Монгол түмний бахархалт дээдэс Эзэн богд Чингис хааны өлгий нутаг Их Хэнтийн өндөр оргил -Бурхан Халдуны тэнгэрийг тайх төрийн ёслолд хүрэлцэн ирсэн ард иргэд, төрийн түшээд, зочид гийчид ээ,
Эргэх улирлын аясаар Монголын минь сайхан нутагт айлчлан ирж буй дэлгэр зуны тэргүүн сарын өлзий учрал бүрдсэн энэ өдөр Бурхан Халдун хайрханы эртний тахилгат Тэнгэрийн овооны ээвэр нарлаг бэлээс монгол ахан дүүс Та бүхнийхээ түмэн амгаланг айлтгаж мэндчилье.
Та бид өнөөдөр Бурхан Халдуны тэнгэрийг тайх монгол төрийн эрхэм дээд ёслолыг улс орон маань ардчилал, хөгжлийн шинэ замыг сонгосноос хойш гурав дахь удаагаа үйлдэн гүйцэтгэхээр сэтгэл оюундаа бишрэл хүндэтгэл тээж хуран цуглаад байна.
Бурхан Халдун уул бол улс Монголын маань их түүх, Эзэн Чингисийн намтар цадигийн үйл явдлууд өрнөж байсан түүхэн газар нутаг бөгөөд Хан Хэнтийн нурууны унаган төрхөө алдаагүй, газрын тогтоц, ус ургамлын жам ёсны хувьслын ул мөрийг тээж үлдсэн үзэсгэлэнт сайхан хайрхан билээ.
Урьд Есүхэй баатар Мэргэдийн их Чилэдүгээс Өэлүн үжинг булааж авсны өшөөг нэхэхээр довтлон ирсэн гурван мэргэдийн аюулт цэргүүдээс Тэмүжин өөрийн эх, ах дүү, нөхөдтэйгээ Бурхан Халдуны ойд дутааж ороод, хальс холтсоор гэр барьж, халуун амиа хамгаалж, бөглүү ойт Бурхан ууланд бүтэн мэнд үлдсэндээ залбиран:
“Өшөөт дайснаас
Өршөөн авчирч
Өнчин бидний
Өмөг болсон
Өндөр дээд
Бурхан Халдун чамайг
Өглөө бүр мялааж байя
Өдөр бүр тахиж байя
Үрийн үрд
Үүрд тахиж
Үе тутам
Үргэлж шүтье” хэмээн бүсээ хүзүүндээ эрих мэт өлгөж, малгайгаа гарт сэгэлдэрч, гараар өвчүүгээ дарж, наран өөд хандаж, Бурхан Халдунд есөнтээ сөгдөж өчил өчин, сацал сацав“ гэж “Монголын нууц товчоо”–нд тэмдэглэн бичсэнийг та бид мэдэх билээ. Мөн энэхүү их хөлгөн шастирт тэр цагт Бурхан Халдун уул нь урагш хойш явбал умбах ус, шигдэх намаг шавар, цатгалан могой шургах завсаргүй битүү бэрх ой шугуйтай байсныг дүрслэн бичсэн байдаг.
Бурхан Халдуныг тийнхүү Эзэн богд Чингисийн үеэс тахин шүтэж, онголон хамгаалж ирснийг XVII зууны үед “Халх журам”-д дархан цаазтай болгосон түүхтэй болой.
Бурхан Халдун болоод Монгол орны бусад сүрлэг хайрхан уулсын тэнгэрийг тайх төрийн тахилга нь монголын төрт ёс, олон овог угсаатан, ард түмний маань эв нэгдэл, ахуй амьдрал, шашин шүтлэг, байгаль эхээ хайрлан хамгаалах ариун нандин ёс заншил, өнө эртнээс улбаатай арвин баялаг уламжлалыг илэрхийлсэн, утга учир нь гүнзгий, агуулга хүрээ нь өргөн нийгэм-соёлын эрхэм үнэт зүйл юм.
Монголчууд бидний өвөг дээдэс тэнгэр эцэг, газар эхээ эрт дээр үеэс дээдлэн залбирч, сүр хүчийг нь аргадан, хишиг буяныг нь ая эвээр хүртэж, эв зохиролтойгоор аж төрж, эх орон, газар шороогоо баатарлаг тэмцэл, үйлс бүтээлээрээ хамгаалан бэхжүүлж ирсний ач гавьяагаар эдүгээ цагийн бид бүрэн эрхт тусгаар Монгол Улс, энэ сайхан газар нутаг, үзэсгэлэнт байгаль, уул усны эзэн сууж буй билээ.
Өдгөө хүмүүн төрөлхтөн, улс орнууд, ард түмнүүдийн өмнө эдийн засаг, улс төр, нийгэм-соёлын амьдрал, оршихуйд олон янзын нөхцөл байдал, хүчин зүйлсийн нөлөөгөөр нарийн ээдрээтэй сорилт, бэрхшээлтэй тулгарч байна.
Тэдгээрийн дотроос манай гариг дээрх амьдралын үндсийн үндэс, өлгий нь болсон байгаль эх, түүний орчны жам ёс, зохилдлого, цаашдын тэнцвэртэй, хэвийн оршихуйд хүний зүй зохисгүй үйл ажиллагааны уршгаар сэв орж, цаг уур дулаарах, агаар мандал бохирдож хуурайших, газар шороо цөлжих, байгалийн гамшигт үзэгдлийн давтамж ихсэх болсон зэрэг нь нийт хүн төрөлхтөний сэтгэлийг түгшээж, ухаан бодролыг чилээсэн зангилаа асуудал болоод байна. Энэ бол хүн төрөлхтөн, дэлхийн хамтын нийгэмлэг цаашид тогтвортой хөгжих эсэх, ерөөс орших, эс оршихын тухай асуудал юм.
Дэлхий нийтийг хамарсан энэхүү асуудлыг зүй зохистой шийдвэрлэхэд нийт улс орнууд санаа зориг, хүчин чармайлт, нөөц бололцоогоо нягтруулж хамтран тэмцэхийн зэрэгцээ улс орон бүр өөрийн газар нутгийн байгаль, амь ахуйн өвөрмөц байдал, онцлогийг харгалзаж жамаар нь харилцаж хамгаалах, баялаг, нөөцийг нь сайтар бодож боловсруулсан ухаалаг бодлогоор зүй зохистой ашиглаж хөгжлөө тэтгэх, бүхэлдээ байгаль эхтэй эв зохицолтойгоор шүтэлцэж орших явдал хамгийн зөв арга зам болоод байна.
Дэлхийн улс гүрнүүд эл чиглэлээр багагүй санаа зориг, идэвх гаргаж хамтран чармайж байгаагийн нэгэн чухал үр дүн бол өнгөрсөн 2009 онд Данийн нийслэл Копенгаген хотноо дэлхийн 160 гаруй орны төр, засгийн тэргүүн нар хуран цугларч агаар мандалд ялгаран гарч буй хүлэмжийн хийг багасгах гэрээнд нэгдэн орж үүрэг хүлээх болсон явдал юм.
Монголын төр засаг ард иргэдийнхээ идэвхтэй, ухамсартай оролцоо, дэмжлэгт тулгуурлан байгаль орчныг хамгаалах, байгалийн баялаг, нөөцийг олборлон ашиглах, ашигласан нутаг дэвсгэрт нөхөн сэргээлт хийх үйл ажиллагааг сайжруулж үр нөлөөтэй болгох талаар цаашид ч олон арга хэмжээ авч хэрэгжүүлэх шаардлагатай байна.
Монгол орны байгаль орчны хамгаалал, ашигт малтмал, эрдэс баялагийн хайгуул, ашиглалт, тэдгээрийн эрх зүйн орчныгболовсронгуй болгох талаарМонгол Улсын Ерөнхийлөгч миний бие байнга анхаарч, үйл ажиллагааныхаа төвдбайлгах болно.
Бурхан Халдун уул болон төрийн тахилгатай уул хайрхад, тэдгээрийн орчин тойрны газар нутаг нь түүх, археологи, газар зүй, угсаатан судлал хийгээд байгалийн ухааны олон салбарын судалгаа шинжилгээ, сургалтын ажлын чухал судлагдахуун байх ёстой бөгөөд залуу үеийг эх нутгаа хайрлах, эх оронч үзлээр хүмүүжүүлэхэд чухал үүрэгтэй хэмээн үзэж байна.
Бурхан Халдун уул, түүнийг хүрээлсэн газар нутгийг дэлхийн өвд бүртгүүлэхийн тулд тэдгээрийн байгалийн болон соёлын хосгүй гайхамшигт үнэ цэнийг судлан үзэж, үндэслэл гаргах эрдэмтэн судлаачид, мэргэжилтний чадварлаг баг бүрдүүлэх, улмаар дэлхийн өвд бүртгүүлэх санал боловсруулж, ЮНЕСКО-д хандах шаардлагатай гэж үзэж байна.
Хуран цугласан ахан дүүс ээ,
Эзэн богд Чингисийн сүслэн залбирч, тахин шүтэж байсан, өнөөгийн Монгол төрийн тахилгат Тэнгэр уул Бурхан Халдуны дээдийн хөх тэнгэр монгол түмнийг минь ивээн таалж, улс Монголыг минь өнө мөнхөд мандаан дэвжүүлэх болтугай.
Монгол түмэн минь хотол олноороо амар амгалан, аз жаргалтай, хийморь жавхаатай явахболтугай.
Хурай, Хурай, Хурай
