг үүрэг бүхий байгууллага, (6) дээд боловсролыг санхүүжилт, хөрөнгө оруулалтаар дэмжих, суралцагчдад үйлчилгээ үзүүлэх байгууллага, иргэд.
2. Дээд боловсролыг санхүүжүүлэх, суралцагчдад санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэхэд дараах зарчмыг баримтална:
• Дээд боловсролын үр шимийг хүртэгчид нь тэнцвэртэй хариуцлага хүлээж, зардлыг хуваалцах,
• Санхүүжилтийн механизм нь чанарын шалгаруулал, өрсөлдөөнийг дэмжиж байх,
• Санхүүгийн дэмжлэг нь түүнийг хүртэгчийн хяналтанд байж, сонголт хийх эрхийг баталгаажуулах,
• Санхүүгийн дэмжлэг нь түүнийг хүртэгчийн сурах, эзэмшсэн мэдлэг чадвараа үр дүнтэй хэрэглэх боломж чадвартай нийцэж байх,
• Суралцагчдад зориулсан зээлийн нөхцөл нь хамгийн бага дарамттай, нийгмийн үр өгөөжийг дээшлүүлэхэд чиглэсэн байх.
3. Зохицуулах үндсэн асуудал
- Олон улсын хэмжээнд нийтлэг тогтсон эрдмийн эрх чөлөө, их сургуулийн бие даасан байдлыг хангах хэм хэмжээг зарчим болгон дээд боловсролын байгууллага (сургууль)-ын үйл ажиллагаанд шаардлагатай өмч хөрөнгө, санхүүжилтийг сургууль бие даан захиран зарцуулах эрх мэдлийг дараах байдлаар өргөжүүлнэ. Үүнд: Сургууль нь түүнд шилжүүлсэн өмч хөрөнгө, санхүүгийн эх үүсвэрийг чиг үүргийнхээ дагуу хуулийн хүрээнд бие даан захиран зарцуулна. Сургуулийн мэдэлд шилжүүлсэн газар, үл хөдлөх болон бусад хөрөнгө нь халдашгүй бөгөөд түүнийг хураан авах, ашиглалтыг өөрчлөхийг хориглоно. Сургууль нь өөрийн үндсэн үйл ажиллагааг дэмжих зорилгоор аж ахуйн үйл ажиллагаа эрхэлж, хөрөнгө босгох, ашигтай хувьцааг эзэмших хөрөнгө оруулалт хийх эрхтэй байна.
- Сургуулийн санхүүжилт нь олон эх үүсвэртэй байна. Төрөөс тогтоосон шаардлага хангасан сургуулийн урсгал зардлын тодорхой хувийг улсын төсвөөс шууд болон өрсөлдөөнт шалгаруулалтын дүнг үндэслэн санхүүжүүлнэ. Ийнхүү санхүүжүүлэх улсын төсвийн хэмжээ нь дээд боловсролын нийт орлогын 20 хувиас багагүй байна. Бусад эх үүсвэр нь гэрээт судалгааны ажил, туршилт, зөвлөгөө, сургалтын төлбөр, үйлчилгээний хураамж, эзэмшсэн хувьцааны ногдол ашиг, бэлэг, хандив, хөрөнгө оруулалтын орлого зэргээс бүрдэнэ. Аж ахуйн нэгжээс сургуулиудад орлого олох эх үүсвэр болгон хүүгүйгээр шилжүүлсэн хөрөнгө (endowment)-ийг сургуулийн ашиглаж байх хугацаанд татвараас чөлөөлнө.
- Төрөөс шууд санхүүжилт авах сургууль нь энэхүү хөрөнгийг үр ашигтай зарцуулах чадавхи, боломжоо илтгэн харуулсан байна. Тухайлбал, үйл ажиллагаандаа чанарын хөндлөнгийн үнэлгээ (олон улсын нэр хүндтэй байгууллагын болон хөтөлбөрийн магадлан итгэмжлэл) хийлгэсэн, төгсгөгчдийнх нь ажил эрхлэлт өсөн нэмэгдсэн, суралцагчдын сурлагын үнэлгээний бодитой байдал, шийдвэр гаргах үйл явцын ил тунгалаг байдлыг хангасан, суралцагчдад санхүүгийн дэмжлэг тусламж, ажлын байр, хөдөлмөр эрхлэлтийн талаар мэдээлэл хүргэх, сурталчлах, зуучлах ажлыг хариуцан гүйцэтгэх чиг үүрэг бүхий алба, нэгжийн үйл ажиллагаа нь тогтворжсон, удирдлага- бүртгэлийн найдвартай систем бүрдүүлсэн, сургуулиасаа оюутандаа тэтгэлэг тусламж үзүүлэх тогтсон системтэй байвал зохино. Төрөөс санхүүжилт авах сургууль нь сургалтын төлбөрийн хэмжээг аль болох тогтвортой байлгах, зайлшгүй нэмэгдүүлэх тохиолдолд инфляцийн төвшнөөс хэтрүүлэхгүй байх үүрэг хүлээнэ.
- Төрөөс дээд боловсролын тодорхой хөтөлбөр, төслийг өрсөлдөөнөөр шалгаруулан санхүүжүүлэх хөрөнгийн эх үүсвэрийг бүрдүүлнэ. Үүнд улс орны хөгжлийн стратегид нийцсэн, дээд боловсролын шинэчлэлийн загвар болох санаачилга, эдийн засаг, нийгмийн хөгжилд онцгой эрэлт үүсгэж буй мэргэжлийн чиглэл, төлөвлөсөн үр дүнд хүрэх баталгаа бүрдүүлсэн байдлыг харгалзан үзнэ.
- Энэ хуулийн дагуу санхүүжилт, санхүүгийн дэмжлэг авсан бүх сургууль төсвийн зарцуулалтын дэлгэрэнгүй тайланг нийтэд ил байлгана.
- Дээд боловсролын суралцагчдад төрөөс үзүүлэх санхүүгийн дэмжлэг нь тэдний сурлагын амжилт, авъяас чадвар, нийтийн эрх ашгийн төлөө зориулсан хүчин зүтгэлийг үнэлж, урамшуулсан, хөгжлийн бэрхшээл, орлогын байдлыг харгалзсан, сургалтын төлбөр, суралцах хугацааны амьжиргааны зардлыг санхүүжүүлэхэд дэмжлэг үзүүлэхэд чиглэсэн байна. Мөн улс орны хөгжилд эрэлт өндөртэй мэргэжлээр тодорхой болзол нөхцлийн дагуу ажиллах гэрээ байгуулсан суралцагчдад төрөөс санхүүгийн дэмжлэг үзүүлнэ. Төрөөс суралцагчдад үзүүлэх санхүүгийн дэмжлэг нь (а) бүрэн хэмжээний тусгай тэтгэлэг (сургалтын болон амьжиргааны нийт зардлаас гадна эрдэм шинжилгээний ажилд оролцох, шинжлэх ухааны мэдээлэл авах хэрэгцээг хангах зориулалттай), (б) бүрэн тэтгэлэг (сургалтын болон амьжиргааны нийт зардлыг хамрах зориулалттай), (в) хөнгөлөлтийн тусламж (сургалтын болон амьжиргааны зардлын тодорхой хувийг санхүүжүүлэх буцалтгүй тусламж, тэтгэмж), (г) сургалтын зээл (эх үүсвэр, суралцах хугацааны хүүг төрөөс баталгаажуулсан), (д) нэг удаагийн шагнал, урамшуулал (гадаадын нэр хүндтэй сургуульд төсвийн дэмжлэг авалгүй суралцаж төгсгөөд үр бүтээлтэй ажиллаж буй иргэн, онцгой амжилт гаргасан суралцагчид) зэрэг хэлбэртэй байна.
- Төрөөс санхүүгийн дэмжлэг авах суралцагчдад дараах нийтлэг шаардлага тавина: (i) тэтгэлэг авах суралцагчид нь сурах өндөр чадвараа илтгэн харуулсан, бусдаас онцгой амжилт үзүүлсэн, Монгол Улсыг төлөөлөн энхийг сахиулах зэрэг тусгай албанд хүчин зүтгэсэн, нийтийн тусын тулд сайн дурын хөдөлгөөнд биечлэн оролцож алслагдсан нутаг оронд ажилласан байх; (ii) хөгжлийн бэрхшээлтэй, орлого багатай суралцагчдад хөнгөлөлтийн тусламж, тэтгэмж олгох; (iii) сургалтын зээл, хөнгөлөлттэй тусламж авах суралцагчид нь шаардлагатай зардлын өөрийн хариуцах хэсгийг төлөх бусад эх үүсвэрийг бүрдүүлсэн байх; (iv) тодорхой мэргэжлийн чиглэлээр, тогтоосон газар нутагт ажиллах гэрээ байгуулах суралцагч нь сургалтын хөтөлбөрийг бүрэн эзэмших чадвараа илтгэн харуулж, гэрээний нөхцлийг хүлээн зөвшөөрсөн байх шаардлагатай.
- Суралцагчдад олгох сургалтын зээлийн нийт хэмжээ нь суралцах хугацааны сургалтын төлбөр, амьжиргааны зардлын нийлбэрээс хэтрэхгүй байна. Зээлийн эх үүсвэр, хүүгийн баталгааг улсын төсвөөс хариуцаж, зээл авсан суралцагч сургуулиа төгсгөснөөс хойш орлогын хэмжээ нь Засгийн газраас тогтоосон цалингийн доод хэмжээг 3 дахин нэмэгдүүлж тооцсоноос илүү гарах үеэс эхлэн амьжиргаанд нь ноцтой дарам үүсгэхгүйгээр суутгал хийх замаар нөхөн төлүүлэхээр журамлана. Зээлийн эргэн төлөлтөөс илүүгээр суралцагчдын сонголтыг чиг зорилготой болгох, эзэмшсэн мэргэжлээрээ хөдөлмөр эрхлэх, бүтээмжээ дээшлүүлэхийг урамшуулах хөшүүрэг болгоход анхаарна.
- Суралцагчдын сургалтын төлбөрт зориулан олгосон тэтгэлэг, тэтгэмж, урамшууллын хэмжээгээр холбогдох байгууллага, аж ахуйн нэгж, иргэдийн татвар ногдох орлогыг хорогдуулж тооцно. Дээд боловсролын суралцагчдад үзүүлэх санхүүгийн бус дэмжлэг нь суралцаж буй мэргэжлийн чиглэлээр интерншип (мэргэжлийн дадлага) хийх нөхцлөөр хангуулах, цагийн хөдөлмөр эрхлэх, суралцах хугацаандаа номын сан, байр, хоолны газар, ном бичиг хэргийн дэлгүүр, угаалга цэвэрлэгээний газар, биеийн тамир, спортын заал, соёлын үйлчилгээ, тээвэр, эмнэлэгт хөнгөлөлттэй үйлчлүүлэх зэрэг хэлбэртэй байна. Эдгээр үйлчилгээг суралцагчдад хөнгөлөлттэй хүргэх байгууллагыг төрөөс татварын бодлогоор дэмжинэ. Дээд боловсролын өдрийн ангийн суралцагчдын эрүүл мэндийн даатгалыг төрөөс хариуцна.
- Дээд боловсролыг санхүүжүүлэх, суралцагчдад төрөөс санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэх үйлчилгээг Сургалтын төрийн сан эрхлэн гүйцэтгэнэ. Тус сан нь тэтгэлэг, тэтгэмж, тусламж, сонгон шалгаруулсан хөтөлбөр төслийг холбогдох хуваарь, гэрээ, шийдвэрийн дагуу санхүүжүүлэх, хэрэгжилтэд хяналт тавих, зарцуулалт, үр дүнд үнэлгээ хийх, дүгнэлт гаргах, түүнд үндэслэн санхүүгийн болон зээлийн менежмент хийх (шалгуур боловсруулах, банкийг сонгох, нөхцлийг тохиролцох, эргэн төлүүлэх) чиг үүргийг хэрэгжүүлнэ. Төрөөс санхүүгийн дэмжлэг авсан суралцагчдын бүртгэл, мэдээллийн нэгдсэн санг Сургалтын төрийн сан хөтөлнө.
- Дээд боловсролыг санхүүжүүлэх, суралцагчдад үзүүлэх санхүүгийн дэмжлэгийн төлөвлөлт, хуваарилалтыг Засгийн газраас тогтоосон журмын дагуу боловсролын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага хариуцна.
- Суралцагчдад төрөөс үзүүлэх үзүүлэх санхүүгийн дэмжлэгийг бэлэн бус тооцоогоор цахим бүртгэл-картын систем ашиглан зориулалтын дагуу зарцуулахаар зохицуулна. Мөн зарим хэсгийг тодорхой зориулалтаар ашиглах ваучер хэлбэрээр олгож болно.
Дээд боловсролын санхүүжилт, оюутны сургалтын тэтгэлэг, нийгмийн баталгааны тухай шинэ зохицуулалттай уялдуулан дараах хориглолт, хязгаарлалтыг тогтооно:
- Сургууль нь үйл ажиллагаа нь нээлттэй биш, хөрөнгө орлогын эх үүсвэр нь тодорхойгүй, архи, согтууруулах бодис, хүн ам, байгаль орчинд халтай үйлдвэрлэл, үйлчилгээ эрхэлдэг байгууллагыг сурталчлах, дэмжих, тэдний хувьцааг худалдан авах, тэднээс тусламж, хандив авахыг хориглоно.
- Сургуулиуд улс төр, шашны зорилготой тусламж, хандиваас татгалзаж, улс төрийн намыг хөрөнгө, үйл ажиллагаагаар дэмжихгүй.
- Төрөөс оюутан суралцагчдад үзүүлэх санхүүгийн дэмжлэг, түүнийг хөнгөлөх чөлөөлөх агуулгатай сонгуулийн амлалт өгөхийг хориглоно.
- Сургалтын төрийн сангаас олгосон зээлийг хөнгөлөх, чөлөөлөх шийдвэрийг зөвхөн хуулиар тогтооно.
Гурав. Хуулийн төсөл батлагдсанаар бий болох нийгэм, эдийн засгийн үр дагавар
Хууль батлагдсанаар дараах эерэг үр дагавар гарна:
• Дээд боловсролын сургалтын байгууллагуудын санхүүжилтийн эх үүсвэр, бие даасан байдал баталгаажиж, үйл ажиллагаанд нь чанарын тогтвортой ахиц гаргах боломж бүрдэнэ.
• Суралцагчид суралцах үндсэн зорилгодоо төвлөрөх, сурлагадаа ахиц гаргах, мэргэжил боловсролыг чанартай эзэмших боломж нь баталгаажна. Сургалтын төлбөрөө төлөх, амьжиргаандаа шаардлагатай орлогыг нэмэгдүүлэхэд авах тусламж дэмжлэгийн хүртээмж, хэмжээ нэмэгдэнэ.
• Суралцагч сонголтоороо чанарын хяналтын үр нөлөөг дээшлүүлэх, ирээдүйд эрхлэх хөдөлмөр, үйл ажиллагаандаа нийцүүлэн хичээл, сургалтын төлөвлөлтөө зохицуулах, боловсролын нийцийг сайжруулах боломж дээшилнэ.
• Дээд боловсролыг дэмжих, суралцагчдад шаардлагатай нийгмийн үйлчилгээг хөнгөлөлттэй хүргэхэд аж ахуйн нэгж, байгууллага, ард иргэдийн идэвх, санаачилга нэмэгдэнэ. Бэлэглэл, хандив (philanthropy)-ын соёл, хандлага бэхжиж, иргэд бие биедээ дэмжлэг үзүүлэх, харилцан туслах явдлыг урамшуулах уур амьсгал, нөхцөл бүрдэнэ.
• Дээд боловсролын суралцагчдын сурах боломж нөхцөл сайжирч, тэдэнд санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэх хөрөнгийн эх үүсвэр (эргэн төлөгдөх зээл) нэмэгдэнэ. Зээлийн хариуцлага (credit record)-ын тогтолцоог хэвшүүлэх, хариуцлага хүлээх, итгэл даах хандлагыг төлөвшүүлж, нийгмийн итгэлцэл, иргэншүүлэх үйл явцад ахиц гарна.
Хуулийг хэрэгжүүлэх шатанд санхүүжилт, хөрөнгө оруулалтын тухай шийдвэр гаргах үйл явцыг холбогдох талуудын оролцоо, хяналттай, чанарын үнэлгээг бодитой болгох замаар болзошгүй сөрөг үр дагавар, эрсдлээс сэргийлэх шаардлагатай. Энэ зохицуулалтыг бүрэн хэрэгжүүлээгүй тохиолдолд тэтгэлэг, тэтгэмж, тусламж нь сурлагын амжилт, чанарыг бус, хуурамч үнэлгээ, чанаргүй үйлчилгээг даамжруулах хэрэгсэл болох уршигтай. Татвар, бүртгэлийн байгууллагын үйл ажиллагааг жигдрүүлээгүй тохиолдолд татвараас зугтаах, худал мэдээлэх оролдлого нэмэгдэж болзошгүй. Хариуцлагын тогтолцоог бүрэн хэвшүүлж, ашиг сонирхлын зөрчлийг арилгах хяналтын механизм бүрдүүлэхгүй бол хариуцлага эзэнгүйдэх, хөрөнгө шамшигдах, итгэлцэл алдагдах эрсдэлтэй.
Хуулийг хэрэгжүүлэхэд шаардагдах нэмэлт хөрөнгийг сургуулийн шууд санхүүжилт болон хөтөлбөр, төслийн өрсөлдөөнт санхүүжилтэд улсын төсвөөс зарцуулах хэмжээг сургуулийн жилийн нийт орлогын 20 хувиас багагүй байлгах, сургалтын төлбөрөөс сургуулиудын цуглуулах орлогын мөнгөн дүнг нэмэгдүүлэхгүй, харин санхүүгийн дэмжлэгийн хэмжээ, хамрах суралцагчдын тоог өсгөж, сургуулиудын өөрийн орлогын хувийн жинг ихэсгэхээр тусгасан заалтуудад нийцүүлэн тооцно.
Цаашид сургуулиудын чанарын өрсөлдөөн, суралцагчдын сонголт сайжирч, сургуулийн өөрийн орлогын хэмжээ нэмэгдэхийн хэрээр сургалтын төлбөрөөс хамаарах хамаарал багасч, нэг суралцагчид зарцуулах зардлын хэмжээ өсөх болно.
Дөрөв. Хуулийн төсөл батлагдахтай холбогдон нэмэлт, өөрчлөлт оруулах хуулийн талаар
Хуулийн төсөлтэй уялдан дараах хуулиудад нэмэлт, өөрчлөлт оруулах шаардлагатай. Үүнд:
Иргэний хуульд: Нийтийн өмчид суурилсан, бие даасан автономи эрх бүхий хуулийн этгээдийн эрх зүйн байдлыг тодотгосон нэмэлт, өөрчлөлтийг оруулах;
Боловсролын тухай болон Дээд боловсролын тухай хуульд: Дээд боловсролын сургалтын байгууллагын санхүүжилтийн шинэ эх үүсвэр (Endowment, Investment), хувьцаанаас ашиг орлого олох боломжийг хуульчлах, санхүүгийн бие даасан байдлыг өргөтгөх, санхүүгийн дэмжлэг, тусламж, хөдөлмөр эрхлэлтийн асуудал хариуцсан нэгж байгуулах; Чанарын үнэлгээний бие даасан тогтолцоо бүрдүүлэх; Өрсөлдөөнт санхүүжилтийн сан, түүний хөрөнгийн эх үүсвэр;
Төрийн албаны тухай хуульд: Төрийн албан хаагчийн хүүхдийн сургалтын төлбөрт үзүүлж буй тусламжийн агуулга, хэлбэрийг өөрчлөх, чингэхдээ хууль батлагдах үед төрөөс дэмжлэг авч байсан суралцагчдын санхүүжилтийг сургуулиа төгстөл нь үргэлжлүүлэх;
Аж ахуйн нэгжийн тухай хуульд: Оюутанд зориулсан үйлчилгээнд хөнгөлөлт үзүүлснийг татвараас чөлөөлөх орлогод тооцох; Интерншип, оюутны мэргэжлийн дадлагын зохицуулалт;
Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуульд: Дээд боловсролын суралцагчдын сургалтын тэтгэлэг, тэтгэмжид олгосон зардал, Сургалтын төрийн сан болон сургалтын байгууллагад шилжүүлсэн хандив, хөрөнгө, Оюутанд зориулсан үйлчилгээг хөнгөлсөн зардлыг албан татвар ногдох орлогоос хасагдах зардалд оруулж тооцох;
Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих тухай хуульд: Цагийн ажлын байрыг бий болгох, түүний тодорхой хувьд оюутан ажиллуулах шаардлага;
Эрүүд мэндийн даатгалын тухай хуульд: Оюутны эрүүл мэндийн даатгалыг суралцах хугацаанд нь төрөөс хариуцах;
Сонгуулийн тухай хуульд: Сургалтын тэтгэлэг, тэтгэмжийн хэмжээ, түүний хөнгөлөлт, чөлөөлөлттэй холбогдсон амлалтыг хориглох.
АЖЛЫН ХЭСЭГ
--------------------000---------------------
ТӨСӨЛ
МОНГОЛ УЛСЫН ХУУЛЬ
ДЭЭД БОЛОВСРОЛЫН САНХҮҮЖИЛТ, СУРАЛЦАГЧДЫН
ТЭТГЭЛЭГ, ТЭТГЭМЖ, НИЙГМИЙН
БАТАЛГААНЫ ТУХАЙ
| 2010 оны .....дугаар сарын …. өдөр | Улаанбаатар хот |
НЭГДҮГЭЭР БҮЛЭГ
Нийтлэг үндэслэл
1 дүгээр зүйл. Хуулийн зорилт
1.1. Энэ хуулийн зорилт нь Монгол Улсын дээд боловсролын санхүүжилтийн тогтолцоог боловсронгуй болгох, суралцагчдад тэтгэлэг, тэтгэмж, хөнгөлөлттэй зээл олгох, тэдний нийгмийн баталгааг хангах үйл ажиллагааг хэрэгжүүлэхтэй холбогдсон харилцааг зохицуулахад оршино.
2 дугаар зүйл. Дээд боловсролын санхүүжилт,
суралцагчдын тэтгэлэг, тэтгэмж, нийгмийн
баталгааны тухай хууль тогтоомж
2.1. Дээд боловсролын санхүүжилт, суралцагчдын тэтгэлэг, тэтгэмж, нийгмийн баталгааны тухай хууль тогтоомж нь энэ хууль болон хууль тогтоомжийн бусад актаас бүрдэнэ.
2.2. Энэхүү хууль нь Монгол Улсын дээд боловсролын сургалтын байгууллагад болон гадаадад дээд боловсрол эзэмшихээр суралцаж байгаа болон суралцаж төгссөн Монгол Улсын иргэн, түүнчлэн гадаад орноос Монгол Улсад суралцагчид санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэх, тэдний нийгмийн баталгааг хангах, дээд боловсролын сургалтын байгууллагыг санхүүжүүлэх, хөрөнгө оруулалт хийх, энэ ажлыг эрхлэх, зохицуулах, зуучлах, сурталчлах чиг үүрэг бүхий байгууллага, дээд боловсролыг санхүүжилт, хөрөнгө оруулалтаар дэмжих, байгууллага, иргэдээс суралцагчдад үйлчилгээ үзүүлэх зэрэг үйл ажиллагааг эрх зүйн хүрээнд зохицуулна.
2.3. Монгол Улсын олон улсын гэрээнд энэ хуульд зааснаас өөрөөр заасан бол олон улсын гэрээний заалтыг дагаж мөрдөнө.
3 дугаар зүйл. Хуулийн нэр томъёоны тодорхойлолт
3.1. Энэ хуульд хэрэглэсэн дараах нэр томъёог дор дурдсан утгаар ойлгоно:
3.1.1. “Дээд боловсролын сургалтын байгууллага” гэж Боловсролын тухай хуулийн 15 дугаар зүйлд тодорхойлсон байгууллагыг;
3.1.2. Дээд боловсролын сургалтын байгууллагын “суралцагч” гэж Дээд боловсролын тухай хуулийн 15 дугаар зүйлд тодорхойлсон этгээдийг;
3.1.3. Дээд боловсролын сургалтын байгууллагын “сургалтын төлбөр” гэж Боловсролын тухай хуулийн 34, 36 дугаар зүйлд заасан эрх бүхий байгууллагаас тогтоосон суралцагчийн төлөх төлбөрийн хэмжээг;
3.1.4. “Сургалтын тэтгэлэг” гэж улсын төсөв, гадаад, дотоодын дээд боловсролыг болон суралцагчдыг дэмжигч этгээдээс суралцагчдын сурлага, эрдэм шинжилгээний ажил, тэдний соёл, урлаг, спорт, нийгэм, олон нийтийн төлөөх үйлст оруулсан ололт, амжилтыг дэмжсэн санхүүгийн буцалтгүй тусламжийг;
3.1.5. “Сургалтын үндэсний тэтгэлэг” гэж зохих нөхцөл, болзол хангасан суралцагчдад улсын төсвийн санхүүжилтээр Монгол Улсын Засгийн Газрын эрх бүхий байгууллагаас олгож буй тэтгэлгийг;
3.1.6. “Тусгай тэтгэлэг” гэж сурлага, эрдэм шинжилгээний ажилд онцгой амжилт гаргасан магистрант, докторантад олгох Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн нэрэмжит цалин, бакалаврын зэргийн оюутанд олгох Засгийн Газрын нэрэмжит цалинг ;
3.1.7. “Урамшуулалт тэтгэлэг (цалин)” гэж дээд боловсролын сургалтын байгууллагад суралцаж буй сурлагын өндөр амжилт гаргасан суралцагчид олгох тэтгэлгийг;
3.1.8. “Бүсийн болон орон нутгийн тэтгэлэг” гэж тухайн орон нутагт шаардагдах мэргэжлээр суралцаж байгаа сурлага, судалгааны ажил, урлаг, спортын онцгой амжилт үзүүлсэн суралцагчдад нийгэм – эдийн засгийн бүсийн болон нутгийн захиргааны байгууллагын өөрийн төсөв, хуримтлалын төрөлжсөн сангаас олгож буй тэтгэлгийг;
3.1.9. “Нэрэмжит тэтгэлэг” гэж бизнесийн болон мэргэжлийн олон нийтийн байгууллага, төр, нийгмийн зүтгэлтэн, эрдэмтэн судлаач, алдар цолтон, олон улсын байгууллага, гадаад орны тэтгэлгийн сан болон тухайн сургалтын байгууллагаас тодорхой нөхцөл, болзлыг хангасан суралцагчдад олгож буй тэтгэлгийг;
3.1.10. “Сургалтын тэтгэмж” гэж дээд боловсролын сургалтын байгууллагад суралцаж байгаа амьжиргааны баталгаажих түвшнээс доогуур орлоготой, эмзэг бүлэг, хөгжлийн бэрхшээлтэй, өнчин суралцагчдад улсын төсөв, гадаад, дотоодын дээд боловсролыг болон суралцагчдыг дэмжигч этгээдээс олгож буй санхүүгийн буцалтгүй тусламжийг;
3.1.11. “Сургалтын зээл” гэж Дээд боловсролын тухай хуулийн 7 дугаар зүйлд заасан журмын дагуу элсэн суралцаж буй иргэдийн сургалтын төлбөр, суралцах хугацаанд нь амьжиргааны зардлыг санхүүжүүлэхэд зориулан хөнгөлөлттэй нөхцлөөр олгох зээлийг;
3.1.12. “Суралцагчид үзүүлэх санхүүгийн дэмжлэг” гэдэгт дээд боловсролын сургалтын байгууллагад суралцагчид буцалтгүй болон эргэн төлөгдөх нөхцлөөр олгох мөнгөн тусламж, хөнгөлөлттэй зээл, шагналыг ойлгоно.
ХОЁРДУГААР БҮЛЭГ
Дээд боловсролын санхүүжилт, суралцагчдын
сургалтын тэтгэлэг, тэтгэмжийн тогтолцоо
4 дүгээр зүйл. Дээд боловсролыг санхүүжүүлэх, суралцагчдад
санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэхэд баримтлах зарчим
4.1. Дээд боловсролыг санхүүжүүлэх, суралцагчдад санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэхэд дараах зарчмыг баримтална:
4.1.1. Дээд боловсролын үр шимийг хүртэгчид нь дээд боловсролыг санхүүжүүлэх зардлыг хуваалцах;
4.1.2. Санхүүжүүлэх, санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэх хөшүүрэг нь чанарын шалгаруулалт, шударга өрсөлдөөнийг дэмжиж байх;
4.1.3. Санхүүгийн дэмжлэг хүртэгч нь тухайн хөрөнгөөр чанартай үйлчилгээг сонгож, зориулалтын дагуу ашиглах боломжтой байх;
4.1.4. Санхүүгийн дэмжлэг нь түүнийг хүртэгчийн амжилттай сурах, эзэмшсэн мэдлэг, чадвараа үр дүнтэй ашиглах боломж чадварт нийцэж байх;
4.1.5. Дээд боловсролын сургалтын байгууллага болон суралцагчдад зориулсан зээлийн нөхцөл нь хөнгөлөлттэй, нийгмийн үр өгөөжийг дээшлүүлэхэд чиглэсэн байх.
4.2. Дээд боловсролын сургалтын байгууллагын үндсэн үйл ажиллагааны бие даасан байдлыг хангах зарчимд нийцүүлэн түүнд шаардлагатай өмч хөрөнгө, санхүүжилтийг захиран зарцуулах эрх мэдлийг дараах байдлаар хэрэгжүүлнэ:
4.2.1. Дээд боловсролын сургалтын байгууллагад шилжүүлсэн өмч хөрөнгө, санхүүгийн эх үүсвэрийг зориулалт, чиг үүргийнхээ дагуу хуулийн хүрээнд захиран зарцуулна;
4.2.2. Дээд боловсролын сургалтын байгууллагын мэдэлд шилжүүлсэн газар, үл хөдлөх хөрөнгө нь халдашгүй бөгөөд түүнийг хууль бусаар хураан авах, ашиглалтыг өөрчлөхийг хориглоно;
4.2.3. Дээд боловсролын сургалтын байгууллага нь өөрийн үндсэн үйл ажиллагааг дэмжих зорилгоор аж ахуйн үйл ажиллагаа эрхлэх, хөрөнгийн эх үүсвэрүүдийг бий болгох, ашигтай хувьцааг эзэмших эрхтэй байна.
4.3. Дээд боловсролын санхүүжилт, суралцагчдын тэтгэлэг, тэтгэмж, нийгмийн баталгааг хангахтай холбогдуулан дараах хориглолт, хязгаарлалтыг тогтооно:
4.3.1. Дээд боловсролын сургалтын байгууллага нь үйл ажиллагаа нь нээлттэй биш, хөрөнгө орлогын эх үүсвэр нь тодорхойгүй, согтууруулах ундаа, мансууруулах бодисын үйлдвэрлэл, үйлчилгээ эрхэлдэг аж ахуйн нэгжээс хандив, тусламж авах, тэднийг сурталчлах, дэмжих, хувьцааг нь худалдан авахыг хориглоно.
4.3.2. Дээд боловсролын сургалтын байгууллага нь улс төр, шашны зорилго, хамааралтай тусламж, хандив авах, улс төрийн намыг хөрөнгө, үйл ажиллагаагаар дэмжиж ажиллахыг хориглоно.
4.3.3. Суралцагчдад санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэх, түүнийг хөнгөлөх, чөлөөлөх, хүчингүй болгох агуулгатай сонгуулийн бодит бус амлалт өгөхийг хориглоно.
5 дугаар зүйл. Дээд боловсролын санхүүжилт
5.1. Дээд боловсролын сургалтын байгууллагын санхүүжилт нь дараах эх үүсвэрээс бүрдэнэ:
5.1.1. үүсгэн байгуулагчаас шилжүүлсэн хөрөнгө;
5.1.2. улсын төсөв;
5.1.3. эрдэм шинжилгээ, судалгааны ажлын төсөл, хөтөлбөрийн уралдаант санхүүжилт;
5.1.4. сургалтын төлбөр, тэтгэлэг, тэтгэмж;
5.1.5. гэрээт ажил үйлчилгээ, аж ахуйн үйл ажиллагааны болон хувьцаа борлуулсны орлого;
5.1.6. дотоод, гадаадын аж ахуйн нэгж, байгууллага, иргэдийн хандив, бэлэг;
5.1.7. хөнгөлөлттэй зээлийн эх үүсвэр;
5.1.8. хувьцааны ногдол ашиг;
5.1.9. “Хүний хөгжил сан” - гийн хөрөнгө болон бусад эх үүсвэр.
5.2. Дээд боловсролын сургалтын байгууллагад энэхүү хуулийн 5.4.1, 5.4.2 – т заасан зориулалтаар улсын төсвөөс санхүүжүүлэх хөрөнгийн хэмжээ нь дээд боловсролын сургалтын байгууллагын нийт орлогын 20 хувиас багагүй байна.
5.3. Дээд боловсролын сургалтын байгууллага нь олсон орлогоо санхүүгийн нэгдсэн тайланд тусгаж, зориулалтын дагуу ашиглана.
5.4. Дээд боловсролын санхүүжилтэд дараах зориулалтаар улсын төсвөөс хөрөнгө зарцуулна. Уг хөрөнгийг Засгийн Газрын тусгай сангийн тухай хуульд заасан санд төвлөрүүлэн хуваарилж зохицуулна:
5.4.1. Төрийн өмчийн дээд боловсролын сургалтын байгууллагын тогтмол зардал, Боловсролын тухай хуулийн 43.1.4 - т заасан зардлыг санхүүжүүлэхэд зарцуулах хөрөнгө;
5.4.2. Засгийн газраас тодорхойлсон чиглэлд нийцүүлэн сонгон шалгаруулсан хөтөлбөр, төслийг санхүүжүүлэхэд зориулсан хөрөнгө;
5.4.3. Засгийн газраас тогтоосон журмын дагуу суралцагчдад үзүүлэх санхүүгийн дэмжлэгт зориулан улсын төсвөөс хуваарилсан хөрөнгө;
5.4.4. Дээд боловсролын сургалтын байгууллагын багш нарын мэргэжлийг дээшлүүлэх, давтан бэлтгэх зардал.
5.5. Дээд боловсролын сургалтын байгууллагын үндсэн чиг үүргээ гүйцэтгэхэд шаардлагатай зориулалтын барилга байгууламж, техник, тоног төхөөрөмжийг бүрдүүлэх, шинэчлэх, өргөтгөхтэй холбогдох хөрөнгө оруулалтын үүргийг үүсгэн байгуулагч болон сургалтын байгууллага хариуцна.
5.6. Энэ хуулийн дагуу санхүүжилт болон санхүүгийн дэмжлэг авсан дээд боловсролын сургалтын байгууллага нь жил бүр санхүүгийн аудит хийлгэж, хөрөнгийн зарцуулалт, үр дүнг суралцагчид, олон нийтэд ил тод тайлагнана.
5.7. Энэ хуулийн 5.4.2 – т заасан нөхцлөөр санхүүжүүлэх дээд боловсролын сургалтын байгууллагын хөтөлбөр, төслийг сонгон шалгаруулахад дараах шаардлагыг харгалзана:
5.7.1. Үйл ажиллагааныхаа чанарын төвшинг хөндлөнгийн этгээдээр үнэлүүлж баталгаажуулсан,
5.7.2. Төгсгөгчдийнх нь ажил эрхлэлт өсөн нэмэгдсэн,
5.7.3. Суралцагчдын сурлагын үнэлгээний бодитой байдал, шийдвэр гаргах үйл явцын ил тод байдлыг хангасан,
5.7.4. Суралцагчдад санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэх, ажлын байр, хөдөлмөр эрхлэлтийн талаар мэдээлэл хүргэх, сурталчлах, зуучлах ажлыг хариуцан гүйцэтгэх чиг үүрэг бүхий алба, нэгжийн үйл ажиллагаа нь тогтворжсон,
5.7.5. Удирдлагын мэдээлэл, бүртгэлийн найдвартай тогтолцоо бүрдүүлсэн,
5.7.6. Өөрийн сургуулийн суралцагчдад тэтгэлэг, тусламж үзүүлэх тогтолцоотой,
5.7.7. Төлбөр, хураамжийг төлөх талаар гэрээ байгуулж, үр дүнг дүгнэж хэвшсэн,
5.7.8. Дээд боловсролын үйлчилгээний чанарыг сургалтын бусад байгууллагатай харилцан зөвшөөрч, кредит цагийг дүйцүүлэх, шилжүүлэх, харилцан тооцох талаар нэгдсэн бүртгэл хийх зохицуулалтад хамрагдсан,
5.7.9. Сургалтын төлбөрийн хэмжээг тогтвортой байлгах, зайлшгүй шаардлагатай тохиолдолд инфляцийн төвшнөөс илүүгээр нэмэгдүүлэхгүй байх үүргийг хэрэгжүүлэхээ баталгаажуулсан,
5.7.10. Суралцагч болон түүний ивээн тэтгэгчийн санхүүгийн боломжийг харгалзан сургалтын төлбөрийг төлөх уян хатан нөхцлийг бүрдүүлсэн.
5.8. Дээд боловсролын сургалтын байгууллага нь эдийн засаг, санхүү, нягтлан бодох бүртгэл, суралцагчдын сургалтын төлбөр, тэтгэлэг, тэтгэмж, нийгмийн асуудлаар иж бүрэн цахим мэдээллийн сантай байх бөгөөд мэдээлэл нь олон нийтэд нээлттэй байна.
6 дугаар зүйл. Дээд боловсролын сургалтын байгууллагын
суралцагчдад тэтгэлэг, тэтгэмж олгох, нийгмийн
баталгааг хангах зорилго
6.1. Төрөөс дээд боловсролын сургалтын байгууллагын суралцагчдад тэтгэлэг, тэтгэмж олгох, тэдний нийгмийн баталгааг хангах зорилго нь:
6.1.1. Суралцагчид чанартай боловсрол, мэргэжил эзэмшихэд шаардлагатай хөрөнгийн олон төрлийн эх үүсвэрийг бий болгож, тэдний сургалт, эрдэм шинжилгээ, судалгааны ажлын амжилтыг урамшуулан, нийгэм, ахуй, эрүүл мэнд, соёлын таатай орчныг бүрдүүлэх, хөнгөлөлттэй үйлчилгээ үзүүлэх, суралцагчид цагаар хөдөлмөр эрхлэх боломжийг олгох,
6.1.2. Орлого багатай, өнчин, хөгжлийн бэрхшээлтэй суралцагчдад зохих тэтгэмж олгох замаар тэдний сурах, судалгаа шинжилгээний ажил эрхлэхэд нь дэмжлэг үзүүлэх,
6.1.3. Дээд боловсролын чанар, үр ашгийг дээшлүүлэх.
7 дугаар зүйл. Дээд боловсролын сургалтын байгууллагын
суралцагчдад үзүүлэх санхүүгийн дэмжлэгийн хэлбэр
7.1. Дээд боловсролын сургалтын байгууллагад суралцагчдын сургалтын төлбөр, суралцах, судалгаа хийхтэй холбогдсон бусад зардал, суралцах хугацааны амьжиргааны зардлыг санхүүжүүлэх зориулалтаар олгох аливаа тэтгэлэг, тэтгэмж, мөнгөн урамшуулал, хөнгөлөлттэй зээл нь санхүүгийн дэмжлэг мөн.
7.2. Суралцагчдад үзүүлэх санхүүгийн дэмжлэгийг энэ хуулийн 4.3-т заасан хязгаарлалтыг зөрчөөгүй аль ч байгууллага, иргэн дангаараа буюу хамтран санаачилж, санхүүжүүлж болно.
7.3. Дээд боловсролын сургалтын байгууллагын суралцагчдад төрөөс үзүүлэх санхүүгийн дэмжлэг нь тэдний сурлагын амжилт, авъяас чадвар, нийтийн эрх ашгийн төлөө зориулсан хүчин зүтгэлийг үнэлж, урамшуулсан, хөгжлийн бэрхшээл, орлогын байдлыг харгалзсан, сургалтын төлбөр, суралцах хугацааны амьжиргааны зардлыг санхүүжүүлэхэд дэмжлэг үзүүлэхэд чиглэсэн байна. Улсын төсвөөс санхүүжүүлэх дэмжлэгийг хичээлийн жилийн хэрэглээнд үндэслэн тооцож төлөвлөх, хуваарилах, зарцуулах журмыг Засгийн Газар батална. Санхүүгийн энэхүү дэмжлэгийг дараагийн жилүүдэд үргэлжлүүлэх эсэхийг суралцагчийн сурлагын амжилтыг үндэслэн шийдвэрлэнэ.
7.4. Дээд боловсролын сургалтын байгууллагын суралцагчдын сургалтын төлбөр, суралцахтай холбогдох бусад зардлыг санхүүжүүлэхэд зориулан улсын төсвөөс олгох тэтгэлэг нь тусгай, бүрэн хэмжээний болон ердийн гэсэн төрөлтэй байна.
7.4.1. Тусгай тэтгэлэг нь сурлага, эрдэм шинжилгээний ажилд онцгой амжилт гаргасан магистрант, докторантад олгох Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн нэрэмжит цалин, бакалаврын зэргийн оюутанд олгох Засгийн Газрын нэрэмжит цалин байна. Тусгай тэтгэлгийн журмыг олгох байгууллага нь тогтооно.
7.4.2. Бүрэн хэмжээний тэтгэлэг нь суралцагчийн тухайн жилийн сургалтын төлбөрийг бүхэлд нь санхүүжүүлэх зориулалттай байна. Бүрэн тэтгэлгийг олгох журмыг Засгийн газар тогтооно.
7.4.3. Ердийн тэтгэлэг нь сургалтын төлбөрийн тодорхой хэсгийг санхүүжүүлэх зориулалттай байна. Ердийн тэтгэлгийн шатлал, хэмжээ, олгох журмыг Засгийн газар тогтооно.
7.4.4. Дээд боловсролын магадлан итгэмжлэгдсэн сургалтын байгууллагад зохих шалгуур үзүүлэлтийг ханган суралцаж буй суралцагчид тухайн хичээлийн жилийн улсын хэмжээний сургалтын дундаж төлбөрийн 50 хувьтай тэнцэх хэмжээний сургалтын үндэсний тэтгэлгийг олгоно. Нэн шаардлагатай мэргэжлээр суралцаж буй суралцагчдын тэтгэлгийг нэмэгдүүлэх, эрэлт хэрэгцээ нь хангагдсан мэргэжлээр суралцагчдад олгох тэтгэлгийг багасгах уян хатан бодлогыг боловсруулж, хэрэгжүүлнэ.
7.4.5. Дээд боловсролын магадлан итгэмжлэгдсэн сургалтын байгууллагад зохих шалгуур үзүүлэлтийг ханган суралцаж буй суралцагч нь сурлагын өндөр амжилт гаргасан бол тухайн хичээлийн жилийн улсын хэмжээний сургалтын дундаж төлбөртэй тэнцэх хэмжээний урамшуулалт тэтгэлэг (цалин) олгоно. Энэхүү тэтгэлгийг суралцагчдын сурлагын амжилтыг хөхүүлэн урамшуулах замаар дээд боловсролын чанарыг дээшлүүлэх эдийн засгийн хөшүүрэг хэмээн үзнэ. Урамшуулалт тэтгэлгийг сургалтын үндэсний тэтгэлэгтэй давхардуулж олгохгүй.
7.5. Хөдөө орон нутгийн хөгжлийг дэмжих, мэргэжилтэй ажилтны хэрэгцээг хангах зорилгоор нийгэм – эдийн засгийн бүсийн болон нутгийн захиргааны байгууллага нь өөрийн төсөв, хуримтлалын төрөлжсөн сангаас сурлага, судалгааны ажил, урлаг, спортын онцгой амжилт үзүүлсэн суралцагчдад бүсийн болон орон нутгийн тэтгэлэг олгож болно. Энэхүү тэтгэлгийн хэмжээ, олгох нөхцөл, болзлыг аймгийн Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал тогтоож хэрэгжүүлнэ.
7.6. Бизнесийн болон мэргэжлийн олон нийтийн байгууллага, төр, нийгмийн зүтгэлтэн, эрдэмтэн судлаач, алдар цолтон, олон улсын байгууллага, гадаад орны тэтгэлгийн сан болон сургалтын байгууллагаас тодорхой нөхцөл, болзлыг хангасан суралцагчдад өөрийн нэрэмжит тэтгэлгийг олгож болно. Энэхүү тэтгэлгийн болзол, нөхцлийг тэтгэлэг олгогч этгээд тогтооно.
7.7. Дээд боловсролын сургалтын байгууллагад суралцаж байгаа амьжиргааны баталгаажих түвшнээс доогуур орлоготой, эмзэг бүлэг, хөгжлийн бэрхшээлтэй, өнчин суралцагчдад улсын төсөв, гадаад, дотоодын дээд боловсролыг болон суралцагчдыг дэмжигч этгээдээс сургалтын тэтгэмж олгож болно. Улсын төсвөөс олгох тэтгэмжийн хэмжээ, журмыг Засгийн газар тогтооно. Бусад эх үүсвэрээс тэтгэмж олгох журмыг тухайн олгогч этгээд тогтооно.
7.8. Дээд боловсролын сургалтын байгууллагын суралцагчийн сургалтын төлбөр, амьжиргааны зардалд зориулан хөнгөлөлттэй нөхцлөөр эргэн төлүүлэх зээлийн эх үүсвэрийг бүрдүүлэх, хүүгийн төлбөрийг бууруулахад улсын төсвөөс дэмжлэг үзүүлж болно. Үүнтэй холбогдох журмыг Улсын Их хурал тогтооно.
7.9. Суралцагчдад олгох сургалтын зээлийн нийт хэмжээ нь суралцах хугацааны сургалтын төлбөр, амьжиргааны зардлын нийлбэрээс хэтрэхгүй байна. Аж ахуйн нэгж, байгууллага, арилжааны банк сургалтын зээл олгож болно.
7.10. Сургалтын тэтгэлэг, тэтгэмжид зориулан олгосон болон Сургалтын төрийн сан, дээд боловсролын сургалтын байгууллагад шилжүүлсэн хөрөнгө, хандивыг аж ахуйн нэгж, байгууллага, иргэдийн албан татвар ногдох орлогоос хасагдах зардалд оруулж тооцно.
8 дугаар зүйл. Төрөөс санхүүгийн дэмжлэг авах суралцагчдад
тавих нийтлэг шаардлага
8.1. Сургалтын тэтгэлгийг дараах шаардлагыг хангасан суралцагчид олгоно:
8.1.1. Дээд боловсролын сургалтын байгууллагын суралцагч элсүүлэх шаардлагыг бүрэн хангасан, суралцах чадвар, идэвх санаачлага, төлөвшлөө илтгэн харуулсан,
8.1.2. Монгол Улсыг төлөөлөн энхийг сахиулах зэрэг тусгай албанд хүчин зүтгэсэн, нийтийн тусын тулд сайн дурын хөдөлгөөнд биечлэн оролцсон;
8.1.3. Тодорхой мэргэжлийн чиглэлээр суралцаж, тогтоосон газар нутагт ажиллах гэрээний нөхцлийг хүлээн зөвшөөрсөн;
8.1.4. Сургалтын төлбөрийн өөрт ногдох хэсгийг төлсөн.
8.2. Сургалтын тэтгэмжийг дараах шаардлагыг хангасан суралцагчид олгоно:
8.2.1. Дээд боловсролын сургалтын байгууллагын суралцагч элсүүлэх шаардлагыг бүрэн хангасан, суралцах чадвар, идэвх санаачлага, төлөвшлөө илтгэн харуулсан,
8.2.2. Хөгжлийн бэрхшээлийн төвшингээ мэргэжлийн байгууллагаар тогтоолгосон,
8.2.3. Орлогын хэмжээгээ холбогдох байгууллагаар тодорхойлуулж, баталгаажуулсан.
8.3. Улсын төсвийн санхүүжүүлэлттэй сургалтын хөнгөлөлттэй зээлийг дараах шаардлагыг хангасан суралцагчид олгоно:
8.3.1. Дээд боловсролын сургалтын байгууллагын суралцагч элсүүлэх шаардлагыг бүрэн хангасан, суралцах чадвар, идэвх санаачлага, төлөвшлөө илтгэн харуулсан,
8.3.2. Сургалтын төлбөрийн өөрийн төлөх хэсгийн бусад эх үүсвэрийг бүрдүүлсэн.
8.4. Дээд боловсролын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллагаас зөвшөөрөгдсөн жагсаалтад хамрагдсан гадаадын өндөр хөгжилтэй орны дээд боловсролын сургалтын байгууллагад хувийн зардлаар амжилттай суралцан төгсч эх орондоо ирээд тогтвор суурьшилтай, үр бүтээлтэй ажиллаж буй иргэнд сургалтын нийт зардлын 50 хүртэл хувийг төрөөс буцаан олгож болно.
8.5. Гадаад орны дээд боловсролын сургалтын байгууллагад хувийн зардлаар суралцаж төгссөн Монгол Улсын иргэнд сургалтын зардлын тодорхой хэсгийг буцаан олгох журмыг Засгийн Газар батална.
8.6. Монгол Улсын дээд боловсролын сургалтын байгууллагад суралцах гадаадын иргэдэд тэтгэлэг, тусламж, үйлчилгээ үзүүлэх нөхцөл, журмыг Монгол Улсын олон улсын гэрээ, хэлэлцээрт өөрөөр заагаагүй бол Засгийн газраас тогтооно.
8.7. Дээд боловсролын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага болон дээд боловсролын сургалтын байгууллага нь гадаадын суралцагчдын сурч, амьдрах таатай орчныг бүрдүүлэх, тэдэнд дэмжлэг үзүүлэх улсын нэгдсэн болон сургуулийн бодлого боловсруулж, хэрэгжүүлэх, мэдээллээр хангах, тайлагнах асуудлыг хариуцна.
9 дүгээр зүйл. Суралцагчдад санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэх
ажлын зохион байгуулалт
9.1. Дээд боловсролын сургалтын байгууллагад элсэн суралцах шалгалтыг амжилттай өгч, тодорхой шалгуур, үзүүлэлтийг хангасан суралцагчдад сургалтын тэтгэлэг, тэтгэмж, хөнгөлөлттэй зээл олгох үйл ажиллагаа нь нээлттэй, хүртээмжтэй байна.
9.2. Дээд боловсролыг санхүүжүүлэх, суралцагчдад үзүүлэх санхүүгийн дэмжлэгийн төлөвлөлт, хуваарилалтыг Засгийн газраас тогтоосон журмын дагуу боловсролын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага хариуцна.
9.3. Суралцагчдын сургалтын тэтгэлэг, тэтгэмж хүссэн өргөдлийг хүлээн авах, хянах, сонгон шалгаруулах, холбогдох гэрээ байгуулах, санхүүгийн болон зээлийн менежмент үйлчилгээг эрхлэн гүйцэтгэх байгууллага нь Сургалтын төрийн сан байна. Сургалтын төрийн сан нь шаардлага хангасан суралцагчдын санхүүгийн дэмжлэг хүссэн хүсэлтийг Засгийн газраас тогтоосон хуваарьт багтаан хянан шийдвэрлэнэ.
9.4. Төрөөс санхүүгийн дэмжлэг авсан суралцагчдын бүртгэл, мэдээллийн санг Сургалтын төрийн сан эрхэлнэ.
9.5. Улсын төсвийн оролцоотой олгосон сургалтын зээлийг хөнгөлөх, чөлөөлөх, хүчингүй болгох асуудлыг Монгол Улсын Их Хурал шийдвэрлэнэ.
9.6. Суралцагчдад төрөөс үзүүлэх санхүүгийн дэмжлэгийг бэлэн бус тооцоогоор цахим бүртгэл – картын систем ашиглан зориулалтын дагуу зарцуулахаар зохицуулна. Мөн зарим хэсгийг тодорхой зориулалтаар ашиглах эрхийн бичиг хэлбэрээр олгож болно.
9.7. Суралцагч нь энэхүү дэмжлэгийг холбогдох нөхцөл, болзлын хүрээнд зориулалтаар нь захиран зарцуулахдаа нэгдсэн бүртгэлийн системд гишүүнээр элссэн сургуулиудаас хичээл сонгож, кредит цуглуулах төлбөрт хуваан ашиглаж болно.
9.8. Дээд боловсролын сургалтын байгууллагад суралцагчид санхүүгийн дэмжлэг авах, хөдөлмөр эрхлэх асуудлаар мэдээлэл түгээх, мэргэжлийн туслалцаа үзүүлж, зуучлах үүргийг хариуцсан нэгж ажиллана.
10 дугаар зүйл. Суралцагчдад нь санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэх
сургалтын байгууллагад тавих шаардлага
10.1. Дээд боловсролын сургалтын байгууллага нь суралцагчдын тэтгэлэг, тэтгэмжийн асуудал эрхэлсэн нэгжтэй байх бөгөөд тэдний үйл ажиллагааны дотоод журмыг сургуулийн Удирдах зөвлөл баталж, хэрэгжилтийг удирдлага, зохион байгуулалтаар хангаж ажиллана.
10.2. Дээд боловсролын сургалтын байгууллага нь суралцагчдын тэтгэлэг, тэтгэмжийн асуудал эрхэлсэн нэгж байгуулаагүй, сургалтын төлбөрийн хэмжээг нэмэгдүүлэхгүй байх үүргээ баталгаажуулаагүй тохиолдолд суралцагчид нь төрөөс тэтгэлэг, тэтгэмж, санхүүгийн дэмжлэг авах эрх эдлэхгүй.
10.3. Энэхүү нэгж нь суралцагчдад улсын төсвөөс болон бусад эх үүсвэрээс олгох тэтгэлэг, тэтгэмж, зээл, санхүүгийн туслалцааны бусад боломжийн талаар байнгын мэдээлэл, тэтгэлэг, тэтгэмжийн эх үүсвэрийг бүрдүүлэх, нэмэгдүүлэх, гэрээ байгуулахад шаардагдах зөвлөгөө, лавлагаа, нотолгоо өгөх зэрэг суралцагчдын суралцах нөхцөл бололцоог хангахад туслах үйлчилгээ үзүүлнэ.
10.4. Суралцагчдын тэтгэлэг, тэтгэмжийн асуудал эрхэлсэн нэгжийн үйл ажиллагааны явц, үр дүнд тухайн сургуулийн оюутны өөрийн удирдлагын байгууллага, багш нарын зөвлөл, үйлдвэрчний эвлэл, сургуулийн олон нийтийн бусад байгууллага хяналт тавьж, оролцох эрхтэй.
11 дүгээр зүйл. Санхүүгийн дэмжлэгийг хүргэхэд
цахим үйлчилгээ ашиглах
11.1. Суралцагчдын тэтгэлэг, тэтгэмжийн асуудал эрхэлсэн эрх бүхий байгууллага нь суралцагчдад чанартай, хөнгөн шуурхай, хямд, нээлттэй, тэгш хүртээмжтэй цахим үйлчилгээний жагсаалт, нөхцөл, ашиглах журмын тухай мэдээллээр хангах зэрэг асуудлыг бүрэн эрхийн хүрээнд шийдвэрлэнэ.
11.2. Дээд боловсролын сургалтын байгууллага, боловсролын болон санхүүгийн асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага нь жил бүрийн санхүүжилт, хөрөнгө оруулалтын төлөвлөгөөнд цахим үйлчилгээтэй холбогдсон зардлыг тусгаж санхүүжүүлнэ.
11.3. Дээд боловсролын сургалтын байгууллага нь өөрийн байгууллагын хүрээнд цахим үйлчилгээ үзүүлэх нөхцөл, боломжийг бүрдүүлэхэд бүх талаар дэмжлэг үзүүлж, холбогдох байгуулагуудтай хамтран ажиллана.
11.4. Цахим үйлчилгээ эрхлэх байгууллага нь цахим картыг хуурамчаар болон чанаргүй хэвлэж, үйлдвэрлэх, түгээх, ашиг олохыг урьдал болгох зэргээр суралцагчдыг эрсдэлд оруулахгүй байх баталгаа бүрдүүлнэ.
11.5. Цахим үйлчилгээний картыг чанаргүй болон хуурамчаар үйлдвэрлэн хэвлэж тараасан, нууцлалыг алдагдуулсан этгээд нь сургууль, суралцагчид, үйлчилгээний байгууллагыг эхний ээлжинд хохиролгүй болгож, холбогдох хууль тогтоомжийн дагуу хариуцлага хүлээнэ.
ГУРАВДУГААР БҮЛЭГ
Суралцагчдын нийгмийн баталгааг хангах
12 дугаар зүйл. Суралцагчдын нийгмийн баталгааг хангах үйл
ажиллагааны удирдлага, зохион байгуулалт
12.1. Дээд боловсролын суралцагчдад үзүүлэх санхүүгийн бус дэмжлэг нь суралцаж буй чиглэлээр мэргэжлийн дадлага хийх нөхцлөөр хангуулах, цагийн хөдөлмөр эрхлэх, суралцах хугацаандаа номын сан, байр, хоолны газар, ном бичиг хэрэгслийн дэлгүүр, угаалга цэвэрлэгээний газар, биеийн тамир, спортын танхим, соёлын үйлчилгээ, тээвэр, эмнэлэгт хөнгөлөлттэй нөхцлөөр үйлчлүүлэх зэрэг хэлбэртэй байна.
12.2. Дээд боловсролын байгууллагын хотхон, дотуур байр, хоолны газар, биеийн тамир, спортын танхим, талбай, номын сан, мэдээллийн төв, соёл, үйлчилгээ, эрүүл мэнд, амралт сувилал зэрэг барилга, байгууламж шинээр барьж, тохижуулах, үнэ төлбөргүй болон хөнгөлөлттэй нөхцлөөр үйлчлэх чиглэлээр дотоод, гадаадын бизнесийн болон нутгийн захиргааны байгууллага, олон нийт, иргэд, хамт олны гаргасан идэвх санаачлагыг дэмжих нэгдсэн бодлогыг Засгийн Газраас боловсруулж, хэрэгжилтийг удирдлага, зохицуулалтаар хангана.
12.3. Оршин суугаа газраасаа сургуульдаа тогтмол явах боломжгүй суралцагчдад Боловсролын тухай хуулийн 43.2.1 - д заасны дагуу дотуур байраар үйлчилнэ.
12.4. Суралцагчдын унааны зардал, эрүүл мэндийн даатгал, гэр бүлтэй болон хөгжлийн бэрхшээлтэй суралцагчдад хөнгөлөлттэй үйлчилгээ, дэмжлэг үзүүлэх асуудлыг дээд боловсролын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага нь оюутны болон холбогдох бусад байгууллагатай хамтран судалж, хэрэгжүүлнэ.
12.5. Дээд боловсролын өдрийн ангид суралцагчдын эрүүл мэндийн даатгалыг төрөөс хариуцаж, орон нутагтаа амралтаараа очих, буцаж ирэх тээврийн зардалд хөнгөлөлт үзүүлнэ.
12.6. Суралцагчдад номын сан, мэдээллийн төв, номын худалдаа, сургалт, эрдэм шинжилгээ, зохион бүтээх лабораторийн тоног төхөөрөмж, техник хэрэгслийг ашиглуулах төсвийн байгууллагын зардлыг санхүүжилтэд нь тусгана.
12.7. Байнгын ажил эрхэлж буй суралцагчдад шалгалт, шүүлгийн үеэр болон төгсөлтийн шалгалт өгөх, дипломын ажил бичиж хамгаалахад зориулж ажил олгогч нь цалинтай чөлөө олгоно.
13 дугаар зүйл. Суралцагчдын хөдөлмөр эрхлэлтийн
удирдлага, зохион байгуулалт
13.1. Дээд боловсролын сургалтын байгууллага нь суралцагчдын хөдөлмөр эрхлэлтийг зуучлах нэгжтэй байх бөгөөд үйл ажиллагааны дотоод журмыг сургалтын байгууллагын Удирдах зөвлөл баталж, хэрэгжилтийг суралцагчдын өөрийн удирдлагын байгууллагатай хамтран хэрэгжүүлнэ. Энэхүү нэгж нь суралцагчдыг цагийн болон гэрээт ажилд зуучлах, суралцагч, төгсөгчдийг ажлын байраар хангах, судалгааны төслүүдэд хамруулах зэрэг үйлчилгээ үзүүлнэ.
13.2. Дээд боловсролын болон хөдөлмөр эрхлэлтийн асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв, нутгийн захиргааны байгууллагууд суралцагчдыг хичээлээс гадуур тодорхой цаг, өдөр хоногоор богино хугацааны ажил, үйлчилгээ, хөдөлмөр эрхэлсний төлөө зохих ажлын хөлс авч байх боломжийг бүрдүүлж, бодлого, зохицуулалтаар хангана. Суралцагчдыг улсын хэмжээний хөдөлмөрийн багтаамж ихтэй ажлуудад оролцуулж, хөдөлмөр эрхлүүлэх нэгдсэн хөтөлбөрийг суралцагчдын өөрийн удирдлагын байгууллагатай хамтран хэрэгжүүлнэ.
13.3. Суралцагчдын хичээлээс гадуур эрхэлж болох ажлын жагсаалт, ажиллах хугацаа, хөдөлмөр, аюулгүй байдлын журмыг Засгийн Газрын эрх олгосон этгээд тогтоож, хэрэгжүүлнэ. Суралцагчдын долоо хоногт ажил хийх хугацаа нь 20 цагаас хэтрэхгүй байна.
13.4. Ажлын хөлсийг суралцагч, ажил олгогч этгээд харилцан тохиролцсон гэрээний үндсэн дээр цаг тухайд нь саадгүй олгоно. Ажлын хөлсийг гэрээнд заасан хэмжээгээр болон хугацаанд нь олгоогүй тохиолдолд холбогдох хуулийн дагуу хариуцлага хүлээлгэнэ.
13.5. Суралцагчдад олгох ажлын хөлс нь хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээнээс багагүй байна. Ажлын онцлог, нөхцлөөс шалтгаалан өндөр хэмжээтэй байж болно.
13.6. Сургалтын болон эрдэм шинжилгээний байгууллага нь хөдөлмөрийн асуудал эрхэлсэн байгууллагатай хамтран өөрийн суралцагчдаар гүйцэтгүүлэх ажил, үйлчилгээний жагсаалт гарган, хөдөлмөрийн хөлсний санг бүрдүүлж, хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааг удирдан, зохион байгуулна.
13.7. Магистр, докторын сургалт эрхэлдэг байгууллага сургалт, судалгааны туслах ажилтны орон тоонд суралцагчдаас сонгон шалгаруулж ажиллуулна. Ийнхүү ажиллах суралцагчийн сургалтын зардлыг сургууль хариуцаж цагаар ажиллуулсан хөдөлмөрийн хөлс, нийгмийн даатгалыг өөрийн үндсэн ажилтны жишгээр төлнө.
13.8. Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт үйл ажиллагаа эрхэлж буй бүх байгууллага суралцагчдыг дадлагажуулах ажлын байр гаргах үүрэгтэй. Мэргэжлийн дадлага хийх суралцагчийг ажиллуулах журмыг байгууллагын дотоод дүрэмд тусгаж, мэргэжлийн дадлага хийхэд шаардлагатай нөхцөл боломж бүрдүүлнэ.
13.9. Дээд боловсролын сургалтын байгууллагын суралцагчдын эрдэм шинжилгээ, судалгаа, зохион бүтээх ажлын явцад бүтээсэн шилдэг бүтээл, оновчтой саналыг худалдан авах ажлыг дээд боловсролын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага нэгдсэн бодлого, удирдлага, зохион байгуулалтаар хангана.
ДӨРӨВДҮГЭЭР БҮЛЭГ
Суралцагчдын тэтгэлэг, тэтгэмжийг санхүүжүүлэх болон
нийгэм, соёл, үйлчилгээний байгууллагыг байгуулах,
өөрчлөх, үйл ажиллагааг зогсоох, татан буулгах
14 дүгээр зүйл. Суралцагчдын тэтгэлэг, тэтгэмжийг санхүүжүүлэх болон суралцагчдад үйлчлэх нийгэм, соёл, үйлчилгээний байгууллагыг байгуулах, өөрчлөх, үйл ажиллагааг зогсоох, татан буулгах
14.1. Дээд боловсролын сургалтын байгууллага нь өөрийн хотхон, нийгэм, соёл, үйлчилгээний байгууллагыг байгуулах, өөрчлөх, үйл ажиллагааг зогсоох, татан буулгах асуудлыг Боловсролын тухай хуулийн 19, 20 дугаар зүйл, Аж ахуйн үйл ажиллагааны тусгай зөвшөөрлийн тухай хуулийн 15.7.1, 15.7.2, 15.7.4 - т заасны дагуу шийдвэрлэнэ.
14.2. Суралцагчдын тэтгэлэг, тэтгэмжийг санхүүжүүлэх төрийн бус өмчийн байгууллагыг байгуулах, татан буулгах асуудлыг үүсгэн байгуулагч буюу түүний эрх олгосон этгээд нь боловсролын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллагатай зөвшилцсөний үндсэн дээр суралцагчийн эрх ашгийг хохироохгүйгээр шийдвэрлэнэ.
14.3. Сургалтын тэтгэлэг, тэтгэмжийн сан татан буугдсан нөхцөлд суралцагчдыг тэтгэлэг, тэтгэмж олгодог ижил төстэй байгууллага, нэгжид шилжүүлэх санал, асуудлыг дээд боловсролын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага холбогдох сургалтын байгууллагатай хамтран боловсруулж, шийдвэрлүүлнэ.
14.4. Сургалтын байгууллага, суралцагчидтай холбогдох зардлын асуудлыг татан буугдсан сан, байгууллага нь боловсролын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага, дээд боловсролын сургалтын бусад байгууллагатай хамтран холбогдох хууль, эрх зүйн хүрээнд харилцан тохиролцож, шийдвэрлэнэ.
14.5. Сургалтын байгууллага, суралцагчдын эрх ашгийг хамгаалах үүднээс эрх бүхий байгууллагын мэдээллийн санд албан ёсоор бүртгүүлээгүй, тэдэнтэй харилцан зөвшилцөөгүй аливаа этгээд сургалтын тэтгэлэг, тэтгэмж олгох үйл ажиллагаа явуулахыг хориглоно. Мэдээллийн нэгдсэн санд бүртгүүлээгүйгээс тэтгэлэг, тэтгэмжтэй холбогдон үүсэх зөрчил, хохирлыг боловсролын болон сургалтын байгууллага хариуцахгүй.
14.6. Мэдээллийн нэгдсэн сангийн албан ёсны бүртгэл нь суралцагчдад сургалтын зээл, тэтгэлэг, тэтгэмжийг олгох үйл ажиллагааг төрөөс болон бизнесийн байгуулагаас урамшуулж дэмжих болзол, нөхцөл болно.
14.7. Төрийн бус өмчийн дээд боловсролын сургалтын байгууллага нь өөрийн суралцагчдад нэрэмжит тэтгэлэг, тэтгэмж олгох асуудлыг үүсгэн байгуулагч, эсвэл удирдах зөвлөл нь шийдвэрлэж, эрх бүхий байгууллагын мэдээллийн нэгдсэн санд бүртгүүлж, хэрэгжүүлнэ.
ТАВДУГААР БҮЛЭГ
Суралцагчдад тэтгэлэг, тэтгэмж олгох
байгууллагуудын эрх, үүрэг
15 дугаар зүйл. Дээд боловсролын асуудал эрхэлсэн төрийн
захиргааны төв байгууллагын бүрэн эрх
15.1. Боловсролын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага нь Боловсролын тухай хуулийн 28 дугаар зүйлд заасан бүрэн эрхээс гадна дээд боловсролын санхүүжилт, суралцагчдад тэтгэлэг, тэтгэмж олгох, нийгмийн баталгааг хангах үйл ажиллагааг төрийн бодлогын хүрээнд удирдан, зохицуулж дэмжих бүрэн эрхийг хэрэгжүүлнэ.
15.2. Төрийн захиргааны бусад төв байгууллага болон дотоод, гадаадын байгууллага, иргэдтэй сургалтын тэтгэлэг, тэтгэмж олгох, суралцагчдын нийгмийн асуудлыг шийдвэрлэх чиглэлээр хамтран ажиллана.
16 дугаар зүйл. Дээд боловсролын сургалтын
байгууллагын бүрэн эрх
16.1. Дээд боловсролын сургалтын байгууллага нь суралцагчдад өөрийн нэрэмжит тэтгэлэг, тэтгэмж олгох сан байгуулах, хуримтлал бүрдүүлэх, түүнийг ашиглах талаар бодлого, стратеги, төлөвлөгөө боловсруулж, хэрэгжүүлэх, хяналт тавьж үнэлгээ өгөх, зохицуулах, сонирхлын бүлгүүд, түншүүдтэй хамтран ажиллах, мэдээллийн сан байгуулж ажиллах, ололт амжилтыг дүгнэж, тайлагнах, сурталчлах зэрэг бүрэн эрхийг эдлэнэ.
16.2. Дээд боловсролын сургалтын байгууллага нь суралцагчдын тэтгэлэг, тэтгэмж, зээлийн асуудал эрхэлсэн болон суралцагчдыг ажилд зуучлах төрөлжсөн нэгжүүдийг ажиллуулж, тэдгээрийн үйл ажиллагааны дотоод журмыг боловсруулан, сургалтын байгууллагын Удирдах Зөвлөлийн хурлаар хэлэлцүүлэн батлуулж, мөрдөж ажиллана.
16.3. Дээд боловсролын сургалтын байгууллагын суралцагчдын тэтгэлэг, тэтгэмжийн асуудал эрхэлсэн нэгж дараах чиг үүргийг хэрэгжүүлнэ:
16.3.1. Санхүүгийн дэмжлэгийг суралцагчийн бичгээр гаргасан өргөдөл хүсэлт, холбогдох бусад тодорхойлолтыг үндэслэн сонгон шалгаруулж шийдвэрлэнэ. Суралцагч өөрөө өргөдөл, хүсэлт бичгээр гаргаагүй бол тэтгэлэг, тэтгэмж, зээл олгохгүй.
16.3.2. Суралцагчдад тэтгэлэг, тэтгэмж олгох ажлын үр дүнг санхүүжүүлэгч байгууллага, этгээдэд гэрээний дагуу тайлагнана.
16.3.3. Сургалтын тэтгэлэг, тэтгэмжийн санхүүжилтийн эх үүсвэр, тэдгээрийг авах нөхцөл, болзол, шалгуур үзүүлэлт, тайлагналтын талаар суралцагчдад мэдээлэл, зөвлөгөө өгнө.
16.3.4. Суралцагчдад туслах, сургалтын тэтгэлэг, тэтгэмж олгох бие даасан болон хамтарсан сан ажиллуулах, түүнд хөрөнгийн эх үүсвэрийг бий болгох, зарцуулах ажлыг зохион байгуулна.
16.3.5. Суралцагчдад сургалтын зориулалтаар болон гачигдал тохиолдсон үед зээл авахад нь туслах санг ажиллуулж болно.
16.3.6. Суралцагчдын тэтгэлэг, тэтгэмж, хөнгөлөлттэй зээлд хамрагдсан байдлын талаар тайлан мэдээ тогтмол гаргаж удирдлагыг мэдээллээр хангана.
16.3.7. Сургуулийн элсэлтийн өргөдөл хүлээж авах үеэр болон түүнээс өмнө тухайн сургуульд суралцах сонирхолтой этгээдэд сургалтын тэтгэлэг, тэтгэмж, хөнгөлөлттэй зээл, санхүүгийн бусад дэмжлэг, туслалцааны талаар сурталчилна.
16.3.8. Сургалтын тэтгэлэг, тэтгэмжийн сан, суралцагчдын дотуур байр, нийтийн хоол, унаа, ном сурах бичгийн төлбөр зэрэгт нэмэлт хөрөнгө бий болгох зорилгоор сургуулийн нэрийн бүтээгдэхүүн, барааны тэмдэг гаргах, түүний борлуулалтаас орлого олох арга хэмжээг зохион байгуулж болно.
16.4. Дээд боловсролын сургалтын байгууллагын суралцагчдыг ажилд зуучлах нэгж дараах чиг үүргийг хэрэгжүүлнэ:
16.4.1. Суралцагчдыг ажилд зуучлах нэгж нь дээд боловсролын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллагын баталсан үлгэрчилсэн журмын дагуу өөрийн нэгжийн үйл ажиллагааны дотоод журмыг боловсруулж, сургалтын байгууллагын Удирдах Зөвлөлийн хурлаар батлуулж, хэрэгжүүлнэ.
16.4.2. Цагийн болон гэрээт ажлын талаар мэдээллийн сан байгуулж суралцагчдыг хичээлээс гадуурх гэрээт ажилд зуучилна.
16.4.3. Суралцагчдын цагийн болон гэрээт ажил, үйлчилгээ гүйцэтгэсний төлөө авах цалин хөлсний доод хэмжээ, хөдөлмөрийн нөхцөл, ажлын орчны эрүүл ахуй, аюулгүй байдлын талаар судалж, хуульд заасан эрхээ эдлэхэд нь тусална.
16.4.4. Суралцагчдад цагийн болон гэрээт ажил, үйлчилгээ гүйцэтгэхэд анхаарах хөдөлмөр хамгаалал, аюулгүй байдал, эрүүл ахуй, ажлын байрны сахилга бат, ёс зүй, онцлогийн талаар мэдээлэл, зөвлөгөө өгнө.
16.4.5. Суралцагчдыг суралцаж байх хугацаанд нь төгсөөд хийх ажлын байрыг эрж олоход нь тусалж, бизнесийн байгууллага, ажил олгогчдын зүгээс тавьж буй нөхцөл, болзол, шалгуур үзүүлэлтийн талаар мэдээлэл, зөвлөгөө өгнө.
16.4.6. Суралцагчдыг ажил олгогчидтой уулзуулах, ирээдүйн ажлын байртай нь танилцуулах, дадлага хийлгэх, тэдний хөдөлмөр зохион байгуулалт, эрүүл ахуй, аюулгүй байдлын талаарх эрх ашгийг хамгаалан холбогдох байгууллагуудтай хамтран ажиллана.
17 дугаар зүйл. Сургалтын тэтгэлэг, тэтгэмж, хөнгөлөлттэй
зээл авагч суралцагчийн бүрэн эрх
17.1. Тэтгэлэг, тэтгэмж, хөнгөлөлттэй зээлийн санхүүжилтийн эх үүсвэр, түүнийг авах нөхцөл, болзол, шалгуур үзүүлэлтийн талаар холбогдох байгууллагаас мэдээлэл авах.
17.2. Суралцагч нь сургалтын тэтгэлэг, тэтгэмж, хөнгөлөлттэй зээл авах шалгуур үзүүлэлт, нөхцөл, болзлыг хангасан бол өөрийн хүсэлт, өргөдлийг гарган эрх бүхий байгууллагад тогтоосон журам, хугацаанд хүргүүлж сонгон шалгаруулалтад оролцох.
17.3. Суралцагч нь сургалтын тэтгэлэг, тэтгэмж, хөнгөлөлттэй зээлийг захиран зарцуулах.
17.4. Сонгон шалгаруулалтын дүнтэй танилцах, хүлээн зөвшөөрөх, татгалзах, гомдол, санал гаргах.
17.5. Сургалтын тэтгэлэг, тэтгэмж, хөнгөлөлттэй зээл олгогч байгууллагыг сонгох, тэднээс татгалзах, гэрээ байгуулах, цуцлах, холбогдох асуудлаар мэдээлэл авах.
ЗУРГААДУГААР БҮЛЭГ
Дээд боловсролын санхүүжилт, суралцагчдын тэтгэлэг,
тэтгэмж, нийгмийн баталгааны тухай хууль тогтоомж
зөрчигчдөд хүлээлгэх хариуцлага
18 дугаар зүйл. Дээд боловсролын санхүүжилт, суралцагчдын
тэтгэлэг, тэтгэмж, нийгмийн баталгааны тухай хууль
тогтоомж зөрчигчдөд хүлээлгэх хариуцлага
18.1. Дээд боловсролын санхүүжилт, суралцагчдын тэтгэлэг, тэтгэмж, нийгмийн баталгааны тухай хууль тогтоомж зөрчигчид нь эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэхээргүй бол Боловсролын тухай хуулийн 48.2.1; 48.2.4 - т зааснаас гадна захиргааны бусад шийтгэл ногдуулна.
18.2. Суралцагчдын сургалтын төлбөр, хөнгөлөлттэй зээл, тэтгэлэг, тэтгэмж, нийгмийн баталгааны асуудлаар санаатайгаар хуурамч бичиг баримт бүрдүүлсэн, сургалтын дүнг засч хөнгөлөлттэй зээл, тэтгэлэг, тэтгэмж авсан, суралцагчдад үзүүлэх хөнгөлөлт эдэлсэн, холбогдох мэдээ тайлан, мэдээллийг удаа дараа буруу гарган ирүүлснээс ноцтой хохирол учирсан нөхцөлд холбогдох хуульд заасан хариуцлагыг хүлээлгэнэ.
19 дүгээр зүйл. Хууль хүчин төгөлдөр болох
19.1. Энэ хуулийг 20... оны ... дүгээр сарын ... – ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө.
ГАРЫН ҮСЭГ
--------------------000---------------------
