Эргэцүүлэл дагуулсан Ерөнхийлөгчийн айлчлал

2011 оны 12-р сарын 26-нд Бусдад түгээх

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж Кувейт,Катар улсад айлчлаад ирлээ. Зүгээр ч нэг айлчилсангүй,тодорхой үр дүн, хөгжлийн бодлогын олон шинэ санаа тээсээр ирэв. 

ХААН НЬ ХААНТАЙ УУЛЗАЖ БАЙЖ Л АСУУДЛЫГ ШИЙДДЭГ ЮМ БАЙНА

Кувейтийн эрх баригчид монголчуудад үнэхээр элэг­тэй юм. 1990 онд Саддам Хус­сейн Кувейтыг хүч түрэм­гий­лэн эзлэхэд хамгийн түрүүнд бу­руушаасан улс нь Монгол байв. Тэр үед манай улс ЗХУ-ын савраас дөнгөж мултрах гэж оролдож байсан,биднийг хэн ч тоохгүй тийм л ядруухан байлаа шүү дээ. Тийм байж зо­риг­той мэдэгдэл хийсэн ту­хайн үеийн гадаад бодлогыг то­дор­хойлогчид үнэхээр алсыг харсан мундаг хүмүүс байж. Ёстой л дипломат зөв бодлого гэж үүнийг хэлэх байх. Агтны хариу жилдээ гэгчээр тэр үеийг кувейтүүд мартаа­гүй, харин ч өдөр бүр дурсч бидэнд талархаж явдаг юм билээ.Энэ яриа манай төрийн тэргүүнийг Кувейтийн эмир буюу хаантай нь уулзах үед бас л гол сэдэв болж байв. Эмир нь 82-той гэхэд ануухан,бас их энгийн хүн юм. Улсынхаа Гадаад хэр­гийн сайдаар олон жил ажил­ласан болоод ч тэр үү олон улсын харилцааны та­лаар мундаг мэдлэгтэй. Бас анг­ли хэлээр сайн ярьж байна. “Би чинь Гадаад хэргийн сай­даар олон жил ажилласан хүн. Суд­лаад үзэхэд түүхэнд Зөв­лөлтийн Громыко л надаас олон жил Гадаад яамыг удир­даж байсан юм билээ” гээд л ма­най Ерөнхийлөгчтэй энгийн яриа өрнүүлж байв.

Өмнө нь Кувейт улс ма­найд зөвхөн зөвхөн зээл тус­ламж үзүүлдэг донор орон бай­сан бол одоо ха­рилцан ашиг­тай хамтран ажиллах түнш болох хүсэлтэй бай­гааг эмир онцолж байлаа. Үүнийг дагаад хоёр улсын харилцаа шинэ өнгө аясаар хөгжих боломж байгааг хоёр тал уулзалтын үеэр нотолж байсан юм. Кувейт бол хаант засаглалтай орон. Энд гол ажлыг шийдэх­дээ бүгд л эмирийн амыг хардаг. Нэг ааш нь хөдөл­чихөд ажил таг зогсох явдал байдаг гэнэ. Олон ул­сын харилцаан дээр ч энэ бай­дал заримдаа гардаг аж. Авах хүн бөхийнө гэгчээр Кувейтийн тэр олон сайд дарга нартай тал засч уулзсанаас эмиртэй нь уулзаад сайн ярихад л болдог юм байна. Гэхдээ эмир хүс­сэн хүн болгоныг хүлээж авч уулзаад байдаггүй. Өөртэйгөө ижил зиндааны, үүнтэй дүй­цэ­хүйц алба хашдаг хүнийг л хүлээж авдаг. Өөрөөр хэлбэл их зиндаархаж харилцдаг аж.Одоо бидэнд уул уурхайн олон төсөл,бүтээн байгуу­лал­тын ажил хийхэд их мөнгө хэрэг­тэй байгаа.Үүний зари­мыг Кувейтээс босгох боломж бай­гаа ч үнэн хэрэгтээ  тэр бүр өгч авалцаж чадахгүй бай­гаа юм. Өнгөрсөн жил болсон манай Ерөнхий сайдын айлч­лалын үеэр ч тэгж ажил­лая, ингэж хамтарч хийе гэсэн олон яриа гарсан юм билээ. Үнэн хэ­рэг­тээ тодорхой биеллээ олсон нь бараг байхгүй.

Яг ийм үед Монголын төрийн тэргүүн Кувей­тэд айлчилсан нь чухал үр дүнтэй болов. Манай Ерөн­хийлөгч тэдний ойлголтоор бол нэг ёсондоо Монголын хаан юм. Тэр үүднээсээ эмир Ерөн­хийлөгч Ц.Элбэгдоржтой илэн далангүй ярилцаж тусалж чадах зүйл бол шууд л үүрэг өгөөд хийлгэчихэж байна лээ. Юуны түрүүнд Хөгжлийн банк, Ара­бын эдийн засгийн хөгж­лийн Кувейтын сангийн хоо­ронд хамтран ажиллах санамж бичигт гарын үсэг зуруул­чих­лаа. Энэ сантай манайх анх удаа хамтран ажиллах гэж бай­гаа юм биш л дээ. Өмнө нь, тус сангийн хөнгөлөлттэй зээ­лээр дэд бүтцийн салбарт гур­ван төсөл хэрэгжүүлсэн нь Тай­­ши­рын усан цахилгаан станц, Дархан-Эрдэнэт, Эр­дэ­нэт-Булган-Уньтын чиглэлийн хатуу хучилттай замын төс­лүүд юм. Одоо бас хоёр төсөл хэрэгжих шатандаа байгаа юм. Гэ­х­дээ энэ бол Кувейтийн сангийн хувьд өчүүхэн төс­лүүд. Харин гэрээ байгуулс­наар олон тэрбум доллароор яригдах томоохон төслүүдийг албан ёсоор санхүүжүүлэх бо­ломж нээгдэж байгаа аж. Ямар ч гэсэн эмир нь мон­гол­чууд­тай хамтарч ажилла гээд үүрэг өгчихсөн,одоо бүх ажил биднээс л шалтгаалах болов. Ку­вейтүүд техник эдийн засгийн үндэслэл нь олон ул­сын  хэмжээнд хийгдсэн төсөл шаарддаг юм байна. Гэтэл би­дэнд тийм шаардлага хан­га­сан нь байтугай май гээд өгчих тө­сөл байдаггүй, нэгнийхээ нүүрийг улайлгадаг байсан юм билээ, үнэндээ. Бид цаашид уул уурхайн олон төсөл хий­нэ, гаднынхантай хамтарч ажиллаж таарна. Тэгэхээр олон улсын  хэмжээнд хийгд­сэн техник эдийн засгийн үндэслэлтэй төсөл боловс­руу­лахад онцгой анхаарал хан­дуулах хэрэгтэй байна,бид үр­гэлж бадар бариад явдаг цаг ард хоцорсныг Ерөнхийлөгч онц­лон хэлж байна лээ.

Кувейтийн эмир манай та­лаас тавьсан зарим нэг асууд­лыг (өөрсдөөс нь хамаа­рал­гүйгээр) шийдэх боломжгүй гэд­гийг ч хэлсэн. Үүнд энэ ул­саас нефтийн бүтээгдэхүүн авах тухай яриа. Манайхан Ку­вей­тэд айлчлах болгондоо зов­лонгоо тоочиж бензин гуй­даг. Тэгээд бидэнд тэдэн сая бар­рель нефть нийлүүлэх бо­ломж­той гэж байна гэсэн сай­хан үгийг дарга нар хэлсээр ир­дэг. Бензин,шатахуунаас хараат байдалтай бидэнд энэ нь үнэхээр сайхан сонсогдож хүлээлт үүсдэг л дээ. Ерөн­хийлөгчийг Кувейтийг айл­чил­на гэдгийг сонссон хү­мүүс, Кувейтээс бен­зин, шата­хуу­наа авчихвал ашгүй дээ. Тэд ганц шанагадаад өгөхөд л бидэнд хангалттай шүү дээ гэж ярьж байлаа. Харин газар дээр нь очоод эмиртэй нь уулзсаны дараа бол гашуун ч гэсэн бо­дит байдалтай эвлэрэхээс өөр аргагүй байв. Кувейтүүд ма­найхаас нефть харамлаж сүйд бол­сон юм биш. Тэд бол ма­найд нефтиэс их юм алга, ав л гэж байна. Даанч яаж танайд аваачих гарцыг ололхгүй бай­на, та нар ч бас шийдэж ча­дах­гүй байгааг ойлгож байна гэж хэлж байна лээ. Уг нь Хята­дад байдаг нефтийн үйлдвэр­тээ тодорхой хэмжээний бен­зин, шатахуун нэрүүлээд өгчих бодолтой л байсан юм би­лээ, кувейтүүд.  Даанч хята­дууд дургүйцсэн юм уу даа. Мэдээж манайхаас болж Хятад­тай муудалцахыг хэн хүсэх билээ. Тэр хол газраас олон улс дамнуулж элсэн цө­лөөр машинаар зөөгөөд дараа нь вагонд ачаад авчирна гэдэг үнэхээр үлгэр болж таарч бай­на. Тэгэхээр Кувейтээс нефть авах тухай талаар бүгд нэг ойлголттой болчих хэрэгтэй байна. Тэгэхгүй бол нэг дарга нь Кувейтэд очихдоо бас л энэ талаар ярьж тэдний гайхаш­ра­лыг хүргээд,бас энд ирээд тэн­дээс авах боломжтой юм бай­на гээд л нийгэмд хоосон хүлээлт үүсгэнэ. Ерөнхийдөө Ку­вейт бол бидний хувьд бен­зин, шатахууны асуудлаа ший­дэх гарц биш юм байна. Хоёр их гүрний дунд байдаг бид­ний энэ зовлонг кувейтүүд ч ойлгож байна лээ. Гэхдээ даанч болохгүй болохоор яалтай билээ.  

Кувейтүүд боловсролд их анхаардаг, тэр хэрээр их дээд сургуулиуд нь сургалт сайтай. Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж  инженер, архитектор, биотех­но­логийн чиглэлээр Кувейтийн их дээд сургуулиудад сурч буй оюутнуудад олгох тэтгэлгийн тоог нэмэгдүүлэх санал тавьсныг эмир хүлээн авсан . Мөн цөлийн бүсэд дэд бүтэц хөгжүүлэх, суурин газар байгуулах, ногоон бүс бий болгох, байгалийн баял­гийн ашиг орлогыг зүй зохис­той зарцуулах зэрэг асууд­лаар харилцан ярилцсан юм. Айлч­лалын үеэр Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж Кувейтийн бүх л эрх мэдэлтэй хүмүүстэй биеч­лэн уулзаж хоёр улсын бүх та­лын хамтын ажиллагааг сайж­руулах гарцын талаар санал солилцлоо. 

   

БИДЭНД БАЯЛАГ БАЙНА, ТЭДЭНД МӨНГӨ БАЙНА

Кувейт улсын иргэд өнгөц ха­рахад үнэхээр сайхан амьд­рах юм аа. Бүх юм нь бэлэн. Ажлын цаг богино­хон, хангамж сайтай. Үндэснийхээ баялгийн орлогын 10 хувийг Хойч үеийн төлөөх санд төвлөрүүл­дэг. Нефть нөхөн сэргээгдэхгүй бая­лаг учир эртнээс ирээ­дүй­гээ харж байгаа хэрэг л дээ. Уг нь тэдний нефтийн нөөц ба­раг зуу гаруй жилийн дараа дуу­сах юм гэсэн. Гэтэл ийм эртнээс (бидний ойлголтоор) хойч үедээ зориулж мөнгө хад­галж байдаг, аргагүй л ухаалаг удир­дагчидтай улс юм. Кувей­түүд, баялгийг зарж болно, үрж бол­но. Харин маргааш энэ нутагт үр хүүхдүүд минь амьдар­на шүү гэдгийг хэзээ ч мар­таж болохгүй. Энэ бол ма­най улсын хөгжлийн нэг чиг­лэл гэж ярьдаг юм билээ. Ку­вей­тэд их мөнгө байна. Тэд энэ их мөнгөө гадаадын аль нэг томоохон банкинд хадга­лаад байхыг чухалчилдаггүй. Эргэл­тэд оруулж өсгөх, байг гэхэд бууруулчихалгүй хад­галж байхыг хүсдэг, ингэж ч ажил­ладаг юм байна. Тиймдээ ч Арабын эдийн засгийн хөгж­лийн Кувейтийн сан байгуулж мөн­гөө эргэлдүүлж байна. Кувейтийн сан нь тус улсын Зас­гийн газрын агентлаг бө­гөөд хөгжиж буй орнуудад эдийн засаг, техникийн тус­лал­цаа үзүүлэх зорилгоор 1961 онд байгуулагджээ. Үнд­сэн үйл ажиллагаа нь зээл, тех­ни­кийн туслалцаа үзүүлэх, батлан даалт гаргах, бусад улс, бүс нутгийн хөгжлийн сан, санхүүгийн байгууллагад хөрөнгө оруулах зэрэг юм. Ингэхдээ гол төлөв дэд бүтэц га­зар тариалан, эрчим хүч, тээ­вэр харилцаа холбооны сан­хүүжилтэд анхаардаг байна.

 Иргэдийнх нь амьдрал үнэхээр хангалуун болохоор гаднаас “зарц” авч ажил­луул­даг. Бараг айл болгонд 2-3 үйлч­лэгч байх. Кувейтийн иргэн болно гэдэг тэнгэрийн умдаг атгахтай адил гэж нэг орос найз маань хэлж байсан нь үнэхээр үнэн юм байна. Ир­гэдийнхээ амьжиргаанд онц­гой анхаарсан учраас тэнд эл­дэв жагсаал, цуглаан бараг гар­даггүй аж. Саяхан нэг жагсаал болоод Ерөнхий сай­даа огцруулчихаж. Өөрсдийнх нь яриагаар бол тэр сайд нь ав­лига аваад байсан аж. Тэ­гээд л огцруулчихсан гэж бай­на лээ. Үнэн ч юм бүү мэд, тэр их хангамжтай газар, тэр их хувь хөрөнгөтэй хүн авлига аваад байна гэхээр нэг л үнэм­шил муутай сонсогдож бай­лаа. Эмирийн гэр бүлээс л Ерөн­хий сайдыг сонгодог боло­хоор тэр дор нь нэг нөхрийг аваачаад Засгийн газрын тэргүүн болгочихож байна.

Кувейтэд болох­гүй, бүтэх­гүй гэдэг үг үйлчилдэггүй юм шиг санагдсан. Асуудал гэ­хээр ч зүйл алга. Сүүлийн үед Ар­абын ертөнцөд орж ирээд байгаа хувьсгалын үнэр ч энд алга. Цаашид орж ирэх ч сэжүүр шалтгаан алга. Яагаад иргэд нь хувьсгал гаргахгүй байгаа юм бэ гэхээр,амьдрал болж байхад тэгж яах юм бэ гэж хариулах юм. Үнэхээр ч хангалуун амьдралаа хэн л өөрчилж гуйлгачин болгохыг хүсэхэв. Хүн л юм болсон хойно хаант засаглалтай оронд жирийн иргэд нь бая­чууддаа атаархдаг баймаар. Гэтэл ингэхгүй байх нөхцөлийг ёс заншлаараа зохицуул­чи­хаж. Наад зах нь хаад ноёд, сайд,  жирийн иргэд ч адилхан л үндэснийхээ хувцасыг өмс­дөг. Адилхан л цагаан даа­ву­у­гаар хийсэн, хэн нэг нь онц­гойрч захыг нь алтаар эмжих­гүй. Хэрвээ сайд дарга нар нь Ар­мани ч юм уу аль нэг брэн­дийн хувцас өмсөөд явбал хүн л юм болсон хойно нэгийгээ илүүд үзэж таарна. Тэгэхээр хаантай адилхан хувцаслаж адилхан хоол унд идэж байгаа бид юу боллоо гэж эсэр­гүүц­лийн жагсаал хийхэв гэж ку­вей­түүд ярьж байна лээ. Үнэ­хээр л бодууштай үг.

Ку­вейтэд улс төрийн нам бай­гуулах хориотой. Гэхдээ энэ нь дарангуйллын засаглал тогт­сон улс гэсэн үг биш. Хэв­лэл нь чөлөөтэй, бүр хааны­гаа шүүм­жилдэг гэж байгаа. Хаан нь ч намайг гүтгэлээ, хамт­даа шалгуулъя гээд гүйгээд байдаггүй. Ардчилсан орон гэхээр биш, хаант засаг­лалтай дарангуйлалд орсон улс гэхээр бас биш. Их сонин тогтол­цоотой. Ер нь л иргэ­дийн­хээ эрх ашгийг дээд зэ­рэгт тавьдаг цөөн орны нэг яах аргагүй мөн. Монголчууд амьд­­­рал болохгүй байна гэсэн той­рогт амьдарч байгаа бол кувейтүүд болж байна гэсэн хүлээсэнд амьдарч байна.

Бид цаашид Арабын ор­нууд­тай сайн харилцаа тог­тоох бо­ломж, нөхцөл байна. Ялангуяа Кувейттэй бүх талын харил­цаатай байх боломж бидний алганд ороод ир­лээ. Харин атгаад авах уу, хаях уу гэдэг нь биднээс л шалтгаал­на. Газрын баялгаа ашиглахад бидэнд маш их мөнгө хэрэг­тэй, тэр их мөнгө Кувейтэд бай­на. Ажиглаад байхад тэд­нээс мөнгө авч харилцан ашиг­тай ажиллах олон шалтгаан хараг­д­ана. Наад зах нь кувей­түүд бидэнд ах дүү шигээ л хандана гэдгээ ил хэлж байна. Нөгөө талаар тэдэнтэй хамт­ран ажилласнаар их гүрнүү­дийн эрх ашгийн хүлээсийг ба­га ч гэсэн сулруулах боломж­той. Их гүрнүүд манай уул уур­хайн төслүүдэд хөрөнгө оруу­лахдаа давхар нөлөөгөө нэмэг­дүүлээд л явж байгаа. Бид ч тэднээс улам бүр ха­маа­ралтай болно. Харин Кувейт бол өөр. Тэд манайд хө­рөнгө орууллаа гээд Орос, Хятад шиг нөлөөгөө тогтоо­чихгүй. Кувейтүүд олон улсын тавцанд тийм хэмжээний тоглогч болох ч өдий байна. Тэдэнд нэг л эрх ашиг бий. Баял­гаа зарж олсон мөнгөө бан­кинд хадгалж дампуурах эрсдэл хүлээж байснаас хөрөнгө оруулах замаар найдвартай хадгалах,бас харилцан ашигтай хамтран ажиллах. Энэ нь манай гадаад бод­логын үзэл баримтлалд ч нийцэх байх. Одоо бол харил­цааны түлхүүр бидний гарт бай­на гэдгийн гол учир энэ. Сүү­лийн үед шүүмжлэлийн бай болоод байгаа Хөгжлийн банк­ны ажил одоо л жинхэнэ утгаараа эхлэх боломж бүрд­лээ. Ерөнхийлөгчийн айлч­лал үндсэндээ тэдний ажл­ын хур­дад ташуур болж өгөв.

     Тэд Кувейтийн сантай гэ­рээ байгуулсан, одоо хүссэн ч эс хүссэн хаанаасаа үүрэг ав­сан кувейтүүд Хөгжлийн банкных­наас төслөө шаар­даад эхэлнэ. Кувейтүүд олон ул­сын хэм­жээнд хүлээн зөв­шөөрөгд­сөн компаниудаар хийл­гэсэн техник эдийн зас­гийн үндэс­лэлтэй төсөл ав­даг. Гэтэл үнэндээ бид одоогоор энэ шаардлагыг хангаж чадах­гүй байгаа. Шаардлагад ний­цэхийн тулд ажиллахаас өөр аргагүй. Кувейтийн хөгжлөөс авууштай олон санааны нэг бол энэ. Маш олон санаа, амжилттай хэрэгжсэн түүх байна. Гэхдээ Кувейтийн хөгж­лийг бид тэр чигээр нь хуул­барлаад авахад учир дутаг­дал­тай. Авах зүйл ч их бай­на, эргэлзэж харах нь ч байна. Бидний хүсээд байгаа байга­лийн баялгаа зараад иргэддээ жигд хуваагаад бүгдээрээ хангалуун амьдарч байгаа сон­годог жишээ бол Кувейт. Гэхдээ энэ хөгжил үү, ухралт уу гэдгийг сайн эргэцүүлж бо­дох хэрэгтэй байна. Юу ч хийхгүй хэвтээд байдаг үндэс­тэн олон жил оршин тогтносон  түүх дэлхийд байхгүй. Харин ингэж байгаад сөнөсөн үндэс­тэн, агуу улсын тухай түүх бол хан­галттай олон бий. Ерөн­хийлөгчийн Арабын орнуудад хийсэн айлчлал чухамдаа энэ талаар эргэцүүлэн бодох сэжүүрийг бидэнд олголоо.

 

Ц.ЭЛБЭГДОРЖ: МОНГОЛЧУУД БУСДЫН ШҮТЭХ ЭРХИЙГ ҮРГЭЛЖ ХҮНДЭЛЖ ИРСЭН

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж Катарт айлчлах үеэрээ НҮБ-ын  Соёл иргэнш­лийн холбооны чуулга уулзал­тад оролцлоо. Дэлхий дахины тогтвортой байдал соёл, ша­шин шүтлэгийн харилцаанаас улам бүр хамааралтай болж бай­на. Үүгээр зогсохгүй буруугаар ашиг­лавал хурцадмал байдал, үл ойлголцлыг бий болгох аюул­тай байгаа. Иймд эдгээрийн эерэг нөлөөг бататгах,  харил­цаа­ны халуун дулаан уур амьсгалыг бүрдүүлэх зорил­гоор Испани, Туркийн Засгийн газ­рууд НҮБ-ын ивээл дор Соёл иргэншлийн холбоо бай­гуу­лах санаачилгыг 2005 онд  гаргаж өргөн хүрээний дэмжлэг хүлээсэн юм. Тус холбоонд эдүгээ НҮБ-ын гишүүн 120 га­руй орон нэгдэн оржээ. Хол­боонд Засгийн газраас гадна олон улсын болон бүс нутгийн байгууллагууд, иргэний нийг­мийн байгууллагууд, хувийн хэвш­лийнхэн оролцож болдог ажээ. Монголын тал тус хол­боо­ны “Анд нөхдийн бүлэг”-т өн­гөр­сөн есдүгээр сард нэгдэн орсон байна. Дохад болсон энэ удаа­гийн чуулга уулзалтад 20 гаруй орны төр засгийн тэргүүн оролцож  “Соёл хоорондын ойл­голцлыг дэмжих замаар хөгж­лийг хурдасгах нь” сэд­вээр санал солилцлоо.

Хуралдааны танхимд оро­хоор шатаар өгсч явахад европ царайтай нэг нөхөр хальти­рахдаа fuck гэж чангаар хэл­чихэв. Гэтэл ард нь явсан нэг араб ихэд дургүйцэж түл­хээд авлаа. Тэд арай л зодолд­сонгүй салав. Үнэхээр соёл,ёс зан­шил өөр,боловсролын ялгаа­тай хүмүүс Дохад  цуг­ларс­ныг энэ явдал нотлоод өгөв.

Олон улсын анхаарлын төвд байсан уг хуралдааны нээл­тэд манай Ерөнхийлөгч НҮБ-ын дарга Бан Ги Мүний ха­жууд хүндэтгэлийн суудалд заларлаа. Сүүлийн жилүүдэд Мон­голын нэр хүнд гэрлийн хур­даар өсч ялангуяа ард­чил­сан Ерөнхийлөгчтэй болсны “үр ашгийн” наад захын жишээ энэ болов. Хэзээ л Монголын тө­рийн тэргүүн дэлхийн удир­даг­чидтай эн зэрэгцэн сууж ха­луун дотно яриа өрнүүлж бай­лаа даа. Цаг үе үнэхээр өөрч­лөг­дөж, эх орны маань нэр дэл­хийд цуурайтдаг болжээ. Бан Ги Мүн даргын ярьснаар бол хэл яриа, соёл,зан заншил өөр хү­мүүс ойлголцох гэж энд ирсэн нь л өөрөө том амжилт аж. Хэрвээ олон үндэстнүүд бие биедээ хүндэтгэлтэй хан­даж, ойлголцоод явбал дэлхийд дайн тулаан гарахгүй амар тай­ван амьдрах боломж байгааг тэ­рээр онцолсон юм. Удалгүй хөг­жил дэвшил,соёлын талаар бага хуралдаан болж манай тө­рийн тэргүүн оролцов. “Би хаа­на ч явсан хамгийн түрүүнд эх түүхээ ярихыг боддог. Нэгэн цагт монголчууд дэлхийн бод­логыг тодорхойлж явлаа.  Тэд нутгийн иргэдийн соёл, ёс заншил,шүтэх эрхэнд хүн­дэтгэлтэй хандаж байсан түүх­тэй. Бас соёлыг дэмжиж музей, сургууль олныг бай­гуулж байжээ. Үүний нотолгоо бол­сон үзмэрүүд эндэхийн музейд байдаг юм байна. Ер нь эх хэл, эх түүхээ сайн мэдэх­гүй бол бусад орнуудын соёл зан заншлыг ойлгож улмаар хүн­дэтгэлтэй хандаж чадах­гүй. Үүнийг л би онцлоод байгаа юм шүү дээ” гэж Ерөнхийлөгчийг хэ­лэхэд танхим даяар алга ташилт нижигнэлээ. Ерөн­хий­лөгч цааш нь ярихдаа,сүүлийн үед дэлхий даяар боловс­ролын та­лаар их ярих болж. Иргэд нь бо­ловсрол сайтай бол улс хөг­жих нь гарцаагүй үнэн. Монгол бол хоёр их гүрний дунд орш­дог, байгалийн баялгаараа олон ул­сын анхаарлын төвд ороод байгаа улс. Бид уул уурхайг бус боловсролыг шүтэж байж ул­саа хөгжүүлнэ гэдгээ сайн ойлгодог хэмээн хэлэв. Дараа нь ЮНЕСКО-гийн ерөнхий нарийн бичгийн дарга Ирина Бокова үг хэлэхдээ, Монголын Ерөн­хийлөгч боловсролын чухлыг их зөв тодорхойллоо. Бо­ловс­ролтой байхын тулд бас эрх чөлөөтэй байх ёстой гэсэн юм. Нэр нөлөө бүхий хүмүүс бо­ловсролын талаар янз бү­рийн санаа хэлж байв. Зарим нь боловсролтой хүн наад зах нь асуудлыг нударгаар ший­дэхгүй гэж байхад зарим нь хүүхдэд багаас нь зөв боловс­рол олгох хэрэгтэй гэж байлаа. Бидний сайн мэдэх “BMW” ком­панийн гүйцэтгэх захирал, ма­най компанид 56 орны иргэд ажил­ладаг. Бүгд л өөр орчинд өссөн, амьдралын ялгаатай бай­далд амьдарч байсан улс. Ха­рин манайд ажилласнаар тэд­ний хооронд ёс заншлын бай­тугай үзэл бодлын зөрүү ч бага гардаг. Энэ бол боловс­ролтой холбоотой. Бид ажилч­дын­хаа боловсролд маш их мөнгө зарцуулдаг. Энэхүү оюу­ны хөрөнгө оруулалт эргээд бид­­ний ашгийг нэмэгдүүлдэг гэж хэлсэн юм. Үнэхээр бо­дууш­тай үг шүү.

Чуулганы үеэр Ерөнхий­лөгч Ц.Элбэгдорж ардчи­лал, соёл иргэншлийн сэдэвт ху­рал­дааныг даргаллаа. Ард­чил­лын тухай сонирхолтой илт­гэ­лийг Германы эрдэм­тэн, суд­лаач Кристиан Велзел тавьсан юм. Тэрээр их олон орноор явж ардчиллын талаар судалгаа хийжээ. Түүний ярьснаар бол соёл, боловсролын ялгаа олон үн­дэстэнд бэрхшээл үүсгэж байгаа гэнэ. Боловсролтой иргэ­дийн тоо нэмэгдэх тусам ард­чиллын мөн чанар хадга­лагдаж үлддэг юм байна. Бо­ловсролтой байвал орлого нэ­мэг­дэж дотоодын нийт бүтээг­дэхүүн жинхэнэ утгаараа иргэ­дэд наалдацтай өснө гэдгийг ч хэл­сэн. Тэгвэл Хятадад яагаад эдийн засаг нь өсөөд байхад тэнд ардчилал байдаггүй юм бэ гэ­сэн асуулт ч гарсан. Үүнд, аливаа зүйл аажмаар хувьсан өөрч­лөгддөг. Хятадууд мөнгө­тэй болоод улмаар боловсрол эзэм­шиж байна гэдэг ардчил­лын суурь боловсролтой болж байгаа­гийн нэг нотолгоо гэж герман эрдэмтэн хариул­сан. Гэхдээ тэр хятадуудын талаар дэл­гэрүүлж ярихыг хүсэхгүй байна лээ. Бидний хувьд Мон­голд ардчилал ямар төвшинд хөг­жиж байгааг мэдэх нь сонин байв. Харамсалтай нь, тэд ма­най орны талаар судалгаа огт хийгээгүй юм байна. Манайд ард­чилал тогтоод 20 гаруй жил боллоо. Гэтэл ардчилал маань хөгжиж байна уу,эсвэл зогс­чих­сон уу гэдгийг хэн ч мэдэх­гүй яваа. Тиймээс Ерөн­хий­лөгч герман судлаачид хандаж Монголд энэ сэдвээр судалгаа хийлгэх хүсэлт тавьсан юм. Герман эрдэмтэн ч нааштай хү­лээн авч ирэх жил манайд ирж нарийвчилсан судалгаа хийхээр боллоо.     

 

ЖИЖИГ УЛС ХӨГЖИЖ БАЙНА, ХАРИН БИД...

НҮБ-ын  Соёл иргэншлийн хол­бооны чуулга уулзалтад оролц­соноор Ерөнхийлөгчийн Катар, Кувейтэд хийсэн айлч­лал өндөрлөлөө.  Энэ удаагийн айлч­лал урьд өмнөх шиг бу­цалтгүй тусламж гуйж гараа тос­сон бус харин бусдын хөг­жил  дэвшлийн талаар чихээ дэл­дийлгэж шинэ санаа “ол­золж” явснаараа онцлог байв. Персийн буланд байрладаг эдгээр жижиг улс үнэхээр нү­дэнд харагдахуйц илт хөгжиж байна. Тэдний хөгжилд байга­лийн баялаг, тэр дундаа нефть, бай­галийн хий дэм болж байгаа нь ойлгомжтой. Гэхдээ манай­хаас ялгаатай нь зөвхөн баял­гаа ухаад л зараад байхгүй иргэ­дийнхээ боловсролд их анхаар­даг юм байна. Катар л гэ­хэд сүүлийн 15-хан жилийн дотор бүс нутагтаа тэргүү­лэгч­дийн нэг болтлоо хөгжсөн гэж бай­гаа. Энэ жижиг улсын хөгж­лийн нэг үндэс нь олон улсын томоохон хурал, чуулган, спор­тын арга хэмжээг нутагтаа зо­хион явуулж чаддаг. Одоо бол ямар л томоохон хурал зар­ла­хад дандаа Катарт болж байна. Бид­нийг очих үед томоохон та­ван хурал, чуулга уулзалт болж байсан.  Жижиг улс ийм замаар өөрий­гөө дэлхийд таниулж хөг­жил дэвшлийн шинэ санааг гад­нынх­наас “хуулбарлаж” хөг­жиж байгаагийн тод жишээ Ка­тар болж байна. Энд 2006 онд Азийн тоглолт болсон,2022 онд хөл­бөмбөгийн дэлхийн аварга бол­но. Тэр хэрээр маш их бү­тээн байгуулалт өрнөж хоно­гийн дотор л нүүр царайгаа өөр­чилж байх юм. Тэд энэ бүхнийг өөрсдийн мундагтаа хийгээд байгаа юм биш. Гаднын судал­гаа, зөвлөх үйлчилгээний мун­даг компаниудыг хөлслөн ху­рал, томоохон тэмцээнийг ну­таг­таа авахын тулд хэрхэхийг тэд­нээр заалгаж бас  хийлгэж байна. Манайхан шиг зөвхөн өөрс­дийн хүчээр хийнэ гэдэг хоосон эх оронч үзэл бүтэл муу­тайг катарууд нотолж ча­даж байгаа юм. Наад зах нь за­маа гаднын хөрөнгө оруу­лалттай,шилдэг шинэ техно­логитой компаниар бариул­чи­хаж байна. Тэгээд л 20-30 жи­лийн баталгаа аваад ма­ши­наа­раа тайван давхиж явна.  Гэтэл ма­найхан үндэсний компаниар замаа бариулна гээд л үр дүн нь ямар байгааг бараг нэг хоно­гийн дараа мэдэрч, уурлаж бу­хим­даж сууна. Уг нь замд зар­цуулж байгаа (бүр жил бүр шүү!!!) тэр их мөнгийг гаднын мун­даг компаниудад өгч стан­дартын дагуу бариулчихвал бид наад зах нь 20-30 жил за­мын талаар толгой өвдөхгүй явж болох нь.Катар улс чадах зү­­йлээ өөрсдөө, чадахгүйгээ бус­даар хийлгэ гэдэг зарчмаар хөг­жиж байна. Бас л бодууштай са­наа шүү. Тийм жижигхэн Ка­тар, Кувейт улсууд хөгжиж бүр бүс нутагтаа түлхүүр тоглогч бо­лоод байхад олон мянган жи­лийн бахдам түүх­тэй, тэднээс хамаагүй том монгол­чууд бид одоо ч хөмөрсөн то­гоон дотроо суу­гаад байгаа нь дэн­дүү ха­рамсалтай. Үнэн­дээ бидэнд зөв бодлого, хам­гийн гол нь эх ор­ноо гэх сэтгэл дутаж байна. Би­дэнд арабуу­даас сурах зүйл их байна, бас эргэ­цүүлж бодох зүйл ч их  бай­на.

 

“Үндэсний шуудан” сонин Н.ЭНХБАЯР