Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Цахиагийн Элбэгдорж өнөөдөр хууль хяналтын байгууллагуудын зарим удирдлагыг хүлээн авч уулзан цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа. Энэхүү уулзалтын тэмдэглэлийг товчлон хүргэж байна. Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж хэлэхдээ “Ойрын өдрүүдэд Монголын болон олон улсын хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр хүний эрх, хуульд тэгш захирагдах асуудлаар хэлэлцүүлэг ид өрнөж байгаатай холбогдуулан та бүхэнтэй уулзаж байна. Ерөнхийлөгч асан Намбарын Энхбаярыг тойрсон хууль эрх зүйн асуудал ч өрнөж байгаа билээ.
Юуны өмнө, хуулиар олгогдсон үүргийнхээ дагуу, Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн хувьд хууль хэрэгжүүлэгч хараат бус байгууллага Авилгатай тэмцэх газрын Н.Энхбаярт холбогдох хэргийн талаар, аль нэг талд нь байр суурь илэрхийлэхгүй бөгөөд хууль, шүүхийн байгууллагын аливаа шийдвэрт хөндлөнгөөс нөлөөлөх боломжгүй гэдгээ илэрхийлье.
Харин энэ мөчийг ашиглан, Энхбаярын хэрэг гэхээсээ надад хаяглан иргэд, хуульчид, төрийн бус байгууллагаас ирсэн захидал хүсэлтэд дурдагддаг шүүх эрх мэдлийн процессийн асуудлаар санал бодлоо хуваалцахыг зорьлоо. Албан үүргээ гүйцэтгэх тангараг өргөсөн эхний өдрөөсөө миний бие хуулийн шүүхийн байгууллагын авилга гэмт хэрэгтэй үр дүнтэй тэмцэх чадварыг сайжруулах, хүний эрх, эрх чөлөөг илүү сайн хамгаалдаг болгохын төлөө ажиллаж байгаа билээ. Миний бие болон манай тамгын газрынхан, ажлын хэсгийнхэн энэ хугацаанд нэн чухал энэ асуудалд цаг зав, анхаарлаа хандуулаагүй нэг ч өдөр байгаагүй юм.
Шинэчлэлийн явц ямар байгаа талаар та бүхэнд товч танилцуулъя. 2011 оны 7-р сард Ерөнхийлөгчийн зүгээс УИХ-д шүүхийн шинэтгэлийн багц хуулийн төслийг өргөн барьсаныг та бүхэн мэдэж байгаа. Энэ оны 3-р сард багц хуулийн төслөөс хэлэлцэгдсэний дагуу Шүүхийн тухай хууль, Шүүгчийн эрх зүйн байдлын тухай хууль, Хуульчийн эрх зүйн байдлын тухай гэсэн гурван хууль батлагдан гарсан билээ. Одоо УИХ-аар Шүүхийн захиргааны тухай хууль, Иргэний төлөөлөгчийн эрх зүйн байдлын тухай хууль, Эвлэрүүлэн зуучлалын тухай хуулийн төслүүд хэлэлцүүлгээ хүлээж байна.
Бид эрүү, иргэний болон захиргааны хэргийн байцаан шийтгэх ажиллагааны тухай хуулиудыг сайжруулах, Цагдаагийн тухай хуулийг өөрчлөхийн төлөө ажиллаж эхлээд байна. Төрийн албан хаагчдын ашиг сонирхлын зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх тухай хуулийн хэрэгжилтийг миний санаачлагаар энэ оны 5-р сарын 1-нээс эхлүүлэхээр болсныг бас тэмдэглэе. Эндээс үзэхэд шүүх эрх мэдлийн хүрээнд болон авилгатай тэмцэх асуудлаар эрх зүйн олон шинэчлэл явагдаж, амжилтанд хүрч байгааг харж болно. Гэхдээ манай орны шүүх, хуулийн бүх үйл ажиллагааг сайжруулахын тулд цаашид ч маш их ажил хийх шаардлагатай хэвээр байна.
Хүний эрх бол миний бүрэн эрхийнхээ хугацаанд анхаарч буй хамгийн чухал асуудлуудын нэг гэдгийг та бүхэн мэднэ. Хоёр жилийн өмнө цаазаар авах ялыг хэрэгжүүлэхийн эсрэг мораториум зарлаж байхад улс төрийн хувьд эрсдэлтэй алхам байлаа. 2010 оны нэгдүгээр сарын 14-ний өдөр мэдэгдлээ хийсний дараа нийгэмд өргөн хэлэлцүүлэг өрнөж байсан бөгөөд одоо ч өрнөсөөр байна. Монголын төр иргэнээ хөнөөх ёсгүй гэсэн байр сууриндаа хатуу итгэлтэй байсан бөгөөд монголын ард түмэн дэлхий нийтийн хүмүүнлэг хандлагыг дэмжинэ гэж итгэж байсанчлан олон нийт маань энэ асуудлыг зөвөөр ойлгодог болсныг харахад таатай байна.
Нэгдсэн Үндэсний Байгууллагаас баталсан цаазаар авах ялыг бүх нийтээр халахад чиглэсэн Иргэний болон улс төрийн эрхийн олон улсын пактын хоёрдугаар нэмэлт протоколд Монгол улс 2012 оны 3-р сарын 13-нд нэгдэн орсон бөгөөд энэхүү пакт энэ оны 6-р сарын 13-наас эхлэн манай улсад хүчин төгөлдөр үйлчилж эхэлнэ. Энэхүү протоколд нэгдэн орох шийдвэрийг УИХ-ын гишүүдийн 90 хувь нь дэмжсэн. Энэ бол манай улс хүний нэр төр, хүний эрх, эрх чөлөөг дээдэлдэг орон гэдгийг, хуучин цагийнх шиг ард иргэдийг айлган сүрдүүлж байсан аллага хядлаг дахин хэзээ ч гаргуулахгүйг баталсан алхам юм.
Өнөөдөр, иргэд маань манай нийгмийг олон жилийн турш хэмлэн идэж байгаа авилгаас залхаж, авилгыг зогсоохын төлөө шаардлага тавьж байна.
Монголд хууль хэрэгжих, хуулинд захирагдахын үндэс нь Үндсэн хуульд заасан хүний эрхийг хамгаалах явдал мөн гэдэгтэй та бид нэг байр суурьтай байж чаддаг гэдэгт би итгэж байна. Нэг монгол хүний эрхийг зөрчих нь нийт монголчуудын эрхийг зөрчиж байгаа хэрэг юм. Хууль дээдлэх, хуулийн дагуу амьдрахын гол баталгаа бол аливаа шүүх процесс бүх монголчуудад ижил тэгш үйлчлэх ёстой гэдэг зарчим.
Хууль хэрэгжүүлэх байгууллагууд өөрсдийн хэрэглэж буй хууль, дүрэм, журмыг олон нийтэд нээлттэй тайлбарлахад бэлтгэгдсэн байх ёстой. Тэд ямар үйл ажиллагааг яагаад хийж байгаа, яаж хийж байгаа, хийх гэж байгаа үйл ажиллагаа нь хүний эрхийг яаж илүү сайн хангах юм, хууль шударга ёсыг яаж бэхжүүлэх юм бэ гэдгийг тайлбарлаж сурах хэрэгтэй. Энэ зорилгоор эхний ээлжинд Ерөнхий прокурорын газар, Хууль зүйн яам, Авилгатай тэмцэх газар, Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх газрууд олон нийтийн анхаарлын төвд байгаа хэргүүдийн талаар хуулийн дагуу мэдээлж чадах аль болох мэдээллийг өөрсдийн албан ёсны хэвлэлийн мэдээ, вебсайт, олон нийттэй харилцах албаараа дамжуулан нийтэд хүргэж байх нь зүйтэй юм. Хууль хэрэгжүүлэгч байгууллагуудын дүрэм журмын талаар олон нийт мэдээлэлтэй байх нь маш чухал бөгөөд зөвхөн олон нийтийн хяналт, хэлэлцүүлгийн дор л Монгол улс хуулийг илүү сайн дагаж мөрддөг орон болж, хууль хэрэгжүүлэгч нарт итгэх итгэл нэмэгдэж чадна.
Манай төрийн байгууллагуудад олон нийтийн өмнө зарим дутагдалтай тааруу мэдээллээ дэлгэхгүй нууж хаах сэтгэлгээ байсаар байгаа нь ажиглагддаг. Энэ хуучин хандлагаа аль болох түргэн орхиж, олон нийттэй илүү нээлттэй харьцаж чаддаг шинэ, өндөр чадавхи бий болгохыг хууль шүүхийн салбарынхан анхаарах хэрэгтэй байна. Иргэддээ ойлгомжтой энгийн хэлээр хуулийн хүрээнд мэдээлэл хийх, ямар ажлыг яаж хийж байгаагаа тайлбарладаг байх нь төрийн албан хаагчид, тэр тусмаа хууль хэрэгжүүлэх үүрэгтэй албан хаагчдын биелүүлж, хийж чаддаг байх гол үүргийн нэг юм.
Тухайн хэрэг явдал аль тийшээ шийдэгдэхээс үл хамааран, нээлттэй орчинд ажилласан хууль хэрэгжүүлэгч байгууллага дараагийн удаад шинэ түвшинд гарч ажиллаж чадахуйц их зүйлийг хэрэг маргаан бүрээс суралцаж үлддэг. Энэ нь манай ардчилалыг бэхжүүлж, төр засгийг ард түмнийхээ өмнө хариуцлага хүлээдэг байгууллага байлгахад тусалдаг юм.
Манай улсад хууль дагаж мөрдөгдөж чаддаг уу гэсэн асуудлаар иргэд, хэвлэл мэдээлэл, тэр ч байтугай гадаадын хэвлэл мэдээлэл ойрын өдрүүдэд мэдээлж, энэ тухай ил тод хэлэлцүүлэг явж байгаад би баяртай байна. Бид хүний эрхийг хамгаалахын зэрэгцээгээр авилгатай хэрхэн тэмцэх вэ гэдгээ улс орон дотроо илүү хүчтэй ярилцаж хэлэлцэх шаардлагатай байна. Төрийн албан хаагчдын ёс зүйг хэрхэн өндөр болгох талаар ч бид ярилцах хэрэгтэй байна.
Монгол улс дахь хүний эрхийн асуудалд санаа тавьж байгаа олон улсын байгууллага, иргэдэд талархаж байна. Монгол улс олон улсын хүний эрхийн ажиглагчид, төрийн бус байгууллагууд, сэтгүүлчид болон, хуульчдыг манай улсад хууль хэрэгжүүлэх, хүний эрхийг хамгаалах хэрэгт хувь нэмрээ оруулахаар ирвэл талархан хүлээн авах болно. Бас эдийн засаг, баялагийн олборлолт огцом өсч буй үед авилгатай хэрхэн тэмцэх талаар шилдэг туршлагаасаа хуваалцвал бид дуртайяа хүлээн авах болно.
Ерөнхийлөгч асан Н.Энхбаярын хэрэгтэй холбогдуулж хэлэхэд, хууль хэрэгжүүлэгч байгууллагууд түүнийг бусад иргэдийнхээ нэгэн адил ижил тэгш авч үзэж, түүнтэй хүнлэг харьцах ёстой. Түүний нэр төр, эрх эрх чөлөөг хүндэтгэж, ялангуяа түүний өөрийнхөө болон гэр бүлийнхээ эсрэг мэдүүлэг өгөхгүй байх эрхийг нь хүндлэн, эрүүл мэндийг нь болон хууль ёсны аюулгүй байдлын хамгаалалтыг хангаж байх ёстойг сануулж байна. Түүний холбогдсон гэх хэргийн явцыг ил тод мэдээлж, Үндсэн хууль болон бусад хуулиар тухайлж олгосон бүх эрхийг нь эдлүүлэх ёстой. Эдгээр зүйлс сануулах шаардлагагүй хэрэгжих ёстой хэдий ч нэгэнт олны анхаарлын төвд байгаа хэргийн бүх шатанд, хууль хэрэгжүүлэгч бүх байгууллага нээлттэй ажиллаж, түүний тухай шүүхээс эцсийн шийдвэр гарах хүртэл бүх зүйлийг олон нийтийн хяналтад байлгахыг сануулж байна. Хуулийн өмнө хүн бүр тэгш байх ёстой гэдэг бол хуулийн байгууллагын шалгаж байгаа бүх хэрэгт хамаатай зарчим юм. Нэг хэрэг дээр бусдаасаа “илүү тэгш” үйлчилгээ гэж байх ёсгүй. Харин илүү нээлттэй байж болно.
Монгол бол залуу ардчилалтай орон. Бид хорь гаруйхан жилд хүрч чадсан амжилтаараа зүй ёсоор бахархаж болно. Манайд олон үнэнч төрийн албан хаагчид бий. Өдөр тутмын амьдралд маань үйлчилгээ үзүүлж байдаг тэдгээр шударга ажилтнуудаараа төр, ард түмэн нь бахархаж байдаг. Гэхдээ төрийн албан хаагчид бол иргэдэд үйлчлэх албыг хашигчид гэдгийг бид үргэлж санаж явах ёстой. Иргэддээ үнэхээр үйлчилэхийн тулд ил тод ажиллаж чаддаг болох, ёс зүйн өндөр хэм хэмжээтэй байх, хүмүүсийн болон хууль шүүхийн өмнө хариуцлага хүлээх чадвартай байх хэрэгтэй болдог. Хууль шүүх нь хүний эрхийг дээдэлдэг, хүн бүхнийг тэгш авч үздэг, тэгш байлгадаг, шударга ёсыг сахиулдаг байх хэрэгтэй болдог.
Бидний ирээдүй үнэт зүйл эрх чөлөөгөө, хүний эрхээ, ардчилсан үйл явцаа хэр сайн хамгаалж, хадгалж үлдэхээс хамаарна. Хууль дагаж мөрдөгддөг нийгэмд, хүний эрхийг хамгаалдаг орчинд л Монголчууд бид цаашид улам өсөн дэвжиж, хөгжин цэцэглэж, эрх чөлөөтэй хэвээр үлдэж чадна” гэв.
