-Ерөнхийлөгч бүрэн эрхээ хэрэгжүүлж эхлээд нэг жилийн босгон дээр ирлээ. Мэдээж энэ бол өнөөдөр авч үзэх сэдэв мөн үү гэвэл мөн. Гэхдээ хуучин үеийнх шиг социалист уралдааны дүн яаж гарав аа гэх маягаар авч асуумааргүй байна ?
-Б.Болдсайхан нийтлэлчийн бичсэн, ноднин бараг өдийд гарч байсан болов уу. “Тавдугаар сарын 25” гэсэн нэг нийтлэл бий. Та санаж байгаа байх.
-Хэрвээ Элбэгээ ялбал...?
Тийм. Хэрвээ Элбэгээ ялбал ийм болно, тэгэх болно гээд л. Тэр нийтлэл санаанд орж ирж байна л даа. Хүмүүс эргээд тэр нийтлэлийг нэг уншиж үзээсэй. Тэгээд өөрийнхөө эргэн тойронд, өөр дээрээ эргэцүүлж нэг харвал нэг юм бодогдоно доо гэж. Би зөвлөх гэдэг албан тушаалтныхаа хувьд биш, зүгээр иргэн хүнийхээ хувьд яг ингээд эргээд бодоход ноднин жил өдийд бидний амьдрал, сэтгэлгээний цараа, айдас хүйдэс ямар байлаа гэж бодож үзсэн. Өнөөдөр над шиг олон мянган хүнд нийгмээс айх ямар нэг айдас алга. Магадгүй манай найз нөхдийн ярьж байгаагаас, эргэн тойрон дахь уулзаж, учирч буй хүмүүсийн ярьж байгаагаар авлига аваад байдаг юм уу, авлигатай холбоотой сэдвээр “нүдүүлж” байсан, “балбуулж” байсан, төрийн алба хашиж байсан, нөгөө яриад байдаг сүлжээ энэ тэрд нь орчихсон байсан тэр хүмүүст л айдас байгаа байх. Харин айдас тэдний толгой дээр оччихсон байгаа байх. Жирийн иргэд бол айдасгүй болсон гэж бодож байна. Айх нь байтугай амлалт нэхээд үг хэлэх эрх чөлөөгөө эдлээд явж байна. Хүний зоо нь тэнийнэ гэж байдаг даа. Тийм цаг үе ирчихсэн юм болов уу гэж би хувьдаа харж байна. Би ганцхан жишээ хэлье. Миний нэг бизнес эрхэлдэг найз надад хэлж байсан юм. Ний нуугүй хэлэхэд бид нар бизнес эрхлэх гэж үнэхээр зовдог байсан. Үнэхээр нэг тендер авъя гэхэд шат шатанд нь мөнгө өгдөг байсан. Одоо бол бас өөр байна шүү. Материалаа зөв бүрдүүлээд өгөхөд асуудал өөрөөр явдаг болж эхэлсэн байна. Нөгөө авдаг байсан нөхдүүд чинь нүд нь бүлтгэнээд улайм цайм чадахаа больсон байна гэж ярьж байсан. Энийг бол би нийгэмд гарч байгаа дэвшил гэж харж байгаа юм. Ерөнхийлөгч ард олондоо ерөөсөө л энэ авлига хээл хахууль, шүүх засаглалд бугшсан бохир муухай юмыг арилгана гэж амласан. Тангаргынхаа үгэнд ч хэлсэн. Ерөөсөө өнөөдрөөс эхэлж “цэг тавья” гэж. Ерөнхийлөгчийн хэлсэн тэр үг бол маргаашаас эхлээд л авлигыг таслан зогсоогоод, бүх юм чин шударгаар явчихна гэсэн үг биш байх л даа. Өнөөдрөөс эхлээд бид өөрөөр ажиллана. Өөрөөр юм тооцно шүү гэсэн санаа байх. Сая нийслэлийн иргэдтэй уулзахдаа ч гэсэн Ерөнхийлөгч тодорхой тайлбарласан. Сая Ерөнхий прокурор солигдлоо. Шүүхийн шинэчлэлийн тухай хууль, Эрүүгийн хуульд өөрчлөлт оруулах багц асуудлаар гавьяат хуульч, хөдөлмөрийн баатар Б.Чимид гуайгаар ахлуулсан баг ажиллаж байна. Энэ баг дотор үе үеийн хуульч нар бараг хагас жил ноцолдсон. Гарсан хууль, концепцууд үндсэндээ шат шатандаа дэмжигдээд явж байгаа. Саяхан Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлөөр дэмжигдсэн. Хууль эрх зүйн талаас нь системтэй шинэчлээд өгөх юм бол хууль зүйтээ орон л юм бол бидний зориод байгаа зүйл бүтнэ. Мэдээж энэ бол цаг хугацаа шаардсан ажил. Мөн нийгэм ард түмнээ уриалсан олон зарлиг гаргалаа. Жишээ нь, нийтийн биеийн тамир, спортыг хөгжүүлэх, мод тарих, уламжлалт сэтгэлгээ, арга билгийн ухааны үндсийг хүүхдүүдэд сургах зэргийг нэрлэж болно.
-Шүүхийн шинэтгэлийн асуудал нэг шууруулаад л хийчих юм биш л дээ?
-Тийм. Хуучин Ерөнхийлөгч нартай харьцуулах юм бол шинэ Ерөнхийлөгчийн нөхцөл байдлыг бас арай өөрөөр хармаар байгаа юм.
-Арай өөрөөр өө ?
-Тийм ээ. Өөрөөр.
-Цагаан сарын урд өдөр Ерөнхийлөгчтэй телевизийн ярилцлагад орж байхад түүний амнаас “Ерөнхийлөгчийн алба миний бодож байснаас өөр юм аа” гэсэн нэг үг гарсан. Энэ үгийг зангиагаа суллаж сууж байгаад, хамгийн энгийнээр хэлсэн ч нэлээн хэдэн сар ажилласны дараа, янз бүрийн ханатай нүүр тулсны эцэст өөрийн эрхгүй л унагах шиг болсон?
-Тэгсэн.
-Өмнө нь Монгол Улс гурван Ерөнхийлөгчтэй байсан. Бүгд л өөр өөрийн нэр нүүрийг бүтээгээд явцгаасан байх. Өнөөдрийн Ерөнхийлөгчийн ажиллаж байгаа орчин нөхцөлийг өөрөөр харах ямар хүчин зүйлс байгаа юм бэ?
-Маш товчхоноор хэлэх юм бол П.Очирбат гуайг хээгүй Ерөнхийлөгч гэдэг байсан. Магадгүй тэр үед анхны Ерөнхийлөгч байсан учраас жинхэнэ хээгүй байх хэрэгтэй байсан байж мэднэ. Н.Багабанди гуайг бол хийгүй Ерөнхийлөгч гэх жишээтэй. Н.Энхбаяр гуайн хувьд бол ерөнхийдөө юм юм руу орж шийдэх гэсэн тийм оролдлогуудаар дүүрэн байсан. Шинэ Ерөнхийлөгчийн хувьд төрийн залгамж чанарыг хадгалахаас гадна шинэ нөхцөл байдалд зохицож, улс орныг авч явах онцлог гарч ирж байгаа юм. Ц.Элбэгдорж Ерөнхийлөгчийн хувьд бол өөрийнх нь хэлсэн үгнээс нь ч цухалзаад байгаа ганц л юм байгаа. Тэр нь ерөөсөө зөв Ерөнхийлөгч байя гэсэн санаа. Зөв л байя гэдэг ерөнхий том агуулга харагдаж байна гэж болно. Өнгөрсөн хугацаанд гаргасан шийдвэрүүдийг нь ч хар. Жишээ нь, Оюутолгойн төсөл дээр дуугарсангүй, байр сууриа илэрхийлсэнгүй гэж нэлээн ярьсан байх. Ерөнхийлөгчийн хувьд бол харин ч ил гарч ирж хэлснээсээ илүү хүлээцтэй ажиглаж байсан нь маш том бодлого байсан болов уу. Шийдэх ёстой тэр байгууллагад нь, Засгийн газар, УИХд боломжийг нь олгож байсан нь байр сууриа маш томоор илэрхийлсэн юм болов уу гэж. Тэгэхээр энэ төсөл цаг хугацааны хувьд дахин гацалгүй цаашаа яваад, ямар ч байсан Монгол Улсын ирээдүйн хөгжилд том хөшүүрэг болох тэр үүцийг задлах процесс нээгдсэн нь өөрөө Ерөнхийлөгчийн зөв дэмжлэг гэж дүгнэмээр байна л даа.
-Маш зөв дүгнэлт. Гэвч стратегийн гэх энэ том ордыг эдийн засгийн эргэлтэд оруулах түүхэн шийдвэрийг гаргасан гэх гавьяа өөр бусдад очсон. Хэрвээ дуугарч, байн байн дундуур нь орж ирж харагдаж байсан бол нөгөө “гавьяа” саармагжаад л явчих байсан байх л даа?
-Тийм байж болох байсан. Би бол Ерөнхийлөгчийн олон нийттэй харилцах чиглэлийг хариуцан ажиллаж байгаа хүний хувьд бүх юман дээр Ерөнхийлөгчийн нэр хүндэд оноо цуглуулах маягаар хандаж, миний ажлын үзүүлэлтэд хэрэгтэй ч гэдэг юм уу тэр талаас нь харж ажиллаж болох л доо. Гэвч энэ асуудал дээр Ерөнхийлөгч хатуу байр суурьтай байсан. Явах юм явдгаараа явах ёстой. Миний байр суурь бол ийм байна аа гээд. Хоёрдугаарт, Ерөнхийлөгчийн институцийн өөрийн хийх ажлын хүрээ, цараа маш тодорхой байгаа байхгүй юу. Орох юм байна. Орохгүй юм байна. Дэмжих юм бий. Дэмжихгүй юм бас байна.
-Урьд нь хэн нэгэн зөвлөх Ерөнхийлөгчийн институцийн байх ёстой орон зайны талаар зориуд ингэж тодосгож хэлж байсан тохиолдол нэг их санагдахгүй байна?
-Бүх зүйлийг Ерөнхийлөгч шийддэг юм шиг буруу ойлголт, буруу жишиг тогтчихсон юм шиг санагддаг учраас хэлж байгаа юм л даа.
-Ард түмэн Ерөнхийлөгчийн “Шүүх засаглалд бугласан бузар булайг цэвэрлэнэ” гэсэн амлалтыг маш их дэмжсэн. Тэдний энэ их түрлэг ардчилсан Ерөнхийлөгчийг төрүүлсэн. Гарч ирээд маргаашаас нь эхлээд хяргаад өгнө. Болж бүтэхгүй нөхдийг бүгдийг нь хөөж явуулна гэсэн хүлээлт маш их байсан?
-Тийм ээ. Бүгдийг нь огцруулаад, бужигнуулаад өгнө гэж хүлээж байсан.
-Харамсалтай нь энэ асуудал бүтэн жил гацаанд орсон. Сүүлдээ Ерөнхийлөгч учирлаж, гуйж эхэлсэн. Шүүх засаглалын шинэтгэлд оруулж байгаа таны том хувь нэмэр өнөөгийн хашиж буй тушаалаасаа шударгаар татгалзах явдал болоод байна шүү гэх маягаар. Ингэж явсаар сая л Ерөнхий прокурорыг солилоо. Энэ процесс яагаад ингэж их гацсан юм бэ?
-Ц.Элбэгдорж Ерөнхийлөгч өмнө нь Ерөнхий сайдын албыг хоёронтоо хашсан. Дээр нь намын дарга байсан хүн. Ерөнхийдөө нэг талын сонирхлыг гэдэг юм уу, өөрийнхөө үзэл бодлыг хүчтэй илэрхийлэх өргөн бололцоотой орон зайд ажиллаж байсан юм болов уу. Өөрийнх нь ч унаган чанар байдаг байх. Эрс шулуухан, эрсдэлээс айхгүй алхмуудыг хийж байсан. Ерөнхийлөгчөөр сонгогдсоноос хойш бол бүх нийтийн эрх ашгийг дээдэлж зангидсан, дээр нь эв нэгдлийн бэлгэдэл гэдэг үүднээсээ юмыг илүү өөрөөр харж ажиллах шаардлага тулгарсан даа. Энэ үүднээсээ өөртөө ахиад нэг шинэ Элбэгдоржийг нээх ёстой болсон болов уу гэж боддог. Ерөнхийлөгчийн институцийг яг байх ёстой газар, орон зайд нь, эрх хэмжээнийх нь сонгодог утгыг бүрэн дүүрэн утгаар нь хэрэгжүүлж ажиллахыг л энэ хүн өнөөдөр чухалчилж байгаа. Саяын асуудал дээр бол нийгэмд хүлээлт маш их байсан. Таны хэлдгээр гарч ирээд л маргаашаас нь цавчаад эхэлсэн бол алга ташуулаад л эхлэх байсан байх. Театраар бол ёстой халуун алга ташилттай, дүүрэн үзэгчидтэй үзүүлбэрүүд явах байсан биз. Би бол энэ асуудал дээр Ерөнхийлөгчийг улс төрийн өндөр соёл гаргалаа л гэж бодож байгаа. Нэгдүгээрт, Ерөнхий прокурорыг шууд солих асуудал бол өөрөө хуультай, хугацаатай. Ерөнхийлөгч санал болгодог, УИХ авдаг. Хэдхэн нөхцөл байдаг. Өөрөө өргөдөл өгсөн бол, хэрэгт төвөгт орсон бол, эсвэл эрүүл мэндийн шалтгаанаар гэх мэт. Өөрөөр хэлбэл ийм нөхцөлүүдийн аль нэгэнд л М.Алтанхуяг прокурор өөрөө өргөдөл өгч огцрох бололцоотой. Ерөнхийлөгч анхнаасаа л шууд байр сууриа илэрхийлсэн. Би ард түмнийхээ өмнө өөр амлалт үүрэг авч гарч ирсэн хүн. Тантай ажиллах боломжгүй байна гээд хэлчихэж байгаа нь өөрийнхөө санааг ил тод гаргачихаж байна л гэсэн үг. Дээр нь улс төрийн олон нөхцөл шалтгаан байсан байх. Магадгүй М.Алтанхуяг прокурорт хувийн шинжтэй асуудлууд ч байсан байх. Цаг хугацаа л яваад байсан. Сүүлдээ Ерөнхийлөгч учирлаж ч хэлсэн байх, уурлаж ч хэлсэн байх. УИХын чуулган дээр ч хэлсэн, та нартай ярилцлагад орж байхдаа ч хэлсэн.
-Тэр чигээрээ хөндлөн харж хэвтчихээд байгаад байсан бол яах байсан бол?
-Ерөнхийлөгч ёстой ард түмнээсээ л дэмжлэг авах байсан болов уу. Ард түмэнд ойлгуулаад, асуудал ийм байна, ингээд гацаачихлаа гэхэд бол сонгуулиар яаж дэмжиж байсан тэр хэмжээний эрч хүчээрээ ард түмэн түрж дэмжээд прокурорын асуудал байтугай юмыг шийдэж чадна л даа.
-Ерөнхийлөгчид байгаа, бусадтай зүйрлэшгүй асар том бодит боломж бол ард түмний дэмжлэгийг хүссэн үедээ авах нь юм. Бүх ард түмнээс сонгогдсон цорын ганц хүн шүү дээ?
-Үнэн. Хийж, хэрэгжүүлэх гэсэн үйл хэрэг дээр нь саяын мэт ёс зүйгүй тээг гаргаад, ажлаа явуулахад хүндрэл тулбал энэ улсын Ерөнхийлөгч ард түмэндээ л хандаж дэмжлэг хүсч таарна шүү дээ.
-Шинэ Ерөнхий прокурорын тухай асууя. Д. Дорлигжав бол Монголын нийгмийн хувьд танихгүй, цоо шинэ хүн биш. Хамгийн хэцүү нөхцөл байдалд байгаа, өөрөөр хэлбэл гал ассан газар руу л түүнийг илгээдэг байсан. Мань хүн ч тэр болгоныг хатаараа даваад гардаг, өөрөөр хэлбэл ажлыг хийдэг хүн л дээ. Энэ удаагийн шинэ томилолтыг нь хүмүүс хэр хүлээж авч байх шиг байна?
-Бид Ерөнхийлөгчийн гаргасан зарлиг шийдвэрийг ард түмэнд яаж хүрч байна гэдэг дээр байнга судалгаа явуулдаг. Судалгаанаас үзэхэд бол 60:40ийн харьцаа гарч ирж байна лээ.
-Өөрөөр хэлбэл 60 хувийн дэмжлэг?
Тийм ээ. Судалгаанаас юу гэж уншигдаж байна вэ гэхээр Ерөнхийлөгч энэ салбарт хийх өөрчлөлтөө эхэлж байна гэж нийгэм талархан хүлээж авч байна. Энэ талархалд өгсөн өндөр хувийн дэмжлэг нийгэмд байна гэдэг судалгаагаар гарч ирлээ. Нөгөө талдаа Д. Дорлигжав даргад энэ албыг нэр төртэй хийнэ гэж итгэж байна гэсэн үг л дээ.
-Зарим мэдээллийн хэрэгслээр эвгүй үнэртэй юм цацаж л байна лээ?
-”ТV9" телевизээр явж л байх шиг байсан. Увсын фракц гараад ирлээ гэх маягаар.
-Хүчнийхний толгойд UBS фракц хүчээ авлаа гээд л үү?
-Ерөнхийлөгчийн томилгоонуудыг хөндлөнгөөс харж байхад нэг их олон хүнтэй зөвлөөд, хэлэлцүүлээд сүйд майд болоод байдаггүй. Мэдээж бүх хүнээс асуугаад л санаа оноо солилцоод байвал энэ хүнийг тавьбал зүгээр, энэ ч дээр гэсэн олон хүний нэр гарч ирэх байх л даа. Тэгэхээр энэ бол санал цуглуулж тавьдаг албан тушаал биш л дээ. Хариуцлага хүлээлгэж өгч байгаа томилгоо юм. Д.Дорлигжав даргыг түүхээс нь харахад маш баялаг намтар уншигддаг. Өөрөө ч энгийн яриа хөөрөөн дундаа ярьж л байсан. Анх намайг Шадар сайдад шууд л тулгаад хаясан юм. Би ороод хийсэн. Чадлаараа хийсэн. Дараа нь Батлан хамгаалахын хамгийн анхны энгийн сайд гээд л аваачаад зоосон. Би өөрийнхөөрөө л хийсэн. Эрдэнэт рүү аваачаад л тавьсан. Маш хүнд нөхцөлд ажилласан. Би хийсэн гэж. Ёстой таны хэлдгээр дандаа гал руу аваачаад хаясан байдаг. Гэвч тэр галан дундаас мань хүн үзэл санаагаа тээгээд л, өөрийн арга барилаар ажиллаад л, амжилттай ард нь гарч ирсэн. Тэгэхээр энэ хүний тэр туршлага дээр л суурилсан томилгоо гэж ойлгож байна. Миний хувьд бол нүдээ олсон хамгийн зөв томилгоо гэж хэлнэ.
-Ерөнхийлөгчийн тухай ярихад Өршөөлийн хуулийн талаар хөндөхгүй орхих аргагүй. Улсын Ерөнхийлөгчид гэм үйлдсэн иргэнээ ялаас өршөөх, уучлал үзүүлэх онцгой эрх байдаг. Энэ талын алхмуудаар нь тэр хүний хэр нигүүлсэнгүй удирдагч болохыг тодорхойлж ч болно. Үнэн хэрэгтээ өршөөх шиг том шийтгэл гэж байхгүй?
-Бас том буян ч гэж байхгүй.
-Тийм. Гэвч нийтийн ухамсартай ажиллахаас өөр арга алга. Та бид хоёрыг энд яриад сууж байх хооронд өдий төдий гэм нүгэл үйлдэгдэж байгаа. Харин маргаашийн хэвлэлд Ерөнхийлөгч өө, таны гаргасан “гай”тай өршөөлөөс болж ийм гэмт хэрэг гарлаа гэсэн мэдээлэл дурайж байдаг. Өршөөлд хамрагдсан хүмүүсийн яг хэдэн хувь эргэж гэмт хэрэгт холбогдсон тооцоо байгааг сонирхмоор байна л даа?
-Ерөнхийлөгчийн хамгийн анхны санаачилсан хууль Өршөөлийн хууль байсан. Хамгийн анхны шийдвэрээр хөнгөн гэм үйлдэж яллагдсан иргэддээ уучлал үзүүлье. Харин ахин гэмт хэрэг үйлдвэл уучлаарай, ямар ч өршөөл байхгүй шүү гэж л хийсэн энэрэнгүй алхам байсан. Судалгаа одоо миний ширээн дээр байж байна. Өмнөх Ерөнхийлөгч нарын үед Өршөөлийн хууль янз бүрийн хэлбэрээр санаачлагдаж л байсан. Ер нь бол зургаа орчим хувь нь буцаж хэрэг хийж яллагддаг судалгаа байдаг юм байна. Саяын Өршөөлийн хуулиар суллагдсан иргэдээс эргэж гэмт хэрэг үйлдсэн тоо маш цөөхөн байгаа. Та үзэж танилцсан байх.
-Гэвч тэднийг эргэж нийгэмшүүлэх ажил нь улсын Ерөнхийлөгчийн хийх ажил биш л дээ?
-Яг үнэн. Ерөнхийлөгч уярмаар ч юм шиг нэг үнэн үг хэлсэн шүү дээ. Өршөөгдөөд гараад ирлээ. Хамт олон нь тэднийг хүлээж аваарай. Гэр орон нь тосч аваарай. Хүн шиг угтаарай. Хэрэв та бүхэн ахиад тэр хүнийг ялтан гэж хараад, ахиад гэмт хэрэгтэн гэж хараад байх юм бол түүний эргээд очих газар нь тодорхой шүү гэж. Яг таны хэлж байгаа ял зэмээс төрийн хайр энэрлээр өршөөгдөөд ирж байгаа иргэдийг нийгэмшүүлэх, төлөвшүүлэх ажил нь Ерөнхийлөгчийн институцийн шууд хийх ёстой ажил биш юм. Манайд таны хэлдгээр нийгмийн ухамсар, байгууллагын хариуцлага гэдэг юм нь дутмаг байгаад байна. Ялаа эдлээд гараад ирлээ. Нийгэм нь итгэл хүлээлгээд аваад явбал тэр хүний амьдрал тэгшрээд л явчихна. Нөгөө ямар кино байдаг билээ. Ишхүү билүү.
-”Сэтгэлийн дуудлага” уу ?
-Тийм. Тэрэн шиг л түшээд аваад явах хэрэгтэй шүү дээ.
-Тийм ээ. Гэвч тэгдэггүй ?
-Тэгж халуун сэтгэлээр тосдоггүй учраас өнөөдөр тэдний зарим нь эргэж нөгөө газар руу очиж байна.
-Тэдэнд бичиг баримт гэж юу байхав. Нэг хуудас цаастай л гаргадаг юм билээ. Галт тэргэнд харьж явахад нь үйлчлэгч нөгөө цаасыг нь үзчихээд хүмүүсийн чихэнд хадтал “Суллагдсан юм уу. Чи тэгвэл юу гэж суудал эзлэдэг юм. Бос” гэж тэвчихийн аргагүй бүдүүлэг аашилж байхтай таарч л байсан. “Өршөөгдөгсдийг угтах бидний сэтгэл зүй” гэсэн нийтлэл хүртэл бичиж л байлаа?
-Харамсалтай нь нийгмийн маань сэтгэл зүй тэдний өмнө ийм л хүйтэн хөндий байна даа. Өөр нэг зүйлийг хэлмээр байгаа юм. Би өөрөө сэтгүүлч хүн. Гэхдээ манай зарим хэвлэлийн байгууллага Өршөөлийн хуультай холбоотой, холбоогүй гэмт хэргийг араас нь сурвалжлан дэвэргэж, нийгэмд том дуулиан босгож ирэх гэж оролдож байгаа байдал ажиглагддаг. “TV 9”, “Зууны мэдээ” сонины эздэд хандаж зарим үед хэлмээр санагддаг. Уучлаарай, сонгууль бол аль эрт яваад дуусчихсан шүү дээ гэж. Нэг айлын эхнэр нөхрөө уур нь хүрээд алгадлаа гэхэд энэ нь Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдоржоос боллоо гэх нь холгүй гүтгэлэг цацдаг.
-Нэг алдсан, Ерөнхийлөгч маань өршөөлөө. Одоо ахиж алдахгүй, хүн шиг амьдрана даа гээд зүтгэж яваа олон зуун хүн бас байгаа шүү дээ?
-Мэдээж шүү дээ. Харин тэдний тухай гэрэл гэгээтэй сурвалжлага үзэгдэхгүй. Учир нь гол зорилго нь энэ биш юм байна л даа.
-Нэгэнт тантай уулзсаных асууж ярих хэд хэдэн зүйл байгаа. Тэдний нэг цаазаар авах ялыг халсантай холбоотой. Манайх ардчилсан орон гэх малгайг өмссөн атлаа хүний амийг цаазлан хороодог хуультай яваад л байсан ?
-Яваад л байсан. 20 жил энэ замаар явахдаа халж чадаагүй.
-Ерөнхийлөгчийн хийсэн алхам шинэ Монголын нэр нүүрийг дэлхий дахинаа ахин өөрөөр харах нэгэн том цонхыг нээж өглөө. Энд би хамгийн сүүлд ирсэн нэгэн сайхан мэдээг ишлэмээр байна. Тэр бол Далай ламаас ирсэн захидал?
-Ерөнхийлөгчийн олон жил дотроо бодож явсан, хийхийг хүсч явсан зүйл нь байх. Шийдвэрээ гэнэт гаргасан. Бараг зарим зөвлөхүүд маань мэдээ ч үгүй байсан. Тийм болохоор их гайхаж, эргэлзэж хүлээж авсан. Үндсэн хуулийн өдрийн маргааш чуулган дээр үг хэлэхдээ л тэр мэдэгдлээ хийчихсэн. Зөвлөх нь учраас түүний бодлого шийдвэрийн талд л ярьж байна гэх байх. Гэхдээ зүгээр А.Ганбаатар гэдэг хувь хүнийхээ үүднээс энэ шийдвэрээр нь үнэхээр бахархдаг. Өдөр тутмын бүх ажилд нь хутгалдаж явдаг хүний хувьд гадаад дотоодоос ирж байгаа тэр олон дэмжлэгүүдийг хараад үнэхээр гайхамшигтай алхам хийж чадсаныг нь улам илүү мэдэрдэг. Энэ процесс өөрөө асар хүнд. Ийм зарлиг гаргаж байсан гадаадын олон Ерөнхийлөгч нарын талаар судлаад үзэхээр тухайн улс орны хүн зонд их удаан хүлээн зөвшөөрөгддөг, тодорхой цаг хугацааны дараа үнэлэгддэг шийдвэр юм билээ. Цааш нь яривал ингэснээрээ юу хожсон юм бэ гэсэн асуулт гарч ирэх байх.
-Ярья л даа. Та наад асуултдаа хариул хариул?
-Нэгдүгээрт, манай улсын гадаад нэр хүнд бол шууд өссөн. Ерөнхийлөгчийн болон Монголын гадаад нэр хүнд хоёр чиглэлээр өсч байна. Нэгдүгээрт, Монголд ардчилсан хувьсгалыг толгойлж байсан хүн, жинхэнэ демократ хүн Ерөнхийлөгч болжээ гэдэг талаасаа өсч байна. Ялангуяа ардчилсан орнууд Ерөнхийлөгчийг дотно хүлээж авч байгаа. Хоёрдугаарт, саяны гаргасан шийдвэр нь ахиад Монголын гадаад нэр хүндийг өргөж байгаа. Тогоон дотроо ярихад одоо болтол манайхан амийг амиар гэдэг сэтгэл зүйтэйгээ зууралдсаар л. Шууд алснаар юу хожих юм. Хэрэв гэмт бүлэглэлүүд хүчээр хэрэг тохоод нэг хүнийг яллуулчихсан байвал дараа нь амийг нь яаж цагаатгах юм. Жишээ нь, Ц.Түмэнгэрэлийн хэрэг байна. Тэр хүн өнөөдөр амьд байсан бол тэр ноцтой хэргийн ар талд үлдсэн өдий төдий юм ил болох ч байсан юм билүү.
-Ялын тогтоол гүйцэтгэсэн ч юм билүү, гүйцэтгээгүй ч юм билүү. Сонин, жигтэй мэдээлэл чих дэлсэх л юм?
-Тийм. Өөр хэрэг байлаа гэж бодъё л доо. Хэрэв хэн нэгнийг хилсээр ялласан бол цаг хугацааны дараа цагаатгах боломж ирж байгаагаараа бол маш том ач холбогдолтой шийдвэр. Бодоод үз л дээ. Элдэв дарамт шахалт дор хилсээр хэрэг үйлдсэн бол тэрэнд холбогдолтой нөхдийг илчлэх цаг хугацааны болоод бусад боломжийг олголгүйгээр шууд л цаазлаад байвал юу болох вэ. Нөгөө талаасаа надад нэг өвгөн хэлж байсан. Ц.Элбэгдорж Ерөнхийлөгчийн гаргасан энэ шийдвэр өнгөн талаасаа харахад энэрэнгүй, нигүүлсэнгүй шийдвэр атлаа яг нухаад бодоод үзэхээр бас их харгис хатуу шийдвэр байна шүү дээ гэж. Энэ үг надад олон юм бодогдуулсан. Шууд буудаад алчихна гэдэг бол үнэн хэрэгтээ нэг л хэрэг. Нөгөө ялтан бол шүдээ зуугаад л нас эцэслэж байгаа. Гэтэл тэр гянданд насаараа хоригдоод, хийсэн гэм нүглээ ойлгоод, өөрийгөө яллан тарчилсаар насыг барж байна гэдэг өөрөө аймшигтай том гэсгээл. Хүмүүнлэг талаасаа зөв гэдэг нь Далай ламын ирүүлсэн захидалд маш тодорхой байгаа даа. Бас Монголын парламентын гишүүдийг дэмжинэ гэдэгт итгэж байгаагаа илэрхийлсэн байсан. Мөн Дэлхийд 1000 гаруй байгууллагуудыг нэгтгэсэн цаазын эсрэг байгууллага гэж байдаг юм байна. Тэр байгууллагын хурал сая Швейцарь улсад болоод, Ерөнхийлөгчийн өмнөөс Э.БатҮүл гишүүн оролцоод ирсэн. Ирээд сонинд ярилцлага өгсөн байсан. Тэндээс маш олон юм уншигдаж байна лээ.
ЗӨВ ЕРӨНХИЙЛӨГЧТЭЙ АРД ТҮМЭН ӨӨДӨЛДӨГ
-Сая Ерөнхийлөгч эмх замбараагүй тархаж, ченжүүдийн гарт сая саяар тоологдон арилжигдаж байдаг лиценз тойрсон асуудлууд дээр анхаарлаа хандууллаа. Үүгээрээ их олон хүний эрх ашгийн өлмий дээр гишгэсэн. Энэ шийдвэрээ хамгаалах талаар ямар ажлууд хийж байна. Эсвэл таны эрх үүрэгт хамааралгүй сэдэв үү?
-Уг нь миний эрх үүрэгт шууд хамааралгүй зүйл. Гэхдээ Ерөнхийлөгчийн Тамгын газрын багт хамтран ажиллаж байгаа нэг гишүүний хувьд хэлэхэд үүнийг цэгцлэхгүй бол үнэхээр болохоо байчихсан юм билээ. Ерөнхийлөгчийн бодлогоо чиглүүлж байгаа нэг том зүйл үндэсний аюулгүй байдал. Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөл гэж бий. Ерөнхийлөгч энэ байгууллагыг толгойлдог. Энэ үүргийнхээ үүднээс ялангуяа уул уурхай тойрсон замбараагүй лизенз олголтыг цэгцлэх талаар ажиллахаас өөр аргагүй байдалд хүрчихсэн юм билээ. Гадаад дотоод хүмүүсийн гарт ченжүүдийн замаар орчихсон, Монголын газар нутгийг хаа сайгүй ухаж төнхөх гол хэрэгсэл болсон лизенц тойрсон асуудлууд ямар хэмжээнд оччихоод байгааг хүн болгон л ярьж байгаа шүү дээ. Наймаа арилжаа хийгээд дуусахгүй, цааш явсаар үндэсний аюулгүй байдалд нөлөөлөх хэмжээнд оччихсон учраас Ерөнхийлөгч тэр шийдвэрийг гаргасан.
-Шагнал тойрсон асар их шүүмжлэл өрнөдөг. Ерөнхийлөгчийн овоо тахихгүй, одон тараахгүй гэж хэлснийг зарим хэвлэл сүрхий сануулж байгаа харагддаг. Энэ асуудал хэрхэн цэгцэрч байна?
-Эхлээд би таны хэлсэн нэг үгэнд залруулга хийхийг хүсч байна. Ерөнхийлөгч сонгуулийн үеэр ингэж хэлсэн юм. Би бол уул тахиж чадна. Шагнал өгч чадна. Харин халж чадахгүй байгаа авлигыг устгана гэсэн.
-Өөрөөр хэлбэл, өмнөх Ерөнхийлөгчийн хийгээд байдгийг бол хийж чадна аа. Хийж чадахгүй байгаа энэ зүйлийг л би хийх болно гэсэн байна шүү дээ?
-Тийм. Шагналын эргэн тойрон маш их шүүмжлэл өрнөдөг. Энэ үнэн. Шагналын хуулийн төсөл гээд бэлдээд явж байгаа. Бид бүр уралдаан зарласан. Яг яаж шагнах юм. Анхан шатандаа хүнээ яаж шалгаруулах юм. Ямар ямар үзүүлэлтүүдээр тухайн хүний хөдөлмөрийг үнэлэх юм гээд. Гол нь агуулгын талаас нь шинэчлэх гээд байна. Гол нь процедурынх нь хувьд шинэчлэх шаардлагатай юм билээ. УИХын судалгааны албан дээр бас том судалгаа хийсэн. Гадаадын бусад улс орон шагналаа яаж өгдөг юм гээд бүр нарийн судалгаа хийсэн байна. Монголын хувьд хүн ам цөөтэй улс орон болохоор олон шагнал өгөөд байгаа юм шиг харагддаг юм байна. Гэтэл тэр Америк нь, Франц нь манайхаас олон шагналтай байдаг юм байна. Хуучин социалист байсан орнууд бүгд шагналаа өөрчилчихсөн. Шинэчлэл хийсэн байна. Гол нь агуулгаа тодорхой болгосон. Бид нэлээн сайн концепц боловсруулж гаргахын төлөө ажиллаж байгаа. Иргэний танхим гэж сайхан байгууллага байна. Тэнд хэлэлцүүлж байгаад бараг ирэх намрын чуулганаар оруулчих байх.
-Шагналд хандах ойлголт гэж бас тусдаа юм байна ?
-Бидний дээд үеийнхэн бол насаараа хөдөлмөрлөсөн. Одоо нүд анихаасаа өмнө нэг шагнуулчихвал боллоо доо гэсэн гүн гүнзгий ойлголттой юм билээ. Үр хүүхэд, хамт олон, ах дүүс дотроо рейтингээ нэг өсгөж аваад, нэг сайхан найр хийж аваад тэгээд болоо гэх маягтай. (инээв) Мань мэтийн үеийнхэн бол тэрүүгээр яах юм. Оронд нь бараг мөнгөө өгсөн нь дээр гэсэн ойлголттой улс олон шүү дээ. Ширхэг ч шагналаар яадаг юм гэсэн байр суурь хүртэл байдаг.
-Сэтгүүлчдийн тухайд бол Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж нэлээн сайн мэддэг хүний нэг ?
-Тийм.
-Гэхдээ ойрхон юм шиг хэрнээ хол, нээлттэй юм шиг хэрнээ хаалттай сонин хүн л дээ. Хувийн талаас нь ганц нэг юм сонирхмоор байна. Илтгэх чадвараар бол түүнд бараадах улстөрч одоогоор алга. Үгэн дээрээ ямар арга барилаар, яаж ажилладаг юм бэ. Гартаа бараг цаас барьдаггүй хүн шүү дээ?
-Надад ч гэсэн энэ талын чадвар нь сонин байдаг. Би бол Ерөнхийлөгчтэй бусад журмын нөхөд шиг нь 20 жил хамт явсан хүн биш шүү дээ. 2000 оноос хойш л хол ойр мэднэ. Таны хэлдгээр Ц.Элбэгдорж гэдэг хүн бол Монголын ард түмэн мэддэг хэрнээ, бас мэдэхгүй шинэ юм ихтэй ийм л хүн. Манай П.Цагаан зөвлөх Ерөнхийлөгчийн Тамгын газар байгуулагдаж байх үед нэг үг хэлсэн. Зөвлөх гэдэг бол зөвлөх л үүрэгтэй хүн. Ямар ч үед хэлэх гэснээ хэлж л байх үүрэгтэй. Ерөнхийлөгч бол биднийг сонсдог. Сонсоод л байдаг. П.Цагаан зөвлөх Ерөнхийлөгчийг уудаг цаастай зүйрлэж хэлсэн байхгүй юу. Тэгээд “Ерөнхийлөгч бол багтаамж агуу. Юу ч хэлсэн бүгдийг нь авна. Чиний хэлсэн мянган үгийг буцаагаад нэг өгүүлбэр болгож л гаргаж ирнэ” гэж. Бид нар бас үгийг нь бэлтгээд бужигнана л даа. Чиглэл чиглэлээрээ л юмаа хийнэ. Гаднын Ерөнхийлөгч нарт бол тусгай үг бэлтгэж өгдөг орон тооны мэргэжилтэн ажилладаг. Манайд бол байхгүй. Байхгүй гэдэг нь орон тоо байхгүй гэсэн үг биш. Ерөнхийлөгчид хүрэхгүй зовлон байна. Хувь хүний унаган чадвар гэж том хүчин зүйл байдаг юм байна. Бид болох болохоороо бэлтгээд төслөө оруулж өгдөг. Буцаагаад өөрийнх нь базаад гаргасан үгийг нь харж байхад бол хоёр хуудас цаас бичсэн үгнээс хоёр өгүүлбэр ч юм уу, хэдэн хуудас үгнээс ганцхан санааг нь ч юм уу л авсан байдаг. Байгалиас авч төрсөн тэр унаган чадвар дээр нь Харвардаас авсан тэр боловсрол нь нэмэгдчихээр дийлдэхгүй юм билээ.
-Олон нийтийн мэдээллийн хэрэгслээр бага үзэгдэж байгаа?
-Их ярьдаг гэж шүүмжилдэг байсан “Хэлнэ гэдэг хийхийн тал нь” гэдэг алдартай үг нь ч байна. Ярианы эхэнд ярьсан Ерөнхийлөгч гэдэг албан тушаал өөрөө юм болгон дээр гарч ирж байр сууриа илэрхийлж байдаг, юм болгон руу хутгалдаж байдаг албан тушаал биш юм байна гэдгийг мэдэрсэнтэй нь холбоотой байх. Зөв л байр суурийг олж, зөв дуугарах. Цөөн удаа, жинтэй, гэхдээ нээлттэй байр суурь илэрхийлсэн нь зөв гэж дүгнээд байгаа
-Ц.Элбэгдорж бол фронт командлагч хүн. Бүгдийн манлайд туг шиг дэрвэж явдаг. Эрсдэл, сайн, муу хэлүүлэхээс халгаж, арагшаа сууж, айж яваагүй. Энэ талаараа үнэхээр гайхалтай лидер. Улстөрчийнхөө хувьд өнөөгийн хашиж буй албаасаа болж хаагдаж, баригдаж, бачимдаж байгаа байдал хэр илэрч байх юм. Улстөрчийн тэр орон зай нь бол онгорхой орхигдсон шүү дээ. Ялангуяа хамтарсан Засгийн газартай, баруун зүүн нь мэдэгдэхээ байсан, хачин нялуун, сэжигтэй найрсаг энэ үед бачимдах байдал анзаарагдах юм уу?
-Хөшигний ард юу болж байгаа бол гэдэг үргэлж сэтгүүлчдэд сонин байдаг. Би мэргэжлийн хүний хувьд ойлгож байна. Ерөнхийлөгчийн хэвлэлийн алба гэж бий. Дээр нь зөвлөхүүд, бусад ажилтан гээд. Бид бүгд одоо тэр хөшигний ард ажиллаж байна. Нэгэнт хөшигний ард ажиллаж байгаа хүмүүс болохоор түүнтэй илүү ойр байдаг. Тэр утгаараа тухайлбал, баяртай байгаа нь, бас гунигтай байгаа нь бол харагддаг. Мэдрэгддэг. Өөрийнх нь бодож байснаас огт өөрөөр шийдвэр гараад, юм явчих тохиолдол цөөнгүй гарна. Тийм үед бол Ерөнхийлөгч дуугүй болчихдог. Тэр дуугүй бололтыг нь би хувьдаа дараа дараагийн алхмуудаа бодоод, тэрийгээ маш олон талаас нь нэрээд суучихдаг юм болов уу гэж хардаг.
-Шинэчлэл хийнэ гэдэг толгой солиод л байхын нэр биш байх л даа. Гэхдээ л нийгэм ийм л юм шаардаад байдаг. Одоо жишээ нь Улсын Дээд шүүх, Авлигатай тэмцэх газрын удирдлагуудыг өөрчлөх ёстой гэсэн хатуу ойлголт нийгэмд тархчихсан байгаа. Энэ талаар ?
-Ерөнхийлөгч дөрвөн зүйлийг юун түрүүнд барьж авсан. Нэгд, шүүхийн салбар. Энэ салбарыг шинэчлэхгүйгээр нийгэмд хургасан энэ олон муу муухай урхаг арилахгүй. Тийм учраас энэ рүү шийдэмгий орсон. Дараагийн зүйл нийтийн боловсролд чиглэсэн том ажиллагаа байгаа. Ард түмэн мэдээлэл олж авах, тэрийгээ сонгож хэрэглэх, тэгснээр авсан мэдээллээ амьдралдаа ашиглаж сурах гээд маш чухал олон асуудал эмх цэгцгүй байгаагаас болж нийгэмд бухимдал үүсдэг. Үүнд зориулсан “Иргэний танхим” гэж байгууллага байгуулсан. Энүүгээрээ иргэдийн дутаад байгаа тэр боловсролыг өгөх гээд байгаа юм. Иргэний танхимаар хэлцэгдэж байгаа асуудлууд хууль тогтоогч нарт маш хэрэгтэй гарын авлага болж очиж байгаа. Нөгөө талаасаа иргэдийн оролцоог маш их татаж байгаа. Та өөрөө оролцож байж, таны төлөө шийдвэр гардаг юм аа гэдгийг тэдэнд ойлгуулж өгч байгаа хэрэг. Энэ танхим бол Ерөнхийлөгчийн өөрийнх нь олон жил бодож ирсэн юмных нь нэг чухал амин сүнс нь. Ингэж байж, өөрөөр хэлбэл, Ерөнхийлөгч дээр нэмэх нь иргэний оролцоо гэдэг юм хавсарч байж л тэр хийх гээд байгаа шинэтгэлийнх нь бодлого хэрэгжинэ. Тэгэхээр Ерөнхийлөгчийг дэмжиж байж, бид өөрсдөө оролцож байж энэ бүхнийг хийх юм байна гэдгийг иргэд ойлгох хэрэгтэй. Тэгэхгүйгээр ганц энэ хүн сэлэм эргүүлээд, эсвэл маш ухаантай шийдвэрүүд гаргаснаараа хийхгүй юм байна гэдгийг мэдрэх чухал байна.
-Та бол салбартаа хүлээн зөвшөөрөгдсөн хүмүүсийн нэг. Саарал ордонд УИХ, Засгийн газар, Ерөнхийлөгчийн гээд гурван ч хэвлэлийн алба үйл ажиллагаа явуулж байна. Тэдэн дотроос хамгийн хүчирхэг нь танай баг. Бас амархан басуулахгүй баг гэж хардаг?
-Баярлалаа.
-Амжилт олсон чиглэл тань PR. Энэ ажиллагаа Монголд орж ирснээс хойшхи бүх түүхтэй өөрийн тань нэр холбогдох байх. Харин энэ талын туршлага тань одоогийн эрхэлж буй ажилд хэр хэрэг болж байна вэ. Бас сөргөөр тусах тал нь юу байна?
-Авто тээврийн 85 жилийн ой удахгүй болох гэж байна. Энэ утгаар авч үзэх юм бол PRын салбар үүсч хөгжсөний 10 жилийн ой болж байгаа байхгүй юу. (инээв) Анх PR гэдэг үг орж ирж байхад манай улстөрчид хүртэл хэлж чаддаггүй байсан. Бид нар “Алтан микрофон” гэж наадам зохион байгуулдаг байсан юм. Тэр үеэр тайзан дээр гарч ирээд нэг улстөрч пээрийн (угаалгын нунтаг) ассоциаци гээд уншиж л байсан байхгүй юу. 2000 оноос хойш л нэр бүхий нөхдийн хамт л явсан. Ярьвал их юм бий л дээ. Эргээд харахад миний мэдэрч байгаагаар сүүлийн үед гарч ирж байгаа нөхдүүд маань PRыг арай өөр хэлбэрээр нутагшуулаад явчихав уу даа. Тухайлбал, манайд хар пиар гэдэг томъёолол гарч ирсэн. Ерөөсөө л хөшигний ард хүн “алдаг”, “хутга дүрдэг”, хэвлэл мэдээллийнхэнд мөнгө тараадаг, хүний нэр хүндийг гутаан доромжилдог ажиллагааг зохион байгуулдаг хэсэг бүлэг хорчин нөхөд бол пиарчид гэж. Энэ ойлголтыг засмаар санагддаг. Уг нь бол PR гэдэг маань ямарваа нэг үзэл санаа, үйл ажиллагааг зөв таниулах, нийгэмд ойлгуулах гэсэн л нэг төрлийн үйлчилгээ шүү дээ. Ердөө л сервис шүү дээ. Мэдээж энэ салбарт ажиллаж хуримтлуулсан туршлага маань надад хэрэг болдог. Олон нийттэй харилцах, хэвлэл мэдээлэлтэй ойлголцох тал дээр үнэхээр суурь дэвсгэр болдог. Нөгөө талаасаа бас зовлонтой шүү дээ. Нэг баг болж ажиллаж байсан нөхөд байна. М.Буянбадрах, Р.Батсайхан, Д.Болдхуяг, Н.Дэмбэрэл гээд. Бүгдээрээ тал талд захиалга аваад ажиллана. Тэгэхээр эд нар хуучин нэг баг болж ажиллаж байсан. Мэдээллээ солилцчих байх ч гэдэг юм уу зарим улстөрч хардаж л байдаг юм. Гэтэл бидний чинь хооронд мэргэжлийн ёс зүй гэж нэг юм байна шүү дээ. Гар бариад л, амжилт хүсээд л явцгаадаг.
Сэтгүүлч Б.ГАНЧИМЭГ, Үндэсний Шуудан сонин
