Хан хөхий хайрханы тэнгэрийг тайх төрийн их тахилгад хүрэлцэн ирсэн түмэн олон иргэд ээ, Та бүхэндээ дэлгэр зуны дунд сарын шидийн барилдлагат сайн өдрийн мэндийг айлтган дэвшүүлж, санасан гэгээн үйлс бүхэн тань сэтгэлчлэн бүтэхийн өлзийтэй ерөөлийг өргөн мэндчилье.
Увсын цэнхэр хязгаарын үзэсгэлэн төгс байгалийн үлэмж чанарыг шингээсэн Хан хөхий уулын тэнгэрийг тайх төрийн ёслолыг хоёр дахь удаагаа түүний мөнх цаст ноён оргил Алтган дуулгат уулын зүүн биенд “Юу санасан бүхнийг хүссэнээр арвижуулагч эрдэнэ” нэрт тахилгат овооны дэргэд гүйцэлдүүлж хайрхан уулынхаа эзэн тэнгэр, лус савдгийг урин залж, аргадан тахиж байна.
Одоогоос 125 жилийн тэртээ төрийн хэмжээнд тахигдаж байсан Хан хөхий хайрхан, түүний Гойдод гүнжин норов сампил овоог ардчиллын салхи сэвэлзсэн үед төрийн тахилгатай болгож сэргээсэн нь чухал шийдвэр болсон юм.
Монголчууд бид Увс нутгаа эртнээс уул, усны диваажин хэмээн хүндлэн биширч ирсэн билээ. Хан хөхий нурууны ар, өвөр талд орших Увс, Хяргас, Айраг, Ачит зэрэг нуурууд нь Монгол орны гадаргын усны нэлээд хувийг өөртөө агуулж байдаг бөгөөд манай орны байгалийн тэнцвэрт байдалд багагүй үүрэг гүйцэтгэдэг.
Уул ус, ургамал цэцэгс хийгээд ертөнц дэлхийн юмс бүхнийг амь шүншигтэй хэмээн хүндэтгэн үзэж, аргадан сүслэж, ая зан, жам ёсонд нь амьдрал ахуй, аж байдлаа зохицуулж, зохицож ирсэн нь өвгөд дээдсийн маань гүн нарийн ухаан, чин ариун сүсгийн илэрхийлэл мөн.
Нүүдэлч удмын Монгол түмний ертөнцийн түмэн бодисын мөн чанар, тэр бүхний шүтэн барилдлага, түүн дотор хүн байгалийн хүйн холбоог танин барьсан энэ их ухаарал нь өнөөг хүртэл Та бидний оршин амьдарч ирсэн оюун соёлын нэгэн үндэс билээ. Ардын уламжлалт энэхүү ёс заншил эдүгээ төрийн зарлигт ёслол хүндэтгэлийн арга хэмжээ болсон нь учиртай.
Нэг талаас, энэ нь ардынхаа ухаанаас төр нь суралцаж, байгаль дэлхийгээ хайрлан хамгаалах үйл хэргийг иргэний ёс заншлаар төдийгүй төрийн бодлогоор баталгаажуулан, дэмжин тэтгэж хэрэгжүүлж буйн илрэл юм. Нөгөө талаасаа, уламжлалт ёс заншил, зан үйл, итгэл сүсгийг сэргээж, өвлөн залгамжлуулах нь даяаршиж буй дэлхий ертөнцөд Монгол Монголоороо орших, үндэсний үзэл ухамсар, бахархал омогшлыг бадраан хөгжүүлэх учир холбогдолтой болой.
Эрхэм хүндэт иргэдээ,
Өргөн уудам нутагтаа өнө эртнээс аж төрж ирсэн нүүдэлч удмын Монгол түмний ахуй амьдрал, аж төрөх ёс бол байгаль орчинд хамгийн ээлтэй амьдралын хэв маяг билээ. Монгол түмэн маань олон зууны турш байгаль дэлхийтэй зохицож, уул ус, газар дэлхийгээ хамгийн ихээр хайрлан хамгаалж ирсэн уламжлалтай, бахархал гавьяатай хүмүүс.
Өдгөө дэлхий дахинаа төдийгүй Монгол дахь уул уурхайн хөгжлийг дагаад байгаль дэлхийд ээлтэй манай уламжлалт амьдралын хэв маяг өөрчлөгдөж байна.
Байгаль орчны талаарх бодлого Монгол төрийн бодлогын тэргүүлэх чиглэлийн нэг болоод байна. Бодлого, хууль, журам боловсруулж мөрдөх нэг хэрэг. Хамгийн гол нь энд төрийн тэргүүнээс эхлээд жирийн иргэн хэн боловч бодит хувь нэмэрээ оруулж, байгаль дэлхийдээ буянт үйлийг санаачлан хийх нь чухал юм.
Төрийн тэргүүн миний хувьд мод тарих үндэсний өдөртэй болгох зарлиг гаргаж, уул уурхайн лицензийг зогсоож, байгаль орчинд ээлтэй, хүн ардад өгөөжтэй уул уурхайг хөгжүүлэх бодлогыг баримталж, цөлжилт, дэлхийн дулаарлын эсрэг арга хэмжээ авах, ус, агаар, орчны бохирдлыг багасгах, байгалийг нөхөн сэргээх чиглэлээр санал санаачлага гарган, Засгийн газарт чиглэл өгч ажиллаж байгаа.
Өнгөрсөн 5 дугаар сард Ази, Европын хамтын нийгэмлэгийн гишүүн орнуудын байгаль орчны сайд нарын уулзалтыг Улаанбаатар хотноо зохион байгуулж, энэ асуудалд олон улсын хамтын хүчин чармайлтыг эрчимжүүлэхийг уриаллаа.
Байгаль орчинтойгоо зүй зохистой харьцах соёл, хүрээлэн буй орчны талаарх уламжлалт болон орчин үеийн мэдлэг боловсролыг хүүхэд залуус, хүн ардад хүргэх иргэний боловсролын иж бүрэн тогтолцоог бий болгохыг санаачлан хэрэгжүүлж байна.
Ийнхүү байгаль орчныг хамгаалах талаар бодлого, үйл ажиллагаагаа тууштай хэрэгжүүлж, эх дэлхийн манлайлагч байх үүргээ улс орондоо төдийгүй олон улсын хэмжээнд биелүүлж ажиллахаа Хан хөхий хайрханыхаа өвөр энгэрээс ард түмэндээ хандаж хэлье. Энэ үйл хэрэгт манлайлагч байхыг Та бүхэндээ хандан уриалж байна.
Чухамдаа бол манай ухаант өвөг дээдэс маань байгаль орчноо хамгаалах, түүнтэй зүй зохистой харилцах соёлоороо эх дэлхийн манлайлагчид байж ирснийг бахархалтайгаар хэлэх байна. Өнөөдөр энэ үүрэг Та бидэнд оногдож байна. Та бүхэн манлайлагч байж чадна.
Уламжлал ёсоороо Та бид өнөөдөр уул усны эзэд, Хан хөхийн тэнгэртээ адислаж, ариусган бэлтгэсэн идээ тахил, бясалгаж бүтээсэн ном тарни, ариун цагаан сүү, айраг тараг, амтат идээ, зоог шүүс, цайны дээжээ сүслэн өргөе. Сайн хүсэл, сайн үйлсээ цөмөөрөө шившин даатгая. Жудаг ёсоо дагаж журамтай сайхан үйлдэн ёслоцгооё.
Тахилгын ёслолын үеэр байгаль орчин бохирдуулах, амьтны амийг таслах, цус гаргах, архи дарс уухыг тэвчвэл зохино.
Тахилгат газрын байгаль орчныг унаган төрхөөр нь үлдээх үүднээс цэвэрлэгээ, нөхөн сэргээх ажлыг хийх хэрэгтэй.
Түүнчлэн тахилгын ёслолтой холбогдуулан хүүхэд залуучуудад үндэсний соёл, түүх уламжлал, ёс заншил, нутаг уснытахилгат хайрхан, уул овооны талаар мэдлэг олгох, байгаль хамгаалал, экологийн боловсролыг сурталчлан дэлгэрүүлэх ажлыг орон нутагтаа өргөнөөр зохион байгуулах нь зүйтэй.
Ард иргэд ээ,
Тэнгэр газар тэтгэж, нар хур тэгшрээд Увс нутагт сайхан зун болж байна. Үндэсний их баяр наадам сайхан болж өнгөрлөө. Увсын бөхчүүд урьдынх шигээ хүч чадал, овсгоо самбаагаар илүү байлаа.
Байгаль дэлхийтэйгээ хамт ард олны сэтгэл тэнүүн, хүсэл өөдрөг, бүтээл арвин байна.
Монгол хүн бүр ханагар сүрлэг Хан хөхий хайрхан адил орчлонгийн олон хүмүүний дунд омог бардам, итгэл төгс, эрхэмсэг амарлангуй, хийморлог явахын ерөөлийг талбия.
Хан хөхий минь аху төр, ард олноо үеийн үед ивээх болтугай.
Монгол Улс хөгжиж, Монгол хүний цог хийморь өөдлөн бадраг.
Хурай, Хурай, Хурай
