Би 1995 онд Бээжингийн хэл соёлын их сургууль төгсч ирээд Стратегийн судалгааны хүрээлэнд судлаачаар орж байлаа. Тэр үед хүрээлэн байгуулагдаад удаагүй, одоогийн Онцгой байдлын ерөнхий газар байсан байрны 4 давхарт цөөн өрөөтэй, арваадхан ажилтантай цомхон байгууллага байсан. Гэхдээ цөөхөн боловч оюуны өндөр чадавхтай, олон гадаад хэлтэй, юм үзэж нүд тайлсан хүмүүс энд ажилладаг байсан, одоо ч ийм байгаа. Стратегийн судалгааны хүрээлэн ерээд оны эхнээс олон улсын харилцаа, аюулгүй байдал судлал гэдэг тухайн үедээ Монголд шинэд тооцогдох судалгааны чиглэлийг хөгжүүлэхэд бодитой хувь нэмэр оруулж ирсэн. Монголд аюулгүй байдлын судалгаа гэхээр гадны ямар ч байгууллага, хүмүүс Стратегийн судалгааны хүрээлэн рүү л эхэлж ханддаг. Энэ бол хүрээлэнг удирдаж байсан хүмүүсийн Монголд аюулгүй байдал судлалыг хөгжүүлье гэсэн чин эрмэлзэл, бас цалин бага гэлгүй ажилдаа дурлаж, баяр баясгалантай хамтран зүтгэдэг байсан хамт олны маань хүчин зүтгэлийн үр дүн байсан.
- Та судлаач хүний хувьд судалгааны байгууллагын ач холбогдлыг чухалчилж үздэг байж таарна?
- Тэгэлгүй яах вэ. Бид асар хурдтай өөрчлөлтийн цаг үед амьдарч байна. Заримдаа цаг зарж судлах нь бүү хэл удаахан бодож тунгааж ч амжилгүй шийдвэр гаргах шаардлагатай болдог ч үе байна. Хувь хүний асуудал бол нэг хэрэг. Гэтэл бүхэл бүтэн улс орныг хамрах асуудлыг ийм байдлаар шийдээд байвал юу болох вэ. Үүний горыг бид өнөөдөр хангалттай амсаж байна. Энэ бол манайд мэдлэг мэргэжлийг ойшоохгүй, судалгаа, шинжилгээний ажлын ач холбогдлыг үнэлэхгүй байгаагийнх. Уг нь төр тодорхой асуудлаар шийдвэр гаргах болоход судалгааны байгууллагууд бэлэн судалгаа, мэдээлэл, сайтар харьцуулсан бодлогын хувилбаруудыг шийдвэр гаргагчдын өмнө гаргаж тавьж чаддаг, түүнийг нь төр бодлогодоо тусгадаг тийм л тогтолцоо руу бид явмаар байгаа юм.
- Үүний тулд яах ёстой вэ?
- Үүний тулд бид байгууллагууд хоорондын ажлын уялдааг сайжруулах, хүрээлэнгүүдийг чадавхжуулахад анхаарах цаг болсон. Өнөөдөр төрийн ихэнх байгууллагууд судалгаа шинжилгээний байгууллагуудыг өөрсдийнх нь практик ажилд тус дөхөм болох асар их хүч гэдгийг тэр бүр ойлгохгүй, мэдрэхгүй байна. Ганцхан жишээ хэлэхэд олон улсын чухал хурал, уулзалтууд дээр гадны орны төлөөлөгчдийн бүрэлдэхүүнд заавал судлаачид явж байдаг. Гэтэл манайд бол дарга нар, хурлын агуулгыг тэр бүр ойшоохгүй, ойлгохгүй хүмүүс шагналын журмаар дагачихсан явдаг. Гэтэл сайхан чадалтай залуу хүмүүс судалгааны байгууллагуудад цаг үеийн ач холбогдол багатай, эргэлтэнд тэр бүр орохгүй зүйл судлаад, амьдралаас тасраад зэврээд суух нь их байна. Нөгөө талаас судлаачдад их дээд сургуульд хичээл зааж, халуун талх гэдэг шиг шинэхэн хийсэн судалгааныхаа үр дүнг оюутнуудтай хуваалцдаг байх боломжийг ч нээмээр байна. Энэ хаалга хаалттай байгаа нь их дээд сургуулиудын чанар муу байгаагийн нэг том шалтгаан гэж би боддог. Энэ бол судалгааны байгууллагуудын ерөнхий байдалтай холбоотой миний бодол. Стратегийн судалгааны хүрээлэнгийн хувьд Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлийн дэргэдэх байгууллага учраас бусад хүрээлэнтэй харьцуулахад практик ажилд илүү түлхүү оролцох боломжтой байдаг гэж боддог.
- Өнөөдөр Монгол Улсын өмнө тулгамдаж байгаа аюулгүй байдлын гол асуудал юу вэ?
- Миний ажлын шугамаар Ерөнхийлөгчид хандсан иргэдийн олон санал, хүсэлт ирж байдаг. Мөн иргэдтэй уулзаж санаа бодлыг нь ч байнга сонсч байдаг. Надад сүүлийн үед хүмүүсийн дунд элдэв зүйлд санаа зовох явдал, айдас түгшүүр их өргөн хүрээтэй болоод байна уу гэж санагддаг. Нуур амгалан бол нугас амгалан гэж ардын зүйр үг бий. Хүмүүсийн зовнил төрийн үйл ажиллагаатай ихээхэн холбоотой. Монголын төр өнөөдөр бизнест хэт хутгалдаад, иргэдийнхээ амгалан тайван амьдрах нөхцлийг хангах үндсэн үүргээ умартаад байна. Бизнесийг иргэддээ үлдээгээд иргэдийнхээ эрүүл, аюулгүй амьдрах нөхцлийг бүрдүүлэх, зөв зүйтэй бодлого шийдвэр гаргадаг институцийн чадавхаа бэхжүүлэх ажлаа төр хиймээр байна. Төр оролцсон бизнес бүхэнд авлига цэцэглэж, эсвэл элдэв сонирлхын зөрчлийн улмаас гацаанд орж байна. Төрийн алба мөнгө олох хэрэгсэл болоод ирэхээр улс орноо боддог, ёс суртахуунтай хүмүүс нь цөөрч, шахагдаж, төрийн албаар мөнгө олох гэсэн явцуу сонирхолтой хүмүүсийн эгнээ л тэлээд байна. Ийм байдал газар авахаар үндэсний эрх ашгийг хөндсөн олон чухал асуудал буруу замаар шийдэгдэж байна. Энэ бол өнөөдөр манай дотоодод нүүрлээд байгаа хамгийн тулгамдсан асуудал. Энэ асуудал өнгөрсөн онд Ерөнхийлөгчийн санаачилж батлуулсан Үндэсний аюулгүй байдлын үзэл баримтлалд тусгагдсан. Шийдвэрлэх арга замуудыг ч бодлогын тодорхойлсон байдаг. Хамгийн гол нь ийм бодлогыг хэрэгжүүлэх ажил их удаашралтай, улс төрийн хүсэл эрмэлзэл бага харагдаж байгаа нь санаа зовоож байна.
- Манай улс их гүрнүүдийн дунд оршдог жижиг орон. Аюулгүй байдлын хувьд өнөөгийн гадаад орчин нөхцлийг та хэрхэн үнэлж байна?
- Манай гадаад орчинд аажим боловч тодорхой өөрчлөлтүүд гарч байна. Монгол Улсыг хүрээлж байгаа болон энэ бүс нутагт томоохон сонирхол нь оршиж байгаа их гүрнүүдийн хоорондын хүчний тэнцвэр, мөн тэдний хоорондын харилцаа манай аюулгүй байдалд шууд нөлөөтэй. Тодорхой хэлбэл Орос, Хятад, АНУ гурван улсын харилцаа, тэдний хоорондын хүчний тэнцвэр Монголын ирээдүйд ихээхэн нөлөөлнө. Өнөөдөр энэ гурван орон хэн нь ч хэнийхээ шууд холбоотон, эсвэл шууд дайсан биш. Прагматик өнцгөөр харвал энэ улсуудын, ялангуяа манай хоёр хөршийн дотоодод томоохон чичиргээ үүсэхгүй л бол гурван их гүрний харилцаа иймэрхүү хандлагаа нэг хэсэгтээ л хадгална гэж бодож байна. Гэхдээ тэдний хоорондын эдийн засаг, улс төр, цэргийн хүчний тэнцвэрт, дотоод байдал, гадаад бодлогод нь өөрчлөлт гарч байна. Саяхан болтол Орос, Хятад хоёр улс дотоод асуудалдаа илүү анхаардаг байсан бол өнөөдөр илүү идэвхтэй гадаад бодоод явуулах, ялангуяа хөрш зэргэлдээ орнууддаа эдийн засаг, улс төрийн нөлөөгөө өргөжүүлэхийг ихээхэн чухалчилж байна. Энэ нь манай аюулгүй байдалд нөлөөлөх зарим талын тодорхойгүй хүчин зүйлс нэмэгдэж байна гэсэн үг. Мөн эрчим хүчний аюулгүй байдал, Солонгосын хойгийн тогтворгүй байдал гээд манай аюулгүй байдалтай шууд холбоотой асуудлуудыг асуудлууд байна.
- Монгол Улс аюулгүй байдлаа улс төр дипломатын аргаар хангана гэдэг. Манайх энэ чиглэлд хэр амжилттай ажиллаж байгаа вэ?
- Монгол Улс өнгөрсөн 20 гаруй жилийн хугацаанд гадаад харилцаандаа их амжилт олсон. Дипломат харилцаа улам өргөжиж байна. Чухал хөрш, түнш орнуудтай харилцаа, хамтын ажиллагаа нэмэгдэж байна. Манай цэргүүд олон улсын энхийг сахиулах ажиллагаанд нэр төртэй оролцож байна гэх мэтчилэн амжилтууд олныг хэлж болно. Гэхдээ энэ бол тайвшрах шалтгаан огт биш. Харин ч сүүлийн жилүүдэд гадаад бодлогод дорвитой ахиц гарахгүй байна гэж би боддог. Уул уурхай, байгалийн баялгийн эрэлт хэрэгцээ өсөхийн хэрээр Монгол олон улсын анхаарлын төвд орж байна. Үүнийг улс төр дипломатын аргаар аюулгүй байдлаа бэхжүүлэхэд яаж ашиглах вэ? Хорин жил сонссон хоёр хөршийн дунд тэнцвэр хадгалах, гуравдагч хөршийн сонирхлыг татах гэдэг уламжлал болсон ярианаас илүү гарах тодорхой, үр бүтээлч шинэ санал, санаачлага гарахгүй байна. Зүүн Азид улс төр, эдийн засаг, аюулгүй байдлын олон талын хамтын ажиллагаа аажим боловч идэвхжиж байна. Зүүн Азийн дээд хэмжээний уулзалт, Зүүн Азийн орнуудын батлан хамгаалах яамдын сайд нарын зөвлөлдөх уулзалт гээд бүс нутгийн орнуудын хамтын ажиллагаанаас Хойд Солонгос, Монгол хоёр улс л хоцорч байх жишээтэй. Тиймээс Монгол Улс зөвхөн уул уурхайн хэлэн орд яриад суух биш, гадаад бодлогоо идэвхжүүлэх, гадаад харилцааны салбараа бэхжүүлэх, дэмжихэд шинээр анхаарах цаг болсон гэж би боддог.
