Ерөнхийлөгчийн ивээл дор болж буй “Байгалийн өгөөжийн эдийн засгийн үнэлгээ ба Экосистемийн үйлчилгээний төлбөр” олон улсын хурлын хоёр дахь өдрийн чуулалт “Иргэний танхим”-д өнөөдөр боллоо. Олон улсын хурлыг Ерөнхийлөгчийн Тамгын газар, Байгаль орчин, аялал жуулчлалын яам, Дэлхийн банк, АНУ-ын Байгаль хамгаалах нийгэмлэг хамтран зохион байгуулж байгаа юм.
Хуралд АНУ-ын Байгаль хамгаалах нийгэмлэг/БХН/-ийн тэргүүлэгч эрдэмтэн Петер Кариева “Экосистемийн үйлчилгээ:байгалийн өгөөж-хоол хүнс, ус, эрүүл аюулгүй орчин, хамгаалал, эрүүл мэнд”, “Экосистемийн үйлчилгээний үнэлгээ ба хөрөнгө оруулалтын эргэн төлөлт”, Үндэсний аюулгүй байдлын ахлах референт Т.Булган “Байгаль орчны аюулгүй байдлын асуудал”, БОАЖЯ-ны Хууль зүйн хэлтсийн дарга Л.Батжав “Монгол Улсын одоогийн байгаль хамгааллын төсвийн төлөвлөлт , зарцуулалт”, Сан Антонио хотын захиргааны байгаль орчны асуудал хариуцсан захирал “Сан Антонио хотын усны сүлжээ ба экосистемийн үйлчилгээ”, БХН-ийн мэргэжилтэн Фил Табас “АНУ-д экосистемийн үйлчилгээ ба байгаль хамгааллын асуудлыг хууль эрх зүйн орчинд тусгасан байдал”, мэргэжилтэн Дэн Белл “АНУ-ын Орегон мужийн Уилламетт голын сав газарт Экосистемийн үйлчилгээний төлбөрийг хэрэгжүүлсэн туршлага” гэсэн итгэлүүдийг тус тус тавьж, оролцогчид сонирхсон асуултдаа хариулт авлаа.
Экосистем гэдэг нь байгалийн үйл явц, биологийн олон янз байдал, түүний амьдрах орчинг хэлдэг байна. Тэгвэл экосистемийн үйлчилгээ гэж дээрх орчноос хүнд ашиг тус хүртээх үйл явц юм. Үүний төлөө хүмүүс мөнгө өгч буй нь экосистемийн үйлчилгээний төлбөр ажээ. Монголд ийм үйлчилгээний төлбөрийн 6 хууль бий. Тухайлбал газрын , агаарын бохирдлын, агнуурын нөөц ашигласны болон агнах зөвшөөрлийн, ус, рашааны нөөц ашигласны, байгалийн ургамал ашигласны, хэрэглээний мод, түлээ бэлтгэж ашигласны төлбөр авдаг. Тэр орлогынхоо тодорхой хэсгийг байгаль хамгаалах, нөхөн сэргээхэд зарцуулдаг. Гэлээ ч бид байгаль орчин, ялангуяа усаа их бохирдуулж улмаар хүн, малаа сүйрлийн аюулд хүргэж мэдэх бэрхшээлтэй тулгараад байгаа билээ. Байгалийн өгөөжийн эдийн засгийн үнэлгээг зөв хийж, экосистемийн үйлчилгээний төлбөрийг зохистой хэмжээнд зохицуулахгүйгээр асуудлаа шийдвэрлэх боломжгүй. Юуны өмнө экологийн эдийн засаг, иргэдийн оролцоонд суурилсан эрх зүйн орчинг бүрдүүлэх, бие даасан сангийн нэгдсэн тогтолцоо бий болгох, төрийн байгууллагуудын ажлын уялдаа холбоог сайжруулах хэрэгтэй юм. Ингэснээр уур амьсгалын өөрчлөлтөд дасан зохицох, цөлжилтийг сааруулах, агаар, хөрс, усны бохирдлыг бууруулах, газар, ойн сан, биологийн төрөл зүйлийг хамгаалах, нөхөн сэргээх боломж бүрдэнэ. АНУ-д төлбөрийн зохистой хувилбар тогтоох, кредитийн болон байгалийг өөрөөр нь цэвэршүүлэх арга өргөн хэрэглэж байгаль орчноо нөхөн сэргээж буй туршлага оролцогчдын анхаарлыг ихээхэн татав.
Монголд одоо жил бүр 120 сая шоометр хаягдал бохир усыг цэвэршүүлэхгүйгээр хаяж орчныг бохирдуулдаг байна. 40 гаруй цэвэрлэх байгууламжтай ч 22 нь ажилладаг аж. Гэхдээ стандартын түвшинд нийцтэл цэвэршүүлж байгаа нэг ч байгууламж үгүй юм байна. Уул уурхайн үйл ажиллагааны улмаас 14 мянга гаруй га газар эвдэрснээс дөнгөж 4 мянга орчмыг нь нөхөн сэргээжээ. Газар тариалангийн усалгааг замбараагүй, тооцоо судалгаагүй хийдгээс усны нөөцийг үргүй зарцуулаад зогсохгүй хөрс давсжиж үржил шимээ алдах аюул нүүрлэж байна. Мөн хот суурингийн оновчгүй төлөвлөлт, газар тариалангийн салбарын үрэлгэн, хоцрогдсон технологи, бэлчээрийн даацын хэтрэлт, ой, усны сан бүхий газар дахь ашигт малтмалын олборлолт зэрэг нь хөрсний бохирдол, доройтол, цөлжилтийн, усны нөөц хомсдолт, гол горхи ширгэлтийн үндсэн шалтгаан болж байна гэж илтгэгчид үзэж байна.
