Хүмүүс юу гэх бол, олон түмний дургүйцлийг хүргэчих вий гэж зүрх алдалгүй өөрчлөхөөр Ерөнхийлөгчийн шийдээд буй зүйлийн нэг нь шагналын тогтолцоо юм. Энэ тогтолцоо социализмын үеийнхээрээ байгаа гэсэн шүүмжлэл ч Ц.Элбэгдоржийг төрийн тэргүүн болсноос хойш гарах болсон.
Шагналын тогтолцоог Ерөнхийлөгч яагаад өөрчлөх ёстой гэж үзэж байгаа хийгээд эт асуудалд ямар зарчим баримталж буйг түүний хуулийн асуудал хариуцсан туслах Г.Эрдэнэбатаас сонирхлоо.
-Хүмүүсийг шагнаж урамшуулж ирсэн тогтолцоогоо социалист гэгдэж байсан орнууд өөрчилсөн юм билээ. Тэд өөрчилсөн учраас бид хэвээр байлгавал сондгой харагдана гэж үзээд л байгаа юм болов уу эсвэл зайлшгүй өөрчлөх шаардлага байна уу? Энэ талаар Төрийн тэргүүн маань ямар бодолтой байдгийг сайн мэдэхгүй хүн манай уншигчдын дотор цөөнгүй бий шүү...
-Өнгөрсөн зууны 90 оноос өмнө манайд бүх юм улсынх байсан. Малчид улсын мал адуулдаг, барилгачин хүн улсын xөрөнгөөp улсдаа барилга барьж өгнө. Дуучин ч ялгаагүй улсын театрт ажиллаж байсан болохоор тэдний хөдөлмөр, бүтээлийг төр үнэлж цэгнэдэг байсан нь зүй ёсны явдал байж.
1992 онд шинэ Үндсэн хууль баталж, өмчийг иргэддээ өгч, өөрийнхөө төлөө авьяас чадлаа дайчлан амьдрах эрхийг нь баталгаажуулж өгснөөс хойш энэ асуудалд 90 оноос өмнөх байр сууринаас хандах нь зохимжгүй болсон.
Юуны түрүүнд хүн өөртөө баялаг бүтээх болсон Барилгачин хүн барилгаа зараад орлого олж байна. Сайн барьж, өндөр үнээр зарж чадвал орлого нь нэмэгдэж, амьдрал нь сайжирна. Дуучин ч ялгаагүй, тоглолт хийж мөнгө олж байгаа шүү дээ. Гэтэл төр дээрээс нь давхар шагнаж байдаг, гол нь юуны төлөө урамшуулж байгаа нь ойлгомжгүй ...
-Шагнал, алдар цол нь хүний нэр хүндийг өргөхийн зэрэгцээ түүний "ханшийг" нэмдэг юм шиг санагддаг. Одоо чинь дуучид л гэхэд хувиараа найр хурим, байгууллагын ойн арга хэмжээнд оролцох болсон. Тэр ч бүү хэл сонгуулийн сурталчилгаанд ч оролцож байлаа шүү дээ. Ийм тохиолдолд цол зэргээс нь хамаараад тэднийг хөлслөх үнэ өсөж, буурдаг.
-Чухам үүнээс чинь болоод хүмүүс цолны хойноос хөөцөлдөх боллоо. Хүмүүс бие биенээ үнэлж, хүндлэхдээ төрөөс өгдөг "гавьяат" цол, салбарын тэргүүн, одон, медальтай эсэхээр нь хандаад байна. Гэтэл ажил мэргэжлийн өндөр ур чадвар, авьяас билгээрээ тодорч хөдөлмөрийн амжилт гаргасан буюу улс ардын аж ахуй, нийгэм, соёлыг хөгжүүлэх үйл хэрэгт хувь нэмэр оруулсан хүнд шагнал өгөх учиртай гээд байдаг.Тэгвэл одоо цагт бидний хэн маань улс ардын аж ахуй, нийгэм, соёлыг хөгжүүлээд байгаа билээ. Харин социализмын үед хүмүүс өөрийнхөө төлөө юм бүтээж байгаагүй. Бүхий л хөлс, хүчээ улсдаа зориулаад цалингаасаа өөр амьдралдаа нэмэр болох юм авч байсангүй. Өөртөө хуримтлал бий болгоогүй. Ийм хүмүүсийн хөдөлмөрийг үнэлж цол олгож, шагнал хүртээсэн огт буруу бишээ. Тэдний гавьяаг үгүйсгэж болохгүй. Базаж хэлбэл бусдын төлөө юм хийсэн хүнийг л шагнаваас зохилтой.
-Хүн ер нь удаан хугацаанд дасаж идээшсэн юмнаасаа салах дургүй байдаг. Гэхдээ хуучныг шинэчлэх нь жам. Шагнах, урамшуулах тогтсон байдлыг өөрчлөхөөр зэхэхдээ чухам ямар үзэл баримтлал дээр тулгуурлах гэж байгаа юм бол? Судалгаа нэлээд хийж байж таарна байх.
-Юуны урьд түүхэн байдлыг судалж байна. Бусад улсын жишгийг бас харж байгаа. Эцэст нь олон түмнийхээ санаа бодлыг сонсоно. Чухам эл зорилгоор маргааш Иргэний танхимд шагналын сэдвээр хэлэлцүүлэг хийх гэж байна. Энэ хэлэлцүүлэг цаашид ч үргэлжилнэ. Нийгэм үнэлэх ёстой юмыг нэг хүн (Ерөнхийлөгч) шийддэг байж таарахгүй. Ер нь хууль болгон нийгмийн хүсэл, зоригоор гарч байх ёстой. Хүмүүсийн харилцааг зохицуулах хуулийг тэдний саналыг авалгүйгээр гаргах ёсгүй гэж Ерөнхийлөгч үзэж байгаа.
-Түүхээ судалж, бусдын жишгийг харахад юу анзаарагдаж байх юм бэ?
-Юуны түрүүнд төрдөө зүтгэсэн хүнийг шагнаж урамшуулдаг юм байна, эх орноо дайснаас хамгаалсан цэрэг дайчдын гавьяаг үнэлж байна. Бас үндэстнийхээ, эх орныхоо нэр хүндийг олон улсын тавцанд гаргасан, улсаа батлан хамгаалах үйлсэд хувь нэмэр оруулсан, бүр цаашлаад бусдын төлөө гавьяа зүтгэл гаргасан жишээлэхэд гал, усны гамшгаас хүн, эд хөрөнгө аварч хамгаалсан хүмүүсийг урамшуулдаг жишиг байна. Эцэст нь эх орны нь төлөө зүтгэсэн, гавьяа байгуулсан гадаадын иргэдийг шагнадаг юм байна. Бас тийм ч элбэг биш боловч олон хүүхэд төрүүлж, үрчилж өсгөсөн эх, айл өрхийг хүн амаа өсгөх бодлогын үүднээс шагнадаг, алдаршуулдаг явдал зарим нэг оронд байна. Манай алдарт эхийн одон гэсэн үг л дээ
-Шагналын тогтолцоог өөрчлөхөөр Ерөнхийлөгч хуулийн төсөл боловсруулж буй, УИХ-ын зарим гишүүн ч санаачилгаа гаргаж буй сураг дуулдаад байдаг. Хуулийн хэчнээн төсөл байна вэ?
-Үндсэндээ гурван ч төсөлтэй болоод байх шиг байна
-Энэ тогтолцоонд хийх гэж буй нэг гол өөрчлөлт нь уг шагнал, цол нь гавьяа байгуулсан тухайн хүнийхээ амьдралд нэмэр болдог байх ёстой гэж санаачилга гаргасан УИХ-ын гишүүд ярьж байсан.
- Зөв л дөө. Ерөнхийлөгчийн байр суурь ч тийм байгаа. Шагнал эзнээ олсон байхын зэрэгцээ энгэр дээр нь гялалзаж байхаасаа илүү амьдралынх нь баталгаа болж байх ёстой юм.
"Өнөөдөр сонин" сонинд өгсөн ярилцлага
2010-06-16
Р.Жаргалант
